طرح مسأله …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

پیشینۀ تاریخی بحث …………………………………………………………………………………………………………………….. 5

ضرورت مسأله ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 6

 

فصل اول: کلیات

1-1. «رهبری جامعه در دوران غیبت»؛ مسأله­ای فقهی، کلامی یا فلسفی ……….. 8

1-1-1. دیدگاه ­ها ………………………………………………………………………………….. 8

1-1-2. تعاریف فقه سیاسی، کلام سیاسی و فلسفۀ سیاسی ……………………… 11

1-1-2-1. فقه سیاسی اسلامی ………………………………………………………….. 11

1-1-2-2. کلام سیاسی اسلامی …………………………………………………………. 12

1-1-2-3. فلسفۀ سیاسی اسلامی ………………………………………………………. 12

1-1-3. تجزیۀ مسأله …………………………………………………………………………….. 17

1-1-4. نتیجه ­گیری ………………………………………………………………………………. 18

1–2. مبادی تصوری …………………………………………………………………………………………………………………….. 20

1–2–1. مقدمه …………………………………………………………………………………….. 20

1–2–2. بررسی معنای ولایت ………………………………………………………………… 20

1–2–3. اطلاق فقیه ……………………………………………………………………………… 26

1–2–4. تبیین فلسفی ………………………………………………………………………….. 27

 

فصل دوم: برهان فلسفی – قرآنی ولایت فقیه

2-1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 29

2-2. برهان فلسفی اثبات ولایت فقیه …………………………………………………………………………………………. 29

2-2-1. بخش اول: اثبات نیازمند بودن جامعه به سرپرست ……………………………………………….. 29

2-2-1-1. اقسام چهارگانۀ موجود ……………………………………………………………………………………. 30

2-2-1-2. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 37

2-2-1-3. نیاز جامعه به ولیّ و سرپرست ……………………………………………………………………….. 38

2-2-1-4. اصالت فرد، جامعه و یا هر دو …………………………………………………………………………. 42

2-2-1-5. بحث از اصالت جامعه؛ مسأله­ای فلسفی ……………………………………….. 43

2-2-1-6. ترکیب جامعه ………………………………………………………………………….. 43

2-2-1-7. ادلۀ اصالت جامعه ……………………………………………………………………………………………. 46

2-2-1-8. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 57

2-2-1-9. جمع­بندی ………………………………………………………………………………………………………… 60

2-2-2. بخش دوم: اثبات فقاهت سرپرست جامعه ……………………………………………………………… 62

2-2-2-1. مراتب وجودی انسان ……………………………………………………………………………………….. 64

2-2-2-2. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 68

2-3. برتری برهان مذکور نسبت به استدلال نظم اجتماعی …………………………………………………….. 71

 

فصل سوم: لوازم و نتایج تبیین فلسفی ولایت فقیه

3-1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 75

3-2. مشروعیت …………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

3-2-1. تعریف مشروعیت ……………………………………………………………………………………………………… 76

3-2-2. تعریف مقبولیت ………………………………………………………………………………………………………… 77

3-2-3. تشکیل حکومت ………………………………………………………………………………………………………… 77

3-2-4. تعیین محل نزاع ……………………………………………………………………………………………………….. 78

3-2-5. مشروعیت حکومت ولایت فقیه ……………………………………………………………………………….. 80

3-3. وظایف و رسالت ولیّ فقیه ………………………………………………………………………………………………….. 85

3-4. ویژگی­های ولیّ فقیه …………………………………………………………………………………………………………… 90

3-4-1. حکیم الهی و عالم ربانی ………………………………………………………………………………………….. 90

3-4-2. قدرت مدیریت جامعه ………………………………………………………………………………………………. 93

 

3-4-3. قدرت بر توجیه و اقناع مردم ………………………………………………………………………………….. 94

3-4-4. ارجاع جزئیات به کلیات …………………………………………………………………………………………… 94

3-5. جایگاه ولیّ فقیه در نظام هستی ……………………………………………………………………………………….. 97

3-5-1. اصالت وجود …………………………………………………………………………….. 97

3-5-2. تشکیک در وجود ………………………………………………………………………. 97

3-5-3. حرکت جوهری …………………………………………………………………………. 99

نتیجه ­گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 102

منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………………………. 108

چکیده

از جمله مباحثی که سال­های متمادی فکر علمای شیعی را به خود مشغول کرده، پرسش از رهبری جامعه در دوران غیبت معصومین است. به دیگر سخن، در دوران غیبت دوازدهمین امام معصوم، علمای شیعی با این مشکل مواجه شدند که چه کسی باید در زمان غیبت، زعامت حکومت را در دست بگیرد؟ در این نوشتار با تجزیۀ این مشکل به مسأله­های متعدد، نشان دادیم که اگر مسأله را به صورت «بدون توجه به این­که خداوند برای زمان غیبت دستوری داده یا نه، چه کسی باید در مسند حکومت قرار گیرد؟» طرح نماییم، فلسفۀ سیاسی اسلامی متکفل پاسخ به آن خواهد بود. برای پاسخ به این مسأله، با اشاره به اقسام چهارگانۀ موجودات[1]، نشان دادیم که انسان موجود ناقصی است که برای تکامل نیازمند ولیّ می­باشد. از سوی دیگر، مشخص شد که جامعه هم دارای وجود حقیقی است و چون این وجود هم ناقص می­باشد، بنابراین باید در رأس حکومت شخص راه­بلدی قرار گیرد تا انسان­ها را هم در بُعد فردی و هم در بُعد اجتماعی تکامل دهد. همچنین با تحلیل ابعاد وجود انسان دریافتیم که انسان دارای سه مرتبۀ عقل، خیال و ظاهر است و از آن­جایی که فقه اصغر، فقه اوسط و فقه اکبر متکفل رشد هر یک از این نشئات هستند، در نتیجه سرپرست جامعه باید این سه نوع فقاهت را دربرداشته باشد. در ادامۀ این پژوهش آشکار شد که مشروعیت ولی فقیه، مشروعیت الهی است و ولی فقیه موظف به القای عقاید مستحکم و اخلاق حسنه به جامعه، اجرای احکام الهی، محافظت از حیات انسان­ها و بهبود معیشت افراد جامعه می­باشد. البته ولی فقیه برای اجرای صحیح این وظایف علاوه بر فقاهت باید دارای چهار ویژگی 1. عمل­کنندۀ به قوانین الهی، 2. قدرت مدیریت جامعه، 3. قدرت توجیه و اقناع مردم و 4. ارجاع جزئیات به کلیات باشد. در پایان این تحقیق نشان داده شد که ولی فقیه با ویژگی­هایی که برای وی برشمردیم، شدیدترین وجود را نسبت به افراد جامعه دارد.

مقدمه

تاریخ صدر اسلام صحنۀ به ظهور رسیدن اسلام در تمام شؤون زندگی افراد جامعه بود. به دیگر سخن، در آن دوران بدیهی بود که دین برای هدایت و تکمیل انسان­ها نازل شده و چون زندگی شخصی افراد از زندگی اجتماعی‌شان جدا و مجزا نیست (بلکه در هم تنیده و پیوسته است)، باید دین علاوه بر مملکت وجودی افراد، بر جامعه نیز حکومت کند. به همین دلیل انصار و یاران پیامبر خاتم (ص) با جانِ دل حکومت رسول اعظم (ص) را پذیرفتند تا بدین وسیله تمام ابعاد وجودی آنان در صراط مستقیم هدایت و تکمیل گردد.

اما پس از شهادت حضرت محمد (ص)، جامعه به دست مصداق واقعی خلیفه الله؛ یعنی امیرالمومنین علی (ع) داده نشد و در نتیجه جامعه به سمت قهقرا و تکامل حیوانی و شهوانی پیش رفت، به طوری که حکومت پنج سالۀ امیرالمومنین (ع) نتوانست جهالتی که بیست و پنج سال بر پیکرۀ جامعۀ اسلامی القاء شده بود را جبران کند و در نتیجه جامعۀ اسلامی از گوهر دینِ اسلام فاصله گرفت و به پوستی کهنه و ژنده بسنده کرد. حتی در زمان‌هایی حاکمان فاسق و فاسدی همچون معاویه و یزید بر تخت کرسی حکومت نشستند و آن شد که نباید می‌شد.

چنین تجربۀ تلخ و عبرت‌آموزی مُهر تأییدی است بر تمام ادله و براهین عالمان شیعه مبنی بر حکومت امام معصوم، که هم در شناخت احکام دین از خطا مصون است و هم در اجرای آن‌ ها. عالمان شیعه مصداق چنین امام معصومی را امیرالمومنین علی (ع) و یازده فرزند او می‌دانند.

با توجه به مطالب پیش گفته، مشخص می­ شود عالمان شیعه بر این باورند که حکومت باید در دستان مقام نبوت قرار گیرد و در زمان فقدان چنین جایگاهی، حاکم جامعه باید امام معصومی باشد که از علم لدنی برخوردار است. این مسأله مورد اتفاق تمام فقها، متکلمان، فلاسفه و عرفای شیعه قرار دارد. البته برخی محققین شیعی که شمارشان به انگشتان دست هم نمی­رسد، معتقدند که حکومت از آنِ مقام نبوت و امامت نیست. اینان بیان می­دارند که تاریخ صدر اسلام نشان­دهندۀ ولایت نبی و امام بر جامعه نیست؛ بلکه نمایانگر این مطلب است که مردم چون می­دانستند بهترین شخص برای حکومت جامعه پیامبر اعظم (ص) می­باشند، وی را به عنوان حاکم جامعه برگزیدند و این انتخاب نه از روی مقام نبوت ایشان، بلکه از جهت دانایی ایشان در علم کشورداری بود. با توجه به این دیدگاه، ممکن است شخصی پیامبر باشد اما از آیین کشورداری مطلع نباشد، در نتیجه مردم نباید وی را به عنوان حاکم انتخاب کنند: «تنها در یک فرصت­های خاصی هنگامی که مردمِ سرزمینی به حد رشد و بلوغ سیاسی و اجتماعی رسیده‌اند و تشخیص می‌دهند که پیامبر و امام علاوه بر رهبری دینی، رهبری سیاسی و آیین کشورداری را نیز بهتر و شایسته‌تر از دیگران از عهده برمی‌آیند و هیچ‌کس جز ایشان بر جزئیات امور و رویدادهای روزمرۀ شهروندان بهتر و بیشتر واقف نیست و از سوی دیگر، کسی مانند ایشان از هوا و هوس و خواسته‌های فردی و انگیزه‌های خودکامگی مبرا و بر کنار نیست و آنانند که خود شاهین مجسم عدالتند و خلق را به سوی آن می‌خوانند. بدین جهت عقل عملی این گونه جامعه پیشرفته‌ای را به انتخاب اصلح و احسن رهنمون می‌سازد. … [بنابراین] نبوت و امامت اصولاً با هر نوع از انواع حکومت‌ها و رهبری‌های سیاسی متفاوت است و در عناصر تحلیلی نبوت و امامت به کوچک‌ترین چیزی که بتوان سیاست را از آن استخراج و استنباط نمود، برخورد نمی‌شود.»[1].

مقدمه. 1

فصل اول: کلیات و مفاهیم. 2

1. کلیات… 3

1- 1- 1.  بیان مسئله. 3

1- 1- 2. پرسش‌های اصلی پژوهش… 3

1- 1- 3. فرضیه‌ها 3

1- 1- 4. روش انجام کار و منابع پژوهش… 4

1- 1-  5. ضرورت و هدف پژوهش… 4

1- 1-  6. سابقه و پیشینه پژوهش… 5

1- 2. مفاهیم. 6

1-2-1 . اخلاق.. 6

1- 2-2. انسان‌شناسی.. 7

1- 2-3. انواع پژوهش‌های اخلاقی.. 8

1- 2-3-1.  اخلاق توصیفی.. 8

1- 2-3-2. فلسفه اخلاق.. 9

1- 2-3-2-1. فرا اخلاق.. 9

1- 2-3-2-2. اخلاق هنجاری.. 9

1- 2-3-2-2-1. مکاتب اخلاقی.. 10

1- 2-3-2-2-1-1. اخلاق فضیلت… 10

1- 2-3-2-2-1-2. اخلاق سودگرا 11

1- 2-3-2-2-1-3. اخلاق وظیفه‌گرا 11

1-2-3-3. علم اخلاق.. 12

1-2-4. انواع انسان‌شناسی.. 12

1- 2-4-1. انسان‌شناسی تجربی.. 12

1- 2-4-2. انسان‌شناسی فلسفی.. 13

1- 2-4-3. انسان‌شناسی عرفانی.. 13

1-2-4-4. انسان‌شناسی دینی.. 14

1-2-5. حقیقت انسان در رویکردهای مختلف… 14

1-2-5-1. حقیقت انسان در عرفان. 14

1-2-5-2. حقیقت انسان در فلسفه. 16

1-2-5-2-1. نفس و مراتب آن. 17

1-2-5-2-1-1. عقل.. 18

1-2-5-2-1-1-1. مراتب عقل نظری.. 19

1-2-5-2-1-1-2. مراتب عقل عملی.. 21

الف. اراده 21

ب. اختیار. 22

1-2-5-2-1- 2. تخیل.. 23

1-2-5-2-1- 3. احساس… 26

1- 2- 6.  خصوصیات و گرایش‌های انسان. 27

1-2-6- 1. فطرت… 28

1-2-6- 2. غریزه 29

1-2-6- 3. عواطف… 29

1-2-6- 4. طبیعت و سرشت و طینت… 31

1-2-6- 5. استعداد بی‌نهایت انسان. 31

1- 2- 7. مسائل اخلاق.. 32

1- 2- 7- 1. منشأ اخلاق.. 32

2- 7- 2. منشأ مفاهیم اخلاقی.. 33

1- 2- 7- 3. سعادت و شقاوت… 34

1- 2- 7- 4.  لذت و الم. 36

1- 2- 7- 5. فضیلت و رذیلت… 37

1- 2- 8. معیار فعل اخلاقی.. 39

1- 2- 8- 1. آگاهی.. 39

1- 2- 8- 2.  نیت… 39

1- 2- 8- 3. قرب به خدا 41

1- 2- 9.  رابطه انسان‌شناسی و اخلاق.. 41

1- 2- 9- 1. تغییرپذیری انسان. 41

1- 2- 9- 2. عقل و وجدان دراخلاق.. 42

1- 2- 9- 3. آزادی انسان. 43

1- 2- 9- 4. عدالت و اعتدال در اخلاق.. 44

فصل دوم: بررسی مبانی نظری مسئله تأثیر انسان‌شناسی بر اخلاق در اندیشه امام خمینی(ره) 45

 

2-1. اخلاق در نظر امام خمینی(ره) 46

2-2. انسان‌شناسی در نظر امام خمینی(ره) 46

2-2-1. انسان‌شناسی فلسفی.. 47

2-2-1-1. ساحت نفس… 48

2-2-1-2. مراتب و قوای نفس… 51

2-2-1-2-1. عقل.. 53

2-2-1-2-2. اختیار و اراده 55

2-2-1-3. رابطه مراتب و شؤون نفس… 56

2-2-1-4. رابطه نفس و بدن. 57

2-2-1-5. بدن تابع نفس… 58

2-2-2. انسان‌شناسی عرفانی.. 60

2- 2- 2- 1. قلب و مراتب آن. 60

2-2-2-1-1. اقسام قلب… 62

2-2-2-1-2. رابطه قلب و بدن. 63

2-3. خصوصیات و گرایشهای انسان. 64

2-3-1. فطرت… 64

2-3-1-1. ویژگی‌های امور فطری.. 65

2-3-2. طینت… 66

2-3-3. استعداد. 67

2-4. بررسی اندیشه اخلاقی امام خمینی(ره) 68

2-4-1. رویکرد فلسفی سعادت‌گرا 68

2-4-2. سعادت و شقاوت… 69

2-4-2-1. سعادت و شقاوت وجودی.. 71

2-4-2-2. سعادت و شقاوت اخلاقی.. 71

2-4-2-3. ملاک سعادت و شقاوت… 72

2-4-2-3-1. علم و معرفت و اقسام آن. 74

2-4-3. عدالت و اعتدال. 75

2-4-3-1.رابطه اعتدال و فضیلت و رذیلت… 76

2-5. رویکرد عرفانی به اخلاق.. 77

2-5-1. مراتب سلوک عرفانی.. 78

2-5-2. راه‌های تهذیب اخلاق و اصلاح نفس… 78

2-5-2-1. تفکر. 79

2-5-2-2. عزم. 80

2-5-2-3. مشارطه، مراقبه، محاسبه. 81

2-5-2-4. تذکر مداوم. 82

نتایج.. 84

فصل سوم: تأثیر انسان‌شناسی بر اخلاق.. 86

3-1. فطرت انسانی منشأ اخلاق.. 87

3-1-1.دین عامل شکوفایی فطرت… 88

3-1-2.عوامل احتجاب فطرت… 89

3-2. حبّ ذات و حب دنیا مانع و عاملی برای رشد اخلاقی.. 90

3-3. تغییرپذیری و اخلاق.. 91

3-3-1. اصلاح نفس و اخلاق.. 92

3-3-2. تربیت دینی و اخلاق.. 93

3-3-2-1. ایمان به خدا 96

3-3-2 -1-1. فقدان ایمان اساس فساد اخلاقی.. 98

3-3-2-1-2. رابطه ایمان و عمل.. 98

3-3-2-1-3. عبادت وتکامل اخلاقی.. 100

3-3-2-1-4. رابطه تقوا و اخلاص با اخلاق.. 101

3-4. نیّت باطن و روح عمل.. 102

3-5. تأثیر شناخت و فهم کرامت نفس بر اخلاق.. 104

3-5-1. رابطه معرفت نفس و اخلاق.. 105

3-6. تفکر و اخلاق.. 105

3-5-1. رابطه تخیل و اخلاق.. 106

3-5-2. اعتدال ظاهری و باطنی منشأ فضیلت… 107

3-7. قلب و اخلاق.. 107

3-7-1. تأثیر اعمال بدنی بر ملکات و قلب… 108

3-8. حریت انسان و اخلاق.. 109

3-9. قرب و تقرب به خدا سعادت نهایی انسان. 110

نتایج.. 111

نتیجه‌گیری.. 113

فهرست منابع. 117

چکیده

فصل 1 کلیات تحقیق………………………………………………………………………………..1

1-1-1- تبیین موضوع. 2

1-1-2- ضرورت انجام تحقیق.. 2

1-1-3- سوالات تحقیق.. 3

1-1-4- پیشینه تحقیق.. 3

1-1-5- فرضیه ­ها 4

1-1-6- هدف تحقیق.. 5

1-1-7- روش تحقیق.. 5

1-1-8- جنبه جدید بودن و نوآوری طرح.. 5

1-1-9- سیر بحث… 5

1-1-10- واژگان پژوهش…. 6

1-1-11- تعریف طبع.. 7

1-1-12- طبع در لغت… 7

1-1-13- طبع در اصطلاح.. 8

فصل 2 تبیین و اثبات طبایع اربعه از دیدگاه روایات 9

2-1- مقدمه بحث… 10

2-2- بررسی روایی.. 13

2-2-1- روایت اول: خصایص غلبه طبایع اربعه به فرموده امام موسی کاظم(ع) 13

2-2-2- روایت دوم: غلبه طبایع منشاء عموم بیماریها 15

2-2-3- روایت سوم: بنای جسم انسان بر طبایع چهارگانه. 15

2-2-4- روایت پنجم: خلقت طبایع اربعه در انسان در کتاب تورات… 18

2-2-5- روایت ششم: روایت امیرالمؤمنین (ع) در مورد اعتدال طبایع.. 21

2-2-6- روایت هفتم: طبایع و خصوصیات ان در علل الشرایع صدوق(ره) 26

2-2-7- روایت هشتم: طبایع اربعه در نهج البلاغه. 28

2-2-8- روایت نهم: چهار معتدل کننده طبع و مزاج.. 34

2-2-9- روایت دهم: طبایع چهارگانه جسم.. 35

2-2-10- روایت یازدهم: مزاج وطبع پیغمبران (علیهما السلام) 37

2-2-11- روایت دوازدهم: روایت پیغمبر اسلام (ص) در مورد طبایع.. 38

2-2-12- روایت سیزدهم: درمان غلبه طبایع.. 40

2-2-13- روایت چهاردهم: درمان غلبه بلغم در روایت امیرالمؤنین(ع) 41

2-2-14- روایت پانزدهم: درمان معنوی غلبه طبایع اربعه و حرز ابودجانه. 42

2-3- نتیجه. 43

فصل 3 تبیین طبایع اربعه از دیدگاه حکمای اسلامی.. 44

3-1- مقدمه. 45

3-2- نحوه تشكیل طبایع اربعه. 50

3-3- تشریح اخلاط چهارگانه. 51

3-3-1- خون.. 51

3-3-2- بلغم.. 52

3-3-3- صفرا 53

3-3-4- سوداء 54

3-4- علامات تشخیص طبع و مزاج.. 56

3-4-1- لمس كردن.. 56

3-4-2- تشخیص بوسیله گوشت و پیه. 56

3-4-3- معاینه مو نشانه‏هایى بدست مى‏دهد. 57

3-4-4- علائم رنگ پوست… 58

3-4-5- نتیجه‏گیرى از شكل اندامها 59

3-4-6-  نتیجه‏گیرى از تأثیرپذیرى اندام (سرعة انفعال الأعضاء ) 60

3-4-7- نتیجه‏گیرى از خواب و بیدارى.. 61

3-4-8- نتیجه‏گیرى از كنش‏ها(دلائل الأفعال‏) 61

3-4-9- نتیجه‏گیرى از مواد زائد. 62

3-4-10- نتیجه‏گیرى از كنش و واكنش قواى نفسانى.. 62

3-5- علایم غلبه اخلاط و ظهور طبع خاص…. 64

3-5-1- غلبه خون.. 64

3-5-2- غلبه بلغم.. 64

3-5-3- غلبه صفرا 64

3-5-4- غلبه سوداء 65

3-6- طبع و مزاج حالات انسان در دوره های عمر خود. 65

3-6-1- سن از بچگی تا نوجوانی (طبع دموی) 65

3-6-2- سن جوانی(طبع صفراوی) 65

3-6-3- سن میانسالی(طبع سوداوی) 66

 

3- 6 -4- سن پیری(طبع بلغمی) 66

3-7- معنی اعتدال در طبایع اربعه. 67

3-8- معتدل حقیقی و غیر حقیقی.. 68

3-8- تقسیم عقلی مزاج ها 68

3-8-1- مزاج معتدل.. 69

3-8-2- مزاج نامعتدل.. 69

3-8-3- نسبیت مفهوم اعتدال.. 71

3-9- اقسام معتدل فرضی طبی ( غیرحقیقی) 72

3-10- نشانه‏هاى اعتدال مزاج‏.. 74

3-11-  نتیجه. 76

فصل 4 نگرشی به تعالی اخلاق.. 77

4-1- نگرشی به تعالی اخلاق.. 78

4-1-1- مقدمه. 78

4-1-2- معنای لغوی اخلاق.. 78

4-1-3- معنای اصطلاحی اخلاق.. 80

4-1-4- شکل­ گیری تعالی اخلاق.. 80

4-2- تقسیم خلقهای نفسانی.. 82

4-3- قرآن و اهمیت تعالی اخلاق.. 83

4-4- تعالی اخلاقى در قرآن.. 84

4-5- اصول اخلاق اسلامى و تعالی آن در روایات… 85

4-6- نمونهای از دستورالعمل­های معصومین بر اساس طبایع اربعه. 89

4-6-1- خوردن آب ولرم. 89

4-6-2- خوردن سیب… 90

4-6-3- داروی بلغم‏.. 90

4-6-4- اویشن با نمک…. 91

4-6-5- دهانشویه بلغم.. 91

4-6-6- گوشت گوسفند. 91

4-6-7- برگ چغندر 92

4-7- درمانهای غلبه طبایع.. 93

4-7-1- درمان بلغم.. 93

4-7-2- درمان صفرا 93

4-7-3- درمان سودا 93

4-8- عوامل برهم زننده اعتدال طبایع اربعه. 95

4-8-1- غلبه اخلاط.. 95

4-8-2- پرخوری.. 97

4-8-3- غذاهای صنعتی.. 99

4-9- نتیجه. 101

فصل 5 تبیین رابطه روح و جسم.. 102

5-1- تقسیم فلسفی رابطه روح و جسم.. 104

5-1-1- نظریه منسوب به افلاطون.. 104

5-1-2- نظریه ارسطو. 104

5-1-3- نظریه صدرالمتألهین شیرازی.. 105

5-2- رابطه اخلاق و تغذیه‏. 116

5-2-1- بررسی روایی.. 119

5-2-2- خوردن گوشت… 119

5-2-3- زیتون.. 119

5-2-4- خرما 120

5-2-5- کشمش…. 120

5-2-6- انگور 120

5-2-7- انار 120

5-2-8- به. 121

5-2-9- عدس…. 121

5-2-10- تقسیم بندی عادات خوراکیها و آشامیدنیها 122

5-2-11- پرخوری.. 123

5-2-12- خوردن غذاهای ناسازگار باهم.. 123

5-2-13- آب خوردن میان غذا 123

5-2-14- خوردن غذاهای مصنوعی و رنگارنگ…. 124

5-2-15- میل کردن سه وعده غذا یا بیشتر در روز 124

5-2-16- تذکر. 124

فصل 6 تشریح رابطه تعالی اخلاق با طبایع اربعه. 127

6-1- تشریح رابطه تعالی اخلاق با طبایع اربعه از دیدگاه معصومین (ع) 128

6-1-1- بررسی روایی.. 128

6-2- تشریح رابطه تعالی اخلاق با طبایع اربعه از دیدگاه حکماء 131

6-2-1- نظریات حکماء 131

6-3- بررسی ضروریات ششگانه. 138

6-3-1- تدبیر هوا 139

6-3-2- تدبیر اكل و شرب‏… 140

6-3-3- تدبیر احتباس و استفراغ‏. 141

6-3-4- تدبیر نوم و یقظه‏. 142

6-3-5- تدبیر حركت و سكون بدنى‏.. 142

6-3-6- تدبیر حركت و سكون نفسانى‏(اعراض نفسانی) 142

6-4- نتیجه ­گیری.. 144

6-5- پیشنهادات… 145