1-بیان مسئله. 1

2- اهمیت و ضرورت… 2

3- هدف تحقیق.. 3

4- سؤالات… 3

4- 1- سؤال اصلی.. 3

4-2-سؤالات فرعی.. 3

5- فرضیه. 4

6- پیشینه. 4

7- تاریخچه بحث… 5

فصل اول کلیات… 6

1-1-تعریف واژگان.. 7

1-1-1-فقه. 7

1-1-1-1-فقه در لغت… 7

1-1-1-2- فقه در اصطلاح.. 8

1-1-2- فقیه. 9

1-1-2-1-فقیه در لغت… 9

1-1-2-2-فقیه در اصطلاح.. 9

1-1-3-جوان.. 10

1-1-3-1-جوان در لغت… 10

1-1-3-2-جوان در اصطلاح.. 10

1-1-4-دین.. 10

1-1-4-1-دین در لغت… 10

1-1-4-2-دین در اصطلاح.. 11

1-1-5-دینگریزی.. 11

1-1-5-1-مفهوم گریز. 11

1-1-5-2-مفهوم دین‌گریزی.. 11

فصل دوم جایگاه فقه در منظومه معارف دین.. 12

2-1-تعریف دین و تبیین وظایف آن.. 13

2-1-1-معنای دین.. 13

2-1-2-دین نیاز همه عصرها 14

2-1-3-فلسفه دین.. 15

2-1-3-1- آگاهی دادن.. 15

2-1-3-2 – داوری.. 16

2-1-3-3- بیان مسئولیت‌ها 17

2-1-3-4- معرفت جهان.. 17

2-1-3-5-نشاط‌بخشی به زندگی.. 18

2-1-4-جامعیت دین.. 19

2-1-5-سهولت دین.. 20

2-1-6-دینداری.. 21

2-2-تعریف فقه و تبیین و ظایف آن.. 22

2-2-1- مفهوم فقه. 22

2-2-2-هدف از علم فقه‌ 22

2-2-3-شمولیت فقه اسلامى‌ 23

2-2-4- نقش فقه در زندگی فردی و اجتماعی.. 24

2-2-5-آمیختگی فقه و اخلاق.. 26

2-3-علل دین گریزی.. 28

2-3-1-تربیت نامناسب… 29

2-3-1-1-مفهوم تربیت… 30

2-3-1-2-ضرورت تربیت… 30

2-3-1-3-آسیب شناسی تربیت… 30

2-3-1-3-1-نام و القاب ناشایست… 31

2-3- 1-3-2-بی محبتی به فرزند. 31

2-3-1-3-3- افراط در محبت… 31

2-3-1-3-4- خشونت… 31

2-3-2-محیط اخلاقی و اجتماعی.. 32

2-3-2-1-تأثیر محیط بر شخصیّت جوانان بنا بر آیات قرآن.. 32

2-3-3- مدرسه. 34

2-3-3-1-اهمیت تعلیم و تربیت… 34

2-3-3-2-وظیفۀ استاد. 35

2-3-4-عملكرد نامناسب برخی از عالمان دین.. 36

 

2-3-4-1-نقش رفتار عملی فقها در هدایت مردم. 36

2-3-5-دوستان.. 38

2-3-5-1-همنشین و پایه گذاری اخلاق.. 39

2-3-6- تهاجم فرهنگی.. 40

2-3-6-1-تهاجم فرهنگی شیبخون ناگهانی دشمن.. 40

2-3-6-2-ابزار و وسایل تهاجم فرهنگی.. 41

2-3-6-3-رسانه ابزار تهاجم فرهنگی.. 41

2-3-6-3-1-تلوزیون و رادیو. 42

2-3-6-3-2- ماهواره 42

2-3-6-3-3- اینترنت… 43

2-3-7-فقر اقتصادی.. 44

2-3-7-1- ارتباط مال با دین داری.. 44

2-3-7-2-پیامد زیانبار فقر. 45

2-3-8-لقمۀ حرام و آثار آن.. 45

2-3-8-1-آثار لقمۀ حرام. 46

2-3-8-1-1-آثار فردی لقمۀ حرام. 46

2-3-8-1-2-آثار اجتماعی لقمۀ حرام. 47

فصل سوم نقش مؤلفه‌های علمی فقها در  پیش‌گیری از دین‌گریزی جوانان.. 51

3-1-علمای ربانی عامل هدایت نسل جوان.. 51

3-1-1- شخصیت علمی.. 54

3-1-1-1-مناصب فقیه. 55

3-1-1-1-1- منصب افتاء 56

الف: روان  بودن فتوا و پرهیز از عبارتهای فنی و علمی فقه و اصول.. 57

ب: به روز بودن و متناسب سن و سطح مخاطب… 58

ت- متناسب با سطح تحصیلات، شغل و جنسیت… 58

ث-پرهیزاز بیان فتاوای اختلافی.. 59

ج-داشتن سایت یا سامانۀ پیامکی برای آنلاین پاسخ دادن سؤالات شرعی.. 60

چ- مشخص کردن حد و مرز و فلسفۀ برخی فتواها 60

ح- پرهیز از حاكمیت جو جمود بر بیان فتواها 61

3-1-1-1-2- قضاوت… 63

3-1-1-1-3-ولایت… 66

1-3-1-3-1-رهبری و دوری از تجملگرایی.. 69

3-1-1-2-شخصیت علمی.. 69

3-1-1-3- پاسخگویى به شبهات… 73

3-1-1-3-1- نفوذ اندیشه هاى بیگانه. 74

3-1-1-4- فقه و پرداختن به مسائل مستحدثه فراروی جوان.. 75

فصل چهارم بررسی نقش مؤلفه‌های عملی و اخلاقی فقها در پیش‌گیری از دین‌گریزی جوانان.. 80

4-1-جوان و اثرپذیری.. 80

4-1-1-شخصیت فردی و اخلاق شخصی.. 81

4-1-1-1-تهذیب نفس…. 83

4-1-1-2-اخلاص…. 84

4-1-1-3- پرستش و عبادت… 86

4-1-1-4- شب‌زنده‌داری و تهجد. 87

4-1-1-5-تواضع.. 88

4-1-1-6- عزت‌نفس و آزادگی.. 90

4-1-1-7- زهد و ساده زیستی.. 91

4-1-8- حسن خلق.. 93

4-1-1-9-عفو و گذشت… 94

4-2- اخلاق اجتماعی.. 95

4-2-1-مصادیق اخلاق اجتماعی.. 95

4-2-1-1- مبازه با فقر و محرومیت‌زدایی.. 95

4-2-1-2- اتحاد. 96

4-2-1-3-مبارزه با ظلم.. 97

4-2-1-4- نفی سلطۀ کافران و پرهیز از اطاعت کفار 98

4-2-1-5- ثبات قدم و ایستادگی در برابر دشمنان.. 99

4-2-1-6- احترام و رعایت قانون.. 100

4-2-1- 7- صیانت و پاسداری از ارزشهای فرهنگی.. 101

4-2-1-8- ایثار و از خود گذشتگی.. 102

4-2-9- مبارزه بارخنه فرصت طلبان.. 102

4-3-1-فرایند ارتباط گیری با جوان.. 105

4-3-1-1- آگاهی و بصیرت… 105

4-3-1-2- شناخت زمان و مکان.. 106

4-3-1-3-هـمـاهـنگی کردار و گفتار 107

4-3-1-4- دوری از افراط و رعایت ظرفیت جوانان در انجام مناسک دینی.. 107

4-3-1- 5- رعایت قاعدۀ تدریج.. 109

نتیجه. 111

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………..115

چکیده

وجود دین از ضروریات زندگی بشر است و به نوعی سعادت و کمال آدمی در گرو شناخت آگاهانه از دین می­باشد. جهل سبب شده تا پایه اعتقادات بعضی از جوانان متزلزل شود. در کنار این ناآگاهی­، تربیت نامناسب، مدرسه، محیط فاسد، دوستان ناباب، تهاجم فرهنگی، فقر اقتصادی تشدیدکننده این امر هستند. از این روی وجود یک الگوی شایسته برای جوانان از نیازهای اساسی است.

فقها به‌عنوان جانشینان انبیاء و رسولان الهی با عهده­داری منصب­های افتاء، قضاوت و اجتهاد، در عصر غیبت امام زمان «عج» هدایت جوانان و مردم را بر عهده‌دارند. ازاین‌روی آنان با تبلیغ و اجرای احکام الهی و عملکرد صحیح خود در هر منصب و جایگاهی و متخلق نمودن خود به آداب فردی و اجتماعی چون: تهذیب نفس، اخلاص، نماز شب، تواضع، عزت‌نفس، زهد و ساده­زیستی، عفو و گذشت، احترام و رعایت قانون، مبارزه با فقر، مبارزه با رخنۀ فرصت‌طلبان، نفی سلطه کافران، پرهیز از اطاعت کفار، ایستادگی در مقابل دشمن، مانع از دین­گریزی جوانان شده ­اند.

در این پایان‌نامه سعی شده تا به سؤالاتی پیرامون عواملِ زمینه‌ساز دین‌گریزی، جایگاه و مراتب علمی فقها در جریان هدایت جوانان، نقش اخلاق فردی و اجتماعی فقها در پیش­گیری از دین­گریزی پاسخ داده شود. ازجمله نتایج به‌دست‌آمده آنکه فقها به‌عنوان الگوی معرفتی و رفتاری، فرا روی جوانان، می­توانند در گرایش آنان به سمت دین نقش بسزایی ایفا نمایند.

مقدمه
1-بیان مسئله
دین عبارت است از شریعت مقدّس؛ اعم از اصول و فروع كه پیامبران الهى آن را از طریق وحى دریافت و به بندگان خدا ابلاغ كرده‌‌اند.ا[1]

یا دین مجموعه ­ای از عقاید، اخلاق و احكام است. یعنی یک سلسله معارف علمی و عملی را كه مجموعه اعتقاد به هست‌ها و نیست‏ها و مجموعه بایدها و نبایدهاست، دین می‏نامند. این دین نزد خدای سبحان همان اسلام همه‏جانبه انسان در ساحتِ هدایت حق متعال است و این دین فطری انسان است.[2]

چون فطرت تغییر نمی‌پذیرد، خطوط و اصول كلی دین نیز، تغییرناپذیر است. یعنی دین نه‏تنها گذشته‏ای طولانی را پشت سر گذاشته است، بدون آنكه در آن تغییری راه پیدا كند، در آینده نیز تغییر نمی‏پذیرد.

به‌ بیان ‌دیگر: قرآن كریم این ادعا را كاملاً تبیین می‏كند و می‌گوید: دین به معنای مجموعه معارف، اخلاق و احكام و خواسته فطرت است و چون فطرت انسان‌ها تغییر نكرده و نمی‏كند، پس دین الهی تا انسان هست، تغییر نمی‏كند

با توجه به فطری بودن دین، گاهی احساس می‌شود که برخی از جوانان به‌ ظاهر بی‌دین، فطری بودن دین را نقض می­ کنند.

آیا ادعای قرآن مبنی بر فطری بودن دین درست است یا باید به نحوی آن را توجیه کرد.

«فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لاَ تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لكِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ.»[3]

بنا‌‌‌بر آیه بالا ما معتقدیم انسان بی‌دین پیدا نمی­ شود؛ بلکه گاهی بر اساس عوامل درونی یا بیرونی انسان‌ها بددین می­شوند؛ یعنی بجای آنکه خدا را محور زندگی قرار دهند، به دنبال مد لباس، کفش، آهنگ‌های به‌روز، فلان بازیگر، فلان فوتبالیست و…هستند؛ به‌گونه‌ای که نحوۀ آداب و معاشرتشان هم برگرفته از همان مکاتب الهادیست.

لازم است یادآوری کنیم که بیان این بحث درواقع پرداختن به نقش برجستۀ علما و فقها به‌عنوان مروّجان و عاملان دین است که بعد از پیامبر و ائمه با استخراج بایدها و نبایدهای وارده در آیات و روایات جوابگوی مکلفین و هدایت‌کننده آنان به‌سوی کمال و سعادت می‌باشند؛ اما ازآنجاکه در عرصۀ جهان امروز مکاتب و عرفان‌هایی نوظهور پا به میدان گذاشته‌اند و به‌نوعی بافرهنگ زندگی اسلامی جوانان پیوند خورده‌اند. لذا بحران ایجادشده در زمینۀ دین‌داری جوانان بسیار عمیق و گسترده است و می ­تواند به بحران­های روحی، فکری، اجتماعی و حتی عقیدتی بینجامد و نتیجتاً به بی­هویتی جوانان منجر گردد که مصیبت و آسیب دینی، عظیم­ترین مصیبت­ها و آسیب­ه