بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………… 2

اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3

پیشینه‌تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

ساختار تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

 

فصل نخست (تحلیل مفاهیم و کلیات)

1-1- مفهوم دیه………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-1-1- معنای لغوی دیه……………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-1-2- معنای اصطلاحی دیه………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-1-3- مفاهیم مرتبط با دیه……………………………………………………………………………………………………………….. 15

1-1-3-1- مفهوم ارش………………………………………………………………………………………………………………….. 15

1-1-3-1-1- معنای لغوی ارش……………………………………………………………………………………………………………… 15

1-1-3-1-2- معنای اصطلاحی ارش………………………………………………………………………………………………………. 16

1-1-3-2- مفهوم حکومت…………………………………………………………………………………………………………….. 19

1-1-3-2-1- معنای لغوی حکومت…………………………………………………………………………………………………… 20

1-1-3-2-2- معنای اصطلاحی حکومت…………………………………………………………………………………… 20

1-1-3-2-3- روش محاسبه حکومت…………………………………………………………………………………………………. 21

1-1-3-2-4- شرایط وجوب حکومت……………………………………………………………………………………………….. 24

1-2- مشروعیت دیه و حکمت تشریع آن………………………………………………………………………………………………… 25

1-2-1- مشروعیت دیه………………………………………………………………………………………………………………………. 25

1-2-2- حکمت تشریع دیه………………………………………………………………………………………………………………… 29

1-3- پیشینه­ی تاریخی دیه………………………………………………………………………………………………………………………. 29

1-3-1- دیه در میان ملل مختلف………………………………………………………………………………………………………… 30

1-3-2- دیه در شریعت‌های الهی………………………………………………………………………………………………………… 33

1-3-3- دیه در اسلام…………………………………………………………………………………………………………………………. 34

1-4- مفهوم عضو داخلی…………………………………………………………………………………………………………………………. 34

1-4-1- مفهوم عضو…………………………………………………………………………………………………………………………… 36

1-4-1-1- معنای لغوی عضو…………………………………………………………………………………………………………………. 36

1-4-1-2- معنای اصطلاحی عضو………………………………………………………………………………………………………….. 37

1-4-2- مفهوم جوف و جائفه…………………………………………………………………………………………………………….. 37

1-4-2-1- معنای لغوی جوف و جائفه……………………………………………………………………………………………………. 38

1-4-2-2- معنای اصطلاحی جوف و جائفه…………………………………………………………………………………… 40

1-4-3- تعریف عضو داخلی………………………………………………………………………………………………………………. 43

 

فصل دوم (اسباب و علل وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت)

 

 

2-1- اسباب وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت (نفس – کمتر از نفس)……………………………………………………. 46

2-1-1- قتل……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 46

2-1-2- جنایت بر کمتر از نفس………………………………………………………………………………………………………….. 48

2-1-2-1- از بین بردن عین عضو……………………………………………………………………………………………………….. 49

2-1-2-2- از بین بردن منفعت عضو………………………………………………………………………………………………………. 63

2-1-2-3- شجاج………………………………………………………………………………………………………………………………. 71

2-1-2-4- جراح…………………………………………………………………………………………………………………………… 73

2-1-2-5- آنچه که جزو چهار قسم سابق به حساب نمی‌آید…………………………………………………………… 74

2-2- علت وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت در جنایت بر کمتر از نفس………………………………………………… 75

2-2-1- علت وجوب دیه‌ی مقدر (دیه‌ی کامل و ارش مقدر)………………………………………………………………. 75

2-2-1-1- مذاهب اربعه………………………………………………………………………………………………………………… 75

2-2-1-2- امامیه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 84

2-2-2- علت وجوب دیه‌ی غیر مقدر (حکومت)……………………………………………………………………………….. 89

2-2-2-1- مذاهب اربعه………………………………………………………………………………………………………………… 89

2-2-2-2- امامیه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 90

 

فصل سوم (دیدگاه فقهاءو دلایل آن‌ ها درباره‌ دیه‌ی ‌اعضای داخلی و رویه‌ی حقوقی موجود در کشورهای اسلامی)

3-1- دیدگاه مذاهب اربعه و سبب اختلاف آن‌ ها……………………………………………………………………………………… 92

3-1-1- دیدگاه مذاهب اربعه……………………………………………………………………………………………………………… 92

3-1-2- اسباب اختلاف………………………………………………………………………………………………………………………. 93

3-1-2-1- قیاس در مقدّرات شرعی………………………………………………………………………………………………………. 94

3-1-2-1-1- معنای مقدّر…………………………………………………………………………………………………………………….. 94

3-1-2-1-2- معنای قیاس…………………………………………………………………………………………………………………… 94

3-1-2-1-3- حکم قیاس در مقدّرات شرعی……………………………………………………………………………… 95

3-1-2-1-3-1- مناقشه دلایل مانعین جریان قیاس در مقدرات………………………………………………………………… 97

3-1-2-2- دیه‌ی اعضایی که سالم بودن آن‌ ها معلوم نیست و مشکوک است………………………………….. 99

3-2- دیدگاه امامیه و سبب اختلاف………………………………………………………………………………………………………. 100

3-2-1- دیدگاه امامیه………………………………………………………………………………………………………………………….. 100

3-2-2- سبب اختلاف………………………………………………………………………………………………………………………… 100

3-2-3- اقوال امامیه و دلایل آن‌ ها…………………………………………………………………………………………………….. 101

3-3- جنایت بر جوف…………………………………………………………………………………………………………………………… 103

3-3-1- حکم جراحت جائفه در حالت عمد و خطا…………………………………………………………………………… 103

3-3-2- صدمه به اعضای داخلی بر اثر جراحت جائفه……………………………………………………………………… 104

3-4- دیه‌ی منافع مربوط به اعضای داخلی……………………………………………………………………………………………. 105

3-5- دیه‌ی اعضا و منافعی که با وجود فقدان آن‌ ها طول بقا قابل تصور نیست……………………………………….. 109

3-6- دیه‌ی عضو داخلی در قوانین کشورهای اسلامی…………………………………………………………………………… 109

3-6-1- ایران…………………………………………………………………………………………………………………………………… 109

3-6-2- سایر کشورهای اسلامی………………………………………………………………………………………………………. 110

 

فصل چهارم (جمع‌بندی و نتیجه گیری)

4-1- جمع بندی و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………….. 112

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………….. 116

پیوست …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12

چکیده

دیه مالی است که به سبب قتل انسان معصوم یا جنایت بر اعضای او واجب می‌شود. دیه‌ی اعضا به اعتبار تعیین یا عدم تعیین آن از سوی شارع به مقدر و غیر مقدر تقسیم می‌گردد. دیه‌‌ی غیر مقدر حکومت نامیده می‌شود. در فقه اهل سنت مهمترین علت تعلق دیه‌ی مقدر به یک عضو این است که آن عضو دارای منفعت باشد و در فقه امامیهبرای ثبوت دیه‌ی مقدر برای یک عضو به روایات خاص یا عام از ائمه – علیهم السلام- استناد می‌شود.

مسئله‌ی دیه‌ی اعضای داخلی بدن در میان فقهای متقدم مطرح نبوده است و در نصوص فقهی، نصی در مورد چگونگی دیه‌ی عضو داخلی نمی‌توان یافت؛ ولی معاصرین تا حدودی این مسئله را مورد توجه قرار داده‌اند. فقهای معاصر در مورد این که آیا اعضای داخلی سبب وجوب دیه‌ی مقدر هستند یا حکومت با هم اختلاف نظر دارند.دیدگاه آن دسته از علمایی که معتقدند جنایت بر عضو داخلی سبب وجوب دیه‌ی مقدر است با مقتضای نصوص وارده در باب جنایت بر کمتر از نفس هماهنگ استزیرااثبات مقادیر شرعی که دیه‌ی اعضا از جمله آن می‌باشد، از طریق قیاس جایز است اگر شرایط قیاس که مهم‌ترین آن‌ ها شناخت علت و تحقق وجود آن در فرع است، فراهم باشد. تفویت منفعت به طریق اولی در اعضای داخلی تحقق می‌یابد در نتیجه این اعضا به وجوب دیه‌ی مقدر در آن‌ ها نسبت به اعضای ظاهری احق هستند. دیگر اینکه قاعده دیه‌ی اعضای زوج و فرد عام بوده و دلیلی دال بر انصراف این قاعده نسبت به اعضای داخلی وجود ندارد. در ماده‌ی 563 قانون مجازات جدید نیز، با توجه به همین قاعده برای اعضای داخلی بدن دیه‌ی کامل مقرر شده است.