چکیده 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه. 3

1-2- بیان و طرح مسأله. 4

1-3- اهمیّت و ضرورت تحقیق.. 4

1-4- اهداف تحقیق.. 5

1-5- فرضیه های تحقیق.. 5

1-6- روش تحقیق.. 6

1-7- پیشینه تحقیق.. 6

فصل دوم: کلیات و مفاهیم

2-1- مصونیت… 8

2-1-1 مصونیت از نظر لغوی.. 8

2-1-2 مصونیت در اصطلاح حقوق.. 8

2-1-3 اقسام مصونیت های شغلی.. 9

2-1-3-1 مصونیت های نمایندگان سیاسی.. 9

2-1-3-2 مصونیت های سازمان های بین المللی.. 9

2-1-3-3 مصونیت های پارلمانی.. 10

2-2- قضاء. 10

2-2-1 قضاء از نظر لغوی.. 10

2-3- قاضی.. 11

2-3-1 دیدگاه اول: قاضی به معنی دادرس… 12

2-3-2 دیدگاه دوم: قاضی به معنی تصمیم گیرندگان امور قضایی.. 13

فصل سوم: پیشینه مصونیت قضایی

3-1- مصونیت قضایی در حقوق فرانسه. 16

3-2- مصونیت قضایی در قانون اساسی مشروطیت… 18

3-4- استثنائات وارده به غیر قابل عزل بودن قاضی در حقوق ایران. 23

3-4-1 عزل قاضی به دلیل تخلّفات و تقصیرات شغلی.. 24

3-4-2 عزل قضات بواسطه ارتکاب جرائم عمومی.. 24

3-4-3 عزل قاضی به سبب فقدان صلاحیت و شرایط امر قضا 25

3-5- منع انتقال تغییر قضات… 26

3-6- مصونیت کیفری قاضی.. 26

فصل چهارم: مصونیت قاضی از منظر فقه امامیه

4-1- مبانی فقهی مصونیت قاضی.. 29

4-1-1 تکلیفی بودن قضاوت… 29

4-1-2 نص شرعی خاص…. 31

4-1-3 قاعده احسان. 35

4-1-4 قاعده فقهی «الجواز شرعاً ینافی الضمان» 38

فصل پنجم: استقلال قاضی در نظام حقوقی اسلام

5-1- استقلال قاضی ازمنظر فقه. 43

5-2- استقلال قاضی در رویدادهای تاریخی اسلام. 44

5-3-1 امتناع خلیفه از ادای سوگند و محکومیت وی.. 45

5-3-2 رد شهادت خلیفه توسط قاضی.. 46

فصل ششم: مصونیت قاضی در حقوق ایران

6-1- استقلال قوه قضائیه و اهمّیت آن. 48

6-2- شیوه های تأمین مصونیت قضاوت… 49

 

6-2-1- لزوم استقلال قوه قضائیه. 49

6-2-1-1 استقلال تشکیلاتی قوه قضائیه و قاضی.. 49

6-2-1-1-1 پذیرش استقلال قوه قضائیه در قانون اساسی.. 49

6-2-1-1-2 استقلال قوه قضائیه درباره منصب قضاء و قاضی.. 50

6-2-1-1-3 اعتبار حکم قضایی قاضی.. 51

6-2-1-2 استقلال رفتاری و عملی قاضی.. 51

6-2-1-3 شاخص ها و معیارهای عمومی در استقلال و بی طرفی قاضی.. 52

6-2-1-3-1 مدون بودن مستندات رأی قاضی.. 53

6-2-1-3-2 غیر متعارف نبودن تفسیر مواد قانونی به وسیله قاضی.. 53

6-2-1-3-3 رعایت واقعیت های اجتماعی در تفسیر مواد قانونی به وسیله قاضی.. 54

6-2-1-3-4 رعایت اجماع حقوقدانان در تفسیر مواد قانونی به وسیله قاضی.. 54

6-3- منابع قانونی تأمین مصونیت قضات در حقوق ایران. 55

6-4- علل تهدید کننده استقلال و مصونیت قضات… 57

6-4-1 جهات قانونی، تهدید کننده مصونیت قاضی.. 57

6-4-2 جهات عملی، تهدید کننده مصونیت قاضی (عدم استقلال قاضی) 58

6-5- شرایط برخورداری از مصونیت قضایی.. 59

6-5-1 داشتن سمت قضایی.. 59

6-5-2 مباشرت به اعمال قضایی.. 59

6-5-3 رعایت صلاحیت قضایی.. 60

6-6- مطلق یا نسبی بودن مصونیت قاضی.. 62

فصل هفتم: نتیجه گیری و پیشنهادات

7-1- نتیجه گیری.. 65

7-2- پیشنهادات… 66

منابع و مآخذ. 67

فهرست منابع فارسی.. 67

فهرست منابع عربی.. 69

چکیده انگلیسی 7

چکیده
بی تردید مصونیت قضایی قضات از اجزای لازم در قضاوت عادلانه است و قضات برای رسیدگی به دعاوی مردم باید از آزادی کامل برخوردار بوده و از تعرّض و طرفیّت با دیگران مصون و برکنار باشند، گرچه رأی مخالفی نیز در این خصوص مطرح است و برای خود دلائلی نیز دارد، لکن آنچه که با مبانی فقه اسلامی و امامیّه بیشتر همراه است، آن مصونیت قاضی در امر قضاوت می باشد، به عبارت دیگر رویکرد فقهی در مورد عملکرد قاضی، رویکردی مصونیت گرا است و او را در جایگاهی قرار می دهد که باید مصونیت کردار داشته باشد و تکلیفی بودن امر قضاوت از طرفی و وجود نصوص شرعی خاص، در کنار شمولیت «قاعده احسان» بر کار قاضی و نیز قاعده فقهی «الجواز شرعاً ینافی الضمان» به روشنی بر مصونیت قاضی دلالت دارد، آنگونه که تعقیب قضائی وی را باید استثنائی بر اصل مصونیت آنان به شمار آورد.

1-بیان مسئله. 1

2- اهمیت و ضرورت… 2

3- هدف تحقیق.. 3

4- سؤالات… 3

4- 1- سؤال اصلی.. 3

4-2-سؤالات فرعی.. 3

5- فرضیه. 4

6- پیشینه. 4

7- تاریخچه بحث… 5

فصل اول کلیات… 6

1-1-تعریف واژگان.. 7

1-1-1-فقه. 7

1-1-1-1-فقه در لغت… 7

1-1-1-2- فقه در اصطلاح.. 8

1-1-2- فقیه. 9

1-1-2-1-فقیه در لغت… 9

1-1-2-2-فقیه در اصطلاح.. 9

1-1-3-جوان.. 10

1-1-3-1-جوان در لغت… 10

1-1-3-2-جوان در اصطلاح.. 10

1-1-4-دین.. 10

1-1-4-1-دین در لغت… 10

1-1-4-2-دین در اصطلاح.. 11

1-1-5-دینگریزی.. 11

1-1-5-1-مفهوم گریز. 11

1-1-5-2-مفهوم دین‌گریزی.. 11

فصل دوم جایگاه فقه در منظومه معارف دین.. 12

2-1-تعریف دین و تبیین وظایف آن.. 13

2-1-1-معنای دین.. 13

2-1-2-دین نیاز همه عصرها 14

2-1-3-فلسفه دین.. 15

2-1-3-1- آگاهی دادن.. 15

2-1-3-2 – داوری.. 16

2-1-3-3- بیان مسئولیت‌ها 17

2-1-3-4- معرفت جهان.. 17

2-1-3-5-نشاط‌بخشی به زندگی.. 18

2-1-4-جامعیت دین.. 19

2-1-5-سهولت دین.. 20

2-1-6-دینداری.. 21

2-2-تعریف فقه و تبیین و ظایف آن.. 22

2-2-1- مفهوم فقه. 22

2-2-2-هدف از علم فقه‌ 22

2-2-3-شمولیت فقه اسلامى‌ 23

2-2-4- نقش فقه در زندگی فردی و اجتماعی.. 24

2-2-5-آمیختگی فقه و اخلاق.. 26

2-3-علل دین گریزی.. 28

2-3-1-تربیت نامناسب… 29

2-3-1-1-مفهوم تربیت… 30

2-3-1-2-ضرورت تربیت… 30

2-3-1-3-آسیب شناسی تربیت… 30

2-3-1-3-1-نام و القاب ناشایست… 31

2-3- 1-3-2-بی محبتی به فرزند. 31

2-3-1-3-3- افراط در محبت… 31

2-3-1-3-4- خشونت… 31

2-3-2-محیط اخلاقی و اجتماعی.. 32

2-3-2-1-تأثیر محیط بر شخصیّت جوانان بنا بر آیات قرآن.. 32

2-3-3- مدرسه. 34

2-3-3-1-اهمیت تعلیم و تربیت… 34

2-3-3-2-وظیفۀ استاد. 35

2-3-4-عملكرد نامناسب برخی از عالمان دین.. 36

 

2-3-4-1-نقش رفتار عملی فقها در هدایت مردم. 36

2-3-5-دوستان.. 38

2-3-5-1-همنشین و پایه گذاری اخلاق.. 39

2-3-6- تهاجم فرهنگی.. 40

2-3-6-1-تهاجم فرهنگی شیبخون ناگهانی دشمن.. 40

2-3-6-2-ابزار و وسایل تهاجم فرهنگی.. 41

2-3-6-3-رسانه ابزار تهاجم فرهنگی.. 41

2-3-6-3-1-تلوزیون و رادیو. 42

2-3-6-3-2- ماهواره 42

2-3-6-3-3- اینترنت… 43

2-3-7-فقر اقتصادی.. 44

2-3-7-1- ارتباط مال با دین داری.. 44

2-3-7-2-پیامد زیانبار فقر. 45

2-3-8-لقمۀ حرام و آثار آن.. 45

2-3-8-1-آثار لقمۀ حرام. 46

2-3-8-1-1-آثار فردی لقمۀ حرام. 46

2-3-8-1-2-آثار اجتماعی لقمۀ حرام. 47

فصل سوم نقش مؤلفه‌های علمی فقها در  پیش‌گیری از دین‌گریزی جوانان.. 51

3-1-علمای ربانی عامل هدایت نسل جوان.. 51

3-1-1- شخصیت علمی.. 54

3-1-1-1-مناصب فقیه. 55

3-1-1-1-1- منصب افتاء 56

الف: روان  بودن فتوا و پرهیز از عبارتهای فنی و علمی فقه و اصول.. 57

ب: به روز بودن و متناسب سن و سطح مخاطب… 58

ت- متناسب با سطح تحصیلات، شغل و جنسیت… 58

ث-پرهیزاز بیان فتاوای اختلافی.. 59

ج-داشتن سایت یا سامانۀ پیامکی برای آنلاین پاسخ دادن سؤالات شرعی.. 60

چ- مشخص کردن حد و مرز و فلسفۀ برخی فتواها 60

ح- پرهیز از حاكمیت جو جمود بر بیان فتواها 61

3-1-1-1-2- قضاوت… 63

3-1-1-1-3-ولایت… 66

1-3-1-3-1-رهبری و دوری از تجملگرایی.. 69

3-1-1-2-شخصیت علمی.. 69

3-1-1-3- پاسخگویى به شبهات… 73

3-1-1-3-1- نفوذ اندیشه هاى بیگانه. 74

3-1-1-4- فقه و پرداختن به مسائل مستحدثه فراروی جوان.. 75

فصل چهارم بررسی نقش مؤلفه‌های عملی و اخلاقی فقها در پیش‌گیری از دین‌گریزی جوانان.. 80

4-1-جوان و اثرپذیری.. 80

4-1-1-شخصیت فردی و اخلاق شخصی.. 81

4-1-1-1-تهذیب نفس…. 83

4-1-1-2-اخلاص…. 84

4-1-1-3- پرستش و عبادت… 86

4-1-1-4- شب‌زنده‌داری و تهجد. 87

4-1-1-5-تواضع.. 88

4-1-1-6- عزت‌نفس و آزادگی.. 90

4-1-1-7- زهد و ساده زیستی.. 91

4-1-8- حسن خلق.. 93

4-1-1-9-عفو و گذشت… 94

4-2- اخلاق اجتماعی.. 95

4-2-1-مصادیق اخلاق اجتماعی.. 95

4-2-1-1- مبازه با فقر و محرومیت‌زدایی.. 95

4-2-1-2- اتحاد. 96

4-2-1-3-مبارزه با ظلم.. 97

4-2-1-4- نفی سلطۀ کافران و پرهیز از اطاعت کفار 98

4-2-1-5- ثبات قدم و ایستادگی در برابر دشمنان.. 99

4-2-1-6- احترام و رعایت قانون.. 100

4-2-1- 7- صیانت و پاسداری از ارزشهای فرهنگی.. 101

4-2-1-8- ایثار و از خود گذشتگی.. 102

4-2-9- مبارزه بارخنه فرصت طلبان.. 102

4-3-1-فرایند ارتباط گیری با جوان.. 105

4-3-1-1- آگاهی و بصیرت… 105

4-3-1-2- شناخت زمان و مکان.. 106

4-3-1-3-هـمـاهـنگی کردار و گفتار 107

4-3-1-4- دوری از افراط و رعایت ظرفیت جوانان در انجام مناسک دینی.. 107

4-3-1- 5- رعایت قاعدۀ تدریج.. 109

نتیجه. 111

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………..115

چکیده

وجود دین از ضروریات زندگی بشر است و به نوعی سعادت و کمال آدمی در گرو شناخت آگاهانه از دین می­باشد. جهل سبب شده تا پایه اعتقادات بعضی از جوانان متزلزل شود. در کنار این ناآگاهی­، تربیت نامناسب، مدرسه، محیط فاسد، دوستان ناباب، تهاجم فرهنگی، فقر اقتصادی تشدیدکننده این امر هستند. از این روی وجود یک الگوی شایسته برای جوانان از نیازهای اساسی است.

فقها به‌عنوان جانشینان انبیاء و رسولان الهی با عهده­داری منصب­های افتاء، قضاوت و اجتهاد، در عصر غیبت امام زمان «عج» هدایت جوانان و مردم را بر عهده‌دارند. ازاین‌روی آنان با تبلیغ و اجرای احکام الهی و عملکرد صحیح خود در هر منصب و جایگاهی و متخلق نمودن خود به آداب فردی و اجتماعی چون: تهذیب نفس، اخلاص، نماز شب، تواضع، عزت‌نفس، زهد و ساده­زیستی، عفو و گذشت، احترام و رعایت قانون، مبارزه با فقر، مبارزه با رخنۀ فرصت‌طلبان، نفی سلطه کافران، پرهیز از اطاعت کفار، ایستادگی در مقابل دشمن، مانع از دین­گریزی جوانان شده ­اند.

در این پایان‌نامه سعی شده تا به سؤالاتی پیرامون عواملِ زمینه‌ساز دین‌گریزی، جایگاه و مراتب علمی فقها در جریان هدایت جوانان، نقش اخلاق فردی و اجتماعی فقها در پیش­گیری از دین­گریزی پاسخ داده شود. ازجمله نتایج به‌دست‌آمده آنکه فقها به‌عنوان الگوی معرفتی و رفتاری، فرا روی جوانان، می­توانند در گرایش آنان به سمت دین نقش بسزایی ایفا نمایند.

مقدمه
1-بیان مسئله
دین عبارت است از شریعت مقدّس؛ اعم از اصول و فروع كه پیامبران الهى آن را از طریق وحى دریافت و به بندگان خدا ابلاغ كرده‌‌اند.ا[1]

یا دین مجموعه ­ای از عقاید، اخلاق و احكام است. یعنی یک سلسله معارف علمی و عملی را كه مجموعه اعتقاد به هست‌ها و نیست‏ها و مجموعه بایدها و نبایدهاست، دین می‏نامند. این دین نزد خدای سبحان همان اسلام همه‏جانبه انسان در ساحتِ هدایت حق متعال است و این دین فطری انسان است.[2]

چون فطرت تغییر نمی‌پذیرد، خطوط و اصول كلی دین نیز، تغییرناپذیر است. یعنی دین نه‏تنها گذشته‏ای طولانی را پشت سر گذاشته است، بدون آنكه در آن تغییری راه پیدا كند، در آینده نیز تغییر نمی‏پذیرد.

به‌ بیان ‌دیگر: قرآن كریم این ادعا را كاملاً تبیین می‏كند و می‌گوید: دین به معنای مجموعه معارف، اخلاق و احكام و خواسته فطرت است و چون فطرت انسان‌ها تغییر نكرده و نمی‏كند، پس دین الهی تا انسان هست، تغییر نمی‏كند

با توجه به فطری بودن دین، گاهی احساس می‌شود که برخی از جوانان به‌ ظاهر بی‌دین، فطری بودن دین را نقض می­ کنند.

آیا ادعای قرآن مبنی بر فطری بودن دین درست است یا باید به نحوی آن را توجیه کرد.

«فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لاَ تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لكِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لاَ یَعْلَمُونَ.»[3]

بنا‌‌‌بر آیه بالا ما معتقدیم انسان بی‌دین پیدا نمی­ شود؛ بلکه گاهی بر اساس عوامل درونی یا بیرونی انسان‌ها بددین می­شوند؛ یعنی بجای آنکه خدا را محور زندگی قرار دهند، به دنبال مد لباس، کفش، آهنگ‌های به‌روز، فلان بازیگر، فلان فوتبالیست و…هستند؛ به‌گونه‌ای که نحوۀ آداب و معاشرتشان هم برگرفته از همان مکاتب الهادیست.

لازم است یادآوری کنیم که بیان این بحث درواقع پرداختن به نقش برجستۀ علما و فقها به‌عنوان مروّجان و عاملان دین است که بعد از پیامبر و ائمه با استخراج بایدها و نبایدهای وارده در آیات و روایات جوابگوی مکلفین و هدایت‌کننده آنان به‌سوی کمال و سعادت می‌باشند؛ اما ازآنجاکه در عرصۀ جهان امروز مکاتب و عرفان‌هایی نوظهور پا به میدان گذاشته‌اند و به‌نوعی بافرهنگ زندگی اسلامی جوانان پیوند خورده‌اند. لذا بحران ایجادشده در زمینۀ دین‌داری جوانان بسیار عمیق و گسترده است و می ­تواند به بحران­های روحی، فکری، اجتماعی و حتی عقیدتی بینجامد و نتیجتاً به بی­هویتی جوانان منجر گردد که مصیبت و آسیب دینی، عظیم­ترین مصیبت­ها و آسیب­ه

1390

1. بخش اول: کلیات…. 3

1-1. فصل اول: طرح تحقیق.. 4

1-1-1. تبیین مسأله: 5

2-1-1. پرسش‌های تحقیق: 5

3-1-1. پیشینه تحقیق: 6

4-1-1. ضرورت تحقیق: 6

5-1-1. هدف تحقیق: 7

7-1-1. روش تحقیق: 7

8-1-1. ساختار تحقیق: 7

9-1-1.جنبه‌های نوآوری در تحقیق: 9

2-1. فصل دوم: قوشچی.. 10

1-2-1. زیست نامه قوشچی: 11

2-2-1. قوشچی و شرح التجرید: 12

3-1. فصل سوم: روش شناسی قوشچی در مبحث امامت… 15

1-3-1. تبعیت از روش اشعری: 16

2-3-1. خروج از منهج اشعری… 18

3-3-1. نقش پررنگ اجماع در روش شناسی قوشچی.. 18

4-3-1. نقش تواتر در روش شناسی قوشچی.. 19

5-3-1. نقش تعصّب در امامت پژوهی قوشچی.. 19

6-3-1. حجیت صحابه. 21

4-1. فصل چهارم: امامت؛ بحثی کلامی.. 23

1-4-1. مبحث امامت از منظر اهل سنت: 24

2-4-1. مبحث امامت در نگاه شیعه: 26

3-4-1. ادله شیعه: 27

5-1. فصل پنجم: چیستی امامت… 29

1-5-1. مقدمه. 30

2-5-1. واژه امام در لغت… 30

3-5-1. واژه امام در قرآن.. 31

4-5-1. تعریف امامت از منظر متکلمان اسلامی: 32

6-1. فصل ششم: وجوب امامت… 36

1-6-1. مذهب امامیه: 38

2-6-1. مذهب اشاعره: 38

3-6-1. دلایل وجوب امامت در نگاه محقق طوسی و فاضل قوشچی: 38

4-6-1. دلایل وجوب امامت از منظر محقق طوسی: 39

5-6-1. دلایل وجوب امامت از منظر فاضل قوشچی: 40

6-6-1. بررسی ومقایسه آراء دو محقق: 42

7-1. فصل هفتم: قاعده لطف و وجوب امامت… 44

1-7-1. تعریف و اقسام لطف: 45

2-7-1. لطف و حکمت الهی: 47

3-7-1. تقسیم لطف بر اساس فاعل آن: 48

4-7-1. برهان لطف بر وجوب امامت: 48

5-7-1. اشکال نخست (اشکال صغروی): 49

6-7-1. اشکال دوم (اشکال کبروی): 51

7-7-1. اشکال سوم (اشکال صغروی): 52

2. بخش دوم: امامت در قرآن از منظر محقق طوسی و فاضل قوشچی… 56

1-2. فصل هشتم: آیه ولایت… 57

1-1-2. بیان محقق طوسی: 59

2-1-1-2. اشکال اول قوشچی: (در معنای ولایت) 60

2-2-1-1-2. تحقیق در معنای ولی: 63

2-2. فصل نهم: آیه اولی الامر. 76

1-2-2. تقریر قوشچی: 79

3-2. فصل دهم: آیه امامت… 81

1-3-2. بیان محقق طوسی: 82

فصل یازدهم: آیه «مع الصادقین». 86

1-1-3. ایراد قوشچی: 87

3. بخش سوم: امامت در احادیث از منظر محقق طوسی و فاضل قوشچی… 90

1-3. فصل دوازدهم: حدیث غدیر. 91

1-1-3. تقریر قوشچی: 92

2-1-3. اشکال‌های قوشچی.. 94

2-3. فصل سیزدهم: حدیث منزلت… 109

 

1-2-3. بیان استدلال: 110

2-2-3. ایرادهای قوشچی: 111

3-2-3. مواقع و موقعیت‌های صدور حدیث منزلت: 112

4-2-3. صحیحین از منظر اهل سنت: 115

5-2-3. مقامات حضرت هارونA در قرآن: 117

6-2-3. منازل هارون در قرآن: 118

7-2-3. پاسخ به عدم تواتر: 119

8-2-3. بررسی شبهه عدم عمومیت «منزلة هارون»: 123

9-2-3. رد منقطعه بودن استثنا: 124

10-2-3. پاسخ به شبهه انتفای اخوت حضرت علیA نسبت به پیامبر اکرم6.. 125

11-2-3. بررسی شبهه نبودن خلافت از منازل هارون: 127

12-2-3. بررسی شبهه عدم بقای خلافت هارونA پس از مرگ موسیA: 128

13-2-3. بررسی شبهه عدم دلالت حدیث منزلت بر نفی خلافت خلفای سه گانه: 129

3-3. فصل‌ چهاردهم: نصوص جلی.. 130

1-3-3. نصوص جلی برای اثبات امامت بلافصل حضرت علیA: 132

4. بخش چهارم: دلایل عقلی بر امامت بلافصل حضرت علیA…. 142

1-4. فصل پانزدهم: دلیل افضلیت… 143

1-1-4. شبهه قوشچی.. 146

2-1-4. فضایل حضرت علیA: 146

3-1-4. ادعاهای قوشچی در فضایل ابوبکر و عمر: 149

2-4. فصل شانزدهم: مطاعن.. 153

1-2-4. مطاعن ابوبکر. 154

2-2-4. مطاعن عمر: 172

3-2-4. مطاعن عثمان: 178

1-1-3-2-4. پاسخ قوشچی: 179

3-4. فصل هفدهم: دلیل عصمت و برهان معجزه بر امامت بلافصل حضرت علیA… 188

1-3-4. بیان برهان: 189

2-3-4. برهان معجزه. 189

1-2-3-4. قلع باب خیبر: 190

3-3-4. شبهه قوشچی: 191

4-3-4. نقد شبهه قوشچی: 191

1. بخش پنجم: شرایط و اوصاف امام.. 192

1-5. فصل هجدهم: عصمت امام. 194

1-1-5. شبهه قوشچی: 197

2-1-5. پاسخ شبهه قوشچی: 197

3-1-5. پاسخ شبهه قوشچی: 198

4-1-5. سخن قوشچی.. 199

5-1-5. پاسخ شبهه قوشچی: 199

2-5. فصل نوزدهم: افضلیت و نصب… 200

1-2-5. سخن قوشچی: 202

2-2-5. پاسخ: 202

3-2-5. نصب: 202

4-2-5. احکام مخالفین.. 209

خاتمه: 211

فهرست منابع. 215

نمایه. 222

نمایه اصطلاحات… 222

نمایه  اشخاص….. 223

نمایه کتاب‌ها 230

چکیده:

قوشچی از متکلمان اشعری است که شرح مهمی بر تجرید العقائد محقق طوسی نگاشته است که به شرح جدید معروف شده است. وی در مبحث امامت شرح، خود در نقد آراء محقق طوسی سعی بلیغ نموده است و کوشیده است شبهات فراوانی به اندیشه های محقق طوسی وارد نماید.

قوشچی از جهت روش از آراء متکلمین اشعری مذهب از جمله ایجی و تفتازانی و میر سید شریف جرجانی و فخر رازی تبعیت می‌کند. وی در حقیقت در بحث امامت همان شبهات پیشینیان خود را تکرار کرده است هر چند در برخی موارد نیز از نقل ایرادات پیشینیان خود احتراز نموده است.

قوشچی بر خلاف محقق طوسی امامت را مربوط به علم فقه می‌داند ولی در تعریفی که وی از امامت ارائه می‌کند با تعریف محقق طوسی از امامت چندان تفاوتی ندارد، هم چنان که این شباهت ظاهری و صوری در تعریف امامت را می‌توان در میان متکلمین شیعه و سنی دیگر نیز مشاهده نمود. خواجه طوسی مهمترین دلیل وجوب امامت را قاعده لطف می‌داند ولی قوشچی بر صغری و کبرای این قاعده شبهاتی را مطرح می کند  که هیچ کدام از این شبهات وارد نیست. قوشچی عمده ترین دلیل وجوب امامت را اجماع صحابه می‌داند.

محقق طوسی آیه ولایت (مائده/55) را یکی از آیاتی که بر امامت بلافصل حضرت علیA دلالت می‌کند، معرفی می‌کند ولی قوشچی شبهاتی را بر این استدلال وارد می‌کند که هر یک از این شبهات قابل رفع است. قوشچی اعتراف می‌کند که شأن نزول این آیه، حضرت علیA می‌باشد. شبهه مهم قوشچی در این آیه این است که «ولی» به معنای اولی در تصرف نیست ولی ادله وی بر این مدعی صحیح نمی‌باشد.

آیات دیگری که محقق طوسی از آنها یاد می‌کند آیه اولی الامر، آیه مع الصادقین و آیه امامت می‌باشد. نصوص نفی که بر امامت حضرت علیA دلالت می‌کند، حدیث غدیر و حدیث منزلت می‌باشد درباره این نصوص قوشچی هم اشکال سندی مطرح می‌کند و هم اشکالات محتوایی که این اشکالات هیچ کدام وارد نیست. درباره نصوص جلی قوشچی ایرادات سندی مطرح می‌کند. قوشچی بر خلاف محقق طوسی، ابوبکر و عمر را افضل از حضرت علیA می‌داند و در مطاعنی که از سوی محقق طوسی بر خلفای سه گانه ذکر می‌شود خدشه وارد می‌کند. و حال آن که همه این مطاعن در منابع اهل سنت موجود است و توجیه دلالت آنها از سوی قوشچی صحیح نیست. در بحث اوصاف امام نیز بر خلاف محقق طوسی عصمت و منصوص بودن از طرف خدا را از اوصاف لازم امام نمی‌داند. و حال آن که این باور قوشچی بر خلاف ادله عقلی و نقلی می‌باشد.

مقدمه

شهرستانی متکلم مشهور اهل سنت در مقدمه الملل و النحل می‌نویسد:

فصل اول  : فلسفه اخلاق وظهوربرساخت گرائی

• اخلاق هنجاری………………………………………………………………………………… 8

1-1  نتیجه گرائی ………………………………………………………………………………   9

2-1  اخلاق فضیلت …………………………………………………………………………..  10

3-1 وظیفه گرائی ……………………………………………………………………………..   12

• فرا اخلاق………………………………………………………………………………………. 13
•      1-2 دلالت شناسی اخلاقی…………………………………………………………………    13

2-2  معرفت شناسی اخلاقی ………………………………………………………………… 14

3-2 وجود شناسی اخلاقی…………………………………………………………………..   15

• ناشناخت گرائی دراخلاق………………………………………………………………….. 15

1-3  احساس گرائی…………………………………………………………………………..   17

2-3  توصیه گرائی……………………………………………………………………………..   20

• شناخت گرائی دراخلاق…………………………………………………………………… 21

1-4 شناخت گرائی حداقلی  ………………………………………………………………..   22

2-4 شناخت گرائی حداکثری……………………………………………………………….    23

• واقع گرائی دراخلاق ……………………………………………………………………….  23

1-5  اقسام واقع گرائی دراخلاق. …………………………………………………………..     25

1-1-5  واقع گرائی اخلاقی طبیعت گرایانه……………………………………………  26

2-1-5  واقع گرائی اخلاقی ناطبیعت گرایانه ………………………………………..   28

1-2-1-5 مغالطه طبیعت گرایان…………………………………………………………  28

2-2-1-5 برهان سؤال گشوده ………………………………………………………….  29

• ناواقع گرائی اخلاقی…………………………………………………………………………….. 31

1-6  ناواقع گرائی اخلاقی فوق طبیعت گرایانه  ………………………………………..  31

1-1-6  نظریه امر الهی………………………………………………………………….  32

2-1-6  برخی اشکالات وارد بر نظریه امرالهی……………………………………  36

• تئوری خطا ……………………………………………………………………………………… 38

1-7 تئوری خطای مکی ………………………………………………………………………  39

1-1-7  استدلال از راه نسبیت ……………………………………………………………..  39

2-1-7  استدلال از راه عجیب بودن یاغرابت …………………………………………..  40

• ظهور بر ساخت گرائی ………………………………………………………………………… 42

فصل دوم: فلسفه اخلاق کانت  وبر ساخت گرائی اخلاقی

مقدمه …………………………………………………………………………………………..   44

• فلسفه نقادی کانت ……………………………………………………………………… 45

1-1   نقدعقل محض وشرایط تکون معرقت  ………………………………………  46

1-1-1 زمان و مکان  …………………………………………………………  47

2-1-1 مقولات فاهمه…………………………………………………………  47

3-1-1 وحدت استعلائی ادراک  نفسانی ………………………………….  48

4-1-1  من استعلائی………………………………………………………….  49

• نقدعقل عملی ………………………………………………………………………………. 52

1-2   نسبت سوژه متافیزیکی درنقداول بانقددوم …………………………………  53

2-2   ساحت اخلاق ………………………………………………………………..  54

3-2   اراده نیک   ……………………………………………………………………  56

4-2   خود مختاری اراده …………………………………………………………..  57

5-2   قانون اخلاقی  ………………………………………………………………..  60

6-2  امر مطلق ………………………………………………………………………..  62

1-6-2 صورت بندی های امرمطلق  …………………………………………  64

1-1-6- 2  صورت نخست …………………………………………………  64

2-1-6-2  صورت دوم  …………………………………………………….   65

3-2-6-2   صورت سوم     ……………………………………………….   67

• بر ساخت گرائی درفلسفه اخلاقی کانت ……………………………………………   68

1-3  صدق ومنشأ هنجار مندی  ………………………………………………………  73

فصل سوم : بر ساخت گرائی کانتی

مقدمه    ……………………………………………………………………………………   80

• نسبت بر ساخت گرایی بادیگر تئوریهای اخلاقی…………………………………. 81
• روایتهای بر ساخت گرائی……………………………………………………………… 82

1 -2- روایتهای ساده برساخت گرائی……………………………………………….   82

 

2-2- روایتهای پیچیده برساخت گرائی ……………………………………………   82

• بر ساخت گرائی کانتی جان رالز …………………………………………………….. 86

1-3 – وضعیت اولیه یاروال تصمیم یا روال برساختن  ………………………..   90

• روال تصمیم برساخت گرایانه  ………………………………………………………  92

1-4 مشخصه های روال تعمیم کانتی ……………………………………………….  93

2-4 روال تعمیم ومفهوم کانتی شخص…………………………………………..     95

• توجیه و عینیت و صدق در برساخت گرایی کانتی …………………………..   102

نتیجه گیری   ………………………………………………………………………………..    109

فهرست منابع و مأخذ ……………………………………………………………………..   115       

چکیده :

برساخت گرایی اخلاقی دیدگاهی فرا اخلاقی درباره ی طبیعت صدق  و حقایق و خصوصیات اخلاقی است . برساخت  گرایی ظاهراً در تقابل با واقع گرایی قرار می گیرد و تنها  با روایتهای واقع گرائی اخلاقی توافقی نسبی و محدود دارد. بر ساخت گرایان، مانند واقع گرایان ، جملات اخلاقی را دارای محتوای توصیفی می دانند و بنا بر این به نظر می رسد واقعاً بیان کننده امر واقع باشند.ولی بر ساخت گرایان برغم اینکه  می پذیرند که به نحوی حقایق اخلاقی وجود دارند  ، بر عکس واقع گرایان، آنها را وابسته به نگرشها و قرار دادهای انسانی و امثال آن می دانند.

جان رالز برای نخستین بار اصطلاح برساخت گرایی در اخلاق را  بکار برد و تفسیری برساخت گرایانه از فلسفه اخلاق کانت به دست داد. براساس این تفسیر اخلاق برساخته عقل بشری است و امر مطلق روال برساختن است. رالز همچنین نظریه خود را برساخت گرایی کانتی نامید .    براساس برساخت گرایی کانتی محتواى اصول عدالت نتیجه توافق و قرادادى است كه میان افرادى خاص در وضعیت ویژه‏اى بدست می آید و رالز  آن را وضعیت اولیه مى‏نامد.وضعیت اولیه روال تصمیم یا روال برساختن در برساخت گرایی کانتی است که در آن اصول عدالت بر ساخته می شوند.

مقدمه

           فرا اخلاق[1] شاخه ای ازفلسفه اخلاق2 است که به لحاظ وجود شناسی3 به این بحث می پردازد که آیا حقایق و اوصاف اخلاقی4 در عالم پیرامون به نحوی از انحاء وجود دارند و یا اینکه در حوزه اخلاق ما از جانب خود چیزی را انشاء می کنیم که واقعیتی ورای خود  ندارد.

این اختلافی است  میان شناخت گرایان5 و ناشناخت گرایان6 در حوزه اخلاق که که از زمان جورج اوارد مور7 فیلسوف اخلاق تحلیلی انگلیسی باعث ظهور انبوهی از  نوشته های فلسفی شده است که هر کدام علیه دیگری به استدلال پرداخته اند.

ناشناخت گرایان عالم پیرامون را تهی از ارزشها8 می دانند و تصریح دارند هیچ واقعیت اخلاقی در عالم پیرامون وجود ندارد. نظرهای اخلاقی ما از جنس باور9 نیستند بلکه به عالم انسانی و ذهن او تعلق دارند و چون نسبتی با عالم خارج ندارند از صدق وکذب آنها  نمی توان سخن گفت.

اما شناخت گرایان واقع گرا در اخلاق معتقدند  واقعیتهای اخلاقی به نحوی از انحاء در عالم پیرامون وجود دارند و احکام اخلاقی از جنس باورند در نتیجه می توانند صادق یاکاذب باشند.

به عبارت دیگر دعاوی اخلاقی را میتوان در قالب گزاره ها صورت بندی کرد و در نتیجه معرفت بخش هستند وچون شان معرفتی دارند پس صدق و کذب پذیرند. مفاهیم اخلاقی[2] نسبتی با عالم خارج دارند و می توان داوری2 اخلاقی و معرفتی درباره آنها کرد.

درخلال این بحث ها ظاهراً غلبه با اردوگاه واقع گرایان اخلاقی بود تا اینکه جی.ال.مکی3 با ارائه نظریه خطا4 کفه بحث ها را به سود ناشناخت گرایان سنگین کرد. بنابر نظریه خطا  گزاره های اخلاقی مرتبا و بطور یکسان کاذب اند و اتصاف کیفیات اخلاقی به اعمال و اشیاء و حوادث نادرست است. ارزش‌های اخلاقی مستقل از خواسته‌ها و نگرشهای5 بشری وجود ندارد و خصوصیات اخلاقی ناظر به یک ویژگی و خصیصه موجود در افعال نیست.  مکی می گوید درهر صورت ذهن ما در حوزه ارزشها خطا می کند پس نمی توانیم معرفت اخلاقی داشته باشیم.

نظریه خطای مکی چالش جدی برای واقع گرایان6 اخلاقی به وجود آورد. زمانی که طبیعت گرایان7 سعی داشتند که با نشان دادن اینکه خصوصیات اخلاقی می تواند طبیعی باشد از نظریه خطای مکی فرار کنند عده دیگری با ارائه نظریه ای جدید به نام بر ساخت گرائی8 اخلاقی سعی کردند نشان دهند که خصوصیات اخلاقی وابسته اند به آنچه که ما با آن توافق داریم. برای نخستین بار جان راولز9 فیلسوف امریکایی اصطلاح برساخت گرایی را در نظریات اخلاقی بکار برد.معنی اصلی آن این است که نظام الزامات اخلاقی را با بهره گرفتن از روالی غیرجدلی10 می توان ساخت بطوری که  تهی از الزامات عجیب مابعدالطبیعی11 و درستی آن  دستکم معقول باشد.

وی در درس گفتارهای خود در دانشگاه اولین تفسیر برساخت گرایانه از فلسفه اخلاقِ ایمانوئل کانت12 فیلسوف برجسته آلمانی به دست داد و سپس نظریه اخلاقی خود را  برساخت گرایی کانتی خواند.

کانت در نقد عقل محض[3] ونقد عقل عملی2 نمی خواهد قوانین  حاکم بر ذهن را توضیح دهد و معتقد است کسی که این کار را می کند کار فلسفی نمی کند. جنس بحثهای فلسفی در نزد کانت  استعلائی3 است و از جائی آغاز میشود که سوژه تجربی در ذیل سوژه متافیزیکی4  قرار بگیرد.

عقل نظری و عقل عملی تفاوت ماهوی با یکدیگر ندارند . وقتی عقل به شناسایی اقدام میکند عقل نظری است ولی زمانیکه می آفریند و بر می سازد عقل عملی است. اخلاق در کانت برساخته و بر گرفته شده از عقل عملی است و  ارزشها ی اخلاقی در عالم خارج وجود ندارند. به معنای کانتی کلمه اخلاق کاشف از ساحت نومن5 است و سوژه متافیزیکی به این ساحت تعلق دارد.در نتیجه ترکیبی و پیشینی بودن گزاره های اخلاقی  از لوازم اخلاق کانتی است. یعنی احکام اخلاقی متصف به دو وصف کلیت6 و ضرورت7 هستند که هیچکدام درعالم خارج وجود ندارند . بنابراین گزاره های اخلاقی نمی توانند  شان کاشفیت از عالم پدیداری داشته باشند.

حال کانت میگوید چیزی که اساس امر اخلاقی است و خیر بالذاتی که باید دنبال آن باشیم اراده ی خیر8 یا نیک است و اراد ه نیک به صورت عمل کردن برای ادای تکلیف و وظیفه9 ظاهر میشود ومعنی آن احترام به قانون اخلاقی10 است.  کانت معتقد است قانون اخلاقی بر ساخته ی خود عقل است بدون آن که عناصر تجربی درآن دخیل باشد و چون قانون اخلاقی  ازعقل  صادر میشود  باید به صورت فرمان و امر درآید و امر هم الزام آوراست.  اخلاق در کانت از رهگذر متعین ساختن اراده در قالب امر مطلق11 شکل میگیرد. اراده متعین و اصول اخلاقی برآمده ازآن ، که به نام امر مطلق و امر نا مشروط ازآنها یاد  می کند، کاشف نومن هستند نومنی که نسبتی با عالم واقع ندارد. براسا س تفسیر برساخت گرایانه از فلسفه اخلاق کانت اساس برساخت گرایی روال امر مطلق است و مشهورترین  روایت روال برساختن در کانت  یعنی روال امرمطلق صورتبندی  قانون کلی است. این قانون به کنشگران  امر می کند نه تنها مطابق آن ماکسیمی[4] عمل کنند که از طریق آن  بتوانند درهمان زمان اراده کنند که آن قانون کلی  باشد.

امرمطلق  قانون اراده آزاد2  است و صرفاً از طبیعت اراده ناشی می شود  و کانت  اخلاق را بر پایه اراده عقلانی هر فرد استوار می‌كند و اراده عقلانی، خودش قوانینی را كه از آنها اطاعت می‌كند وضع می کند .  روال امر مطلق اصول عقل عملی  یعنی عقلانی3 و معقول4 بودن را  نشان میدهد.

جان راولز نظریه خود را  بر ساخت گرایی کانتی می نامد که  بدست اشخاص فرضی در پس پرده جهل5 ساخته می شود. در بر ساخت گرائی کانتی ، رالز شهود گرایی عقلانی  و نیز دیگر اشکال واقع گرائی اخلاقی را رد می کند و نظریه اش را به عنوان «بر ساخت گرایانه»  تعریف میکند. در بر ساخت گرائی  کانتی  نشان داده می شود  اصول اخلاقی عدالت که معقولند، اصول عقل عملی اند .

به عقیده شهود گرایان اصول اخلاقی صادق  یاکاذب  اند به دلیل وجود  نظامی از ارزشها که باشهود عقلانی شناخته میشوند اما رالز تأکید می کند  که بر داشت کانت از خود مختاری6 وجود چنین نظامی از ارزشها رادر عالم پیرامون  رد می کند. بر اساس تفسیر رالز محتوای   قانون اخلاقی توسط این روال بر ساخته می شود ، نه اینکه کشف  می شود.

براساس برساخت گرایی کانتی محتواى اصول عدالت7 نتیجه توافق و قرادادى است كه میان افرادى خاص در وضعیت ویژه‏اى بدست می آید که  وضعیت اولیه8  ‏نام دارد. بر ساخت گرائی  کانتی یک روال تصمیم9 را بکار می برد که توسط انصاف10 تعریف  شده است  و در آن اصول عدالت بر ساخته می شود. یعنی روال برساختن اصول عدالت را معین می کند و از رهگذر این روال محتوی این آموزه بر ساخته می شود.

برساخت گرایی اخلاقی بر این باور است که گفتمان اخلاقی ما شناختی است و برخی گزاره های اخلاقی صادق اند. گزاره های اخلاقی به واسطه ی نگرشهای ارزشمدارانه[5] صادق یا کاذب اند.

برساخت گرایان اخلاقی دیدگاهشان را دیدگاهی  فرا اخلاقی درباره ی طبیعت  صدق  و حقایق و خصوصیات اخلاقی میدانند.آنان  صدقها وحقایق اخلاقی را  برساختهای بشری میدانند نه چیزهای قابل کشف در عالم پیرامون. برساخت گرائی به لحاظ معنا شناختی2 جملات اخلاقی را  بیان کننده امرواقع می دانند  بنا بر این به نظر می آید واقعاً صادق یا کاذب هستند. و به لحاظ وجود شناختی  حقایق اخلاقی وجود دارند البته وجود آنها وابسته به نگرشها  و توافقات و قرار دادهای بشری و نظایر آن می باشد.

به عبارت دیگر این مفهوم بر ساخت گرایانه دومعنی شناخت شناسی3 و متافیزیکی دارد: 1- قبل از  استفاده ازروال نه تنها نمی توانیم هیچ حقیقت اخلاقی را بشناسیم  2- بلکه هیچ حقیقت اخلاقی  وجود ندارد تا شناخته شود. اما حقایق اخلاقی وجود دارند  که به برداشتها وفعالیتهای  بر سازنده ی ما بستگی دارند. پس بر ساخت گرائی نظریه ای  شناخت گرایانه است یعنی حقایق اخلاقی وجود دارند که صادق یا کاذب اند اما ناواقع گرایانه است  چون تصریح دارد حقایق اخلاقی  به ما و فعالیتهای ما بستگی دارد.