عنوان                                                                                                       صفحه

چکیده……………………………………………………………………………………….. 1

 

فصل اول: مقدمه و کلیات

1- کلیات…………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 3

1-2- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 4

1-3- پیشینه­ی تحقیق………………………………………………………………………………………….. 4

1-4- روش کار تحقیق…………………………………………………………………………………………… 5

 

فصل دوم: نقد و گونه­ های آن

2- نقد و گونه­ های آن…………………………………………………………………………………………….. 7

2-1- تعریف نقد……………………………………………………………………………………………………… 7

2-1-1- نقد ادبی……………………………………………………………………………………………………. 8

2-1-1-1- نسبی بودن نقد ادبی…………………………………………………………………………… 8

2-1-1-2- فایده­ نقد و کار منتقد……………………………………………………………………… 8

2-1-1-3- تاریخچه و پیشینه­ی نقد ادبی……………………………………………………………. 9

2-1-1-4- هدف­های نقد ادبی……………………………………………………………………………… 10

2-1-1-5- ضرورت نقد ادبی…………………………………………………………………………………. 11

2-1-1-6- نقد ادبی در دوره­ های مختلف…………………………………………………………….. 11

2-2- نقد جدید………………………………………………………………………………………………………. 14

2-3- انواع نقد ادبی……………………………………………………………………………………………….. 16

 

فصل سوم: تعاریف جنگ و عوامل آن

3- تعاریف جنگ و عوامل آن………………………………………………………………………………… 22

3-1- تعاریف جنگ………………………………………………………………………………………………… 22

3-2- علل جنگ……………………………………………………………………………………………………… 23

3-3- فلسفه جنگ………………………………………………………………………………………………….. 25

3-4- جنگ ایران و عراق………………………………………………………………………………………. 26

 

فصل چهارم: ادبیات دفاع مقدس

4-1- پیشینه­ی جنگ در ادبیات ایران…………………………………………………………………. 31

4-2- داستان جنگ تحمیلی یا دفاع مقدس……………………………………………………….. 32

4-3- داستان و داستان­نویسان دفاع مقدس…………………………………………………………. 34

4-4- نویسندگی و «هنر قدسی»…………………………………………………………………………. 35

4-5- ادبیات دفاع مقدس………………………………………………………………………………………. 37

4-5-1- مهم­ترین موضوعاتی که نویسندگان جنگ به آن پرداخته­اند………………. 38

4-5-2- داستان­های جنگ با توجه به نوع نگرش به جنگ……………………………….. 39

4-5-3- تاریخچه­ی رمان و داستان دفاع مقدس…………………………………………………. 40

4-5-4- زاویه­ی دید در داستان­های دفاع مقدس ……………………………………………….  41

 

فصل پنجم: نقد داستان­های جنگ سید مهدی شجاعی، احمد دهقان و احمد غلامی

5-1- معرفی سید مهدی شجاعی و نقد آثارش ………………………………………………….  45

5-1-2- رئالیسم جادویی……………………………………………………………………………………….. 45

5-1-3- معرفی نویسنده ……………………………………………………………………………………….  46

5-1-4- آثار شجاعی در زمینه­ تألیف بزرگسالان …………………………………………….  47

5-1-5- آثار شجاعی در زمینه­ تألیف کودکان …………………………………………………  47

5-1-6- معرفی مجموعه داستان «دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز»………………….. 48

5-1-6-1- خلاصه­ی داستان «دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز» ………………………..  48

5-1-6-2- خلاصه­ی داستان «آبی اما به رنگ غروب» ……………………………………..  49

5-1-6-3- خلاصه­ی داستان «راز دو آینه» ………………………………………………………..  49

5-1-6-4- خلاصه­ی داستان «در آن شب عزیز» ………………………………………………  50

5-1-6-5- خلاصه­ی داستان «آرامش قهوه­ای» …………………………………………………  51

5-1-6-6- خلاصه­ی داستان «بغض آینه» ………………………………………………………….  51

5-1-6-7- خلاصه­ی داستان «امضا» …………………………………………………………………..  52

5-1-7- شخصیت­پردازی در مجموعه داستان دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز….. 53

5-1-8- توصیف در مجموعه­ داستان دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز………………… 55

5-1-9- شیوه­ دیالوگ­نویسی در مجموعه­ داستان دو کبوتر،

دو پنجره، یک پرواز…………………………………………………………………………………………………. 57

5-1-10- واگویه یا مونولوگ در مجموعه ­داستان دو کبوتر،

دو پنجره، یک پرواز…………………………………………………………………………………………………. 61

 

 

5-1-11- عشق در مجموعه­ داستان دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز…………………. 62

5-1-12- شیوه­ روایت در مجموعه­داستان دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز……. 63

5-1-13- شیوه­ شروع، اوج­گیری و ختم مجموعه­ داستان «دو کبوتر،

دوپنجره، یک پرواز»………………………………………………………………………………………………… 64

5-2- معرفی احمد دهقان و نقد آثارش……………………………………………………………….. 67

5-2-1- رئالیسم …………………………………………………………………………………………………….  67

5-2-2- معرفی نویسنده ……………………………………………………………………………………….  67

5-2-3- آثار احمد دهقان ……………………………………………………………………………………..  68

5-2-3-1- خلاصه­ی داستان «سفر به گرای 270 درجه»………………………………… 68

5-2-3-2- شخصیت­پردازی داستان …………………………………………………………………….  68

5-2-3-3- ساختار کلمات و جملات داستان ……………………………………………………..  70

5-2-3-4- توصیف شخصیت­ها و صحنه­های داستان ………………………………………..  71

5-2-3-5- شیوه­ روایت داستان ……………………………………………………………………….. 72

5-2-3-6- شکل شروع، اوج­گیری و ختم داستان ……………………………………………..  73

5-2-4- معرفی و نقد مجموعه داستان «من قاتل پسرتان هستم» ………………….  75

5-2-4-1- معرفی مجموعه­داستان«من قاتل پسرتان هستم» …………………………..  75

5-2-4-1-1- خلاصه­ی داستان «مسافر» …………………………………………………………..  76

5-2-4-1-2- خلاصه­ی داستان «بلدرچین» ………………………………………………………  76

5-2-4-1-3- خلاصه­ی داستان «زندگی سگی» ……………………………………………….  77

5-2-4-1-4- خلاصه­ی داستان «تمبر» ……………………………………………………………..  77

5-2-4-1-5- خلاصه­ی داستان «بلیت» …………………………………………………………….  78

5-2-4-1-6- خلاصه­ی داستان «پری دریایی» ………………………………………………….  79

5-2-4-1-7- خلاصه­ی داستان «من قاتل پسرتان هستم» ……………………………..  79

5-2-4-1-8- خلاصه­ی داستان «بازگشت» ……………………………………………………….  80

5-2-4-1-9- خلاصه­ی داستان«بن­بست» ………………………………………………………….  80

5-2-4-1-10- خلاصه­ی داستان «پیشکشی» …………………………………………………..  81

5-2-4-2- نقد مجموعه ­داستان «من قاتل پسرتان هستم» ……………………………..  81

5-2-4-2-1- شخصیت­پردازی در این مجموعه داستانی …………………………………..  81

5-2-4-2-2- توصیف در مجموعه داستان «من قاتل پسرتان هستم» ……………  88

5-2-4-2-3- ساختار جملات و کلمات مجموعه­ داستان «من

قاتل پسرتان هستم» ………………………………………………………………………………………………  90

5-2-4-2-4- شیوه­ روایت در مجموعه­ داستان من قاتل پسرتان هستم………. 91

5-2-4-2-5- شکل شروع، اوج­گیری و ختم داستان ………………………………………… 91

5-3- معرفی احمد غلامی و نقدآثارش………………………………………………………………… 98

5-3-1- دادائیسم …………………………………………………………………………………………………..  98

5-3-2- معرفی نویسنده ……………………………………………………………………………………….  99

5-3-3- معرفی آثار احمد غلامی ………………………………………………………………………..  100

5-3-3-1- خلاصه­ی داستان «همه­ی زندگی» ………………………………………………….  100

5-3-3-2- خلاصه­ی داستان «ناله» …………………………………………………………………….  101

5-3-3-3- خلاصه­ی داستان «سکوت»……………………………………………………………….. 102

5-3-3-4- خلاصه­ی داستان«سایه­ها اوهامند» ………………………………………………….  102

5-3-3-5- خلاصه­ی داستان «در انتهای خشم» ……………………………………………….  103

5-3-4- شخصیت­پردازی در مجموعه داستان «همه­ی زندگی»……………………….. 103

5-3-5- توصیف در مجموعه داستان «همه­ی زندگی» ……………………………………..  109

5-3-6- شیوه­ روایت در مجموعه داستان «همه­ی زندگی» …………………………..  114

5-3-7- شکل شروع، اوج­گیری و ختم مجموعه داستان «همه­ی زندگی» ……..  116

5-3-8- نقد کلی مجموعه داستان «همه­ی زندگی» …………………………………………  118

5-3-9- نقد رمان «جیرجیرک»…………………………………………………………………………… 119

5-3-9-1- خلاصه­ی رمان «جیرجیرک»…………………………………………………………….. 119

5-3-9-2- شخصیت­پردازی در رمان «جیرجیرک»……………………………………………. 120

5-3-9-3- توصیف در رمان «جیرجیرک»………………………………………………………….. 123

5-3-9-5- شکل شروع، اوج­گیری و ختم رمان «جیرجیرک» …………………………  123

5-3-9-5- نقد کلی رمان «جیرجیرک»………………………………………………………………. 125

 

فصل ششم: نتیجه گیری و پیشنهادها

نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………. 127

پیشنهادها ………………………………………………………………………………………………………………..  129

منابع ………………………………………………………………………………………………………………………..  130

 چکیده:

 

 جنگ تحمیلی عراق علیه ایران یکی از رویداد­های بزرگ تاریخی عصر حاضر است که تأثیری کلی بر ادبیات، اقتصاد و سیاست کشور گذاشت و باعث خلق ادبیاتی ارزشمند تحت عنوان «ادبیات دفاع مقدس» گردید. در این رساله نگارنده برآن است تا با توجه به ساختار داستان و معیارهای مشخص (شخصیت­پردازی، شیوه­ی­ روایت، شروع و توصیف داستان) به نقد آثار نویسندگان مذکور بپردازد.   

این رساله در شش فصل تدوین و تنظیم گشته است که فصل اول و دوم آن به ترتیب شامل کلیات، تعریف نقد و گونه­ های آن می­باشد. فصل سوم ادبیات جنگ را در بر­می­گیرد که در آن به تعاریف جنگ، فلسفه­ی جنگ و علل و عوامل آن پرداخته شده­ است. فصل چهارم شامل ادبیات دفاع مقدس است که در آن به تعریف و پیشینه­ی ادبیات جنگ در ایران، داستان و داستان­نویسی پرداخته­ می­ شود. در فصل پنجم که مهم­ترین فصل رساله است، نقد و بررسی آثار سه نویسنده­ی مذکور مورد پژوهش قرار می­گیرد. پس از معرفی هر­یک از نویسندگان، آثارشان از نظر محتوا، ساختار، شخصیت­پردازی، شیوه­ روایت، شروع و توصیف بررسی شده ­است. فصل ششم آخرین فصل این رساله است که شامل نتیجه ­گیری می­باشد. سید مهدی شجاعی، با خلق آثاری مذهبی، جنگی و متن­های ادبی در شروع و بالندگی «ادبیات دفاع مقدس» تأثیری بسزا داشت. احمد دهقان و احمد غلامی، با آمیختن تجربه و تخیل درثبت رویدادهای جنگ و انتقال آن به نسل­های آینده نقش مهمی را در گستره­ی ادبیات دفاع مقدس ایفا کرده ­اند.

واژگان کلیدی:  نقد ادبی، ادبیات جنگ، داستان، سید ­مهدی ­شجاعی، احمد­ دهقان، احمد ­غلامی.

 1-1-­ مقدمه:

ادبیات، بخصوص ادبیات­ داستانی، با جنگ درآمیخته است. از روزگاران کهن تا به امروز، جنگ مقوله­ی مهمی برای ادبیات محسوب شده و می­ شود. ادبیات ­داستانی ایران در واکنش به جنگ هشت ساله در قالب پرداخت حادثه، شخصیت، کنش، کشمکش و فضا­سازی، انتخابی هوشمندانه کرده و دو چهره­ی کاملاً متضاد از خود نشان داده است. یکی شیفتگی به جنگ با طرح موضوعاتی چون قهرمان و روحیه­ی قهرمان­پروری، آرمان­گرایی، حماسه­سازی، شجاعت، روحیه­ی شهادت­طلبی، پرداختن به معنویت و دوری از زندگی دنیوی همراه بود و دیگری انزجار و نفرت از جنگ که با موضوعاتی چون: ترس، فقر، تخریب، گرسنگی، فحشا و نابودی بشر و…  

بررسی همه جانبه­ی آثار هر نویسنده راهی به سوی بهتر شناختن اوست. با بررسی محتوایی و نحوه­ چینش واژگان آثار هر نویسنده می توانیم به سوالات زیر پاسخی درست و منطقی دهیم.

محتوای آثار نویسندگان مطرح شده در این پژوهش بیشتر به چه موضوعاتی پرداخته است؟ آیا به نویسندگان مطرح شده در این پژوهش دیکته شده است که داستانی با این قالب و موضوعات مشخص بنویسند یا این­که دغدغه­ی فکری و ذهنی آن­ها نوشتن در مورد جبهه و جنگ بوده است؟

بررسی محتوا و موضوعات و درونمایه­های جنگی، ساختار و شخصیت­پردازی آثار این نویسندگان نگارنده را بر آن داشت تا در راستای انجام پایان نامه­ دوره­ کارشناسی ارشد خویش به تحلیل و نقد آثار این نویسندگان بپردازد. این بررسی ابتدا به صورت مطالعه­ کلی و مستمر صورت گرفت و به تعریف نقد و نقادی و وظیفه­ی ناقد پرداخته و بعد به بیان تعاریف جنگ و داستان جنگ پرداخته است، سپس تمامی موضوعات محتوایی و درونمایه­ها و موضوعات شخصیت­پردازی، توصیف و شیوه­ روایت را به طور جداگانه در هر اثر بررسی و جمع­آوری کرده و در هر قسمت که نیاز به تعریفی کوتاه و قابل فهم بوده بیان کرده است، و در متن و ذیل تحلیل آثار هر نویسنده در صورت لزوم قسمتی از متن داستان را به عنوان شاهد نقل کرده­ام. در این بررسی متوجه شده که با توجه به اینکه هر سه نویسنده داستان جنگی نوشته­اند اما دغدغه­ی ذهنی و فکری هریک با دیگری متفاوت است و سعی در بزرگ­نمایی آن داشته است.

وقتی با دوست دوره­ کارشناسی­ام آقای دکتر حسین کیا که انسانی فرهیخته و فاضل است، برای انتخاب این موضوع مشورت کردم، بسیار خوشحال شد، از من خواست و تشویقم کرد که حتماً این کار را انجام دهم زیرا که دانشجویان ادبیات بیشتر به ادبیات کهن توجه دارند و کمتر به ادبیات دفاع مقدس که سهم بزرگی در ادبیات و غنای ادبیات ما داشته است، پرداخته­اند، این بود که برخود وظیفه دانستم تا در این وادی مقدس گام نهم و  این پژوهش را انجام دهم. در این راه از خرمن اندیشه­ی دکتر سید عطاءالله افتخاری و دکتر مهدی فاموری که استادان راهنما و مشاورم بودند، خوشه چینی کردم و با توجه به مشغله­ی زیادی که داشتند با سعه­ی صدر با راهنمایی­های بی­دریغ و عالمانه­ی خود هدایتم کردند.

1-2- اهداف تحقیق:

از آن­جا که شناخت صحیح و معرفی نویسندگان باید بر اساس بررسی آثاری که از خود به یادگار گذاشته­اند صورت پذیرد؛ در این تحقیق، که به بررسی و نقد داستان­های جنگ سید مهدی شجاعی، احمد دهقان، احمد غلامی پرداخته شده است، اهداف تحقیق به­ طور کلی در سه محور خلاصه می­ شود.

1- تحلیل و بررسی قسمتی مغفول از ادبیات داستانی پایداری ایران به عنوان بخشی از ادبیات امروز ایران.

2- شناساندن چهره­ی سه تن از داستان­نویسان مهم دهه­های اخیر.

3- کوششی برای روشن کردن وجهی از تاریخ تطور نثر فارسی در روزگار معاصر.

1-3- پیشینه­ی تحقیق:

در مورد این موضوع کتاب هایی تألیف شده است. از جمله حسن میر عابدینی در کتاب صد سال داستان­نویسی در ایران به معرفی نویسندگان و نقد و تحلیل آن­ها در صد سال تاریخ داستان­نویسی در ایران پرداخته است.

حسن بارونیان یکی دیگر از محققانی است که به موضوع تحلیل داستان­های جنگ پرداخته است. بارونیان در کتاب شخصیت­پردازی در داستان­های کوتاه دفاع مقدس یکی از محوری­­ترین و مهم­ترین عناصر داستان کوتاه یعنی شخصیت­پردازی را انتخاب و در هفت مجموعه داستان کوتاه جنگ مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

جنگی داشتیم داستانی داشتیم، اثری دیگر در زمینه­ نقد و بررسی 14عنوان کتاب داستان نشر صریر از کامران پارسی نژاد است.­ در این اثر به نقد داستان «سفر به گرای 270 ­درجه» ­از احمد ­­دهقان و ­مجموعه داستان «همه­ی زندگی» از احمد غلامی  نیز ­پرداخته است.