چکیده

پیشینه پژوهش

پیشگفتار

فصل اول: رمان……………………………………………………………………………………………….. 12-1

1-1- درباره رمان………………………………………………………………………………………………. 1

2-1- رمان فارسی………………………………………………………………………………………………. 3

3-1- انواع رمان……………………………………………………………………………………………….. 13-8

1-3-1- رمان وقایع نامه ای…………………………………………………………………………………. 8

2-3-1- رمان عمل…………………………………………………………………………………………….. 9

3-3-1- رمان شخصیت………………………………………………………………………………………. 9

4-3-1- رمان دراماتیک………………………………………………………………………………………. 10

5-3-1- رمان ناحیه ای………………………………………………………………………………………. 11

6-3-1- رمان محلی………………………………………………………………………………………. 10

7-3-1- رمان اجتماعی……………………………………………………………………………………… 12

8-3-1- رمان روان شناختی………………………………………………………………………………… 12

فصل دوم: اصطلاحات داستانی…………………………………………………………………….. 32-13

1-2- پیرنگ…………………………………………………………………………………………………… 13

2-2- شخصیت و شخصیت پردازی ………………………………………………………………… 14

3-2- صحنه و صحنه پردازی………………………………………………………………………… 15

4-2- زاویه دید…………………………………………………………………………………………….. 16

5-2- موضوع…………………………………………………………………………………………….. 21

6-2- درو نمایه…………………………………………………………………………………………… 22

7-2- لحن………………………………………………………………………………………………….. 24

8-2- فضا و رنگ………………………………………………………………………………………….. 24

9-2- گفتگو……………………………………………………………………………………………….. 25

10-2- کنش و حادثه………………………………………………………………………………… 26

11-2- توصیف………………………………………………………………………………………… 27

12-2- نام و عنوان…………………………………………………………………………………….. 27

13-2- تنه داستان…………………………………………………………………………………….. 28

1-13-2- مقدمه……………………………………………………………………………………….. 28

2-13-2- گره و  بحران………………………………………………………………………………. 29

3-13-2- تعلیق…………………………………………………………………………………………. 30

4-13-2- کشمکش………………………………………………………………………………………. 30

5-13-2- هیجان……………………………………………………………………………………….. 31

6-13-2- اوج………………………………………………………………………………………….. 32

7-13-2- پایان……………………………………………………………………………………… 32

14-2- حقیقت مانندی……………………………………………………………………………… 32

فصل سوم: مکتب های ادبی………………………………………………………………… 40-33

1-3- رئالیسم…………………………………………………………………………………………. 33

1-1-3- رئالیسم روان شناختی………………………………………………………………….. 34

2-1-3- رئالیسم جادوئی………………………………………………………………………… 35

3-1-3- رئالیسم انتقادی…………………………………………………………………………. 35

4-1-3- رئالیسم نو………………………………………………………………………………… 35

2-3- رمانتیسم……………………………………………………………………………………… 35

3-3- ناتورالیسم………………………………………………………………………………… 37

4-3- سوررئالیسم……………………………………………………………………………….. 38

5-3- سمبولیسم………………………………………………………………………………… 39

6-3- جریان سیال ذهن………………………………………………………………………… 40

فصل چهارم: سبک ادبی……………………………………………………………………….. 41

فصل پنجم: تلخیص کتاب شوهر آهو خانم……………………………………….. 64-45

1-5- خلاصه فصل اول رمان……………………………………………………………….. 45

2-5- خلاصه فصل دوم رمان ………………………………………………………………. 45

3-5- خلاصه فصل سوم رمان……………………………………………………………… 45

4-5- خلاصه فصل چهارم رمان………………………………………………………….. 46

5-5- خلاصه فصل پنجم رمان……………………………………………………………. 46

6-5- خلاصه فصل ششم رمان…………………………………………………………… 47

7-5- خلاصه فصل هفتم رمان……………………………………………………………. 48

8-5- خلاصه فصل هشتم رمان…………………………………………………………… 50

9-5- خلاصه فصل نهم رمان……………………………………………………………… 50

10-5- خلاصه فصل دهم رمان………………………………………………………….. 52

 

 

11-5- خلاصه فصل یازدهم رمان…………………………………………………….. 53

12-5- خلاصه فصل دوازدهم رمان…………………………………………………….. 54

13-5- خلاصه فصل سیزدهم رمان…………………………………………………….. 56

14-5- خلاصه فصل چهاردهم رمان……………………………………………………. 57

15-5- خلاصه فصل پانزدهم رمان…………………………………………………….. 58

16-5- خلاصه فصل شانزدهم رمان……………………………………………………… 60

17-5- خلاصه فصل هفدهم رمان………………………………………………….. 60

18-5- خلاصه فصل هجدهم رمان……………………………………………………… 63

فصل ششم: بررسی ویژگی های رمان در شوهر آهو خانم…………………. 71-65

1-6- شوهر آهو خانم، رمانی دراماتیک………………………………………………… 65

2-6- شوهر آهو خانم، رمانی محلی…………………………………………………….. 68

3-6- شوهر آهو خانم، رمانی اجتماعی……………………………………………….. 69

4-6- شوهر آهو خانم، رمانی روانشناختی……………………………………………. 69

فصل هفتم: بررسی اصطلاحات داستانی در شوهر آهو خانم…………….. 188-72

1-7- پیرنگ شوهر آهو خانم…………………………………………………………….. 72

2-7- شخصیت و شخصیت پردازی در شوهر آهو خانم………………………….. 75

1-2-7- شخصیت های درجه یک ……………………………………………………… 85

1-1-2-7- سید میران……………………………………………………………………. 85

2-1-2-7- هما……………………………………………………………………………….. 95

3-1-2-7- آهو………………………………………………………………………………. 105

2-2-7- شخصیت های درجه دو………………………………………………… 112

1-2-2-7- خورشید………………………………………………………………………. 112

2-2-2-7- میرزا نبی………………………………………………………………….. 116

3-2-2-7- خالو کرم…………………………………………………………………….. 118

3-2-7- شخصیت های درجه سه……………………………………………………. 120

3-7- صحنه و صحنه پرداز ی در شوهر آهو خانم………………………………. 120

4-7- زاویه دید در شوهر آهو خانم……………………………………………………. 129

1-4-7- زاویه دید دانای کل………………………………………………………………….. 129

2-4-7- زاویه دید دانای کل مداخله گر………………………………………………… 130

3-4-7- زاویه دید من روایتی…………………………………………………………….. 131

4-4-7- زاویه دید دانای کل محدود……………………………………………………… 132

5-4-7- تک گویی…………………………………………………………………………….. 133

1-5-4-7- تک گویی درونی………………………………………………………………. 133

2-5-4-7- تک گویی نمایشی………………………………………………………………. 134

3-5-4-7- حدیث نفس……………………………………………………………………… 134

5-7- موضوع شوهر آهو خانم……………………………………………………………. 135

6-7- درونمایه شوهر آهو خانم……………………………………………………………. 135

7-7- لحن در شوهر آهو خانم………………………………………………………………. 139

8-7- فضا و رنگ شوهر آهو خانم………………………………………………………….. 143

9-7- گفت و گو در شوهر آهو خانم…………………………………………………….. 150

10-7- کنش و حادثه در شوهر آهو خانم……………………………………………… 162

11-7- توصیف در شوهر آهو خانم………………………………………………….. 165

12-7- نام و عنوان شوهر آهو خانم……………………………………………………… 172

13-7- تنه داستان در شوهر آهو خانم……………………………………………….. 173

1-13-7- مقدمه شوهر آهو خانم…………………………………………………………. 173

2-13-7- گره و بحران در شوهر آهو خانم…………………………………………….. 175

3-13-7- تعلیق در شوهر آهو خانم…………………………………………………… 177

4-13-7- کشمکش در شوهر آهو خانم………………………………………………. 179

5-13-7- هیجان در شوهر آهو خانم……………………………………………………. 182

6-13-7- اوج در شوهر آهو خانم……………………………………………………….. 184

7-13-7- پایان در شوهر آهو خانم……………………………………………………. 186

14-7- حقیقت مانندی در شوهر آهو خانم………………………………………….. 188

فصل هشتم: بررسی مکتب های ادبی در شوهر آهو خانم……………………….. 189

1-8- بررسی رئالیسم در شوهر آهو خانم……………………………………………… 189

1-1-8- رئالیسم روانشناختی……………………………………………………………… 189

2-1-8- رئالیسم جادویی ………………………………………………………………. 190

3-1-8-رئالیسم انتقادی………………………………………………………………… 191

4-1-8- رئالیسم نو………………………………………………………………………….. 192

2-8- بررسی رمانتیسم در شوهر آهو خانم…………………………………………. 193

3-8- بررسی ناتورالیسم در شوهر آهو خانم………………………………………… 195

4-8- بررسی سوررئالیسم در شوهر آهو خانم………………………………………. 196

5-8- بررسی سمبولیسم در شوهر آهو خانم…………………………………… 197

6-8- بررسی جریان سیال ذهن در شوهر آهو خانم……………………………… 200

فصل نهم: بررسی خصوصیات سبک در شوهر آهو خانم…………………. 220-201

1-9- خصوصیات زبانی……………………………………………………………………. 202

1-1-9- خصوصیات سطح واژگانی……………………………………………………… 202

2-1-9- خصوصیات سطح نحوی………………………………………………………… 207

2-9- بررسی سطح بلاغی…………………………………………………………………. 212

1-2-9- بررسی بلاغت در حوزه معنایی………………………………………………. 218

3-9- خصوصیات فکری…………………………………………………………………….. 219

فصل دهم: نتیجه گیری…………………………………………………………………… 221

فصل یازدهم: منابع و مآخذ………………………………………………………………. 225

چکیده:

شوهر آهوخانم، نخستین اثر علی محمد افغانی،  اولین رمان بلند فارسی و یكی از بهترین رمان های فارسی در پنجاه سال اخیر است كه در سال 1340 منتشر شد و ازهمان نخستین ماه های انتشار با اقبال گسترده بازاركتاب ایران روبه رو گردید . این رمان از سوی «انجمن كتاب ایران» به عنوان داستان برگزیده سال 1340 انتخاب شد و منتقدان ادب داستانی به ستایش آن پرداختند.

شوهر آهوخانم، اثری است رئالیستی اما نه یک رئالیسم مبتدی و عاری از نو آوری، رئالیستی است قرن بیستمی که رگه هایی از دیگر مکاتب ادبی در آن مشهود می شود. این اثر با در نظر گرفتن انبوه مسائلی از زندگی اجتماعی ملت ایران که در آن مطرح شده و از نظر ساختمان،شکل هنری و پرداخت هنرمندانه ی عناصر داستانی و همچنین از نظر سبک،زبان و شیوه بیان و محتوای تاریخی و اجتماعی اش نقطه عطفی در مسیر رشد و پیشرفت نثر ایران به شمار     می رود.

دراین پژوهش سعی بر آن است تا نوع رمان، مکتب های ادبی و سبک شوهر آهوخانم مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و بیشتر عناصر داستانی، جداگانه براساس معیارهای رمان شناسی معاصر بررسی و ارائه گردد و نقاط قوت و ضعف آن ها به صورت مستدل و مستند نشان داده شود.

پس از تلخیص رمان، از منظر اصطلاحات داستانی،پیرنگ،شخصیت پردازی، صحنه پردازی، زاویه دید، موضوع، درونمایه، لحن، فضاورنگ، گفت و گو، کنش و حادثه، توصیف، نام و عنوان، تنه داستان (مقدمه،گره و بحران، تعلیق، کشمکش، هیجان، اوج، پایان) و حقیقت مانندی رمان تحلیل و بررسی می گردد. از منظر سبک، خصوصیات سبکی شوهر آهوخانم در سه سطح زبانی، بلاغی و فکری پرداخت میشود. از آنجا که سطح زبانی مبحث گسترده ای است ، خصوصیات زبانی در دو سطح واژگانی و نحوی مورد بررسی قرار می گیرد.از منظر مکتب ادبی، خصوصیات رئالیسم، رمانتیسم، ناتورالیسم، سوررئالیسم، سمبولیسم و جریان سیال ذهن در شوهر آهوخانم در بوته نقد و بررسی گذاشته می شود.از منظر نوع رمان، به صورت مستدل نشان داده خواهد شد، شوهر آهوخانم اثری دراماتیک، محلی، اجتماعی و روانشناختی است.

پیشگفتار:

رمان شوهر‌آهو خانم،‌اثر علی محمد افغانی، ‌یكی از بهترین رمان های فارسی در پنجاه سال اخیر است كه در سال 1340 منتشر شد، پس ازانتشار این رمان كه مورد استقبال قرار گرفت. «انجمن كتاب ایران» آن را به عنوان رمان برگزیده سال 1340 انتخاب كرد ومنتقدان ادب داستانی به ستایش از آن پرداختند و در نشریات ادبی آن زمان نوشتند :بدون شك اثر استادانه ای در زبان فارسی به وجود آمده است.این اثر با درنظر گرفتن انبوه مسائلی از زندگی اجتماعی ملت ایران كه در آن مطرح شده و همچنین از نظر سبك،‌ زبان،‌ ساختمان و شیوه بیان فولكلوریک آن كه با وجودهمه كمی هایش مطمئناًٌ به خاطر شكل هنری و محتوای اجتماعی اش نقطه عطفی در مسیر رشد و پیشرفت نثر ایران به شمار می آید و ارزش آن را دارد كه به نقد گذارده شود.

ندوشن معتقد است كه یک خلاء ‌طولانی و دیرین با انتشار شوهر آهوخانم پر شده است. وی می نویسد:      « شوهرآهو خانم آینه تمام نمای اجتماع و به حقیقت دائرة المعارف عظیمی است از زندگی دورانی كه به شتاب سپری می شود. هنر اصلی نویسنده در نحوه نگارش داستان وحتی در تعبیرات بكر و بی شمار و توصیف های گویای او نیست ، هنر بزرگ وی این است كه به همراه آفریدن ده ها انسان حقیقی و به جنبش در آوردن صدها حادثه واقعی از یک دوران خاص اجتماع پرده برگرفته و سیرواقعی آن را با همه زیر و بم ها و سایه روشن هایش پدیدار كرده است.»  (ندوشن ،1340 : 525 )

در این پژوهش در نظر است، نوع رمان، مکتب ادبی و سبک شوهر آهوخانم مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و بیشترعناصرداستانی جداگانه براساس معیارهای داستان نویسی معاصر بررسی و ارائه گردد و با نشان دادن محاسن و معایب آن از درستی و نادرستی نظر منتقدان در باب انسجام و انتظام مطلوب رمان اطلاع یابیم.

این پژوهش مبتنی بر یازده فصل می باشد .فصل نخست دربرگیرنده رمان ، رمان فارسی و انواع رمان         می باشد. در فصل دوم پژوهش به بررسی مهمترین اصطلاحات داستانی می پردازیم. فصل سوم دربرگیرنده مکاتب ادبی است. فصل چهارم پژوهش شامل سبک ادبی است. در فصل پنجم خلاصه ی صحنه های رمان آورده می شود که بی گمان برای ورود به مبحث عناصر داستانی و آگاهی از چند و چون و حال و هوای رمان ضروری می نماید.

فصل ششم مبتنی است بر نوع رمان شوهر آهوخانم. فصل هفتم پژوهش دربرگیرنده اصطلاحات داستانی در شوهر آهوخانم می باشد. در این فصل مهمترین عناصر داستانی چون پیرنگ، شخصیت پردازی، صحنه پردازی ، زاویه دید، موضوع، درونمایه، لحن، فضا و رنگ،گفت و گو،کنش و حادثه،توصیف،نام و عنوان، تنه داستان(مقدمه، گره و بحران، تعلیق، کشمکش، هیجان، اوج، پایان) و حقیقت مانندی مورد بررسی و موشکافی واقع می شود.

فصل هشتم ناظر است بر نقد و بررسی مکتب ادبی چون رئالیسم، رمانتیسم، ناتورالیسم، سوررئالیسم، سمبولیسم و جریان سیال ذهن در شوهر آهوخانم. فصل نهم پژوهش، در برگیرنده ی سبک رمان می باشد.در این فصل خصوصیات سبکی شوهر آهوخانم در سه سطح زبانی، بلاغی و فکری تحلیل و بررسی می گردد. فصل دهم پژوهش نتیجه گیری است .در این فصل سعی بر آن است تا نتایج حاصل از این پژوهش با توجه به مطالب ارائه شده در فصل ششم، هفتم، هشتم و نهم بیان گردد. فصل یازدهم در برگیرنده ی منابع و مآخذ می باشد.

زندگی و آثار علی محمد افغانی:

زندگی:

علی محمد افغانی در 21 آذر سال 1304 شمسی «1925 میلادی» در کرمانشاه  در یک خانواده کارگر متولد شد .(جمالزاده،1346: 24) پدر و مادرش اصفهانی بودند.پدرش در بحبوحه انقلاب مشروطه از اصفهان به کرمانشاه آمده بود.(کنعان کیایی،1390، 1) وی تحصیلات متوسطه را در کرمانشاه گذراند و برای ادامه تحصیل به تهران آمد.افغانی بعد از این که نتوانست در کنکور پزشکی شرکت کند وارد دانشکده افسری شد. به علت ممتاز بودن موفق به اخذ بورس تحصیلی گشت و عازم آمریکا شد و در آنجا با ادبیات و رمان آشنا گردید.(اسحاقی،1388، 3)

او در جوانی به سازمان نظامی حزب توده پیوست،به همین دلیل درجریان سقوط دکتر مصدق در بحبوحه سال 1332 به عنوان یک افسر مخالف، محکوم به پنج سال زندان شد. افغانی نوشتن رمان شوهر آهو خانم را در زندان آغاز کرد و تا سال 1337 به طول انجامید. پس از خروج از زندان در یک بنگاه خصوصی به صورت کارمند مشغول به کار شد و به چاپ رمانش در مهرماه سال 1340شمسی «1960 میلادی» اقدام کرد. (علوی،1343: 142)وی در حال حاضر به عنوان نویسنده در آمریکا زندگی میکند و مشغول چاپ زندگی نامه خود به زبان انگلیسی می باشد.

شوهر آهوخانم:

شوهر آهوخانم نخستین اثر علی محمد افغانی است که در سال های بعد از کودتای 28 مرداد که نویسندگان کشور رو به ترجمه آثار خارجی آورده بودند نوشته شد.(میرعابدینی،1377: 393 )وی نگارش رمان خود را در سال 1332 در زندان آغاز کرد و تا سال 1337 به طول انجامید.پس از آزادی از زندان اثر خود را به ناشران عرضه کرد اماهیچ ناشری حاضر به چاپ رمانی حجیم به قلم نویسنده ای ناشناس نشد.پس از آن افغانی نخستین چاپ رمانش را با سرمایه ی شخصی خود در سال 1340 شمسی «1960 میلادی» منتشر ساخت .

 شوهر آهوخانم شامل 18 فصل می باشد و برشی است 7 ساله از زندگی یک خانواده در کرمانشاه.این رمان در همان نخستین ماه های انتشار و پس از آن، تجدید چاپ های مکرر را برای نویسنده و ناشران آن به ارمغان آورد چنانچه تا سال 91 بیش از پانزده بار چاپ شده و فیلمی هم بر اساس آن ساخته شده است. این رمان که در روزگار خود ،حجیم ترین رمان اجتماعی بوده است دراولین نوبت چاپش حدود 900صفحه حجم داشته ولی نسخه های جدیدش حدود 800صفحه دارد.

آثار منتشر شده:

1-شوهر آهو خانم :1340

2-شادکامان دره قره سو :1345

3-شلغم میوه بهشته:1355

3-دکتر بکتاش:1364

5-سیندخت :1360

6-بافته های رنج :1361

7-همسفرها:

8-محکوم به اعدام:1370

9-بوته زار :

10-دختر دایی پروین:1384

11صوفی صحنه ،دزد کنگاور

12-دنیای پدران و دنیای فرزندان

13-حاج الله باشی

14-خداحافظ دخترم

پیشینه پژوهش:

علی محمد افغانی یکی از معروف ترین نویسندگان معاصر می باشد و رمان شوهر آهوخانم مشهور ترین اثر ایشان سهم بسزایی در ساختن زبان فارسی داشته و جایگاه ویژه ای در ادبیات معاصر یافته است. باتوجه به اینکه در زمینه ی عناصر داستانی،سبک و نوع رمان شوهر آهوخانم، تا کنون کاری مستقل و جامع صورت نگرفته و در تمامی پژوهش های موجود تنها برخی از عناصر داستانی به صورت گذرا پرداخت شده است،جای بحث    درباره عناصر داستانی، سبک و مکتب ادبی این رمان خالی است .از این رو تحقیق درباره آن بسیار لازم و ضروری می نماید.

 حمیدعبداللهیان در کتاب «کارنامه نثر معاصر»پس از اشاره مختصر به زندگی نامه و آثار علی محمد افغانی، به بررسی کلی مضمون و محتوای آثار افغانی در صفحات 108-107 می پردازد.وی در مورد رمان مذکور     می نویسد:«شوهر آهوخانم از جهت طرح،شخصیت ها و نظم نوشته اثری محکم و قابل قبول است و با صبر و حوصله به تشریح قضایای اجتماعی و خانوادگی پرداخت است.» (عبدالهیان،1376: 107)

 زکریامهرورز،در«بررسی داستان امروز»صفحات 94تا98 کتاب خود را به بررسی رمان شوهر آهوخانم اختصاص داده است.وی شوهر آهوخانم را«توصیف لحظه های گوناگون زندگی خانواده ای در طول هفت سال پیاپی بدون گسست در زمان تک خطی و با تفصیل های بالزاک مآبانه»می داند.(مهرورز،1381: 94) او نگاهی گذرا به شخصیت سیدمیران دارد و بدون هیچ گونه نقد و بررسی به وجود تلمیح، تشبیه، تشخیص و استعاره دراین رمان اشاره می کند. (همان:99)

 جمال میرصادقی،در صفحات 137تا144«داستان نویس های نام آور معاصر ایران»به بررسی کلی شوهر آهوخانم می پردازد.وی معتقد است شوهر آهوخانم از نظر ساختار و معنا ویژگی های رمان غربی را داراست و از نظر زبان عالمانه و فضل فروشی شامل خصوصیات قصه های بلند فارسی است.(میرصادقی، 1382: 137) در کتاب «عناصر داستان» پس از توضیح زاویه دید دانای کل ،شوهر آهوخانم را از جمله رمان هایی می داند که به این زاویه دید روایت شده است. (میرصادقی،1376: 398)

 عبدالعلی دستغیب در «کالبد شکافی رمان فارسی» رمان شوهر آهوخانم را در صفحات متعدد مورد نقد و ارزیابی محتوایی قرار داده است.وی شوهر آهوخانم را اثری رئالیستی می داند و می نویسد :«رویدادهای آن به فراروند بسط شهرها و افزایش جمعیت و گسترش بورژاوازی بازرگانی سال های 1313تا1320 پیوند تنگاتنگ دارد. (دستغیب،1383: 104)

 محمد حنیف،شوهر آهوخانم را یکی از رمان های موفق ادبیات داستانی ایران می داند (حنیف،1379: 116) وی می نویسد: « علی محمد افغانی در رمان شوهر آهوخانم از روش های گوناگونی برای پرداخت       شخصیت هایش سود جسته است .1-توصیف مستقیم 2-توصیف در خلال گفت و گو 3-توصیف در خلال حرکت.» (همان:116)

حسن میرعابدینی در جلد دوم «صدسال داستان نویسی ایران» زیرعنوان اجتماع نگاری های شتابزده به بررسی کلی شوهر آهوخانم در صفحات 398-393  می پردازد و از آن تحت عنوان برجسته ترین رمان اجتماعی دهه چهل یاد می کند.

محسن ذوالفقاری در کتاب «تحلیل سیر نقد داستان در ایران» در صفحات 119-115 به نقل از سیروس پرهام، فریدون آموزگار، احمد مسعودی و جمالزاده می پردازد.

 مقالاتی اندک نیز در نشریات و محیط های اینترنتی در دسترس هستند که جسته و گریخته برخی از عناصر داستانی شوهر آهوخانم را ارزیابی کرده و به بررسی زبان ،سبک و ساختمان فنی رمان پرداخته است، اما هیچیک به گونه ای در خور عناصر داستانی، سبک و ساختمان فنی رمان مذکور را ارزیای نکرده است.

 بزرگ علوی در مقاله ای با عنوان«شوهر آهوخانم»در مجله کاوه می نویسد:«هر زمان به وسیله گفت وگوها، افکار و احساساتشان بیان می شود یا وقتی وضع روحیشان به وسیله نویسنده وصف می شود همیشه بیان تصنعی خواننده را آزار می دهد.» (علوی،1343: 140)

 جمالزاده درمجله نگین با نقل از دیگران عیب شوهر آهوخانم را زیر پا گذاشتن قواعد دستور زبان می داند. (جمالزاده،1346: 48)

 احمدمسعودی در مجله بازار رشت از ضعف شخصیت پردازی نویسنده سخن می گوید و معتقد است «این سید که 887صفحه از ادبیات ایران را اشغال کرده است اسیر پایین تنه است در حالی که نویسنده او را تبرئه کرده است.» (مسعودی،1346: 2)

 دکتراسدالله واحد در مقاله اینترنتی «شوهر آهو خانم و مکتب های ادبی»در سایت ادبی به تحلیل و بررسی مکتب های موجود در شوهر آهوخانم پرداخته است.

شاهنامۀ حکیم ابوالقاسم فردوسی از داستان های بسیاری تشکیل یافته است . در عین حال هر یک از داستان‏های این اثر حماسی عظیم دارای شخصیّت های فراوانی است که مطالعۀ تک تک حوادث زندگی این شخصیت‏ها به صرف زمان بسیاری نیازمند است و این احتمال وجود دارد که همین حجم انبوه در عدم رغبت به خوانش این متن ارزشمند مؤثر افتد .پژوهش حاضر جهت تسهیل در امر دستیابی به اطلاعات موجود در شاهنامه با صرف زمان کمتر، به بررسی اقدامات، رفتار ها و حوادث زندگی پادشاهان، پهلوانان و سایر اشخاص در شاهنامۀ  فردوسی پرداخته و با عنوان بندی، فهرست کردن و ارائۀ آن‏ها با ترتیبی منطقی، این امکان را برای خواننده فراهم آورده است که با یک بار نگاه کردن به فهرست اقدامات و حوادث مهمّ زندگی آنان، آشنایی کلی با چگونگی حضور شخصیت‏ها در شاهنامه پیدا کند وبدون اتلاف وقت و سردرگمی ، به سراغ حادثۀ خاصی برود که خواهان مطالعه وکسب آگاهی بیشتر دربارۀ آن است.

مقدمه:

شاهنامۀ فردوسی بزرگترین منظومۀ حماسی زبان فارسی و آیینۀ تمام نمای فرهنگ، اعتقادات و آداب و رسوم ایرانیان است. این شاهکار بزرگ ادبی، دارای شهرتی جهانی بوده و به مثابۀ شناسنامه و سند هویّت ملّت ماست. شاهنامه سرگذشت قوم ایرانی را از آغاز آفرینش جهان و نخستین فرمانروایان ایران تا زمان شکست آخرین امپراتور ساسانی از سپاه اسلام، دربر می‏گیرد، بنابراین از داستان­های بسیاری تشکیل یافته و محدودۀ زمانی آن نیز طولانی است. اشخاص متعددی در داستان­های آن نقش­آفرینی کرده­ و با اقدامات خود در روند داستان­ها تأثیرگذار و از آن‏ها تأثیرپذیر بوده ­اند. آشنایی با این اشخاص گرچه ممکن است مطلوب و دلخواه باشد؛ امّا مطالعۀ حوادث زندگانی و اقدامات فرد فرد آن‏ها با توّجه به حجم شاهنامه مستلزم صرف زمان بسیاری است و نیز هیچ منبع مدوّن و طبقه بندی شده‏ای وجود ندارد تا هر پژوهشگری بتواند بدون جست وجوی بخش اعظمی از شاهنامه و مطالعه تک تک ابیات آن، به آسانی به اطلاعاتی که نیاز دارد دسترسی پیدا کند.

پژوهش حاضر به منظور تسهیل در امر دستیابی به اشخاص داستان­ها و حوادث زندگی آن­ها کوشیده است فهرستی موضوعی از اشخاص شاهنامه به دست دهد تا ابتدا مانند هر فهرست دیگری با ترتیب الفبایی بتوان به سهولت و  بدون اتلاف وقت و سردرگمی شخصیّت مورد نظر را از میان اشخاص بسیاری که نامشان در شاهنامه آمده است، یافت؛ و سپس با مراجعه به نام آن شخص به تمامی حوادث زندگی و اقدامات او پی برد و بر مطالب داستان­ها احاطۀ کافی پیدا کرد. همچنین در ارائه مطالب سعی شده است تا جایی که ممکن است بین ماجراهای مربوط به هر شخص پیوند و نظم منطقی رعایت شود تا موضوعات گسیخته و در حکم یادداشت‏های پراکنده نباشد. هدف ما این بوده‏است که خوانندگانی که قصد مطالعه و آشنایی با هر یک از اشخاص شاهنامۀ فردوسی را دارند و بنا به هر علّتی امکان بررسی تمامی ابیات، برای آن­ها فراهم نیست با صرف مدّت زمان کمتری از رفتارها واقدامات شخص مورد نظر خود آگاهی پیدا کنند.

مبنای این پژوهش شاهنامۀ تصحیح آقای «جلال خالقی مطلق» می باشد. به منظور انجام یافتن این پژوهش، ابتدا تمامی ابیات به طور دقیق مورد مطالعه قرار گرفته و پس از استخراج عناوین اشخاص و معرفی کوتاه آن‏ها، حوادث زندگی و اقدامات آنان بررسی و به صورت فهرست موضوعی طبقه ­بندی شده‏است. این پژوهش به بررسی حدود دوازده هزار و چهار صد بیت از اثر بی بدیل حکیم ابوالقاسم فردوسی پرداخته و با توجّه به حجم این اثر و حضور پادشاهان و اشخاص متعدد در آن تقریباً به پادشاهی بیست وهفت پادشاه وصد وهفتاد وشش شخصیّت دیگر انجامیده است. محدودۀ آن از زمان پادشاهی گشتاسپ و قسمت هفت خان اسفندیار شروع و به پایان پادشاهی قباد منتهی شده است.

همچنان که اشاره شد تکیه این تحقیق، عمدتاً بر اقدامات و کارکردهای شخصیت‏هاست. اقداماتی مانند جنگ، پیروزی، شکست و موارد بسیار دیگر که ساختار زندگانی شخصیّت­های مطرح و گمنام شاهنامه را نمایان می‏سازد؛ اما در عین حال این اعمال و رفتار، خواه‏ناخواه معرّف شخصیت‏ها و ویژگی­های فردی آنان نیز می‏باشد. برای نمونه با بررسی اقدامات” اسفندیار”مشخّص می­ شود که او تابع قانون، نظم، وظیفه و پیرو دستور پادشاه است. “رستم” نسبت به ایران، شاه و پهلوانان وفادار و فداکار ؛ ولی سخت حیثیّت پرست است.” اسکندر” شیفتۀ جهانگیری و اقتدار است.” بهرام گور” عاشق عیش و عشرت و شکار است.” نوشین روان” مظهر عدالت به شمار می­رود و شخصیّت­ های درجۀ دوم  مانند” پشوتن” و ” ارسطالیس” مظهر خیرخواهی و دلسوزی هستند. خلاصه اینکه هر یک از اشخاص در شاهنامه- که تعداد آن‏ها نیز بسیار است- ویژگی­های خاصّ خود را دارند.

فصل های تحقیق:

       این تحقیق در سه قسمت شامل:مقدمه، اسامی خاص و عناوین عام تنظیم شده است؛ به این ترتیب که پس از مقدمه، اسامی خاص و پس از آن عناوین عام به ترتیب حروف الفبا درج گشته است .

برخی از مشکلاتی که در انجام دادن این پژوهش با آن مواجه بودیم:

– یافتن عبارتی که در عین کوتاهی بتواند بیانگر حادثه‏ای باشد که محدودۀ روایت آن در شاهنامه چندین بیت و گاه چندین صفحه را به خود اختصاص

 داده بود.

–  فاصله افتادن میان مطالب مربوط به زندگی و اقدامات یک شخص یا وجود دو یا سه موضوع در یک بیت که تفکیک و عنوان‏گذاری آن را مشکل می­ساخت.

– جمع ‏آوری مطالب مربوط به پادشاهانی که قبل از رسیدن به تاج و تخت و در زمان حکومت پدران خود اقداماتی را انجام داده­بودند که شرح آن در ضمن همان پادشاه اصلی آمده بود. برای مثال: هفت خان اسفندیار اگرچه باید ذیل عنوان اسفندیار جای بگیرد؛ اما ابیات مربوط به آن در ذیل پادشاهی پدرش گشتاسپ آمده است.

پیش از انجام دادن این پژوهش چشم‏اندازی که در برابر ما بود چنین اجزاء و محتوایی داشت:

پرسش های اصلی تحقیق:

– ساختار زندگی شخصیّت­های شاهنامه­ فردوسی چگونه است؟

– نقش این پایان نامه در معرفی شخصیّت­­های گمنام شاهنامه چیست؟

– نقش این پایان نامه در معرفی شخصیت­های مطرح شاهنامه چیست؟

فرضیه ها:

– ساختار حوادث زندگانی شخصیّت­های شاهنامه شبیه به یکدیگر نیست و هرکدام ویژگی­های خود را دارند.

– نقش پر رنگ برخی از شخصیّت­ها در شاهنامۀ فردوسی مانع از نمایان شدن دیگر شخصیّت­ها­ شده است و انجام یافتن  این پایان نامه به برجسته نمایی این اشخاص کمک شایانی خواهد نمود.

–  بررسی های شاهنامه پژوهان غالباً برشخصیت هایی خاص و نیز حوادثی خاص از زندگانی آنان تکیه داشته است . این پژوهش می تواند حوادثی از زندگانی شخصیت های مطرح شاهنامه را که کمتر مورد توجه قرار گرفته است، در معرض دید پژوهندگان قراردهد.

اهداف تحقیق:

– توجه به حوادث مغفول مانده از زندگانی شخصیت‏های شاهنامه

– ارائۀ تمامی حوادث زندگی شخصیت­های­ شاهنامه

– معرفی بعضی شخصیت های مغفول مانده در شاهنامه.

– تسهیل امر دست یابی به حوادث زندگانی شخصیت های شاهنامه

پیشینه تحقیق:

تا کنون پژوهش­های بسیاری در مورد اشخاص و ویژگی­های شخصیّتی قهرمانان شاهنامه انجام شده است که عمدتا به چند چهرۀ مشهور پرداخته اند یا فقط به معرفی  نام و نژاد آنها بسنده کرده اند؛ برای نمونه کتاب­های «فرهنگ نام­های شاهنامه»و«حماسه آفرینان شاهنامه»و….امّا این پژوهش در میان پایان نامه ‏های دفاع شده در سطح کشور و یا کتاب­ها و فرهنگ­های نوشته شده دربارۀ شاهنامۀ فردوسی هیچ سابقه ای ندارد

پیشگفتار………………………………………………………………………………………….. الف

مقدمه…………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول ـ كتاب‌ها………………………………………………………………………………… 1

فصل دوم ـ پایان‌نامه‌ها…………………………………………………………………………… 89

فصل سوم ـ مقاله ها………………………………………………………………………………149

نمایه………………………………………………………………………………………………. 455

چکیده:

در عصری كه بدان عصر انفجار اطلاعات گفته می‌شود و روزانه هزاران داده به صورت منابع دیداری و شنیداری، چاپی و غیرچاپی، در سراسر جهان تولید می‌شود و به انبوه چندمیلیونی اطلاعات موجود می‌پیوندد؛ وجود كتاب شناسی‌ها، با توجه به نقش بنیادین تحقیق، برای دسترسی هرچه زودتر منابع و جلوگیری از تكرار چندباره پژوهش‌های انجام شده، برای محققان و علاقمندان، ضروری به نظر می‌رسد. كتاب شناسی حاضر كه پایان‌نامه مقطع كارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی است؛ با همین هدف گردآوری شده است. این كتاب شناسی كه نوعی كتاب شناسی موضوعی و توصیفی به شمار می‌رود و برپایه آیین نگارش علمی نوشته شده است؛ كتاب‌ها، مقاله‌ها و پایان‌نامه‌هایی را كه در فاصله سالهای 1300 تا 1383 دربارة دستور زبان فارسی و گویش‌های ایرانی نوشته شده است، معرفی می‌كند. همچنین مواردی چون پرسش و پاسخ‌ها، نكته‌ها، گزارش‌، و مصاحبه و معرفی كتاب نیز آورده شده است. منابعی كه توسط گردآورنده به طور مستقیم دیده نشده است. این اثر، با نمایه‌هایی چون نمایه عنوان و نمایه اشخاص پایان می‌یابد.

پیشکش:

اگر تنها، تنها و تنها، در سكوت چهار دیوار اطاق خویش، عید را و قدر را، به نوشتن سر كردم، اگر فراتر از یک سال، در كوچه‌های پرازدحام جوانی‌ام، تنها به آهنگ نوشتن، گام برداشتم؛ اگر چشمانم، ترانة خواب را به دیدار عاشقانة یک تولد، به سرخی سخت‌ترین خستگی‌ها سخاوتمندانه بخشید؛ همه را پیشكش مرجان‌های نگاه شاهنشاه سرزمین وجودم، امام (رضا)، كه آسمان اعتمادم به تمامی از آن اوست و جادوی گنبد او زنجیر شرم قلم من است؛ می‌كنم.

پیشكشی از سر تعظیم، به وسعت باوقار دستان پدرم، حرمت سجادة چشمان مادرم و نجابت آسمان قلب خواهرم لیلا، این سه نقطه پیوستة مثلث زندگی‌ام.

پیشگفتار:

آموختن دستور زبان آنقدر اهمیت دارد كه حضرت علی (ع) می‌فرماید: «العلمُ ثلاثَةٌ: الفقهُ لِلْأدیانِ و الطِب‌‌ُّ لِلْأبدانِ و النحوُ لِل‍ِّسانِ»؛ یعنی علم سه گونه است: علم فقه برای دین‌شناسی، علم طب برای سلامت بدن و علم نحو برای حفظ زبان.»[1]؛ نیز جلال‌‌الدین همایی می‌نویسد: «قواعد و اصول یک زبان، درست در حكم قوانین یک كشور است. از كشوری كه قانون در آن حكم‌فرما نیست؛ جز هرج و مرج چه انتظار باید داشت؟»[2]؛ همچنین محمدرضا دایی جواد در كتاب دستور خود آورده است: «ما باید رعایت قواعد زبان را مثل رعایت قوانین كشور و آداب لباس پوشیدن محترم بشماریم و غلط ننویسیم و درست سخن بگوییم زیرا نظم جامعه ادبی نیز مانند انتظامات دیگر جوامع قابل احترام است.»[3]

بنا به تأكیداتی این چنین و ضرورت حفظ استقلال و صیانت هرچه بیشتر زبان فارسی، به خصوص در طی قرن اخیر، بسیاری از اندیشمندان این سرزمین همت گماردند تا پژوهش‌های ارزشمندی را دربارة دستور زبان فارسی آغاز كنند. مجموعة حاضر، به پاس قدردانی از تمامی آنانی كه در این راه بذل جان و عمر كردند و نیز احترام به امر اطلاع‌رسانی در كمترین زمان ممكن، كتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها و مقاله‌هایی را كه در فاصله سال‌های 1300 تا 1383 ه‍ .ش. نوشته شده است؛ همراه با اطلاعات كتاب شناسی آن آثار به شیوة نگارش علمی، فراهم آورده است. بدون شك در این كتاب شناسی برخی از آثار نوشته شده بنا به دلایل مختلفی از قلم افتاده و با وجود مرور چندین باره آن، نقایصی در آن راه یافته است كه نگارنده را عذرخواه اهل پژوهش می‌كند. امید است كه توصیه‌های اهل تحقیق تكمیل‌كننده این اثر باشد.

1. جعفر طباطبایی، برتر از خون شهید، ارزش دانش و دانشمند در كلام پیشوایان) قم: پیام امام هادی، 1382(، ص 61 به نقل از: حسن بن سعبه حر‌ّانی، تحف العقول)قم: جامعه مدرسین، [بی‌تا](، ص 208.

2. جلال‌الدین همایی، «دستور زبان فارسی»، در: به قلم جمعی از نویسندگان. مقدمه لغت‌نامه دهخدا. تهران: دانشگاه تهران، 1377، ص 121.

3. محمدرضا دایی جواد، راهنمای دستور زبان فارسی برای همه) اصفهان: كتابفروشی ثقفی، 1334 (، ص د.

مقدمه:

1ـ تعریف “دستور” در زبان فارسی:

واژه دستور در زبان فارسی قدمتی طولانی دارد. اما معانی اولیه آن غیر از آن چیزی است كه امروزه به عنوان یک علم از آن نام برده می‌شود. قبل از آوردن كهن‌ترین معانی آن باید یادآور شویم كه این واژه در فرهنگ نفیسی، اسم عربیِ مأخوذ از فارسی، در فرهنگ آنندراج، فارسی و در مدارالأفاضل، عربی معرفی شده است. «”دستور” [به فتح دال] صاحب دست و مسند و آنكه در تمشیت امور بر او اعتماد كند و به معنی اجازت و رخصت نیز آمده و به این معنا “دستوری” نیز گویند.»؛ «وزیر و منشی باشد … و چوب گندة درازی را نیز گویند كه به عرض بر بالای كشتی اندازند و میزان كشتی را بدان نگاه دارند.ـ و چوبی كه در پس دراندازند تا در گشوده نگردد.»؛ «كتابی كه در او مایحتاج چیزها نوشته شده باشد و نسخه جامع كل حساب كه نسخه‌های دیگر از آن بردارند. جمع: دساتیر…ـ دستورات: صد یكی كه به زمین‌دار در وقت جمع اراضی داده می‌شود.»؛ «دستور به ضم، وزیر ـ فارسیان آن را به فتح استعمال كنند به معنی مذكور و به جای اعتماد و چوب فروترین جهاز كه به بادبان بندند.»؛ «… طرز و روش بود ـ مقتدای امت زرتشت باشد از مقوله موبد.»؛ «… و این لغت را عرب تصرف كرده اول آنرا كه مفتوح است، مضموم ساخته، استعمال نمایند چرا كه وزن فعلول به فتح الف در عربی نیامده.»

اما با پیدایش علم قواعد زبان فارسی و جایگزینی واژة دستور به جای قواعد یا صرف و نحو، معانی اختصاصی و تازه‌ای برای این واژه ارائه شد كه نمونه‌هایی از آن آورده می‌شود:

1ـ «دستور زبان فارسی از قاعده‌هایی كه برگرفته از زبان است و درست گفتن و درست نوشتن را در بیان فكر و مطلب به ما می‌آموزد؛ فراهم آمده است.»

2ـ «قواعدی كه به یاری آنها شناخت اجزای سخن و عوامل تشكیل‌دهندة گفتار انجام می‌گیرد؛ دستور زبان نامیده می‌شود.»

3ـ «دستور، قوانینی است كه مطابق آن شخص می‌تواند در زبانی، درست و بی‌خطا، سخن بگوید و بنویسد.»

4ـ «دستور زبان، دانشی است كه ساختمان زبان را بیان می‌كند. وسیله‌ای است برای رسانیدن یا ثبت مقصود انسان كه در صورت بیان كردن، به آن سخن یا گفتار یا كلام گویند.»

2ـ نگاهی گذرا به تاریخچه دستورنویسی در جهان:

الف ـ دستورنویسی در غرب:

دستور زبان «گرامر» به یونانی «گراماتیكه = grammatiké» و به لاتینی «گراماتیكا= grammatica» گفته می‌شود. «گرامه» در یونانی به معنای «حروف الفبا» است واز این رهگذر اشاره‌ای است به نوشتن.

نخستین كسی كه دستور زبان را نگاشت، فردی از هند به نام «پانی نی» است كه به قول «ماكس میولرو موریس لروی» و «جان هیور» و «جان لیونزد» در قرن چهارم پیش از میلاد و به گفته «گلد زیهر»، دانشمند آلمانی، در قرن هشتم و به تأیید «بلوم فیلد»، دانشمند آمریكایی، در حوالی 350ـ250 قبل از میلاد و به قول «جان كرول» آمریكایی، در قرن سوم قبل از میلاد می‌زیسته است. وی دستور زبان سنسكریت را نگاشته است.

اما در یونان باستان نخستین كسی كه به تقسیم جنس به انواع سه‌گانه مذكر، مؤنث و مخنث پرداخته است، فیلسوف معروفِ سوفسطایی به نام «پروتاگوراس = Protagoras» است كه در قرن

 پنجم می‌زیسته است. پس از وی، «افلاطون» (427 ق.م ـ 347 ق.م) در كتاب خود به نام «كرتیلوس» مسأله قراردادی یا طبیعی بودن منشاء زبان را، كه بعدها دو مكتب فكری طبیعی‌گرایان و قراردادی‌گرایان را در دانش زبان شناسی جدید بوجود آورد، مطرح كرد و در كتاب دیگر خود به نام «سوفست»، برای اولین بار، «فعل = rhema» و «اسم onoma» را تعریف نمود و میان آن دو تمایز قایل شد.

بعدها «ارسطو»، برجسته‌ترین شاگرد افلاطون، مقولة «حرف syndesmol» را به مقوله بالا افزود

 و در رساله‌ای با نام «اندر عبارت = on Interpretation» مخالفت خود را  با   طبیعی  بودن زبان،  بیان

كرد. و درپی او «رواقیون» چهارحالت «فاعلی= nominative»، «مفعولی = accusative»، «اضافی =

 genitive» و «مفعول‌الیهی= dative» را مطرح كردند. ولی تقسیم‌بندی كلام به هشت جزء، برای اولین بار به وسیله «دیونی سیوس تراكس = Dionysius Thrax» مطرح شد. این دانشمند یونانی صد سال قبل از میلاد می‌زیسته است، وی كامل‌ترین دستور زبان یونانی را نگاشته و برای نخستین بار دستور زبان را علمی مستقل بیان كرده است. تقسیم‌بندی او همچنان در دستور زبان سنتی امروز باقی مانده است و با اضافه شدن «صوت»

 به صورت: اسم، صفت، فعل، ضمیر، حرف تعریف، حرف اضافه، قید، حرف ربط و صوت به كار می‌رود. بعد از او «آپولونیوس دیسكولوس»، برای اولین بار به طرح نحو زبان یونانی پرداخت. وی اجزای هشت‌گانه كلامِ دیونوسیوس را با تعاریفی جدید و با بهره گرفتن از اصطلاحات فلسفی در كارش به كار برد.

از سوی دیگر، رومیان برای نوشتن دستور زبان لاتین از سبك و سیاق یونانی بهره گرفتند .   اما

در زبان لاتینِ باستان طبقه‌ای از كلمات، كه بتوان آن را هم  ‌ردیف با  طبقه حرف تعریفِ زبان   یونانی قرار داد ،  وجود نداشت و بنا به همین دلیل   ،   این طبقه   از حروف در  زبان  یونانی   حذف   شد  اما

دانشمندی به نام «رمئیوس پاله مون»، كه احتمالاً در قرن اول میلادی می‌زیسته است؛ طبقة «اصوات» را بیان كرد تا    طبقه‌بندی تراكس همچنان ثابت بماند.    تقلیدهایی این چنین  از دستور زبان یونانی، این

 پندار را پدید آورد كه دستور این زبان، یک چارچوب همگانی است كه برای سایر زبان‌ها هم به كار می‌رود به طوری كه از دستورهای نوشته شده از سوی برخی دانشمندان یونانی، مانند «ایلیوس دوناتوس= Donatus» دانشمند سده چهارم میلادی با عنوان «فن صغیر= Ars minor» و «پریسكیانوس = Priscian/ priscianus» دانشمند سده پنج و شش میلادی با عنوان «مقولات دستوری»، در تمام دوران سده‌های میانه (500 تا 1500 میلادی) برای كتاب‌های درسی استفاده شد.

در قرون وسطی كه فاصلة زمانی قرن پنجم تا قرن پانزدهم را دربر می‌گیرد؛ فلاسفه مسیحی برای تحلیل زبانی كه زبان وحی و الهامات آسمانی محسوب می‌شد؛ به اقداماتی دربارة دستور زبان دست زدند و به برخی مشخصات دستوری‌، مانند تمایز اسم و صفت، مطابقه دستوری (مطابقه برخی واژه‌های مرتبط در جمله)، كمیت دستور (مطابقه میان دو عنصر از مقوله‌های متفاوت، مثلاً فعل و اسم) و بدل در زبان لاتین دست یافتند. البته همه پژوهش‌های زبان لاتین در خدمت عقاید و الهیات مسیحی به كار می‌رفت.

اما در انگلستان، در حدود سال 1000میلادی «الفریك، پیر دیر این‌شام = Eynsham» كتاب دستور زبان و مكالمات خود را كه از نخستین كتاب‌های دستور زبان انگلیسی بود، با الگوبرداری از نظام دستوری پریسكیانوس نگاشت و بدین‌سان دستور زبان پریسكیانوس الگویی برای سایر دستورنویسان انگلیسی شد.

آمیختگی فلسفه و زبان در قرن هفدهم رخ داد و بازتاب آن، پدید آوردن دستورهای عمومی بود كه معروف‌ترین آن «دستور عمومی و عقلانی = Grammaire génerale et raisonée» است كه به دستور رویال (Port-royal) معروف است و در سال 1660 م انتشار یافت. اما آنكه بیشتر از همه فلسفه را وارد مباحث دستوری زبان كرد «Condillac»، حكیم و روانشناس فرانسوی بود. كتاب او در سال 1775 م منتشر شد. او كلام و اجزاء كلام را به عنوان جلوه‌ای از فكر تحلیل كرد و خواهان تدوین دستور زبان كلی برای همه زبان‌ها بود. و این فكر او به كوشش برای زبان‌های عمومی‌، از جمله «اسپرانتو» شد. نمونه كامل دستور زبان كلی را با نام «دستور دستورها» در اوایل قرن نوزدهم    می‌بینیم كه دانشمندی به نام «Giraut Duviver» نوشته است. از دانشمندان همین دوره، می‌توان فیلسوف و ریاضیدانِ معروف، «گوتفیرد ویلهم فن لایبنیتس» را نام برد كه در قلمرو زبان شناسی ادعا كرد كه كلیه زبان‌های موجود در اروپا و آسیا از یک واحد مشتق شده‌اند. ادعاهایی از این دست سبب شد تا دیگر دانشمندان به كشف خویشاوندی زبان‌های مختلف و نیز شناخت منشاء زبان‌ها بپردازند.

در قرن بیستم دو روانشناس به نام‌های «دامورت = J. Damourette» و «پیش = E.pichon» در كتاب خود به نام «بررسی دستور زبان فرانسه» زبان را از نظر روانشناسی و روانكاوی مطالعه كردند و بر منطق قدیم حاكم بر دستور زبان، كه كلمات را در حكم ابزار منطقی می‌دانست و آنها را بر همین پایه تقسیم‌بندی می‌كرد؛ خط بطلان كشیدند و همین امر سبب شد تا تقسیم‌بندی‌های تازه‌ای برای كلمات مطرح شود.

از دانشمندان بزرگ دیگر قرن نوزدهم می‌توان فردینان دوسوسور (Ferdinan de sausure) را نام برد كه بنیان‌گذار زبان‌شناسی نوین به شمار می‌رود. وی مطالعه نظام‌مند زبان و زبان‌ها را تشخیص داد و شرایط تحقق دستاوردهای زبان شناسی قرن بیستم را فراهم كرد.

از دیگر كسانی كه انقلابی راستین (تعریف تامس كوهن = Thomas Kuhn) در زبان‌شناسی ایجاد كرد؛ نوام چامسكی «Noam, Chomsky» است كه گام آغازین مطالعات زبان شناسی خود را با نوشتن پایان‌نامه‌اش درباره دستور زبان زایشی عبری نوین، برداشت. «چامسكی زبان‌شناسی را به بخشی از دانش روان‌شناسی تبدیل می‌كند و در مقابل همه آن تلقی‌هایی كه زبان را بر حسب نحوه كاربرد آن تحلیل می‌‍‌كند؛ می‌ایستد. چامسكی تمایز قاطعی قایل است میان «دانستن یک زبان» و «كنش زبانی».»

1. 1. محمدقاسم بن حاجی محمد سروری [سروری كاشانی]، مجمع الفرس، به كوشش محمد دبیرسیاقی (تهران: علی‌اكبر علمی، 1340)، ج2، ص 519.
2. 2. محمدحسین بن خلف برهان [برهان تبریزی]، برهان قاطع، به اهتمام محمد معین (تهران: ابن سینا، 1342)، ج2،ص862.
3. 3. علی‌اكبر نفیسی [ناظم الاطباء]، فرهنگ نفیسی (تهران: كتابفروشی خیام، 1355)، ج 2، ص 1506.
4. 4. الله داد فیضی سرهندی، مدار الافاضل، به اهتمام محمد باقر (لاهور: دانشگاه پنجاب، 1335)، ص 234.
5. 5. جمال‌الدین حسین بن فخرالدین حسین اینجو شیرازی، فرهنگ جهانگیری، ویراسته رحیم عفیفی، سلسله انتشارات دانشگاه مشهد، شماره 27 (مشهد: دانشگاه مشهد، 1351)، ج1، ص 1301.
6. 6. محمد پادشاه [شاذ]، فرهنگ آنندراج (تهران: كتابفروشی خیام، 1336)، ج 3، ص 1879.
7. 1. خلیل خطیب رهبر، دستور زبان فارسی برای پژوهش دانشجویان و ادب دوستان در آثار شاعران و نویسندگان بزرگ ایران (تهران: مهتاب، 1381)، ص 9؛ جهانبخش نوروزی، دستور زبان روان و ساخت زبان فارسی امروزی (شیراز: راهگشا، 1373)، ص 13؛ عبدالعظیم خان قریب و دیگران، دستور زبان فارسی، زیرنظر سیروس شمیسا (تهران: فردوس، 1373)، ص 22؛ عبدالرحیم‌ همایون‌فرخ، دستور جامع زبان فارسی، به كوشش ركن‌الدین همایون‌فرخ (تهران: علی‌اكبر علمی، [بی‌تا])، ص 33.
8. 2. نادر وزین‌پور، دستور زبان فارسی آموزشی (تهران: معین، 1369)، ص 13.
9. 3. نجف علی میرزایی، فرهنگ اصطلاحات دستور زبان فارسی (تهران: مدین، 1372)، ص 107.
10. 4. بهمن محتشمی، دستور كامل زبان فارسی (تهران: اشراقی، 1370)، ص 14.
11. 5. عبدالرسول خیام‌پور، دستور زبان فارسی (تهران: كتابفروشی تهران، 1372)، ص 11.

6.دومینینگ مینگنو، الفبای زبان شناسی، ترجمه محمدتقی غیاثی (تهران: جامی، 1378)، ص 28.

7. 7. محمدرحیم الهام، “تاریخ روش‌های دستورنویسی زبان دری”، ادب، س 21، ش 5ـ6 (حوت 1352)، ص 138-139.

1.محمدرحیم الهام، “تاریخ روش‌های دستورنویسی در زبان دری (2): دستورنویسی در قرون وسطی”، ادب، س 22، ش1 (1353)، ص 11.

2. 2. همان ، ص 3ـ4.

3.كوروش صفوی، درآمدی بر زبان‌شناسی (تهران: بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1360)، ص 17.

4.محمدرضا باطنی، نگاهی تازه به دستور زبان (تهران: آگاه، 1375)، ص 17-18.

5.دیونوس تراكس، فن دستور، ترجمه كوروش صفوی (تهران: هرمس، 1377)، ص 9.

6. 6. همان، ص 11.

1.جین اچیسون، زبان شناسی همگانی، ترجمه حسین وثوقی. [ویرایش 2] (تهران: علوی، 1370)، ص 41-42.

2. 2. مهدی مشكوة‌الدینی، سیر زبان شناسی (مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1373)، ص 27-28؛ نیز: كوروش صفوی، درآمدی بر زبان شناسی، ص 20-21.

3.مهدی مشكوةالدینی، سیر زبان شناسی، ص 29.

4.دیونوس  تراكس، فن دستور، ص 16.

5.جلیل ساغروانیان، فرهنگ اصطلاحات زبان شناسی موضوعی- توصیفی (مشهد: نشر نما، 1369)، ص 186.

1.خسرو فرشیدورد، “رابطه دستور زبان با منطق و روانشناسی”، كاوش، ش 6 (مهر 1341)، ص 31.

2.كوروش صفوی، درآمدی بر زبان شناسی، ص 25.

3.خسرو فرشیدورد، “رابطه دستور زبان با منطق و روانشناسی”، ص 30-31.

در این پایان نامه سعی بر این است تا نگرش زن ژاله قائم­مقامی و ژاله اصفهانی نسبت به زن بررسی گردد. در این پژوهش ابتدا مباحثی به مفاهیم، کلیّات و تعاریف جایگاه زن در تاریخ ادب فارسی اختصاص داده شده و سپس به معرفی دو شاعر و آثار آنها پرداخته شده است. فرایند پژوهش نشان داد که وجوه افتراق و اشتراکی در زمینه نگرش آنها به زن وجود دارد. از وجوه اشتراک آنها می­توان به دفاع از حقوق زن، تکریم شخصیت زن، امید به بهروزی زنان، احترام به مقام مادر، تشویق و ترغیب زنان به سمت آزادی، ترجیح عشق بر زر و زیور دنیا، تشویق به سوادآموزی و آگاهی اشاره کرد و از وجوه افتراق به مواردی چون: مردستیزی و شوهرستیزی، اعتراض به پدر و مادر و سرزنش و بدگویی از زن در اشعار قائم­ مقامی اشاره کرد، در حالی که در اشعار اصفهانی به علّت زندگی در کشورهای اروپایی و تأثیر جریان روشن­فکری و سازگاری و توفیق در زندگی مشترک به این موارد اشاره نشده است.

فصل اول: کلیات و مفاهیم تحقیق

1-1- کلیات

1-1-1- بیان مسأله

ژاله قائم ­مقامی و ژاله اصفهانی هر دو از شاعران معاصرند و هر دو ناکامی­های خود را به صورت شعر نگاشته­ اند. ژاله قائم­ مقامی در اشعارش به موضوعاتی از قبیل مظلومیت و دفاع از حقوق زن، انتقاد از جهل و عقب­ماندگی زنان و تحلیل موجبات آن می­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­پردازد.

ژاله اصفهانی سرگذشت خود را در کتاب«سایه­ی سال­ها» نوشته است و در آن به نابرابری­هایی که درجامعه وجود داشته مثل: نابرابری­های دختر و پسر، زن و مرد، فقیر و غنی اشاره می­ کند.

ژاله قائم­ مقامی نوعی ادبیات زنانه را آغاز کرد که پیش از او سابقه نداشت او به سلیقه مردان ننوشت و از آنها تقلید نکرد و با حدیث نفس و فردیت زنانه­اش زبان زنانه­ای آفرید که نقش آرزوهای بی­پرده یک زن بر صحفه کاغذ بود. اشعارش رنج­نامه و تجربه­های اندوه­بار یک زن است که گاه با خود و گاه با دوستی صمیمی و خیالی درد و دل می­ کند. شعر او بیان درونی احساس و عاطفه و مشکلات فردی اوست، او چیرگی مرد بر زن در اجتماع وحقارت و ضعف زن در برابر مرد دید و از زنان خواست برای آزادی خود کوششی کنند:

دست و پایی، همتی، شوری، قیامی، کوششی                          شهرِهستی جان من جز عرصه ناورد نیست

آخر ای زن جنبشی کن تا ببیند عالمی                                       آنچه زن را هست زان بیشتر در مرد نیست

(قائم­ مقامی، 1345: 5)

هر دو شاعر به موضوع زن و مشکلات مربوط به زن توجه داشته ­اند اما توجه و تجلی این موضوع درآثار قائم­مقامی بیش از ژاله اصفهانی است.

مسأله اصلی در این تحقیق آن است که دو شاعر یاد شده تا چه حد به موضوعات زنانه پرداخته ­اند و هریک تا چه حد زبان، لحن، احساس و موقعیت زنانه را در شعرشان منعکس کرده ­اند.

1-1-2سؤالات تحقیق: (شامل سؤال اصلی و سؤالات فرعی)

1-1-2-1-سؤال اصلی: نگرش دو شاعر نسبت به زن چگونه است؟

1-1-2-2-سؤال فرعی: بازتاب این نگرش در زبان هنری آنان چگونه است؟

1-1-3-فرضیات تحقیق: (فرضیه اصلی و فرضیه فرعی)

1-1-3-1-فرضیه اصلی :

هردو شاعر در دیوان اشعارشان به موضوع زن و مشکلات او در جامعه پرداخته­اند هر چند دیدگاه آنان متفاوت است.

 ژاله قائم ­مقامی در زندگی شخصی و جامعه با تمام وجود مظلومیت زن و نابرابری زن و مرد را احساس کرده و دردهایِ­خود را دراشعارش زمزمه کرده است، امّا از آنجا که ژاله اصفهانی بیشتر دوران زندگی خود گرفتار سفرهای اجباری بوده و همچنین درد دوری از وطن او را می­آزده است کمتر به موضوع زن و مشکلات زنان در شعرش پرداخته است.

1-1-3-2-فرضیه فرعی:

  بازتاب این نگرش در زبان هنری ژاله قائم مقامی بیش از ژاله اصفهانی است. در شعر ژاله قائم­مقامی  واژه­ های زنانه و نگاه، لحن، زبان، مسائل، اشیاء زنانه نسبت به ژاله اصفهانی بیشتر به کار گرفته شده است و حتی جمله­بندی شعری او با روحیات یک زن بیشتر پیوند دارد.

 1-1-4- پیشینه موضوع و سوابق مربوط:

  با توجه به موضوع پایان ­نامه که مقایسه نگرش دو شاعر درباره زن (ژاله قائم مقامی و ژاله اصفهانی) است تاکنون هیچ کتابی به طور خاص و مستقل به این موضوع نپرداخته است ، هر چند در نوشته­ها به طور مجزا به مضامین اشعار این دو شاعر پرداخته شده است اما در جستجوی کتابخانه­ای اثری که نگرش این دو شاعر را در مورد زن بررسی کرده باشد دیده نشد.

1-1-5– ضرورت و اهداف تحقیق:

با­توجه به این که دو شاعر از شاعران معاصر هستند ممکن است برای افراد زیادی ناشناخته باشند و این­گونه تحقیقات باعث شناخت هر چه بیشتر افکار و اندیشه ­های این دو شاعر می­ شود.

هدف در این پایان­ نامه مقایسه نگرش این دو شاعر در مورد زن است.

 1-1-6- روش تحقیق و روش تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات:

روش تحقیق در این پایان نامه توصیفی- تحلیلی است.

 1-1-7- روش و ابزار گردآوری اطلاعات:(پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، آزمون، فیش و…) و (کتابخانه­ای میدانی…)

 روش گردآوری در این تحقیق به صورت کتابخانه ­ای و فیش­برداری است و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه­ ها و سایت­ها و پایگاه های اطلاعاتی است.

فصل دوم: نگاهی به شعر زن در ادبیات معاصر

مقدمه:

در تاریخ ادبیات ایران، زنان به دلایل متعددی(که ذکر آن در این مجمل نمی­گنجد) در عرصه ادب و فرهنگ کم­تر درخشیده­اند. «پیشینه­ی تاریخ مردسالار و زیربنای فرهنگی جامعه کمتر به عنوان هویتی مستقل و صاحب اندیشه، جدّی گرفته شده است.» (احمدی، 1384: 9) با این همه همزمان با رودکی (پدر شعر سنتی) رابعه قزداری، در قرن ششم مهستی و در قرن هشتم جهان­ملک­خاتون توانسته ­اند نام خود را در اوراق تاریخ ادبیات به ثبت برسانند.

  «از دیرباز طبعاً پیش از قرن دهم هجری تاریخ ادبیات فارسی از چهره­ های زنان شاعر بی­نصیب نبوده است، امّا به هر دلیل در تذکره­ها تا به رابعه بنت کعب برسیم نشانی از شعر این زنان دیده نمی­ شود، از این­رو رابعه را نخستین شاعر زن بعد ازاسلام و معاصر آل­سامان و رودکی دانسته ­اند»(باباچاهی،1386: 18)

 حال اگر به اشعار شاعران از دیرباز تا حال بنگریم می­بینم که زنان در اشعار گذشته جایگاهی نداشتند بسیاری از شاعران بزرگ گذشته، گذشته از اشعار عاشقانه و بعضی اشعار حماسی که تا حدودی در آن اشعار ستایش زن را می­بینیم اشعار دیگر مثل اشعار ناصرخسرو، سعدی، نظامی و…به زن به عنوان موجودی مکار و جادوگر و ناقص­العقل و این­که نباید در امور با زن مشورت کرد و… نگاه شده است.

 

 

 «در شعر کلاسیک و آثار گذشتگان از زن تصاویر گوناگونی ارائه شده است، از جمله منظومه­های عاشقانه همچون: خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، ویس و رامین و… که زن در آن محور اصلی کلام و روح عاطفی و غنایی شعر بوده است و یا در آثاری چون شاهنامه فردوسی (فرنگیس، منیژه و…) و گرشاسب­نامه اسدی طوسی و دیگر آثار غیر غنایی که زن بیشتر جنبه تکمیلی، تزیینی، چاشنی کلام را داشته است، جدای از این تفاوت­های ظاهری، آنچه که در تمام موارد فوق مشابه است این حقیقت   می­باشد که تصویر ارائه شده از زن در اکثر قریب به اتفّاق، توسط مردان تعریف می­شده که بیشترجنبه تجریدی و ذهنی داشته است و از حیث در نظر نگرفتن حقیقت وجودی آنان به عنوان انسانی مستقل، موجودیت یافته و البته متفاوت با اندک تمایزی همه مشابه بودند.(بهبهان،1389 : 19)

عدم حضور زنان در اجتماع و محدود شدن آنها به آنها اجازه نمی­داد، که با شجاعت شعر بسرایند و اگر در این میان شعری گفته می­شد، مردانه بود. با انقلاب مشروطه تحولاتی در زندگی زنان به وجود آمد و به نوعی به بیداری و آگاهی نسبی رسیدند، زن خود را پیدا کرد و لیاقت خود را فراتر از چهاردیواری خانه ­دید و خود را به عنوان جزئی از جامعه به ثبت رساند.

«شعر زن در ایران، از سده چهارم تا آغاز مشروطه، شعری به شدّت منفعل، محدود، مقلّد و سطحی­نگر است. با بررسی شعر زن از آغاز تا پیش از مشروطه با رجوع به تذکره­ها، به نام شمار زیادی از شاعران زن برمی­خوریم که سوای شعرهایی با بن­مایه­ی تغزلی، آثاری ارزشمند و یا دست کم آثاری که از نوعی ویژگی و هویت ممتایز بهره­مند باشند، از ایشان باقی نمانده است. ازجمله این شاعران می­توان به عایشه سمرقندی (قرن ششم)، مطربه کاشغری، نهالی­شیرازی (قرن نهم)، بی­بی پرتوی، عصمتی سمرقندی، دلشاد (همسر فتحعلی شاه)، قمر السلطنه (دخترفتحعلی شاه)، خاور خانم (عروس فتحعلی شاه)،قمر قاجار (همسر ظل السلطان)، مریم خانم فراهانی (دختر میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی) و… اشاره کرد به موازات حضور اجتماعی زن در عرصه ­های فرهنگی از قبیل تأسیس مکتب­خانه­ها، جراید، تصدّی پست­هایی نظیرسردبیری مطبوعه­ها و… زنان شاعر(عمدتاً از نخستین گروه زنان تحصیل کرده ایرانی) پابه عرصه گذاردند که از شعر پستوخانه­ای رهیدند و ابعاد تازه­ای از اندیشۀ اجتماعی و دغدغه­های تاریخی را در شعرشان بازتاب دادند. در این دوره،آثار شاعرانی نظیر رباب اصفهانی، مهرتاج رخشان، نیمتاج سلماسی، فخر­عادل خلعتبری، شمس کسمایی، ژاله قائم مقامی و… مصداق آشکار طغیان اجتماعی زن ایرانی و نگاه دوباره­ی او به خویشتن خویش است».((احمدی،1383: 17- 16)

می­توان گفت زنان شاعر سردمداران اعتراض بر ضد بی­عدالتی­ها و تشویق زن به سمت پیشرفت بودند.  «شعر مؤنث فارسی را بدون در نظر گرفتن سنت شعر فارسی که سنتی مذکر است نمی­توان مورد مرور و بررسی قرار داد، به­ویژه آن­که شعر مؤنث معاصر (مدرن) از منشور تحولاتی سیاسی- اجتماعی عبور   می­ کند که نام نیما یوشیج بر صدر آن می­درخشد.» (باباچاهی،1386: 15)

قبل از مشروطه زن ارّج و ارزش واقعی خود را پیدا نکرده بود و برای او کاری بالاتر از خانه­داری و بچه­داری نمی­شناختند، و حتی حضور او در اجتماع را ننگ می­دانستند. «با آغازنهضت مشروطه،    جنش­های گوناگون زنان ایرانی، شکل گرفت. هر چند زنان نواندیش درشروع کار، با سختی­های گوناگون روبه­رو گشتند، امّا همین حرکت باعث شد که بعدها زنان، خود و نقش اساسی خود درخانواده و اجتماع را بشناسند و برای رهایی از قید و بندهای دروغین اقدام نمایند. این تغیر نگرش را باید مدیون زنانی دانست که در عصر مشروطیّت، جدّیت به خرج دادند و در برابر توهین و تهمت دیگران قد علم نمودند. زنان در این دوره به تکامل شخصیّت خود اندیشیدند و از خانه­ها به اجتماع قدم نمودند تا اجازه ندهند هر قلم به دست و هر بی­تعهدی در مورد آنان، هرگونه که خواست بنگارد».(یزدانی، 1387: 117)

با آغاز مشروطه جنبشی شگرف در زندگی و ادبیات زنان می­بینیم باباچاهی در این مورد می­گوید: «جنبش مشروطه، خیزش­های مردمی و روشنفکری را تشدید و طبقات مختلف مردم را به هم نزدیک کرد. از همین منظر هم صداهای معترض تکثیر و هم بر تکثر صداها افزوده شد. به­رغم زن­ستیزی­های پنهان و آشکار که گاه از جانب چهره­ های معتبر و از سوی برخی رهبران مشروطه مشاهده می­شد، به تدریج حمایت از مظلومیت زنان ایرانی و حقوق اجتماعی او محور توجه قرارگرفت، به­ویژه آن­که در این میان زنان نیز بر شأن و جایگاه و حقوق اجتماعی- فرهنگی خود تأکید ورزیدند.» (باباچاهی،1386: 49)

انقلاب مشروطه بر فکر و شعر زنان تأثیر بسیاری گذاشت، و گامی بلند برای رسیدن به تحولاتی عمیق در این زمینه بود، «بعد از انقلاب مشروطه تا حدودی نگاه شاعران و نویسندگان نسبت به زن تغییر یافت و تحقیر زن، کما­بیش از میان رفت، هرچند شکل آرمانی آن تحقق نیافت، امّا در مقایسه با ادبیات پیشین تغییرات محسوس نمود. در این عصر تحولات عمیقی درشعر رخ داد شعر از شکل سنتی خود خارج شد و در راه تازه­ای قدم نهاد. این تغییرات تنها در وزن و قافیه رخ نداد، بلکه ازلحاظ نگرش و نگاه نیز، دگرگونی­هایی حاصل شد، در میان نوگرایی در شعر پس از مشروطه، نام بانو شمس کسمایی مشاهده می­ شود. ایشان یکی از زنان فعّال در ایجاد شعر نو بود که همراه تقی رفعت و جعفر خامنه­ای در مجّله­ی تجّدد و آزادیستان با نوشتن مقالات و اشعاری از رواج چنین نظریه­ای حمایت کرد».(یزدانی، 1378: 125)

در عصر مشروطه زنان شاعر و نویسنده نقش تعین کننده ­ای داشتند، «حضور بانو شمس کسمایی در برقراری روشی­نو در شعر، از نقش­ زنان، در عصر­مشروطه خبر می­دهد. این خود زمینه­ای شد برای زنان آینده، که خود را بیشتر در جامعه مطرح نمایند و در عرصه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی اظهار­نظر نمایند. برخلاف سده­های گذشته که زنان شاعر و نویسنده به ندرت یافت  می­شدند، از این دوره به بعد، زنان بسیاری ظهور کردند که در سرودن و نگاشتن، مهارت زیادی از خود نشان دادند و کارکرد آنان از لحاظ ادبی اهمیّت زیادی یافت. شاعران بزرگی چون فروغ فرخزاد، پروین اعتصامی، سیمین بهبهانی، طاهره صفارزاده، رقیّه کاویانی، مهوش­ مساعد، ژیلا مساعد، فریده فرجام، نازلی امیر قاسمی از شاعران برجسته این سده به حساب می­آیند».(همان/ 126)

در زمان معاصر ادبیات زنان تا حدودی راه پیشرفت و ترقی را در پیش گرفته و از زیر بار سلطه تقلید و سطحی­نگری تا حدودی شانه خالی کرده است، «شعر زن در روزگار ما تحولات شگرفی داشته است به نحوی که از یک طرف شعر آن­ها با شعر مردان تفاوت­های زبانی و محتوایی دارد و از طرف دیگر در گستره­ی شعر شاعران زن نیز یک دستی دیده نمی­ شود و هرکدام از این دسته از شاعران سبک ویژه­ای در شعر زنانه دارند، مثلاً شعر پروین (1285-1320) ادامه صدای مردانه از زبان یک شاعر زن است امّا صدای ژاله قائم­مقامی (1262- 1325) صدای زنی است که هر چند صدایش هنوز مردانه است امّا از نظر درون­مایه، بیانگر گلایه ­های زنان است و صدای فروغ (1313- 1345) روشن­ترین صدای زنانه در شعر روزگار ماست، او هم از نظر زبان و هم از نظر درون­مایه کاملاً زنانگی خود را حفظ کرده است، صدای سیمین بهبهانی، صدای است که گاه از گلوی مردان بر­می ­آید و گاه از گلوی شاعر، او میان سنّت­های فرهنگی شعر فارسی و نوآوری­های فروغ در رفت و آمد است». (واعظ و دیگران، 1384 : 74)

کسانی که سربلندی و پیشرفت زنان را خواستار بودند، در طول تاریخ سختی­های زیادی کشیدند تا زنان را به درجه خودباوری برسانند و زنان تحصیل کرده از جمله اوّلین زنانی بودند، که در این راه سختی زیادی متحمل شدند امّا بسیاری از زنان، ­آن­قدر در دنیای محدود خود غوطه­ور شده بودند و به آن دل­خوش کرده بودند، که طول می­کشید تا باور کنند که آنها هم عضوی از جامعه هستند و حق    تصمیم ­گیری و درس خواندن را دارند.

«از قرن سیزدهم هجری به بعد نگرش تازه و متفاوتی در آثار شاعران و نویسندگان، ظهور دریافتن نوین را از زن نشان می­دهد. دورهای که اندک­اندک زنان نیز به شخصیت انسانی و مقام­الهی خویش وقوف یافته و همراه با تحولات اجتماعی پذیرفته­اند که نقش والاتر از فراهم کردن وسایل سرگرمی و راحتی مردان را در جامعه دارا هستند و به فراخور این درک، مردان نیز اندک اندک این مهم را کم و بیش پذیرفتند، هرچند بسیاری از زنان سختی­های بسیاری را در راه اثبات وجود خویش متحمل شدند تا شرایط را برای حضور زنان در عرصه­ های مختلف فراهم آورند. امّا متأسفانه شرایط غالب جامعه موجب شده عده­ای کمی راه آنان را دنبال کنند. به هر روی با آغاز مشروطیت و هم­راستا با دگرگونی­های تاریخی و عوامل بیرونی و درونی جامعه­جهانی، زنان تحصیل کرده و جوانان دانش­آموخته شرایط تحول اجتماعی و فرهنگی را فراهم کردند که البته در این دوره هجوم فرهنگ بیگانه با آداب و سنّت­های بومی، ملّی و مذهبی بسیاری را از روند رو­به رشد حقیقی باز داشته و سرگرم زرق و برق­های تمدن­ نو نمود».(بهبهانی، 1389: 20)

1-1 مقدمه—– 6

1-2 اهداف اصلی طرح-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 9     

1-3- ارائه فرضیات-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 9

1-4- پیشینه تحقیق و بررسی منابع—————- 9

1-5- روش كار-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————— 11

فصل دوم

2-1- پیشینه داستان نویسی -بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 12

2-1-1-ادبیات داستانی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 13      

2-1-2-رمان—14

2-1-3-داستان کوتاه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 15 

2-2- موضوع — 17     

2-2-1- درونمایه -بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-17  

2-2-2- اندیشه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—————17

2- 3- لحن—- 18

2-4- سبک—-19

فصل سوم

3-1- زندگی و آثار منیرو روانی­پور————- 20

3-2- اندیشه‌ها و مضامین اجتماعی و روانی (روان‌شناختی)بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 22

3-2-1-اندیشه زنان-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 22

3-2-1-1- سیمای مرد-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 24

3-2-1-2- زنان روشنفکر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 28

3-2-1-2-1- طرد شدن زنان از خانواده———– 29

3-2-1-2-2-نفرت از زندگی اشرافی ————– 30

3-2-1-2-3- کار و نوشتن-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 31

3-2-1-2-4-نداشتن خانه و سرپناه————— 33

3-2-1-2-5- تنهایی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 34

3-2-1-3- زنان و خانواده-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 34

3-2-1-4- فرزند و وابستگی به فرزند————– 36

3-2-1-5- انتظار-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 39

3-2-1-6- ازدواج-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 42

3-2-1-6-1- ازدواج نامتناسب و اجباری- ———- 42

3-2-1-6-2- ازدواج پاک و متناسب————— 43

3-2-1-6-3- ازدواج آزاد-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 45

3-2-1-7- زنان و پیری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 46

3-2-1-8-آموزش و یادگیری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 46

3-2-1-9- اندیشه فمینیستی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 47

3-2-2- اندیشه ناتورالیستی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 53

3-2-3- فقر– 55

3-2-4- فساد– 57

3-2-5- کشف نفت-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———– 58

3-2-6-کمبود امکانات آموزشی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 58

3-2-7- قاچاق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————— 59

3-2-8- مهاجرت-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 59

3-2-9- تقابل سنت و مدرنیته-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 59

3-2-9- 1- طبیعت گرایی(عشق به طبیعت)——- 60

3-2-10- عشق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————– 62

3-2-10-1-عشق زمینی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–62

3-2-10-1-1- عشق و عصمت-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 63

3-2-10-1-2 -عشق و عقل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 64

3-2-10-1-3- عشق یک نیاز-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 65

3-2-10-2- عشق آسمانی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 67

3-2-10-3- عشق به وطن(نوستالژی وطن)——– 70

3-2-11- جبرگرایی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 72

3-2-11-1-جبر تقدیر(تقدیرگرایی)————— 72

3-2-11-2- جبر محیط-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 73

3-2-11-3- جبر سنت­ها-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 74

3-2-12- زندگی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 75

3-2-13- مرگ-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————–  76

3-2-13-1- مرگ پذیری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 77

3-2-13-2- مرگ گریزی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 78

 

 

3-2-13-3- تناقض­های زندگی و زلالی مرگ——- 81

3-2-13-4- اندیشه پس از مرگ—————- 82

3-2-14- انسان شناسی -بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——  82

3-3- اندیشه سیاسی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 84

3-3-1- یاغی(مبارزان با استعمارگران)———— 84

3-3-2- حزب توده-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———– 89

3-3-3- درگیری­های سیاسی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 94

3-3-4- مسائل سیاسی دهه 70-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 97

3-3-5- سیاست و فرهنگ-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——99   

3-3-6- اندیشه جنگ-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–101

3-4- اندیشه فرهنگی و اعتقادی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 108

3-4-1-پیشگویی و طالع بینی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 108

3-4-2- اعتقاد به موجودات وهمی و خیالی——– 110

3-4-2-1- یال-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 110

3-4-2-2- اجنه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 110

3-4-2-3- بچه برو-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 111

3-4-2-4-غولک-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 112

3-4-2-5- آبی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 112

3-4-2-6-اهل غرق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 113

3-4-2-7-بوسلمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———– 113

3-4-2-8- دی زنگرو-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 114

3-4-3- آداب و رسوم-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 115

3-4-3-1- مراسم باران خواهی -بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 115

3-4-3-2- عزاداری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 116

3-4-3-3- کِل زدن-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 116

3-4-4- باورهای خرافی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 118

3-4-5- اندیشه مذهبی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 121

3-5- زبان— 126

3-5-1-کاربرد زبان بومی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 126

3-5-1-1- واژگان -بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———  127

3-5-1-2- فعل های بومی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 129

3-5-1-3- مکان های بومی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 131

3-5-1-4-تشبیه بومی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 131

3-5-2- لحن -بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————-  132

3-5-3- سبک-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 132

3-5-4-تاثیر پذیری از بینش زنانه————– 133

3-5-5-کاربرد صفت-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 133

3-5-5-1-دادن صفت انسانی به اشیاء———— 133

3-5-5-2- بسامد بالای برخی صفات———— 134

3-5-6- نثر شاعرانه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 134

3-5-6-1- ایجاز-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 135

3-5-6-2- تقدیم صفت بر موصوف————— 135

3-5-6-3- درهم ریختگی اجزای جمله———– 135

3-5-6-4- حذف فعل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 135

3-5-7- فاعل قرار دادن اشیاء-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 136

3-5-8- توصیف-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 136

3-5-8-1- فضا سازی برای بیان اندیشه———- 136

3-5-8-2- توصیف طبیعت-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 138

3-5-8-3- توصیف شخصیت-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 139

3-5-9- ویژگی زبان زنانه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 139

فصل چهارم

4-1- زندگی و آثار بیژن نجدی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد  141    

4-2- اندیشه‌های سیاسی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 143

4-2- 1- قیام جنگل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 144

4-2-2- حزب توده-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 147

4-2-3- حادثه پاسگاه سیاهکل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 151

4-2-4-آشوب های اوایل انقلاب-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 151

4-2-4-1- کودتای 28 مرداد-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 152

4-2-4-2- ناامنی فضای سیاسی—————- 152

4-2-4-3- زندان و زندانیان سیاسی————- 154

4-2-4-4- ترور سیاسی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 157

4-2-4-5- سرخوردگی سیاسی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 158

4-2-5- نفت-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————— 159

4-2-6- جنگ-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————– 159

4-3- اندیشه اجتماعی و روانشناختی————- 162

4-3-1- تقابل سنت و مدرنیته-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 162

4-3-2- از خود بیگانگی و تنهایی انسان معاصر—– 163

4-3-3- نگرش ناتورالیستی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 165

4-3-4- انسان-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————– 166

4-3-4-1- جبرگرایی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 166

4-3-4-2- تنهایی و انتظار-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 167

4-3-4-3- یأس و اندوه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 168

4-3-5-آزادی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————— 169

4-3-6- مرگ-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————– 170

4-3-7-زن— 174

4-3-7-1-زن معمولی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 174

4-3-7-2-مادر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 177

4-3-8- عشق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 180

4-3-9- آنیما-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————– 181

4-3-9-1- آنیما و مادر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 181

4-3-9-2- آنیما و آب-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 182

4-3-9-3- آنیما و تجلی در اندام—————- 183

4-3-10- پیری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 183

4-3-11- بلوغ-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————– 184

4-3-12- فقر و ناتوانی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 185

4-3-13- زندگی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 187

4-3-14- طبیعت گرایی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 188

4-4- اندیشه فرهنگی و اعتقادی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 188

4-4-1- مذهب-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 188

4-4-1-1- زنان و مذهب-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 189

4-4-2- آداب و رسوم و باورهای بومی———– 189

4-5- زبان —  191

4-5-1- واژگان-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 191

4-5-2- آشنایی زدایی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 191

4-5-2-1- آشنایی زدایی موصوف و صفت——— 192

4-5-2-2- آشنایی زدایی با بهره گرفتن از تصویرسازی—192 

4-5-3- تصاویر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 193

4-5-4-فاعل قرار دادن اشیاء-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 193

4-5-5- نثر شاعرانه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 194

4-5-5-1- جان بخشی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——–194

4-5-5-2- حس آمیزی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 194

4-5-5-3- تشبیه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————194

4-5-5- 4- حذف مضاف-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 195

4-5-5-5- آوردن صفت برای مضاف————- 195

4-5-5-6- ترکیب وصفی مقلوب—————- 195

4-5-6- شکستن روایت-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 196

4-5-7- ترکیب سازی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 196

4-5-8- ایجاز-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————– 197

4-5-9-جابجایی ارکان جمله-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 198

4-5-10- تكرار-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 198

4-5-10-1- تکرار فعل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 198

4-5-10-2-تکرار كلمه -بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—–  198

4-5-10-3- تکرار قید-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 199

4-5-11- توصیف-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 199

4-5-11-1-توصیف اشخاص-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 200

4-5-12- لحن-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 200

فصل پنجم

5-1- مقایسه و بررسی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 201

5-2- نتیجه گیری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 207

6- منابع — 210

چکیده:

ادبیات آیینه تمام نمای زندگی اجتماعی، روحیات و احساسات مردم روزگار و اوضاع حاکم بر آن است. انسان هنرمند از رویدادهای پیرامون خود تاثیر می­پذیرد و بازتاب تأثیرات خود را از آنچه بر او گذشته است، در اثر هنری خود بازمی­نماید.

یکی از مهمترین مسائلی که امروزه در بررسی ادبیات از اهمیت ویژه برخوردار است. چگونگی بازتاب مسائل اندیشگی جهان معاصر در ادبیات است. در این میان نمی­توان از تأثیر جامعه، محیط و جنسیت بر نوع اندیشگی آفرینندگان آثار ادبی غافل بود. نویسنده در هرکجا که زندگی کند علاوه بر عناصر و عوامل مختلف مطمئناً شرایط محیطی و اقلیمی و جنسیت بر مبانی اندیشگی و زبان او نیز تأثیر­گذار است. منیرو روانی­پور نویسنده جنوبی است که نتوانسته خود را از تاثیر اقلیم و جنسیت برکنار دارد. آثار او در جهت کشف هویت زنان و دفاع از حقوق آنان با تاثیری پذیری از فرهنگ بومی به نگارش درآمده است. بیژن نجدی شاعر و نویسنده شمالی با بهره­ گیری از محیط شمال و رویدادهای جهان معاصر و تاثیر­پذیری از زبان شعر، داستان­هایی شعرگونه به نگارش درآورده است. این پایان نامه، پژوهشی است درباره اندیشه و زبان این دو نویسنده و تأثیر جنسیت و جامعه بر مبانی اندیشگی و زبان آنها و همچنین تأثیری که اقلیم و محیط زندگی بر زبان و اندیشه آنان گذاشته است.

فصل اول

1- مقدمه و معرفی طرح

در مورد نثر و انواع آن تعریف­­­ها و توضیحات زیادی در کتب مختلف سبک شناسی و نثر فارسی ارائه شده است. «نثر فارسی در مجموع شامل کلیه آثار منثوری است که از قرن چهارم تا دوران معاصر در زبان فارسی نوشته شده است» (روزبه،11:1384). این آثار منثور شامل قصه، داستان، رمان، داستان کوتاه و بلند … می­ شود که در جریان تحولات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به نثر معاصر رسیده است. تجربه و آثار موجود در زبان­های مختلف بیانگر این موضوع است که در میان ملل و اقوام مختلف دوره کودکی نثر همزمان با دوره رسایی و بلوغ شعر است. یعنی آن زمان که شعر به اوج خود رسیده، نثر وارد دوره کودکی خود شده است. با همین شروع دیر هنگام تحولات زیادی را پشت سر گذاشت و به زودی به کمال و بلوغ رسید(ر.ک.صبور،37:1384).

  نثر فارسی از آغاز تا امروز از لحاظ سبک و محتوا تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است. نثر امروز حاصل تغییر و تحولات چهاردوره نثر است. دوره اول که نثر فارسی روان و ساده بود مثل تاریخ سیستان. دوره ی دوم نثر، نفوذ نثر عربی در فارسی و جملات طولانی و استشهاد به آیات قرآنی نثر را به سوی پیچیدگی کشاند همچون تاریخ بیهقی. در دوره سوم به دلیل تاثیرپذیری از زبان عربی ورود صنایع و تکلفات لفظی در زبان منجر به نثر فنی می­ شود. کلیله و دمنه و مقامات حمیدی نمونه نثر مصنوع هستند. در قرن هفتم نثر دو سبک و طریقه را دنبال می­ کند. سبک گلستان که نثر ساده و مرسل است، نثر فنی و مصنوع مانند تاریخ وصاف، نفثه المصدور. در قرن سیزدهم هجری به تقلید از سبک خراسانی ساده نویسی رواج می­یابد و در قرن چهاردهم به واسطه عوامل چندی چون تاسیس دارالفنون و ترجمه و….، تحولی عظیم در نثر به وجود می ­آید و نثر رویکردی جدید را دنبال می­ کند (ر.ک.رزمجو،1382؛175).

 تاسیس دارالفنون در نخستین سالهای سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به همت و کوشش بزرگ مرد ایران، میرزا تقی خان امیرکبیر بی­تردید تنها نقطه روشن و چشم گیر فرهنگی در تاریخ ایران آن روزگار بود. ورود چاپخانه به ایران، آغاز روزنامه نویسی، گسترش کتاب و روزنامه باعث دگرگونی نثر فارسی از جهات شکل و محتوا شد.(ر.ک.صبور،185:1384). نثر در سال‌های تولد خود بیشتر در خدمت درباریان بود به همین دلیل از زبان درباری پیروی می­کرد. با شروع نهضت مشروطیت و تغییر و تحولات سریعی که بعد از انقلاب مشروطیت افتاد، نثر به زبان مردم نزدیک شد و از لباس فاخر خود بیرون آمد. نوشتن سفرنامه ، انتشار روزنامه و ترجمه­­­ کتابهای اروپایی به این تحولات دامن زد و گرایش به ساده نویسی و تغییر محتوا در نثر رواج یافت. نویسندگان مشروطه منشأ تحول و دگرگونی اساسی در ادبیات ایران شدند. نخستین نشانه­ های تحول نثر را بعد از نثر منشیانه و سفرنامه­ای باید در ترجمه­های دوران قاجار دید. سیاحت نامه ابراهیم بیگ و مسالک المحسنین عبدالرحیم طالبوف، اولین جرقه­های رشد داستان نویسی هستند. در این دوران ایرانیان از راه ترجمه با سرچشمه­های ادب اروپا و نثر داستانی و مکاتب ادبی آشنا شدند. این آشنایی باعث تأثیر عظیمی بر ادبیات شد. اعزام محصلان به خارج از کشور و ورود چاپخانه توسط عباس میرزا از جمله اقدامات مفیدی بود که در جهت پیشرفت نثر و آشنایی ایرانیان با اروپا در ادبیات این مرز و بوم موثر واقع شد. (ر.ک.مهروز،55:1380).

  آنچه که امروز تحت عنوان ادبیات داستانی رایج است حاصل تغییر و دگرگونی دوره­ های گوناگون نثر است. «از مهمترین اشکال نثر خصوصا امروز شکل داستانی است» (روزبه،18:1384) داستان تجلیگاه اوضاع و احوال اجتماعی، عواطف، افکار، رنج ها، آداب و سنن و مسایل و مشکلات مردم شد. داستان نویسی در دوران معاصر سیر صعودی پشت سرگذاشته است. از 1315تا1340 ادبیات از خیالبافی وارد حوزه واقعیت و آغاز افشاندن بذر اندیشه شد. تحولات چشم­گیری هم در اندیشه و هم در زبان ایجاد شد. محورهای اساسی داستان در این دوره اوضاع اجتماعی و مسایل روستایی و ناحیه­ای باورهای خرافی مردم، آزاد اندیشی، فروپاشی ارزش­های انسانی، مرگ اندیشی، عشق و مصایب و مشکلات زنان است. در این دوران نویسندگانی چون صادق هدایت، چوبک، جلال آل احمد، سیمین دانشور و…. در عرصه نثر داستانی آثاری گرانبها به نگارش درآوردند. در همین دوره ادبیات اقلیمی با نویسندگانی چون ساعدی، دولت آبادی، امین فقیری، درویشان، صمد بهرنگی و آل احمد پا گرفت و ادبیات زنان با حضور زنانی چون دانشور، علیزاده، گلی ترقی، پارسی­پور و مهشید امیرشاهی روی کار آمد. این دوره تا سال 57 شکوفاترین دوره ادبیات معاصر ایران و عرصه ظهور برجسته­ترین دستاوردهای هنری در تمامی زمینه­هاست. به رغم شیفتگی روشنفکران عرصه مشروطه در برابر تمدن غرب و نیز برخلاف رویکردهای جهان وطنی دهه بیست، در دهه چهل، در واکنش به شبه مدرنیسم  وارداتی غرب، اندیشه «بازگشت به خویشتن» خصوصاً از مجرای آراء و اندیشه­ های جلال آل احمد (غربزدگی) و بعدها شریعتی در میان روشنفکران اوج گرفت. جست وجو در اعماق هویت شرقی و به تبع آن بازگشت به سرچشمه­های فرهنگ بومی و آیینی، وجهه همت اغلب اندیشمندان و قلم به دستان شد. از رهگذر همین گرایش بود که ادبیات اقلیمی رشد و گسترش یافت ( ر.ک.همان،77:1384).

 «ادبیات اقلیمی در دهه چهل، زاده شرایط اجتماعی و باورهای روشنفکری خاصی چون اصلاحات ارضی و تبعات ناشی از آن بود. بخش عمده ادبیات اقلیمی حاصل سفرهای نویسندگان جوانی بود که به عنوان معلم یا پزشک روانه روستاها می­شدند» (میرعابدینی،83:1377). بخشی از این ادبیات حاصل ذوق روشنفکران بومی بود. داستان نویسانی که به ادبیات اقلیمی توجه نشان دادند هر کدام در محیط و جغرافیای خاص خود رشد و نمو کرده ­اند (ر.ک.آژند، 167:1383). آنان با تأثیر پذیری از زندگی مردمی که در مناطق دور از پایتخت در فقر و بدبختی زندگی می­کردند و با بهره­ گیری از فرهنگ بومی زندگی مردم روستاهای خود را به تصویر کشیدند.

«توجه به جریان بومی­گرایی در دهه 20 کمتر و در دهه40 به بعد شدت یافت. دهه 40 و 50 اوج توجه به بومی­گرایی است. نویسندگان با تأکید بر بیگانه ستیزی وتقابل سنت و مدرنیته، توجه به روستاها به این چهره از ادبیات پرداختند. تاثیر جریان­های روشنفکری وسیاست محمدرضا شاه و بر اصرار بر مدرن کردن کشور و مهاجرت­ها از دلایل به وجود آمدن ادبیات اقلیمی است» (صدیقی،99:1388)

 داستان نویسی اقلیمی در دهه 60 و70 نیز تداوم یافت. مضمون این گونه آثار در این دوره نفوذ مدرنیسم در بطن جوامع سنتی و عقب مانده، سرگشتگی ناشی از این دوگانگی بود. عمده­ترین تفاوت آثار اقلیمی در این دوره با آثار مشابه در دهه 40 و50 جایگزینی تخیل به جای مستند نگاری است. از این رو با راه­گشایی به عمق باورهای اساطیری و افسانه­ای بومیان، غالبا جغرافیای ناشناخته و سرشار از افسون و افسانگی را مجسم ساختند. در حوزه جنوب روانی­پور، احمد محمود، نسیم خاکسار، اصغر عبدالهی، محمدرضا صفدری به اقلیم جنوب سوزان و جنگ زده پرداختند. در حوزه شمال مجید دانش آراسته، فرامرز طالبی و بیژن نجدی با تأثیرپذیری از اقلیم شمال دست به قلم شدند.(ر.ک.روزبه،101:1384).

 از دیگر مسایل عمده دهه 60 حضور چشم­گیر زنان در عرصه ادبیات است. ورود گسترده زنان به عرصه ادبیات و فعالیت­های ادبی پس از انقلاب اسلامی، شکل گسترده­ا­ی به خود گرفت و با شدت بیشتری دنبال شد. «در این دوره نوشتن و مطرح شدن برای زنان به صورت یک ضرورت تاریخی درآمد» (یاحقی، 290:1375) از جمله زنان داستان نویس این دوره خاکسار، ترقی، آقایی، علیزاده، روانی­پور و …. است.

 دهه 60 یا عصر انقلاب، عصر فعالیت احزاب و گروه های مختلف سیاسی است به همین دلیل فضای سیاسی شدید بر جامعه حکمفرماست. در این دوره حمله عراق به ایران و فضای سیاسی پر از کشتار و مصائب جنگ، پذیرش قطعنامه و همچنین رخدادهای مهم جهانی از قبیل فروپاشی کمونیسم روسی، ایده­های جهان تک قطبی، نگرش­های کثرت گرایانه  از دیگر مسائل سیاسی است که فضای اجتماعی و سیاسی جامعه را به شدت تحت تأثیر قرار می­دهد و هریک به فراخور تاثیر عظیمی بر ذهن روشنفکران جامعه گذاشت. واقعه دوم خرداد 76، مسایل سیاسی معاصر همه و همه از مسائلی است که در آثار ادبی دهه 60 تاکنون انعکاس وسیعی پیدا کرده است (ر.ک.روزبه،96:1384).

 روانی­پور و بیژن نجدی دو نویسنده مهم این دهه هستند. هردو نویسنده با تاثیر­پذیری از فرهنگ بومی و مسائل دهه 60 به بعد، آثاری مورد توجه به نگارش درآوردند. از آنجا كه نویسندگان مورد پژوهش از دو حوزه جفرافیایی متفاوت هستند و هر ناحیه زبان مخصوص به خود دارد، مطمئناً از لحاظ نوآوری­های زبان وتاثیر­پذیری از واژگان بومی و زبان محلی و نوع كاربرد جملات و تصویر­سازی­ها و خلق تصاویر زیبا و بدیع می­توانند مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.

 هیچ نویسنده و شاعری بی­تاثیر از محیط اطراف خود نمی ­تواند باشد، خواه ناخواه محیط زندگی و طبیعت بر جهان بینی و ایدئولوژی او اثر گذار خواهد بود. با توجه به اینكه نویسندگان مذكور از دو حوزه جغرافیایی شمال وجنوب هستند، مطمئناً جهان بینی وایدئولوژی متفاوتی خواهند داشت واز این لحاظ می­توانند مورد پژوهش قرار بگیرند.

 جنسیت می ­تواند عامل مهمی در نحوه نگرش آنان به جهان اطراف و زبان این دو نویسنده باشد، زبان نویسنده بسته به زنانه یا مردانه بودن متفاوت است. زبان لطیف و نرم یا خشن، توصیفات زنانه و مردانه بودن، ساده یا پیچیده نوشتن و نوع نگاه به جهان هستی، عواملی هستند كه می­توان در آثار نویسندگان مورد بحث بررسی شود.