فصل اول. 14

بررسی بسترهای پیدایش مسیحیت و آیین گنوسی.. 14

میراث یهودیت… 15

هلنیسم. 17

ادیان رازباور. 20

آیین میترایی.. 22

آیینهای آسیای صغیر. 24

دین مصر باستان. 25

دین سوریه. 26

مسیحیت و آیین گنوسی تلفیقی.. 27

 

فصل دوم. 30

مسیحیت… 30

بخش اول: خداشناسی.. 31

مسیحشناسی: اناجیل همدید. 32

انجیل چهارم (انجیل یوحنا) و رسالات پولس…. 34

تثلیث… 36

آباء مرتبط با رسولان. 37

پدران مدافعه گر. 43

یوستینوس… 43

ترتولیانوس… 45

کلمنس اسکندرانی.. 49

اوریگنس…. 52

ایرنائوس لئونی.. 57

بخش دوم: نجاتشناسی.. 62

گناه و نجات… 62

ملکوت خدا 64

بازگشت و داوری عیسی.. 65

نجاتشناسی از دید پولس…. 67

نجاتشناسی از دید آباء کلیسا 69

آباء مرتبط با رسولان. 70

رسالۀ دیداکه. 70

تاتیانوس… 71

کلمنس رومی.. 72

پولیکارپوس… 73

آثناگوراس… 73

تئوفیلوس انطاکیه ای.. 74

آباء کلیسا 75

یوستینوس… 75

ترتولیانوس… 77

اوریگنس…. 79

بخش سوم: انسان شناسی.. 82

زنان. 84

بخش چهارم: جهانشناسی.. 86

بخش پنجم: فرشتهشناسی.. 88

 

فصل سوم. 90

آیین گنوسی.. 90

بخش اول: خاستگاه و منابع آیین گنوسی.. 91

آیین گنوسی.. 91

خاستگاه 92

بنیانگذار. 94

 

منابع گنوسی: آثار مخالفان. 97

آثار و نوشته های گنوسیان. 105

متون نجع حمادی.. 107

بخش دوم: مکاتب و شخصیتهای مهم گنوسی.. 116

شمعون مغ. 116

باسیلیدس… 118

والنتینوس… 122

مرقیون. 126

هرمس مثلث… 133

بخش سوم: آموزه ها 135

خداشناسی.. 135

کیهان زایی و کیهان شناسی.. 139

انسان شناسی.. 143

زنان. 145

نجات شناسی.. 147

مسیح شناسی.. 154

لوگوس… 155

معجزات عیسی.. 160

شعائر دینی.. 161

 

فصل چهارم. 165

مواجهۀ مسیحیت سده های نخستین با اندیشۀ گنوسی.. 165

تأثیرات گنوسی در عهد جدید. 178

رساله های پولس…. 179

نتیجه گیری.. 190

فهرست منابع فارسی.. 192

فهرست منابع انگلیسی.. 196
مقدمه

مسیحیت همانند بیشتر ادیان در بستری رشد و نمو کرد که ادیان و فرهنگ­های متعددی قبلاً در آنجا حضور داشتند. در وهلۀ نخست، باید گفت این دین از دل یهودیت به وجود آمد و به همین دلیل، عناصری از آن برگرفت. افزون­بر این، وقتی مسیحیت بعدها وارد اسکندریه مصر و سپس اروپا شد تحت تأثیر فرهنگ­ها و جهان­بینی­های آن سرزمین­ها قرار گرفت. بدین ترتیب فرهنگ یونانی دومین عنصری است که نشانه­ هایی از نفوذ آن در مسیحیت به چشم می­خورد. همچنین تعدادی از پدران کلیسا از قبیل یوستینوس، اوریگنس، کلمنس اسکندرانی و … پیش از گروش به مسیحیت، در فلسفۀ یونانی تحصیل کرده بودند. اینان نگاه یونانی به جهان، انسان و وجود را وارد دین مسیحیت کردند. البته مسیحیان از همان ابتدا مخالفت خود را با تعالیم فلسفه یونان نشان می­دادند. برای نمونه، پولس در رساله­های خود از دو نوع حکمت الهی و انسانی سخن به میان آورد که اولی انکشافی و الهامی است اما دومی زوال­پذیر و ساخته انسان است. با این حال، تأثیرات یونان حتی در سبک نوشتاری آثار مسیحیان اولیه قابل تشخیص است؛ یعنی در طبقه ­بندی علوم، نگارش خطابه­ها و مباحث الهیاتی مثل تعالی خداوند و ارتباط او با جهان، نشانه­ هایی از نفوذ یونانی به چشم می­خورد. در روم نیز مسیحیان با پیروان آیین میترا و سایر ادیان رومی مواجه شدند و عناصری هم از آن أخذ کردند. آیین گنوسی چهارمین عنصری است که می­توان در رابطه با مسیحیت باستان بر آن تأکید کرد. اینکه نهضت مذکور پیش از مسیحیت به وجود آمد یا پس از آن، به طور دقیق مشخص نیست. تعدادی از آثار گنوسیان پیشا­مسیحی بودن آن را تأیید می­ کنند، در حالی که تعدادی دیگر دلالت بر این دارند که آیین مذکور پس از مسیحیت ظهور کرده است. با این حال، با توجه به اسناد و آثار موجود می­توان گفت آیین گنوسی احتمالاً پیش از مسیحیت وجود داشته اما پس از دین مسیح آن را بستر مناسبی برای رشد و تطور خود یافته است.