فصل اول کلیات………………………………………. 3

طرح پایان نامه……………………………………. 4

الف)بیان مسأله ……………………………………. 4

ب)سؤالات پژوهش…………………………………….4

ج)فرضیات پژوهش……………………………………. 5

د)اهمّیت پژوهش…………………………………….5

ه)سابقه و پیشینۀ پژوهش…………………………………….5

و)روش کار پژوهش…………………………………….6

فصل دوم بررسی شخصیت رستم و منشأ داستان های او……………..7

2-1-درآمد……………………………………. 8

2-2-پهلوان کیست؟…………………………………….. 8

2-3- مهمترین ویژگیهای پهلوانان……………………………………. 9

2-4-جایگاه و نقش پهلوانان درشاهنامه…………………………………….10

2-5-رستم آرمانی­ترین پهلوان حماسه ­های ایرانی………………………… 12

2-6-منشأ داستان های رستم……………………………………. 15

2-7-چهره تاریخی رستم…………………………………….35

فصل سوم بررسی پیشینۀ خاندان رستم در متون ادبی وتاریخی قبل از شاهنامه……… 43

3-1-درآمد……………………………………. 44

3-2- چهرۀ گرشاسب در متون کهن……………………………………. 46

3-2-1-نام و صفات گرشاسب در اوستا……………………………………. 48

3-2-2 خاندان گرشاسب در اوستا……………………………………. 48

3-2-3- اعمال مذهبی گرشاسب در اوستا……………………………………. 50

3-2-4- اعمال پهلوانی گرشاسب در اوستا……………………………………. 52

3-2-5-پایان کارگرشاسب در اوستا:……………………………………. 61

3-3-چهره گرشاسب درمتون پهلوی…………………………………….62

3-3-1-نام و صفات گرشاسب در متون پهلوی……………………………………. 63

2-3-2-خاندان گرشاسب در متون پهلوی…………………………………….63

3-3-3-اعمال مذهبی گرشاسب در متون پهلوی……………………………………. 63

3-3-4-اعمال پهلوانی گرشاسب در متون پهلوی……………………………………. 64

3-3-5-گناه محاکمه و مجازات گرشاسب در متون پهلوی……………………………………. 68

3-3-6- گرشاسب و نقش او در آخرالزمان……………………………………. 69

3-4-نسب نامۀ گرشاسب در متون تاریخی کهن…………………………………….70

فصل چهارم پیشینۀ خاندان رستم در شاهنامه…………………………………….. 73

4-1درآمد……………………………………. 74

4-2-خاندان رستم در شاهنامه:…………………………………….75

4-2-1-گرشاسب……………………………………. 75

4-2-2-کریمان……………………………………. 77

4-2-3-نریمان……………………………………. 78

4-2-4-سام……………………………………. 79

4-2-5-زال……………………………………. 80

4-2-6 -رستم……………………………………. 85

4-2-7-شغاد……………………………………. 90

4-2-8 -زواره……………………………………. 90

4-2-9- سهراب……………………………………. 91

4-2-10 -فرامرز……………………………………. 95

4-2-11- بانوگشسب……………………………………. 97

4-2-12-بیژن……………………………………. 98

فصل پنجم پیشینه خاندان رستم در متون ادبی و تاریخی پس از شاهنامه……..99

5-1درآمد……………………………………. 100

5-2-گرشاسب نامه……………………………………. 101

5-3-بانو گشسب نامه……………………………………. 105

5-4-جهانگیر نامه……………………………………. 112

5-5-برزونامه…………………………………….116

5-6-فرامرزنامه……………………………………. 120

5-7- بهمن نامه……………………………………. 126

5-8-شهریارنامه…………………………………….132

5-9-سام نامه…………………………………….138

فصل ششم نتیجه گیری……………………………………… 143

فهرست منابع……………………………………..149

چکیده:

این پژوهش با عنوان«بررسی پیشینۀ خاندان رستم در متون ادبی و تاریخی پیش از شاهنامه،در شاهنامه و پس از شاهنامه»به نگارش درآمده است.یافته های تحقیق نشان می­دهد که داستان رستم منشأ سکایی داردو این فرض با نبود نام رستم و زال در اوستا و طرح بسیار کمرنگ حضور این پهلوانان در ادبیات پهلوی، هرچه بیشتر تقویت می­ شود.برخی از محققین،رستم را فردی افسانه ای می­دانند اما بعضی دیگر برای او شخصیتی تاریخی قائل شده اند و در تحلیل جنبۀ تاریخی شخصیت رستم،وی را با گندفر، شاه سیستان یا سورنا، سردار اشکانی، یکی پنداشته اند.در روایات اوستایی از رستم و زال نشانی نیست و قهرمان بزرگ اوستا گرشاسب است.در شاهنامه رستم محور اصلی است.علت تفاوت روایات حماسی شاهنامه با روایات حماسی تبلور یافته در اوستا و متون پهلوی در این است که شاهنامه نه متّکی به سنت زرتشتی،بلکه مبتنی بر روایات شفاهی و کتبی خراسان است که توسط «گوسانان» اشاعه داده می­شدند و اغلب در عصر فردوسی به کتابت درآمده بودند.قهرمان اصلی بسیاری از این منظومه­های سروده شده پس از فردوسی، فرزندان و نوادگان رستم هستند.سلسله نسبی که از این متون حماسی به دست می ­آید تقریباً با یکدیگر همخوانی دارند و میتوان گفت که همگی بر اساس یک متن و الگوی واحد شکل گرفته اند.

مقدمه:

روایات حماسی ما براثر تعدد آثار مشحون به اسامی بسیاری از پهلوانان است که حتی     شماره کردن آنها نیز کاری بس دشوار است و تحقیق درباره یک یک آنها نیازمند کتابی خاص است از اینروی نگارنده در این پژوهش قصد تحقیق در باب تمام این پهلوانان را ندارد وتنها برآن است که به شخصیت مشهورترین پهلوان حماسه ایران یعنی رستم زال بپردازد و پیشینه او و خاندانش را مورد مطالعه و بررسی همه جانبه قراردهد.پهلوانان ایران درمنظومه های حماسی معمولاً یا از خاندان های مشهور پهلوانی اند یا اشخاص منفردی هستند که به قبیله و عشیره ای تعلق ندارند.

خاندان رستم بزرگترین و نام آورترین خاندان پهلوانی حماسه های ایرانی و همچنین پس از خاندان های شاهی یعنی پییشدادیان و کیانیان پر آوازه ترین حکومت محلی در شاهنامه است.این خاندان را به نام های خاندان گرشاسب،سام و زال نیز مخاطب می سازند.این افراد همگی قبل از رستم بودند و کارهای مهمی انجام داده اند اما چون رستم پرآوازه تر است این خاندان بیشتر به خاندان رستم شهرت دارد.

به دلیل اهمیت ویژه ای که خاندان رستم در میان سایر خاندانهای پهلوانی حماسه ایران دارد و اینکه حماسه های رستم و خاندان او از گذشته تاکنون سخت مورد علاقه و توجه مردم بوده است،بنابرین بیشترین تحقیقات صورت گرفته راجع به خاندن های پهلوانی بر روی این خاندان متمرکز شده است. اما مشکل این است که تقریباً تمام تحقیقاتی که راجع به این خاندان پهلوانی صورت گرفته تک بعدی بوده و تنها به شخصیت رستم یا گرشاسب پرداخته اند و این پژوهش ها نه در بسترحماسه که درقلمرو اسطوره و یا تاریخ بوده است و در هیچ یک از تحقیقات انجام شده به این خاندان به صورت یک کل نگریسته نشده است.

این اشکال از آن جا ناشی می شود که تمام توجهات فقط معطوف به شاهنامه بوده است و چون یگانه قهرمان محوری آن رستم بوده است، بنابراین بیشتر تحقیقات راجع به این شخصیت حماسی انجام شده است.

دراین پژوهش،سعی نگارنده برآن است تا نسبت به تحقیقاتی که تاکنون در مورد این خاندان پهلوانی انجام شده پا را فراتر نهاده و علاوه بر بررسی شاهنامه به عنوان متن محوری،سایر متون ادبی و تاریخی قبل و بعد از آن را نیز که از خاندان رستم در آن ها         سخن رفته است، مورد واکاوی جامع و کامل قرار دهد. باشد که این بررسی گسترده و همه جانبه به رمز گشایی هرچه بهتر و روشن تر این خاندان بزرگ پهلوانی بیانجامد.

فصل اول: کلیات

طرح پایان نامه:

الف) بیان مسأله

رستم از جمله قهرمانان بزرگ و مهم حماسی ملی ایران است ودر فرهنگ و ادبیات فارسی حضور گسترده و تأثیرگذاری دارد.یکی از مباحث مهم دربارۀ رستم،بحث پیشینه ی تاریخی رستم و زال است که در شاهنامه که مهمترین اثر حماسی ایرانیان محسوب می شود،پیشینۀ این خاندان به صورت کامل نیامده و از سلسلۀ خاندان رستم تنها چند تن ذکر شده است و دربارۀ اینکه این اسامی آیا شخصیت مستقل دارند یا به هم تطبیق می شوند نیز بحث هایی مطرح است.

باتوجه به نفوذ وتاثیر این خاندان پهلوانی بر حماسۀ ملی ایران وفرهنگ فارسی،لازم است بررسی دقیق و کاملی در متون کهن،قبل از شاهنامه،در شاهنامه وآثار تاریخی و حماسی بعد از شاهنامه انجام گیرد وتمامی مباحث واکاوی گردد و درمتون گوناگون بررسی تطبیقی به عمل آید و در این رساله این موضوع بررسی خواهد شد.

ب) سوالات پژوهش

1.خاندان رستم درفرهنگ ایران و زبان فارسی چه جایگاهی دارد؟

2.پیشینۀ خاندان رستم در نامۀ اوستا چگونه بازتاب یافته است؟

3.پیشینه خاندان رستم در متون پهلوی پیرو اوستا چگونه است؟

4.پیشینه و کیفیت بازتاب خاندان رستم در شاهنامه به چه صورت است؟

5.روایات مرتبط با خاندان رستم در شاهنامه و منابع مورد استفادۀ او چگونه است و آیا اختلافات روایاتی وجود دارد و آیا فردوسی در این روایات دخل و تصرفاتی دارد؟

6.تاریخچۀ خاندان رستم در آثار ادبی و تاریخی پس از شاهنامه چگونه بازتاب یافته است؟

ج) فرضیات پژوهش

1. با توجه به بازتاب گسترده رستم در شاهنامه و نفوذ شاهنامه در میان مردم خاندان رستم  در فرهنگ ایران بازتاب گسترده ای دارد.

2. در اوستا اشاراتی به برخی از افراد خاندان رستم شده است ولی به نظر می رسد به دلایل تاریخی و گاه مذهبی، تعمدی در نیامدن ذکر این خاندان باشد.

3. در سایر متون کهن به خاندان رستم اشاراتی شده ولی چندان به جزئیات نپرداخته اند.

4.در شاهنامه خاندان رستم به شکل گسترده تری بازتاب یافته است.

5.فردوسی به جهت امانتداری سعی کرده چندان تغییری در اصل روایات ندهد ولی در ترجیح برخی روایات مختلف اعمال نظر دارد.

6.برخی از متون حماسی مانند گرشاسب نامۀ اسدی توسی و دیگر کتب تاریخی به شکل گسترده تری به این خاندان توجه کرده اند.

د) اهمیت پژوهش

هدف از انجام این پژوهش بررسی جامع و کامل خاندان رستم به عنوان یکی از شخصیت های مهم و حماسی ملت ایران است. انتظار می رود که با انجام این تحقیق شخصیت رستم و همچنین خاندان او هر چه بهتر به جامعه ادبی شناسانده شوند و ثمرۀ این پژوهش مقدمه ای باشد برای افراد دیگری که علاقه مند به فعالیت در این حوزه هستند.

ه) سابقه و پیشینه پژوهش

موضوع شخصیت رستم و خاندان او از جمله سام،زال و گرشاسب از مباحث مهم حماسی ملی ایران است و این خاندان از خاندان های پهلوانی و تاثیرگذار تاریخ حماسی ایران محسوب می شود.از این جهت از دیرهنگام مورد توجه شاعران،حماسه پردازان و تاریخ نگاران بوده است و درکتاب هایی مانند: حماسه سرایی در ایران،زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه، پژوهشی در اساطیر ایران و دیگر کتاب ها و مقالات به تناسب به آن پرداخته اند ولی تاکنون بررسی جامع و کامل و تطبیقی انجام نگرفته است.

و) روش کار پژوهش

روش كار پژوهش به صورت كتابخانه ای انجام گرفته است.نگارنده در گام نخست، با مراجعه به كتاب خانه های مختلف از جمله کتابخانه های دانشگاهی، عمومی و تخصصی ادبیات،كتب و مقالات مورد نیاز و مرتبط با موضوع پژوهش را جمع آوری و شروع به مطالعۀ آن ها نمودم.در قدم بعدی از مطالبی که به موضوع پژوهش مرتبط بود، فیش برداری انجام دادم و سپس فیش­های به دست آمده را با راهنمایی اساتید محترم راهنما و مشاور، مورد بازبینی قرار دادم و مطالب آن ها را دسته بندی نمودم و ماحصل آن ها را در یک مقدمه و پنج فصل همراه با لیستی از،منابع ومآخذ به شرح زیر، به تحریر در آوردم:

1.فصل اول: کلیات

2.فصل دوم: بررسی شخصیت رستم و منشأ داستان های او

3.فصل سوم: پیشینۀ خاندان رستم در متون ادبی و تاریخی پیش از شاهنامه