فهرست مطالب

عنوان                                                      صفحه

چکیده :………………………………………. 1

مقدمه………………………………………… 3

فصل اول: کلیات

1-1 بیان مسئله:……………………………….. 6

1- 2 اهمیت موضوع تحقیق…………………………. 8

1-3 اهداف تحقیق……………………………….. 9

1-4 پرسشهای اصلی تحقیق…………………………. 9

1-5 فرضیه های تحقیق…………………………… 9

1-6 روش های جمع آوری اطلاعات……………………. 10

1-7روش تحقیق…………………………………. 10

1- 8 محدویت تحقیق…………………………….. 11

1-9 قلمرو تحقیق………………………………. 11

1-10پیشینه تحقیق……………………………… 11

1-11سازماندهی تحقیق…………………………… 12

کلیات تحقیق………………………………….. 12

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

2-1تعاریف ژئوپولیتیک از دیدگاه های مختلف………… 14

2-2مفاهیم اعتباری و مفهومی ژئوپولیتیک……………. 16

2-3مفهوم ژئوپولیتیک در روند تاریخی……………… 17

2-4 ریشه یابی تفکرات ژئوپولیتیک قرن بیستم……….. 17

2- 5 ژئوپولیتیک و قدرت جهانی…………………… 19

2-5-1 مکتب ژئوپولیتیک آلمان ( مکتب فضایی )………. 22

2-5-2عقاید ژئواستراتژیکی ماهان…………………. 22

2-5-3عقاید تزهارتلند مکیندر……………………. 26

2-6 ژئوپلیتیک چگونه مورد استفاده قرار میگیرد ؟….. 31

2-7قلمرو دریایی حقوق دریاها……………………. 32

2-7-1کلیات…………………………………… 32

2-7-2نحوه تحدید حدود مناطق دریایی………………. 38

فصل سوم معرفی خلیج فارس شامل جغرافیای انسانی مرزهای آبی ایران در جنوب

3-1خلیج فارس و نام آن…………………………. 65

3-2 موقعیت خلیج فارس………………………….. 66

3-3مشخصات فیزیكی و بیولوژیكی خلیج فارس………….. 69

3-3-1شوری……………………………………. 69

3-2-2دمای آب…………………………………. 71

3-3-3 تیرگی آب……………………………….. 73

3-4 جغرافیای سیاسی و اهمیت استراتژیکی منطقه خلیج فارس 76

3-5جزایر ایران در خلیج فارس……………………. 79

3-6تنگه­های بین المللی…………………………. 85

3-6-1 معرفی تنگۀ هرمز ( عرض، عمق و محل عبور کشتیها ): 91

3-6-2 نظام تنگه­ها در کنوانسیونهای حقوق دریاها……. 95

3- 7 جایگاه ژئوپولیتیکی ایران در نظریات ماهان….. 97

3- 8 شورای همکاری خلیج فارس و ژئوپلتیک سلطه…….. 98

فصل چهارم ایجاد جزایر مصنوعی و اثرات حقوقی و زیست محیطی آن و سابقه تاسیس جزایر و مرزهای آبی

4-1جزایر مصنوعی……………………………… 101

4-2مواد حقوقی مربوط به ساخت جزایر مصنوعی……….. 103

4-3پروژه‌های جدید…………………………….. 107

4-4جزایر مصنوعی و خلیج فارس…………………… 108

4-5 برخی از پروژه های موجود در خلیج فارس……….. 110

5-4-1 ساخت مجمع الجزایری مشتمل بر 300 جزیره کوچک به شكل نقشه جهان………………………………………. 110

4-5-2جزیره مروارید قطر……………………….. 114

4-5-3جزیره بحرین…………………………….. 117

4-6 دریا و قدرت……………………………… 118

4-7 مرزهای دریایی……………………………. 124

4-7-1پدیدهای جنجال برانگیز……………………. 124

4-7-2 اختلافات مرزی…………………………… 128

4-7-3 مرزهای آبی جنوب……………………….. 129

4-8 منابع آلودگی دریایی………………………. 136

فصل محیط زیست……………………………….. 143

4-9 شناسایی اثرات و خسارات زیست‌محیطی طرح‌های توسعه ساحلی 143

 

4-9-1 اثرات مرتبط با محیط آبی…………………. 144

4-9-2 اثرات مرتبط با محیط خشكی………………… 146

4-9-3 شناسایی محیط‌های آسیب‌پذیر……………….. 149

4-10ساخت جزایر مصنوعی و تاثیرات آن بر جنگلهای دریایی 150

4-11 بررسی ابعاد و آثار توسعه فعالیت های انسانی در خلیج فارس…………………………………………… 155

4-11-1بررسی ابعاد حقوقی احداث و تکمیل جزایر مصنوعی در حاشیه جنوبی خلیج فارس……………………………… 156

4-11-2 کنوانسیون منطقه­ای کویت برای همکاری در باره حمایت از محیط دریایی در برابر آلودگی سال 1978………………. 158

فصل پنجم: ارزیابی نهائی فرضیه‌ها، نتیجه گیری، پیشنهادات و راهکارها

5-1 نتیجه گیری………………………………. 162

5-2 نتیجه گیری موقعیت ژئوپلتییک خلیج فارس………. 162

5-3 راهکارها………………………………… 167

منابع و مآخـذ……………………………….. 169

چكیده انگلیسی……………………………….. 174

فهرست جداول

عنوان                                                      صفحه

جدول 1: ویژگیهای جغرافیایی آبراه های بین ­المللی خاورمیانه و شمال افریقا…………………………………. 86

جدول 2 : طور مرزهای ایران براساس نقشه­های پوششی… 135

جدول شماره 3 : مرز دریایی ایران با کشورهای همسایه درخلیج فارس، دریای عمان و خزر……………………………. 135

جدول شماره 4 : طول مرزهای ایران………………. 136
فهرست شكل ها و نقشه‌ها

عنوان                                                      صفحه

شکل 1:نقشه جهان از دیدگاه میکندر………………. 28

شکل 2:نحوه ترسیم خط مبدا در هریک ازعوارض ساحلی   ( Glassner_1993_482)…………………………………………… 42

شكل3 : موقعیت خلیج فارس در منطقه………………. 66

شكل 4: درون‌شارش، برون‌شارش و گردش كلی آب در خلیج فارس (اقتباس از رینولدز 1993)……………………………….. 70

شكل5 : تغییرات مكانی شوری سطحی آب در خلیج فارس (اقتباس از رینولدز 1993)……………………………….. 71

شكل6 : تغییرات سالانه دمای سطح آب اندازه‌گیری شده در سال 2004 در منطقه تمبك در خلیج فارس………………………. 73

شكل 7 : تغییرات سطحی تیرگی آب در خلیج فارس (Hisayuki Arakawa et al – 1998)…………………………………………… 75

شکل8 :جزایر ایران در خلیج فارس………………… 80

شکل 9 :تنگه های بین المللی…………………….. 85

شكل10: میزان تغییرات خط ساحلی در محدوده كشور امارات متحده عربی………………………………………….. 112

شكل 11: موقعیت جزایر جمیرا و جبل علی………….. 113

شكل12: میزات تغییرات خط ساحلی در كشورهای قطر و بحرین 116

شکل 13:مرزهای دریایی ایران…………………… 130

شكل 14 : عوارض زیست‌محیطی برخی از طرح‌های توسعه ساحلی 144

شكل15 : مناطق حساس دریایی ایران در سواحل خلیج فارس و دریای  150

نقشه 4-5. نقشه سیاسی دنیا با مرزهای خشكی و دریایی كشور 124

چکیده :

علم جغرافیای سیاسی یکی از مباحث وسیع علوم و بوجود آمده از یک واحد سازمان یافته سیاسی در یک قلمرو جغرافیایی خاص که دربر گیرنده حاکمیت دولت و فضای مشخص می باشد. این واحدهای سازمان یافته می توانداز هسته اولیه سیاسی،اجتماعی محدود تا سازمان های بین المللی متشکل از چند کشور را دربرگیرد.

در راس این واحدهای سیاسی حکومت با دولت مشخص در یک محدوده فضایی و ابعاد جغرافیایی خاص که بوسیله مرزهای سیاسی مشخص شده است. که این عامل بیانگر جدائی یک واحد متشکل سیاسی از واحد های دیگر است.خطوط مرزی،ضمن تعیین حدود یک مملکت، وسعت عملیات هیات حاکمه آن نیز می باشد. هر گونه اتفاق در مرزهای بین الملل بخصوص مرزهای دریایی کشور ها که حیطه دریایی دارند.بدون توافق طرفین دریا امکان پذیر نمی باشد.

حال با توجه به اتفاقات وجود قدرت های نوظهور در آینده،رشد صنعت و اقتصاد جهانی،تغییرات منطقه ای و توزیع ناهمگونی محیط و فضای جغرافیای طبیعی،نقش موثر دریا در قدرت و جامعه جهانی توسعه، عدم ضمانت اجرایی قوانین و مقررات دریایی وبا نگاهی به موقعیت ژئوپولیتیک خلیج فارس از لحاظ جغرافیای سیاسی و قدرتهایی جهانی، که چون مروارید زیبایی از دوران قدیم تاکنون ایران زمین را مزین نموده است. و گذشته از این مظهر، پیشینه دلاوران این سرزمین و بخشی از شناسنامه کشورمان به شمار میرود.

ساخت جزایر مصنوعی در سواحل کشور های مشرف به دریا بخصوص توسط کشورهای عربی همسایه جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس که بیشترین مالکیت جزایر آن به ایران تعلق دارد. می تواند چه تاثیری بر کشور های همسایه از لحاظ امنیت و منابع دریایی–اکوسیستم دریایی، زیست محیطی،توسعه پایدار ساحلی داشته باشد.

امروزه تمایل انسانها به ساخت جزایر مصنوعی و نوعی خشک کردن دریا امکان بهره گیری هر چه بیشتر در راستای اهداف بشر را فراهم می نماید.

خلیج فارس به عنوان گهواره آبی ایران و قلب تپنده خاور میانه یاد شده و دارای اکوسیستم منحصر به فرد در میان حوزه های آبی جهان می باشد. حال راهکارهای موثر در خصوص مقابله با تاثیرات و پیامد های   ساخت این گونه جزایر که حتی بتواند افکار جامعه جهانی را در این زمینه بسیج نموده تا پس از نشست های متعددو کارشناسی با حضور صاجب نظران این حوزه قوانین و مقررات تازه ای با توجه مقررات قبلی کنوانسیون های حقوق دریایی و توسعه پایدار ساحلی وضع گردد چیست.

ضمن آنکه محققان و صاحب نظران در این زمینه،بایستی نسبت به ارائه راهکارهای و ضوابط موثر در مورد ایجاداین جزایر که مورد اجماع جامعه بین الملل بوده و در آن حق و حقوق کشورهایی که حیطه دریا دارند رعایت گردیده باشد وضع و همگی ملزم به رعایت آن باشند اقدام نمایند.

واژه گان کلیدی : جزایر مصنوعی، خلیح فارس جغرافیای سیاسی، ژئوپولیتیک، دریا، مرز،محیط زیست

مقدمه

محیط جفرافیایی و جهان سیاست به گونه ای است که می تواند تمام طرز تفکرهاو سلیقه انسانها را به خود جلب کند.جغرافیدان ها به نحوه تاثیرگذاری سیاست نظم فضایی و نحوه تاثیر پذیری سیات از نظم فضایی می نگرند. در مراحل اول جفرافیای سیاسی دولت را به عنوان یک واحد سیاسی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. جغرافیای سیاسی نه تنها حوزه های کوچکتر مانند حوزه های محلی بلکه در بر گیرنده حوزه بزرگتر چون ملی، فراملی ،منطقه ای و جهانی می باشد. با توجه به مشخصات جامعه بین الملل و تفاوت آن با جوامع داخلی که جامعه جهانی تشکیل شده از کشورهای مستقل که با یکدیگر روابط گوناگون سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و در کنار هم زندگی می کنند.

این جامعه جهانی دارای ویژگی های خاص خود چندی شامل اهداف غیر متشکل، ناهمگون و غیر واحد می باشد. و هر کشور دارای منافع مختلف و هدف خاص با توجه امنیت خود در نظر دارد. و هیچ مرکز یا مراجع بین الملی الزام آور که مجری قوانین مقررات بین الملل باشد وجود ندارد.

در فضای محیط جغرافیای سیاسی دنیا تمام کشور برای حفظ حیات منافع و امنیت ملی و حفظ تمامیت ارضی با توجه به مرزهای سیاسی مشخص شده که جداکننده یک واحد سیاسی از واحد دیگر است. در جهت تامین منافع و فراهم نمودن رفاه اجتماعی و آرامش و دیگر امکانات برای ملت خود در تلاش هستند.کاربرد جغرافیای سیاسی در حوزه های مختلف باعث شده تا ذهن افراد عادی روشنفکران دانشجویان اساتید بخصوص جغرافیدان ها را در مطالعه رویدادهای از این دست همسو سازد.

با توجه به شرایط طبیعی و اقلیمی و عدم توازن توزیع محیط جغرافیایی و جنبه های پنهان مفروضات محیط و نیروهای اجتماعی تعیین کننده خارج ار حیطه حوزه سیاسی دولتها کسی نمی داند چه حوادثی درآینده در شرف وقوع و چه سرنوشتی آینده کشورها را رقم می زند. (بعنوان مثال تحولات اخیر خاورمیانه )

نگرش به مناطق مختلف جغرافیای بسته به شرایط کشورها واقع در جهان چون پیشینه تاریخی، آزادی های سیاسی مدنی، اهمیت منطقه واولویت های نیروهای فرهنگی،سیاسی، اجتماعی، احزاب اقلیت ها فرعی و دینی، موسسیات مذهبی، افکار عمومی و سابقه حضور در مجامع بین المللی دارد.

امروزه آنچه در جغرافیای سیاسی مورد توجه مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. موقعیت محیط جغرافیایی نقش حیاتی آن در معادلات فرهنگی، اقتصادی،سیاسی، امنیتی و نظامی و تاثیر آن در امنیت جهانی می­باشد. منطقه حساس و حیاتی خلیج فارس که با توجه موقعیت استراتژیکی و ژئوپولیتیکی آن دارای سواحل طولانی وبا وجود یکی از تنگه های مهم بین المللی به نام هرمز دامنه تاثیرات آن از سطح منطقه فراتر رفته و قدرت های جامعه بین الملل را در اعصار مختلف متاثر ساخته است.

عدم وجود اصل تساوی کشورها در روابط بین الملل و نبود موازنه قدرت و رقابت در بین حفظ مرزها به عنوان یک واحد سیاسی حتی اگر کشور فاقد هر گونه وحدت طبیعی باشد. به لحاظ حفظ استقلال، منافع و اهداف ملی برای جمعیت مستقر در قلمرو آن یک امری بدیهی است.یک کشور در مطالعات جغرافیای سیاسی جای دارد. و از پیوند سه اصل سرزمین، ملت و حکومت تشکیل می شود.

بنابراین همه موضوعات با این مفاهیم و با بهره گرفتن از منابع، موقعیت طبیعی، فضایی بایستی هر زمان مورد بررسی و تجریه و تحلیل اساتید نخبگان علمی و مدیران با تجربه اهل فن قرار گیرد. و با ارائه نقطه نظرات و راهکارهای مفید و موثر بتوان با جامعه جهانی به رقابت پرداخت.

بااین توجه و تدابیر مشخص شده و هدفدار ضمن تعامل سازنده در روابط بین الملل بخصوص با کشور های همسایه در واقع نوعی همگرایی می توان به حفظ موقعیت سرزمینی، امنیت و آرامش جامعه و ضرورت زندگی انسان که از شخص گرفته تا خانواده، قوم، محله، شهر، جامعه و در راس آن اهداف ملی مورد نظر دست یافت. در عین حال بایستی نقش انسان را در چگونگی استفاده از عوامل جغرافیای مورد تاکید وبه همه عوامل موثر در فضای محیطی به صورت یک کل نگاه کرد. تا بتوان تاثیر این دو را بر قدرت و سیاست مملکت مورد بررسی قرار داد.

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول :

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   1-1 بیان مسئله:

علم جغرافیا سیاسی یکی از مباحث علوم بوجود آمده از یک واحد سیاسی سازمان یافته در یک قلمرو جغرافیای خاص که در بر گیرنده حاکمیت دولت و فضای مشخص می باشد.در راس این واحد سیاسی حکومت با دولت مشخص در یک محدوده فضایی که بوسیله مرزهای سیاسی مشخص که بیانگر یک واحد سیاسی متشکل از واحدهای دیگر است.از گذشته تا کنون اهمیت قلمرو دریایی بخاطر به کارگیری آن در زمینه کشتیرانی ماهیگیری به عنوان راه ارتباطی مورد استفاده قرار گرفته است. علاوه بر اهمیت فوق دریاها به خاطر ثروت غیر قابل وصف، وجود منابع عظیم نفت گاز مواد معدنی، صید ماهی با رشد روز افزون آن به عنوان منبع حیاتی و پر اهمیت برای جوامع بشری می باشد.

ثروت نهفته در بستر و زیر بستر دریاها منابع غیر زنده و توزیع ناهمگون محیط جغرافیای از لحاظ بری و بحری و عوامل دخیل در آن چون علل جغرافیایی،اقتصادی، قدرت نظامی و استراتژیک وجود مرزهای قرار دادی مرزهایی که به صورت طبیعی از یکدیگر جدا نشده و بصورت خط فرضی می باشد. بدون شک منافع کشورها در سطوح مختلف فعالیتهای ویژه دریایی متفاوت است.

رشد اقتصادی پیشرفت تکنولوژی و ارتباطات و توان فنی، عوامل سیاسی باعث شده تا بعضی از کشورهای که دارای سواحل و مرز دریایی می باشند نسبت به بهر برداری از منابع و منافع دریا از دیگران پیشی گرفته باشند.

باید یاد آور شد کشورهایی که دارای گذر گاه مهم آبی در دنیا می باشند از لحاظ تجارت بین المللی و ورود به آبهای آزاد چون تنگه هرمز در خلیج فارس و اهمیت بخشیدن به جایگاه ژئوپولیتیکی ایران و داشتن موقعیت گذرگاهی که از قدیم الایام چهارراه تمدنها و مورد توجه قدرت های بزرگ چه از لحاظ جغرافیای سیاسی و چه از جنبه قدرت نظامی بوده است.

در خصوص مرز و جایگاه آن همیشه مرزها از جمله پارامترهای اصلی در جغرافیای سیاسی بوده اند. صیانت از مرزها و حفظ استقلال و تمامیت ارضی با توجه مرزهای قراردادی و مشخص شده بین کشورها و مورد قبول جامعه بین الملل یک از اساسی ترین وظیفه دولتها در عصر حاضر است.از زمان های قدیم اختلافات مرزی یکی از علل بروز تنش در روابط بین کشورها بوده که در حتی بعضی ازموارد منجر به جنگ بین دولتها شده است. بر این اساس کشورها در قراردادهای دو جانبه با همسایگان خود سعی نموده اند مرزهای زمینی، دریایی و هوایی خود را مشخص نمایند.

اکثریت بالایی از کشورها با دریا مرتبط هستند. در عین حال تعین مرزهای دریایی کار آسانی نیست زیرا در مورد میزان آبهای ساحلی و سایر منطق دریایی و هم چنین روش های تعیین مرز دریایی اختلاف نظر وجود دارد.

مسئله اصلی در این تحقیق ایجاد جزایر مصنوعی در سواحل کشورها و تاثیر آن بر نظام حقوقی آبهای باتاکید برمنطقه خلیج فارس که در حال حاضر موقعیت ویژه ای را در ژئواستراتژی و ژئوپولیتیکی قدرت های جهانی دارا می باشد.

حال اینکه کنوانسیون حقوق دریا در سال های 1958 و 1982   ساخت جزایر مصنوعی مجاز دانسته و کشورها حق دارند. برای اهداف پژوهشی، تحقیقاتی و بهر برداری از منابع دریایی نسبت به ساخت اینگونه جزایر در حوزه دریایی تحت نظارت خود مبادرت نمایند.

ساخت این گونه جزایر با توجه به قوانین و مقررات و ضع شده برای دریاها ،فاقد مرز دریایی و در اصل کشورهای سازنده نمی تواندد ادعایی در این خصوص داشته باشند.

در این راستا حرکت روبه افزایش ساخت جزایر مصنوعی در دریای خزر و به طورخاص در منطقه ژئوپولیتیک خلیج فارس توسط کشورهای عربی این حوزه از جمله امارات متحده عربی،بحرین،کویت و قطر و اینکه برابر گزارشات بین اللمل و منطقه ای رفت و آمد تانکرهای نفت کش درخلیج فارس پالایشگاه ها،سکوی های نفتی و تاسیسات بندری و ساحلی موجب شده تا خلیج فارس به آلوده ترین نقاط جهان مبدل گردد.