1-2- طرح موضوع. 2

1-3- بیان مسئله. 3

الف- عوامل موثر بر عطر و طعم پنیر: 4

1- گلیکولیز. 4

2- لیپولیز. 4

3- پروتئولیز. 5

4- دما 5

1-3-1- تعریف پنیر. 7

1-3-2- منشاء تاریخی پنیر. 7

1-3-3- طبقه بندی واریته‌های پنیر. 9

1-3-3-1- پنیر اولترافیلتراسیون (UF) 11

1-3-4- ارزش تغذیه‏ای پنیر. 12

1-3-5- مواد تشکیل دهنده پنیر. 15

1-3-6- سرانه مصرف پنیر. 16

1-4- فرایند تولید پنیر. 19

1-4-1- آماده سازی شیر. 19

1-4-2- آنزیم رنین و انعقاد شیر. 19

1-4-3- سینرسیس… 20

1-4-4- رسیدن پنیر. 20

1-4-4-1- پروتئولیز. 23

1-4-4-2- لیپولیز. 26

1-4-4-3-گلیکولیز. 28

1-5- تغییر در عطر و طعم پنیر. 30

1-6- تغییر در بافت پنیر. 30

1-7- تسریع رسیدن پنیر. 32

1-7-1- افزایش دمای رسیدن. 33

1-7-2- آنزیم‏های خارجی.. 34

1-7-3- اصلاح سلول‌های باکتریایی از طریق فیزیکی یا شیمیایی.. 35

1-7-4- اصلاح ژنتیکی باکتری‌های آغازگر. 35

1-7-5- کشت‌های کمکی.. 36

1-7-6- محلول‌های آبکی پنیر. 36

1-8- دورنمای تسریع رسیدن پنیر. 36

1-9- اهداف تحقیق. 37

1-10- پرسش اصلی تحقیق. 37

1-11- فرضیه‏های تحقیق. 38

فصل دوم: 39

سوابق و پیشینه تحقیق. 39

فصل سوم: 45

مواد و روش‏ها 45

3-1- محل انجام پروژه 46

3-2- مواد. 46

3-2-1-مواد اولیه پنیر. 46

3-2-1-1- شیر. 46

3-2-1-2- استارتر. 46

3-2-1-3- نمک… 47

3-3- فرایند تولید پنیر به روشUF. 47

دریافت: 47

پاستوریزاسیون: 47

تغلیظ شیر: 47

پركردن و بسته بندی: 47

نگه‌داری در اتاق تخمیر: 48

3-4- مواد مورد نیاز جهت انجام آزمایش… 48

3-5- دستگاه‌ها ی مورد نیاز: 48

3-5-1- میلکواسکن.. 48

3-5-2- دستگاه SPME.. 49

3-5-3- کروماتوگرافی گاز / طیف سنجی جرمی  (GC/MS) 49

3-5-3-1- اندازه گیری آروما با بهره گرفتن از روش کروماتوگرافی گازی- طیف سنجی جرمی.. 51

٣-6- ارزیابی حسی.. 52

3-7- روش‏های تجزیه وتحلیل آماری.. 53

فصل چهارم. 54

 

نتیجه‌گیری و بحث.. 54

4- نتایج و ارزیابی آزمون‏های پنیر. 55

4-1- تاثیر دما و زمان نگهداری بر میزان استالدئید. 57

4-2- تاثیر دما و زمان نگهداری بر مقدار اتانول. 60

4-3- تاثیر دما و زمان نگهداری بر مقدار دی استیل. 62

4-4- تاثیر دما و زمان نگهداری بر میزان استوئین.. 64

4-5 ارزیابی حسی.. 67

4-6- نتیجه‌گیری كلی.. 69

پیشنهادات: 70

منابع: 71

ضمیمه: 76

Abstract: 83

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                صفحه

 

جدول1-1 طبقه بندی انواع پنیر براساس میزان رطوبت.. 10

جدول1-2 طبقه بندی گروه های پنیر بر اساس روش انعقاد. 11

جدول1-3 میانگین ترکیبات مغذی در تعدادی از انواع پنیر. 14

جدول1-4 سرانه مصرف لبنیات برحسب کیلوگرم درسال. 16

جدول1 -5 مصرف سرانه پنیر در کشورهای مختلف جهان. 17

جدول 1-6 روش های مهم مورد استفاده برای تشدید رسیدن پنیر. 37

جدول 3-1 مشخصات شیر مصرفی.. 46

جدول 3-2 مواد مورد نیاز جهت انجام آزمایش… 49

جدول 3-3- مواد مورد نیاز جهت انجام آزمایش……………………………………………………………………………………………………………… 52

جدول 4-1 نتایج میانگین مربعات تغییرات دما و زمان نگهداری پنیر. 55

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                صفحه

 

شکل1-1 پروتئولیز و تشکیل ترکیبات ناشی از تجزیه کازئین.. 26

شکل1-2 لاکتوز و تجزیه آن. 29

شکل 1-3 فرایند رسیدن پنیر و تولید ترکیبات مختلف… 29

شکل 3-1 دستگاه کروماتوگرافی گازی- طیف سنجی جرمی.. 51

شکل 4-1 کروماتوگرام. 57

شکل 4-2 تغییرات مقدار استالدئید در بین تیمارهای مختلف… 57

شکل 4-3 تغییرات مقدار استالدئید در طی دوره رسیدگی 30 روز. 58

شکل 4-4 تاثیر متقابل تیمار – زمان بر استالدئید در طی دوره رسیدگی 30 روز. 59

شکل 4-5 کروماتوگرام. 60

شکل 4-6 تغییرات مقدار اتانول در طی دوره رسیدگی 30 روز. 60

شکل 4-7 تغییرات مقدار اتانول در بین تیمارهای مختلف… 61

شکل 4-8 تاثیر متقابل تیمار – زمان بر اتانول در طی دوره رسیدگی 30 روز. 61

شکل 4-9 کروماتوگرام. 62

شکل 4-10 تغییرات مقدار دی استیل در بین تیمارهای مختلف… 62

شکل 4-11تغییرات مقدار دی استیل در طی دوره رسیدگی 30 روز. 62

شکل 4-12 تاثیر متقابل تیمار – زمان بر دی استیل در طی دوره رسیدگی 30 روز. 64

شکل 4-13 کروماتوگرام. 65

شکل 4-14 تغییرات مقدار استوئین در بین تیمارهای مختلف… 65

شکل 4-15 تغییرات مقدار استوئین در طی دوره رسیدگی 30 روز. 66

شکل 4-16 تاثیر متقابل تیمار – زمان بر استوئین در طی دوره رسیدگی 30 روز. 66

شکل 4-17 نتایج ارزیابی حسی در بین تیمارهای مختلف… 67

شکل 4-18 نتایج ارزیابی حسی  در طی دوره رسیدگی 30 روز. 68

شکل 4-19 تاثیر متقابل تیمار – زمان بر نتایج ارزیابی حسی  در طی دوره رسیدگی 30 روز. 69

 

 

چكیده:

این مطالعه به منظور تعیین تركیبات آرومای پنیرهای UF ایرانی كه در دماهای متفاوت نگهداری شده بودند انجام شد. تركیبات آرومایی كه اندازه‌گیری شده بودند عبارت بودند از استالدئید، اتانول، دی استیل، و استوئین، این تركیبات در طی روزهای 5، 23 و 30 ام از دوره‌ی رسیدن پنیر UF ایرانی بر اساس روش SPME-Mass Spectrophotometery اندازه‌گیری شدند. ارزیابی حسی همه تیمارها نیز بر اساس روش مقیاس رتبه‌ای انجام شد، مقدار تركیبات آروما بر اساس میلی گرم به ازای كیلوگرم پنیر گزارش شد. تأثیر مقدار استالدئید همه تیمارها معنی‌دار (05/0P<) و مقدار استالدئید تمام تیمارها در طی دوره رسیدن 30 روز، كاهش یافت. در ابتدای دوره رسیدن مقدار استالدئید پنیر نرسیده بیشتر از پنیر رسیده بود و نمونه‌هایی كه در دمای °c20 نگهداری شده بودند مقدار استالدئید بیشتری نسبت به سایر تیمارها داشتند اما مقدار استالدئید نمونه‌هایی كه در دمای °c20 نگهداری شده بودند در طی دوره رسیدن كاهش یافت. مقدار اتانول همه تیمارها در طی دوره رسیدن افزایش یافت و با توجه به مقدار اتانول تأثیر هم تیمار و هم زمان معنی‌دار (05/0P<) گزارش شد. هر چقدر زمان و دمای نگهداری افزایش یافت، غلظت اتانول هر نمونه نیز افزایش می‌یافت.

به موازات اتانول دی استیل نیز در طی دوره رسیدن افزایش یافت و تأثیر تیمار و زمان با توجه به مقدار دی استیل معنی‌دار (05/0P<) بود. مقدار استوئین همه تیمارها نیز در طی دوره رسیدن افزایش یافت و نمونه‌هایی كه در دمای °c20 نگهداری شده بودند مقدار استوئین بیشتری در مقایسه با سایر تیمارها داشتند. تأثیر تیمار و زمان با توجه به مقدار استوئین همه نمونه‌ها معنی‌دار (05/0P<) گزارش شد. ارزیابی حسی نمونه‌ها نشان داد كه تیمارهایی كه در دمای °c10 نگهداری شده بودند در مقایسه با سایر تیمارها دارای ویژگی‌های كیفی بهتری بودند بنابر دلایل ذكر شده فوق نتیجه‌گیری شد كه تیمار نگهداری شده در دمای °c10 بهترین می‌باشد.

كلمات كلیدی:  استالدئید، اتانول، آستوئین، پنیر سفید UF ایرانی

 

 1-1- مقدمه

ساخت پنیر از 8000 سال پیش آغازگردیده و امروزه بیش از 1000 نوع پنیر در سراسر جهان وجود دارد. دلیل اصلی تولید پنیر در روزگاران قدیم، دستیابی به محصولی با قابلیت نگهداری بهتر نسبت به شیر بوده است. در آن زمان ایجاد خصوصیات ارگانولپتیک جدید، در درجه دوم اهمیت قرار داشته است، گرچه طعم، آروما و بافت به عنوان مثال در قرن چهارم یا در دوران رومی به اندازه كافی شناخته شده بود (مرتضوی، 1381).

اهمیت قابلیت نگهداری طولانی پنیرها با ایجاد صنعت پیشرفته شیر كاهش یافت، زیرا فرایندهایی چون خشك و استریل نمودن شیر در مقایسه با تولید پنیر از نظر افزایش زمان ماندگاری بسیار موثرترند؛ اما در كنار آن، خصوصیات ارگانولپتیک اهمیت بیشتری یافته و در حقیقت ، این ویژگیهاست كه سبب افزایش تقاضای مصرف كنندگان امروزی است.

درك حسی یک فرایند پیچیده است كه به وسیله فاكتورهای زیادی مثل تركیبات طعمی، بافت و ظاهر تحت تاثیر واقع  می شود. خواص ارگانولپتیكی ویژه‌ای از نظر بافت و آروما در پنیر در دوره رسیدگی به وجود می آیند كه با خواص ذاتی شیر كاملاً متفاوت است. در این دوره كه شاید هفته‌ها، ماه ها، یا حتی سالها به طول می انجامد میكروارگانیسم‌ها نقش مهمی را در ایجاد و گسترش خصوصیات مذكور ایفا می كنند.

توسعه طعم در محصولات تخمیری لبنی به ویژه پنیرها، از یكسری فرایندهای بیوشیمیایی نتیجه می‏شود. در مورد رسیدن پنیر، تشكیل طعم فرایند نسبتاً آرامی است كه شامل تبدیلات فیزیكی و شیمیایی تركیبات پنیر است كه كشتهای استارتری آنزیمهای لازم برای این تبدیلات را تامین می كنند. 3 راه اصلی كه می تواند توضیح داده شود: تبدیلات لاكتوز، چربی و كازئین‌ها است. كشتهای استارتری كه در این تخمیرها استفاده می شوند، منبع عمده آنزیمهایی هستند كه این راه‌ها را ایجاد می‏كنند.

صنایع جدید پنیر سازی به دنبال تولید پنیرهایی با قابلیت ماندگاری بالا نیست، بلكه خواهان محصولی است كه ضمن دارا بودن خواص ارگانولپتیكی مطلوب، در سریعترین زمان ممكن به فروش برسد. در نتیجه بررسی هرچه بیشتر منابع ایجاد كننده خواص ارگانولپتیكی و مسیرهای تولید بافت و طعم مطلوب و نامطلوب جهت ایجاد محصول مناسب الزامی است (Attaie et Al., 2005).