صفحه               عنوان

چكیده 1

مقدمه 2

فصل اول:کلیات

1-کلیات 5

1-1-طرح تحقیق 5

1-1-1- بیان مسئله 5

1-1-2- سؤالات پژوهش 7

1-1-3- فرضیات پژوهش 8

1-1-4- ضرورت و اهداف تحقیق 8

1-1-5- پیشینه ی پژوهش 9

1-1-6- روش پژوهش 10

1-1-7 جنبه نوآوری تحقیق 10

1-2- مفاهیم 10

1-2-1-شروط قصاص 10

1-2-2- قصاص 11

1-2-3- کافر 12

1-2-4-بلوغ 15

1-2-5- عاقل 16

1-2-6- مجنون 16

1-2-7-مهدورالدم 17

1-2-8-قتل عمد و ارکان آن 18

1-2-9- فلسفه قصاص 19

1-3- قصاص در اسلام 21

1-3-1- قصاص از دیدگاه آیات قرآن 21

1-3-2- قصاص از دیدگاه روایات 24

فصل دوم:شروط قصاص نفس از دیدگاه فقها

2-شرایط قصاص نفس از دیدگاه فقها 28

2-1- شرط اول: برابری قاتل و مقتول درآزادی و بردگی 29

2-1-1- قصاص مرد آزاد در برابر مرد آزاد و زن آزاد 29

2-1-2- قصاص زن آزاد در برابر زن آزاد و مرد آزاد: 36

2-1-3- تساوی زن و مرد در قصاص و دیه اعضاء تا ثلث 39

2-1-4- حکم قتل دو نفر آزاد توسط یک فرد آزاد 44

2-2- شرط دوم: تساوی در دین 46

2-2-1- عدم قصاص مسلمان در برابر کافر 46

2-2-2- قصاص مسلمان در صورت تعود به قتل کافر ذمی 47

2-2-3- قصاص فرد ذمی در برابر ذمی 51

2-2-4- قصاص فرد ذمی در برابر قتل مسلمان 52

2-2-5-مالکیت اموال ذمی در صورت قتل مسلمان: 54

2-2-6- قتل کافر به وسیله کافر دیگر و مسلمان شدن قاتل 57

2-2-7- قصاص حلال زاده در برابر قتل زنازاده 58

2-2-8-قصاص مرتد در برابر قتل ذمی 59

2-2-9- قصاص ذمی در برابر قتل مرتد 61

2-3-شرط سوم:انتفاءابوت بین قاتل و مقتول: 66

2-3-1-عدم قصاص پدر به جهت قتل فرزند: 66

2-3-2-شمول حکم بر جد پدری: 67

2-3-3-قصاص فرزند در صورت قتل پدر: 69

2-3-4-قصاص مادر در برابر قتل فرزند: 70

2-3-5-ادعای دو نفر در مورد کودکی 71

2-3-6-قتل زوجه توسط همسر خود 72

2-4-شرط چهارم:بالغ بودن قاتل و مقتول 74

2-4-1-جنایت شخص نابالغ: 74

2-4-2-قتل طفل نابالغ به وسیله فرد بالغ: 77

2-5-شرط پنجم:عاقل بودن قاتل و مقتول 81

2-5-1-عدم قصاص فرد مجنون در برابر عاقل یا مجنون: 81

2-5-2-کشتن کسی توسط فرد عاقل 82

2-5-3-کشتن دیوانه توسط فرد عاقل 83

2-5-4-اختلاف جانی و ولی دم مقتول بر سر بلوغ کودک و بهبودی مجنون 86

2-5-5-قصاص قاتل مست: 86

2-5-6-جنایت شخص خواب: 88

 

 

2-5-7-قصاص قاتل نابینا: 90

2-6-شرط ششم: محقون الدم بودن مقتول 93

2-6-1-قصاص قاتل زانی محصن یا لائط 94

2-6-2-قتل زوجه و اجنبی در حال زنا: 95

2-6-3-قتل در مقام دفاع: 96

فصل سوم:بررسی شرایط قصاص نفس از منظر امام خمینی (ره) و آیت الله خویی (ره)

3-بررسی شرایط قصاص نفس از منظر امام خمینی (ره) و آیت الله خویی (ره) 98

3-1-شرط اول: برابری قاتل و مقتول در آزادی و بردگی 98

3-1-1-قصاص مرد آزاد در برابر مرد آزاد و زن آزاد: 99

3-1-2- قصاص زن آزاد در برابر زن آزاد و مرد آزاد: 101

3-1-3- تساوی زن و مرد در قصاص و دیه اعضاء تا ثلث: 103

3-1-4-حکم کشتن دو نفر آزاد توسط یک نفر آزاد 106

3-2-شرط دوم: تساوی در دین 109

3-2-1-عدم قصاص مسلمان در برابر کافر 109

3-2-2- مجازات مسلمان در صورت قتل کافر: 110

3-2-3-قصاص مسلمان در صورت تعود به قتل کافر ذمی 111

3-2-4-قصاص فرد ذمی در برابر فرد ذمی 114

3-2-5-قصاص فرد ذمی در برابر قتل مسلمان 115

3-2-6-مالکیت اموال ذمی در صورت قتل مسلمان 117

3-2-7-قتل کافر به وسیله کافر دیگر و مسلمان شدن قاتل 119

3-2-8-قصاص حلال زاده در برابر قتل زنا زاده 120

3-3-شرط سوم:انتفاءابوت بین قاتل و مقتول 133

3-3-1-عدم قصاص پدر به جهت قتل فرزند 133

3-3-2-مجازات پدر قاتل 134

3-3-3-شمول حکم بر جد پدری 135

3-3-4-قصاص مادر در برابر قتل فرزند: 136

3-3-5-ادعای دو نفر در مورد فرزندی یک کودک 137

3-3-6- قتل زوجه توسط همسر خود 141

3-3-7-قتل پدر و مادر توسط دو فرزند 142

3-4-شرط چهارم:بالغ بودن قاتل و مقتول 144

3-4-1-جنایت شخص نابالغ: 144

3-4-2-قتل طفل نابالغ به وسیله فرد بالغ 148

3-5-شرط پنجم:عاقل بودن قاتل ومقتول 151

3-5-1-عدم قصاص فرد مجنون دربرابرعاقل یا مجنون: 151

3-5-2-کشتن کسی توسط فردعاقل و دیوانه شدن فرد عاقل 152

3-5-3-کشتن دیوانه توسط فرد عاقل 153

3-5-4-اختلاف جانی و ولی دم مقتول بر سر بلوغ کودک و بهبودی مجنون 156

3-5-5-قصاص قاتل مست 158

3-5-6-جنایت شخص خواب: 160

3-5-7-قصاص قاتل نابینا: 162

3-6-شرط ششم:محقون الدم بودن مقتول 164

3-6-1-قتل زوجه و اجنبی در حال زنا: 167

3-6-2-قتل در مقام دفاع: 169

3-6-3-قتل ساب النبی: 169

3-7-بحث و نتیجه ‌گیری: 170

3-8-پیشنهادها 174

منابع و مأخذ 175

 چكیده

     در شریعت اسلام،مطابق آیات قرآنی و روایات مسلم اسلامی، کیفر قتل عمد در شرایطی در وهلةاول قصاص است هر چند قابل تبدیل به دیه و قابل گذشت نیز می‌باشد،قصاص کیفر قتل عمد و جراحت عمدی است،اسلام قصاص را قانونگذاری کرده است و آن را به حدود و شرایطی مقید ساخته تاعدالت بر پا شود و از تجاوز و هرج و مرج،در کشتار جلوگیری به عمل آید و جنبة حق‌الناسی و شخصی بودن آن بر جنبة الهی و عمومی بودنش غلبه دارد و هر قتل عمدی موجب قصاص نمی‌شود و فقهاءاسلام برای تحقق واستیفاء قصاص شروطی را ذکر کردند.دراین پژوهش دیدگاه‌های فقهی دو فقیه بزرگ شیعه،امام خمینی (ره)وآیت‌الله خویی(ره)در رابطه با شروط قصاص نفس موردمطالعة تطبیقی قرار گرفته است.نویسنده شروط قصاص نفس رادر شش محوراز دیدگاه این دو فقیه بزرگ مورد مقایسه و ارزیابی قرار داده است که عبارتنداز:1-تساوی در آزادی و بردگی 2-تساوی در دین 3-نداشتن رابطة ابوت 4-بالغ بودن قاتل و مقتول 5-عاقل بودن قاتل و مقتول 6-محقون الدم بودن مقتول.که نخست دیدگاه‌های فقهابیان شده است و سپس ادله‌ای که برای این نظریات وجود داشته است،مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.و هدف ازاین پژوهش بیان شباهت‌ها و تفاوت‌های دو دیدگاه بوده است.مهمترین یافته‌های این پژوهش عبارتنداز:1-بنابر نظر مشهور فقهازن و مرد در قصاص و دیه اعضاء تا ثلث مساوی هستند به ثلث که رسید دیه زن نصف دیه مرداست ولی عده‌ای از فقهاء تجاوزاز ثلث را شرط می‌دانند.2-کسی که به جهت زنا و غیر آن محکوم به قصاص شده است و کسی غیر از امام او را بکشد در ثبوت قصاص و دیه بر چنین شخصی نیز بین فقهااختلاف نظر وجوددارد.3-در مورد مجازات‌ انسان مست و همچنین در مورد قاتل نابیناوجنایت شخص خواب بین فقهاءاختلاف ‌نظر است.4-در قصاص کردن مردی که زوجة خود رابه قتل می‌رساند و همچنین در قصاص قاتل بالغی که صغیری رابه قتل می‌رساند بین فقها اختلاف نظر است.5-در خصوص قصاص قاتل زانی محصن یا لائط نیز بین فقها اختلاف ‌نظر است.

کلید واژه‌:شروط قصاص،قصاص،کافر،بالغ،عاقل،محقون‌الدم.

  مقدمه  

از دیدگاه قرآن کریم اولین جرمی که در زمین واقع شده قتل نفس است که برخاسته از خوی تجاوز گری انسان است. نظر به اینکه از آغاز حیات بشری، قتل و ضرب و جرح به عنوان یک تهدید جدی برای جوامع بشری به شمار می رفته لذا جامعه و ادیان الهی، در صدد تبیین نحوه دفاع در مواجهه با اینگونه مسائل بودند.چرا که دفاع و به عبارتی مقابله به مثل، در صورت عدم تعیین چهارچوب معین منجر به کشمکش و نزاع در میان مردم می گردد.دین مبین اسلام به عنوان کاملترین ادیان الهی با نگاه عمیق و دقیق به این مطلب پرداخته و بیان داشته است « و جَزاءُ سَِیّئة سَیَّئة مِثلُهَا » و انتقام آن بدی به مانندآن است.هر چند قصاص بدون در نظر گرفتن خصوصیات و تفاوتهای فردی قبیله ای و گروهی اجرا می شود و تفاوتهای قاتل و مقتول نیز در مسائلی مانند علم و فضیلت، فقروغنا،صحّت و سُقم،قوّت و ضعف،کبر و صغر مانع اجرای قصاص نمی شود.در عین حال، برای اجرای مجازات قصاص شرایطی مقرر شده است که بدون آن ها علی رغم تحقق قتل عمد این مجازات اعمال نخواهد شد.شرایط لازم برای قصاص گاهی با عنوان منفی موانع قصاص ممکن است طرح گردد،لکن در نهایت نتیجه یکی است و آن اینکه این شرایط که هر کدام دارای مبنا و فلسفة مخصوص به خود است،دایره قصاص را محدود نموده و در واقع بدون اینکه تأثیری در وصف مجرمانه عمل داشته باشند،تنها ازاجرای مجازات جلوگیری می کنند،بر خلاف اموری که اصولاً وصف مجرمانه عمل رااز بین می برند و موجب می شوند که عمل جرم محسوب نگردد،مانند قتل نفس عمدی در مقام دفاع یا به امر آمر قانونی در مقام اجرای قانون اهم و امثال آن.

شرایطی که باعث می شود قاتل محکوم به قصاص شود عبارتند از:

 1-تساوی در موقعیت اجتماعی:یعنی قاتل و مقتول بایداز نظر طبقه اجتماعی هر دو آزاد یا هر دو برده باشند.

 2-تساوی در جنسیت:یعنی اگر مقتول زن است، قاتل  مرد را در قبال  او نمی توان قصاص کرد. مگر این که اولیای مقتول، نصف دیه کامل را به قاتل بپرداز ند که در آن صورت می تواننداو را قصاص کنند.بنابراین تساوی در جنسیت شرط اجرای قصاص است.

3-تساوی در دین: به این معنا که هیچ مسلمانی را در قبال کشتن غیر مسلمان اعم از ذمّی، مستأمن و حربی قصاص نمی کنند،ولی غیر مسلمان در قبال کشتن مسلمان قصاص می شود.و نیز اگر غیر مسلمانی مرتکب قتل غیر مسلمان دیگری بشود او نیز قصاص خواهد شد،اگر چه قاتل و مقتول پیرو یک دین نباشد.

4-انتفاء رابطه پدری و فرزندی: یعنی اگر پدری فرزند خود را بکشد قصاص نمی شود فقط ملزم به پرداخت دیه به اولیای دیگر فرزند می باشد،مگر این که از طرف آنها مورد عفو قرار بگیرد و علاوه بر دیه تعزیر نیز می شود که این حکم مورد اتفاق فقهای امامیه است.

5-قاتل باید عاقل و بالغ باشد:بنابراین اگر مجنون مرتکب قتل عمد شود عاقله او مسئول پرداخت دیه هستند و این مسئله مورد اتفاق همة فقها می باشد. و همچنین قاتل باید بالغ باشد بنابراین اگر غیر بالغ مرتکب قتل عمد شود، قصاص نخواهد شد و این مسئله مورد اتفاق همة فقها می باشد.