فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1        مقدمه. 2

2-1 بیان مسأله. 3

3-1 ضرورت تحقق.. 5

4-1 اهداف تحقیق.. 7

5-1 مدل مفهومی.. 7

6-1 فرضیات تحقیق.. 8

7-1 روش شناسی تحقیق.. 8

8-1 جامعه آماری،  روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه. 9

9-1 قلمرو تحقیق.. 9

1-9-1 قلمرو موضوعی.. 9

2-9-1 قلمرو مکانی.. 9

3-9-1 قلمرو زمانی.. 9

9-1 تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق.. 10

10-1 تعریف واژگان کلیدی و مفاهیم اصلی.. 10

11-1 خلاصه فصل.. 11

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

1-2 مقدمه. 13

2-2 مسئولیت اجتماعی شرکت.. 14

3-2 گسترش اهمیت مسئولیت اجتماعی در عصر جهانی شدن. 17

4-2 سیر تاریخی مسئولیت سازمانها روندهای سه گانه ذیل را طی كرده است: 21

1-4-2 سیر تاریخی شكل‌گیری مفهوم مسئولیت اجتماعی.. 21

2-4-2 حد و مرز مسئولیت‌ها 25

5-2 مسئولیت اجتماعی مدیران. 29

6-2 مدل‌های مسئولیت اجتماعی: 29

7-2 تئوری‌هایی برای تجزیه و تحلیل و توضیح مسئولیت اجتماعی: 31

1-7-2 تئوری ذی‌نفعان: 31

2-7-2 تئوری‌ قرارداد اجتماعی: 31

3-7-2 تئوری مشروعیت (قانونی بودن): 32

4-7-2 تئوری نمایندگی: 32

8-2 مزایای مسئولیت اجتماعی شرکت: 33

9-2 مشكلات عمده در راه پذیرش مسئولیت اجتماعی: 34

10-2  بررسی مدل های مطرح در مبحث مسئولیت اجتماعی.. 36

1-10-2 مدل حلقه ای متحد المرکز مسئولیت اجتماعی شرکت.. 36

1-10-2  مدل هرمی مسئولیت اجتماعی شرکت (1991) 37

3-10-2 مدل دایره های متقاطع مسئولیت اجتماعی شرکت.. 39

11-2 تاریخچه اشتیاق شغلی.. 41

12-2 تعاریف و دیدگاه های اشتیاق شغلی.. 43

13-2 پیشینه تحقیقات.. 46

1-13-2 پیشینه تحقیقات خارجی.. 46

2-13-2 پیشینه تحقیقات داخلی.. 48

14-2 مدل مفهومی تحقیق.. 52

15-2 خلاصه فصل.. 54

فصل سوم: روش تحقیق

1-3 مقدمه. 56

2-3 روش تحقیق.. 57

3-3 متغیرهای تحقیق.. 58

4-3 جامعه و نمونۀ آماری.. 59

1-4-3 جامعۀ آماری.. 59

2-4-3 نمونه آماری و روش نمونه گیری.. 59

5-3 روش های گردآوری داده ها 60

1-5-3 مطالعات كتابخانه ای.. 61

2-5-3 مطالعات میدانی.. 61

6-3 روایی و پایایی ابزار. 66

1-6-3 روایی.. 66

2-6-3 پایایی پرسشنامه. 67

7-3 روش های تحلیل داده ها و آزمون فرضیات.. 69

1-7-3 T تك نمونهای.. 69

2-7-3 آزمون مقایسه میانگین دو جامعه (Independent-Sample T Test). 70

 

 

3-7-3 آزمون مقایسه میانگین چندجامعه (ANOVA): 70

4-7-3 تحلیل عاملی تأییدی.. 71

5-7-3 مدل معادلات ساختاری.. 72

8-3 خلاصه فصل.. 72

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری

1-4 مقدمه. 74

2-4  تحلیل و توصیف داده های جمعیت شناختی: 75

3-4  شاخص‌های آماری مرتبط با بررسی متغیرها در نمونه‌ تحقیق: 81

4-4 یافته های جانبی.. 83

1-4-4نتایج آزمون میانگین یک جامعه آماری (t): 83

2-4-4 آزمون میانگین دو جامعه: 86

3-4-4  آزمون مقایسه میانگین چند جامعه (ANOVA): 90

5-4  تحلیل عاملی.. 103

6-4 آزمون فرضیه های تحقیق.. 110

7-4 خلاصه فصل.. 113

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

1-5 خلاصه تحقیق.. 116

2-5 فرضیه ها و مدل تحقیق.. 116

3-5 بحث و نتیجه گیری.. 117

4-5 پیشنهادهای کاربردی، بر اساس یافته های پژوهش: 123

5-5 پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی.. 127

6-5  محدودیت های تحقیق: 129

7-5 خلاصه فصل.. 130

منابع. 131

پیوست.. 139

 

1-1       مقدمه

مسئولیت اجتماعی شرکت[1](CSR) مفهومی است که موج جدیدی را در اقتصاد جهانی به وجود آورده است (جمالی و دیگران، 2009)[2]. مسئولیت اجتماعی در حال تبدیل شدن به یک مفهوم مهم کسب­و­کار است. در محیطی که به سرعت به سمت جهانی شدن پیش می رود، این مفهوم در اکثر کشورهای جهان به چشم می آید(ولفورد، 2005)[3]. در گذشته تلاش های اندکی در حوزه­ مسئولیت اجتماعی صورت گرفته است. اما امروزه سازمان­ها علاوه بر فشارهای ملی، تحت فشارهای جهانی توسط بازار­ها و مؤسسات مختلف قرار دارند تا در این حوزه فعالیت نمایند (بارتلیت و گلوب، [4]2007). همراه با این فشارهاو گسترش جهانی شدن، از مدیران در زمینه­ها و بخش­های مختلف خواسته شده است تا به سمت مسئولیت اجتماعی شرکت گام بردارند (جمالی و دیگران، 2009) مسئولیت اجتماعی شركت ها به این منظور برنامه ریزی می شود كه برای جامعه به طور كلی و برای سهامداران حامل ارزش های پایدار باشد. حوزة مربوط به روش یا رویه كسب و كار در برگیرنده یكی از پویاترین و چالش پذیرترین موضوع هایی است كه امروز رهبران شركت ها با آن روبه رو هستند. برای مدیران امروز دیگر كافی نیست كه وظایفی چون برنامه ریزی، سازماندهی و كنترل را انجام دهند و خود را اثر بخش بنامند بلكه  پاسخگویی به نیازهای جامعه و خواست شهروندان و مشتریان داخلی و خارجی سازمان هایشان از زمره وظایف با اهمیت تر آنان محسوب می شود. در واقع شركت ها از نقش تاریخی شان كه كسب سود، پرداخت مالیات، استخدام كاركنان بر اساس قوانین است فراتر می روند و در تحقیق هدفهای اجتماعی گسترده تر نقش بسزایی خواهند داشت. مسئولیت اجتماعی شركت ها رویكردی متعالی به كسب و كار است كه تاثیر اجتماعی یک سازمان بر جامعه چه داخلی و چه خارجی را مد نظر قرار می دهد و هدف اصلی آن گرد هم آوردن تمامی بخش ها اعم از دولتی، خصوصی و داوطلبان جهت همكاری با یكدیگر است تا از یک سو موجب همسویی منافع اقتصادی با محیط زیست و از سوی دیگر سبب توفیق، رشد و پایداری كسب و كار گردد( خلیلی ، 1386).

2-1 بیان مسأله

در سال های اخیر تعداد شركت ها و موسسات بازرگانی كه اعلام كرده اند كه مسئولیت اجتماعی را پذیرفته اند، رو به افزایش بوده است. موضوع و مفهوم مسئولیت اجتماعی شركت ها در چند ساله اخیر با توجه به رشد سازمان های غیر دولتی، جنبش های اعتراضی علیه قدرت شركت ها، افزایش آگاهی اجتماعی، توسعه بازارهای سرمایه و شركت های سهامی عام و رسوایی های مالی و اخلاقی شركت های بزرگ تبدیل به پاردایم مسلط و غالب در فضای اداره شركت ها شده است. در کشور ما نیز، شرکت‌ها و مؤسساتی اعم از خصوصی و دولتی وجود دارند که تکلیف اجتماعی را در کسب و کار خود ترویج داده‌اند. اما علی‌رغم این فعالیت‌ها هیچ گونه شناخت مناسب از  کلیت موضوع و ارتباط آن با عملکرد کسب وکار  وجود ندارد و مشاهدات بیانگر این است که در این زمینه متأسفانه کمبود مطالعات در سطح ملی وجود دارد.

CSR  می ­تواند به عنوان فعالیت یک کسب­و­­کار یا شرکت­های مسئولیت پذیری دیده شود که از جامعه- در جایی که آن­ها فعالیت می­ کنند- مراقبت می­نماید. (زو و تان[5]، 2008). کنفرانس صنایع در بریتانیا در این مورد اظهار می دارد “CSR مفهومی بسیار ذهنی است و بنابراین نمی­توان تعریف جامعی از آن ارائه داد.

در پرسشنامه ای که بین ١٠٠ شرکت برتر ایرانی توزیع گردید در ایران این مفهوم چندان مورد توجه قرار نمی گیرد ، اما تصوری که صاحبان صنایع از مسئولیت اجتماعی شرکتها دارند ، عمدتا در حوزه های زیست محیطی ، کمکهای خیریه ، ایجاد و حفظ اشتغال ، تلاشهایی که منجر به دریافت گواهینامه هایی چون رعایت حقوق مصرف کننده یا تعالی سازمانییا زیست محیطی شده است و حمایت مالی از همایشها و کنفرانسها می باشد. به عبارت دیگر شرکتهای ایرانی اینگونه فعالیتهای خود را مسئولیت اجتماعی شرکتی می نامند . (امیدوار،1386)

امروزه چالش ها و فرصت هایی که از طریق پرداختن و یا نادیده گرفتن تکلیف اجتماعی شرکت ها به وجود می آید به هیچ عنوان قابل صرف نظر کردن نمی باشد. ذی نفعان بنگاه ها را مجبور به ایفای نقش اجتماعی چه در سطح ملی و محلی و چه در سطح بین المللی و جهانی می کنند. چالش ها ابعاد مختلفی از تکالیف اجتماعی شرکت ها همچون حفظ محیط زیست، ایمنی،  حاكمیت شرکت ها، مدیریت نیروی انسانی، حقوق بشر، و حقوق مصرف کنندگان را شامل می گردند.

از مهمترین ذینفعان سازمان کارکنان خود شرکت هستند که می توان گفت وجود و ماهیت سازمان به این گروه از ذینفعان وابسته است. تحقیقات اندکی در حوزه مسئولیت اجتماعی به بررسی و تحقیق در مورد کارکنان شرکت پرداخته اند.  مطالعات زیادی نشان داده اند که سازمان هایی که فعالیت های مسئولیت اجتماعی انجام می دهند مشتریان راضی دارند و ارزیابی مطلوبی از دید مشتریان شده اند. (بروان و داسین[6]، 1997).

با این وجود اثر بخشی CSR بر ذینفعان داخلی (کارکنان) همچنان مبهم است. (لارسن و دیگران[7]، 2008).

مبانی نظری فعلی عنوان می دارد که فعالیت های CSR می تواند به طور وسیعی از دید کارکنان ادراک گردد (رودریگو و آرناس[8]، 2008). یکی از مباحث مهم در حوزه کارکنان شرکت مبحث اشتیاق شغلی[9] است. اشتیاق شغلی به  مفهومی بسیار مشهور و پرکاربرد در مدیریت تبدیل شده است (رابینسون و دیگران[10]، 2008) با این وجود اکثر اکثر مطالبی که درباره آن در مبانی نظری پیشگامان نوشته شده است بیشتر پایه ای عملی دارد تا بنیادی نظری و تجربی. علاوه بر این، در بسیاری از موارد به گونه ای به آن پرداخته شده است که با سایر مفاهیم مدیریت هم پوشانی دارد (ساکس[11]، 2006). لذا سعی بر آن است تا مفهوم اشتیاق شغلی در این تحقیق به گونه ای ظریف تر و با دید مسئولیت اجتماعی شرکت مورد بررسی قرار دهد.

دانشگاه یک نهاد فرهنگی است و با وجود لایه‌ها و عناصر فرهنگی خاص خود، با فرهنگ جامعه وسیع‌تر نیز مناسباتی آشکار و پنهان دارد. رسالت دانشگاه از یک‌سو، انتقال داشته‌ها و دستاوردهای فرهنگی به نسل‌های تازه و از سوی دیگر، نوآوری و گسترش چشم‌اندازهای جدید در جامعه است. این رسالت دانشگاه به وسیله آموزش و پژوهش تحقق می‌یابد و این دو کارکرد هم دانشگاه را با جامعه پیوند می‌دهد و هم امکان پیشگامی آن در عرصه‌های گوناگون را فراهم می‌سازد. و بنابراین دانشگاه نقشی حیاتی در قبال جامعه و اجتماع اطراف خود دارد.

در این پژوهش ما دیدگاه کارکنان دانشگاه را بر فعالیت های CSR مورد بررسی قرار خواهیم داد. نکته حایز اهمیت در مورد این پژوهش این است که برخلاف مطالعات قبلی که صرفاً ادراک کارکنان از CSR را مورد بررسی قرار داده اند در پژوهش حاضر مشارکت کارکنان در فعالیت های CSR مد نظر می باشد.

نکته جالب توجه اینکه در مورد رابطه CSR و اشتیاق شغلی تحقیق جامعی صورت نگرفته است و این پژوهش سعی دارد با توجه به مبانی نظری چگونگی این تأثیر را مورد بررسی قرار دهد.

3-1 ضرورت تحقق

تکلیف اجتماعی شرکت ها را نمی توان تنها به عنوان یک دغدغه اخلاقی برای مدیران عنوان نمود. نکات بسیاری در این زمینه وجود دارد که چرا سازمان ها باید اخلاقی عمل کنند و به تعهدات اجتماعی خود پایبند باشند که در این قسمت به پاره ای از آن ها اشاره می شود :

الف ) ارتقای عملکرد سازمان: در دهه گذشته تعداد بسیار زیادی تحقیق برای بدست آوردن رابطه کارایی تجاری و تکالیف اجتماعی شرکت ها انجام گرفته است که یکی از جدیدترین این تحقیق ها مربوط به مطالعات دانشگاه دی پل در سال 2002 می باشد (استیوز،2004 ) که نشان می دهد که در سال 2001 عملکرد تجاری شرکت هایی که بهترین اخلاق شهروندی را کسب کرده اند به مراتب از بقیه شرکت های شاخص S&P 500  بهتر بوده است.

ب ) کاهش هزینه ها:  انجام تکالیف اجتماعی از سوی سازمان ها به کاهش هزینه های آن ها کمک شایانی خواهد کرد به طور مثال جلوگیری از دورریزی نمونه خوبی است که موجب بهبود در بازده خواهد شد.

 ج ) افزایش وفاداری ارباب رجوعان (مشتریان): تحقیقات بازار نشان می دهد که تقاضای از شرکت هایی که به تعهدات اجتماعی خود حساس تر می باشند رو به افزایش است. (استیوز،2004)

در تحقیقات سال 2002 معلوم گردید که 91 درصد مصرف کنندگان در صورت مشاهده رفتاری از سازمان که بر خلاف تکالیف اجتماعی باشد کالای آن شرکت را مصرف نخواهند کرد و از کالای شرکت های رقیب بهره خواهند برد. (استیوز،2004)

د ) افزایش میزان جذب و نگهداری کارکنان

بحث مسئولیت اجتماعی در ایران مبحثی است که به تازگی به آن توجه زیادی صورت گرفته است و تحقیقات و پژوهش های پیاده سازی مسئولیت اجتماعی در سازمان های علمی نظیر دانشگاه ها که تاثیر بسزایی بر جامعه خود دارند و به کارکنان و سرمایه انسانی خود بیش از هر سازمانی دیگر بها می دهند بسیار اندک بدان پرداخته شده است. این مطالعه سعی در انجام این مهم دارد به خصوص اینکه مسئولیت اجتماعی را از دیدی کاربردی و نه صرفاً مفهومی مد نظر قرار می دهد.

4-1 اهداف تحقیق

1-3-1 هدف اصلی

تعیین تاثیر مسئولیت اجتماعی شرکت بر اشتیاق شغلی کارکنان.

2-3-1 اهداف فرعی

1. تعیین تأثیرتداعی مسئولیت اجتماعی شرکت بر نیرومندی کارکنان.
2. تعیین تأثیرتداعی مسئولیت اجتماعی شرکت بر ایثار کارکنان.
3. تعیین تأثیرتداعی مسئولیت اجتماعی شرکت بر جذب کارکنان.
4. تعیین تأثیر مشارکت در فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکت بر نیرومندی کارکنان.