پایان نامه ارشد رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی : مبانی فقهی وحقوقی باروری مصنوعی |
 |
فصل اول :کلیات ومفاهیم
بخش اول :کلیات
1-1-1-مقدمه 2
1-1-2- بیان مساله 4
1-1-3-پیشینه تحقیق 5
1-1-4- سوالات تحقیق 7
1-1-5-فرضیه های تحقیق 7
1 -1-6-اهداف تحقیق 8
1-1-7- روش تحقیق 8
1-1-8 اهمیت تحقیق 9
1-1-9-ساختار تحقیق 9
بخش دوم :مفاهیم 9
1-2- تعریف تلقیح 9
1-2-1- تلقیح مصنوعی 9
1-2-2- تعریف نازایی و ناباروری 10
1-2-2-1- علل نازایی 11
1-2-3- سیر تحول تاریخی تلقیح مصنوعی 12
1-2-4- اقسام تلقیح مصنوعی به حصر عقل 15
1-2-6- اقسام تلقیح مصنوعی كه در علم پزشكی محقق شده اند 17
1-2-6-1-تلقیح اسپرم به داخل رحم (IUI ) 17
1-2-6-2- لقاح اسپرم در خارج از رحم (IVF ) 18
1-2-6-3- تلقیح نطفه به داخل لوله رحم (GIFT ) 19
1-2-6-4- انتقال نطفه بارور شده به داخل رحم (ZIFT ) 19
1-2-6-5- تزریق اسپرم به داخل تخمك (ICSI) 20
1-2-6-6- تلقیح اسپرم به داخل رحم ، با بهره گرفتن از اسپرم غیر شوهر (AID ) 20
1-2-6-7- اهدای تخمك (ED) 21
1-2-6-8- اهدای جنین 22
فصل دوم :تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر واسپرم بیگانه
بخش اول: تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 23
2-1-1- جواز تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 23
2 -1-2-استفتائات تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 25
2-1-3- حرمت تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 27
2-1-4- بررسی وضع حقوقی عمل تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 28
بخش دوم ـ تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه 29
2-2-1- وضع حقوقی ـ فقهی عمل تلقیح مصنوعی زن با اسپرم بیگانه 30
2-2-1- 1- جواز یا عدم جواز تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه 30
2-2-1-2- اطلاق وعموم پاره ای از آیات قران کریم 30
2-2-1-3-نقد آیات وادله مخالفان وموافقان 30
2-2-1-4- روایات33
2-2-1-5- نقد روایات وادله مخالفان وموافقان 33
2-2- 2-نظر علما وهیئتهای اسلامی 35
2-2-3-اندیشه حقوقدانان و تلقیح مصنوعی 38
2-2-4- مقتضای قاعده احتیاط یا برائت 42
2-2-5- سایرآثارو پیامدهای تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه 45
2-2-5-1- آثار اجتماعی باروری با اسپرم بیگانه 45
2-2-5-2- اثرات روانی باروری با اسپرم بیگانه 46
فصل سوم :آثار حقوقی مترتب بر تلقیح مصنوعی با اسپر شوهر واسپرم بیگانه
بخش اول :آثار حقوقی بر تلقیح با اسپرم شوهر 51
3-1-آثار غیر مالی 51
3-1-1 – نسب 51
3-1-2- نسب در تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر 64
3-1-3- ولایت 67
3-1-4- حضانت 67
3-1-5- تربیت 68
3-1-6-نكاح 69
3-1-7- حق قصاص 69
3-2- آثار مالی 70
3-2-1- توارث 70
3-2-2- نفقه 71
3-2-3- سایر روابط مالی 72
بخش سوم :آثار حقوقی بر تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه 72
3-3-1-آثار غیر مالی 72
3-3-1-1- نسب 72
3-3-1-2- ولایت 78
3-3-1-3- حضانت 79
3-3-1-4- تربیت 79
3-3-1-5- نكاح 81
3-3-1-6- حق قصاص 84
3-4-1-آثار مالی 85
3-4-1-1-ارث 85
3-4-1-2- نفقه 89
3-4-1-3- سایر روابط مالی 90
3-4-1-4- جنبه كیفری تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه 91
فصل چهارم :مادر جانشین( رحم اجاره ای)،اهدای تخمک، اهدای جنین
بخش اول :مادر جانشین 93
4-1- نظر علما و مراجع در زمینه رحم اجاره ای 93
4-1-1- جانشینی با رحم همسر دوم 94
4-1-1-1- جواز جانشینی با رحم همسر دوم 94
4-1-1-2-عدم جواز جانشینی با رحم همسر دوم 95
4-1-2- مادر جانشین با رحم بیگانه (غیر همسر ) 88
4-1-2-1- عدم جواز مادر جانشین با رحم بیگانه (غیر همسر) 98
4-1-2-2- جواز مادر جانشین با رحم بیگانه (غیر همسر) 100
بخش دوم: اهداء تخمك 105
4-2-1 – اهداء تخمك (تکنیکهای داخل رحمی) 105
4-2-1-1- وضعیت فقهی وحقوقی اهداء تخمك با بهره گرفتن از تخمك همسر دوم 105
4-2-1-2- وضعیت فقهی وحقوقی اهداء تخمك با بهره گرفتن از تخمك زن بیگانه 107
4-2-2- تكنیک های لقاح خارج رحمی اهدای تحمك 108
4-2-2-1- مجرد فراهم آوردن لقاح خارج رحمی 109
4-2-2-1-1- اهداء تخمك با بهره گرفتن از تخمك همسر دوم 109
4-2-2-1-2- اهداء تخمك با بهره گرفتن از تخمك زن بیگانه 109
4-2-2-2- انتقال زیگوت یا جنین به رحم همسر مرد صاحب اسپرم 110
بخش سوم :اهدای جنین اهدای جنین 110
4-3- اهدای جنین 110
4-3-1- ماهیت اهدای جنین 111
4-3-2- اهدای جنین ونظر فقها 114
4-3-2-1- جواز وعدم جواز اهدای جنین 114
4-3-2-1-1 – ادله عدم جواز اهدای جنین 114
4-3-2-1-2- دلایل نظریه ی تفكیك 121
4-3-2-1-3- دلایل جواز اهدای جنین 123
فصل پنجم: آثار مترتب بر تلقیح مصنوعی به وسیله اجارۀ رحم،اهدای تخمک اهدای جنین
بخش اول :آثار مترتب بر تلقیح مصنوعی به وسیله اجارۀ رحم 125
5-1- الف: آثار غیر مالی نسب طفل حاصل از رحم اجاره ای 125
5-1-1- نسب 125
5-1-1-2- ولایت 128
5-1-1-3- حضانت 129
5-1-1-4- حق قصاص 129
5-1-1-5- نكاح 130
5-1-2- آثار مالی نسب طفل حاصل از رحم اجاره ای 134
5-1-2-1- توارث 134
5-1-2-2-نفقه 135
5-1-3- سایر روابط مالی 136
بخش دوم :آثارحقوقی تلقیح مصنوعی در حالت اهدای تخمك 138
5-2-1-آثار غیر مالی حالت اهداء تخمك 138
5-2-1-1 –نسب 138
5-2-1-2 – نكاح 139
5-2-1-3 – حضانت 139
5-2-1-4- ولایت 140
5-2-2-1-آثار مالی حالت اهدای تخمک 140
5-2-2-2- نفقه 140
5-2-2-3-توارث 140
بخش سوم: آثار حقوقی بر اهدای جنین 141
5-3-آثار حقوقی بر اهدای جنین 141
5-3-1- آثار غیرمالی 141
5-3-1 -1 .نسب 141
5-3-1-2- نكاح 142
5-3-1-3- سایرآثار نسب 145
نتجه گیر ی وپیشنهادات 145
فهرست منابع 148
یکی از روش های نوین تولید مثل، تلقیح مصنوعی می باشد که در آن توسط روش های کمکی تولید مثل در علم پزشکی زمینه باروری تخمک زن را با بهره گرفتن از اسپرم مرد فراهم نموده که در نتیجه امتزاج اسپرم و تخمک، یک جنین تشکیل می شود و در این روش باردار شدن زن بوسیله آلات پزشکی و بدون انجام عمل مقاربت و نزدیکی جنسی صورت می گیرد.
این پژوهش با هدف بررسی مبانی فقهی و حقوقی باروری مصنوعی و آثار مترتب بر آن ، اعم از آثار مالی و آثار غیر مالی در قالب دو روش کلی مورد پژوهش قرار گرفته است . در روش اول نطفه طفل از ترکیب اسپرم زن و شوهر قانونی است و طفل حاصل از آن به اتفاق اکثر علما و حقوقدانان فرزند مشروع و تمام آثار حقوقی مترتب بر فرزندان طبیعی بر او هم بار می گردد ، اعم از اینکه طفل در رحم زوجه یا در رحم زن دیگر و یا در دستگاه مصنوعی رشد نماید.
در روش دوم طفل از اسپرم تخمک زن و مرد بیگانه می باشد که بنا به نظر اکثر علما و فقها اگر چه این عمل حرام است ولی بنا به نظر مشهور آثار نسب بر طفل بار می شود ،زیرا چنین عملی تحت عنوان زنا قرار نمی گیرد .
همچنین در این پژوهش موضوع اجاره رحم و اهدای تخمک و اهدای جنین نیز از جهت تکلیفی و آثار وضعی مورد بررسی قرار گرفته که به روش کتابخانه ای است و بر اساس روش توصیفی-استدلالی موضوعات مورد کنکاش قرار گرفته اند.
کلید واژه: تلقیح مصنوعی ، نطفه (اسپرم و تخمک )، نسب ، مادر جانشین ، اهدای جنین، اهدای تخمک.
1-1-1-مقدمه
یكی از زیباترین و شگف انگیز ترین غرایزی كه حضرت حق در نهاد آدمی بنا گذارده غریزه فرزند خواهی و میل به تداوم نسل است لذا بر مبنای این سیستم غریزی طبیعت انسان به گونه ای خلق شده كه قادر به تولید مثل باشد ، به این صورت كه از تركیب اسپرم جنس مذكر با تخمك جنس مونث نطفه تشكیل شده « ایها الناس انا خلقناكم من ذكرو انثی» ( حجرات ، آیه 13 ) و در رحم زن تكثیر می شود و مراحل مختلف رشد را سپری می كند« الم تخلقكم من ماء مهین فی قرار مكین» ( مرسلات آیه 20 و 21 )و به صورت انسان قدم به عرصه گیتی می گذارد« انا خلقنا الانسان من نطفه امشاج نبتلیه فجعلناه سمیعاً بصیراً »( دهر ، آیه 3 ) و بسیار طبیعی است موجودی كه از شیره جسم و جان این دو به وجود می آید و نشر و نما می كند بر مودت و صفا صمیمیت و سكون و آرامش آنها می افزاید .
«و من آیا ته ان خلق لكم من انفسكم ازواجاً لتسكنوا الیها و جعل بینكم موده رحمته ان فی ذلك لآیات لقوم یتفكرون » .
لكن همیشه طبیعت كار خود را دست انجام نمی دهد و زنان و مردانی هستند كه به علت نقص در قسمتی از دستگاه تولید مثلشان صاحب فرزند نمی شوند و چه بسا كه زندگی زناشویی و اجتماعی آنها فقط به همین خاطر كه نمی توانند از خود انسانی به جا بگذارند به مخاطره می افتد .
برخی از مردان هستند كه یا فاقد اسپرم اند یا اسپرم آنها توان خاصیت تركیب با تخمك زن را ندارد و یا زنانی وجود دارند كه یا تخمك ندارند و یا قابلیت و توان پذیرش اسپرم را ندارد و یا رحم آنها توانایی نگهداری و پرورش جنین را ندارد یا اصلاً رحم ندارند و در عین حال علاقمند بچه ای را كه نحوی منتسب به خود آنان باشد ، داشته باشند . این وضع از دیرباز وجود داشته و انسان برای یافتن راه حل این مشكل به راه های زیادی دست زده است و به وسایل و روش های مختلفی متوسل شده است قرآن كریم خود از سویی به وضع استثنایی بعضی از زنان و مردان عقیم اشاره كرده و از سوی دیگر درخواست و التماس برخی نازایان را منعكس نموده ، و بارور و باردار كردن آنها را به قدرت خداوند بیان نموده است در سوره شوری آیات 49 و 50 می فرماید « لله ملك السموات و الارض یخلق ما یشاء یهب لمن یشاء اناثا و یهب لمن یشاء الذكور ایزوجهم ذكراناً و اناثاً و یجعل من یشاء عقیماً انه علیم قدیر ».
امروزه با پیشرفت علم مخصوصاً در زمینه های پزشكی و با بررسی دقیق علل و عوامل نازایی ، دانشمندان موفق شدند تا از طریق مصنوعی « غیر طبیعی » مشكل نازایی را تا اندازه زیادی حل كنند از جمله روش های باروری كه امروزه بكار می رود باروری از طریق لقاح مصنوعی است كه انواع مختلفی دارد . مسأله مورد بحث در علم حقوق این است كه آیا فرزندی كه از این روش بوجود می آید مشروعیت قانونی دارد یا خیر ؟ و بعد از پاسخ به این مطلب این مسأله بیش می آید كه در فرض جواز یا حرمت هر یک از این روش از لحاظ حقوقی چه آثاری بر آن مترتب می گردد به بیان دیگر طفلی كه از لقاح مصنوعی بوجود می آید در جامعه از چه حقوقی برخوردار است ؟ آیا همان آثار و احكامی كه بر كودكان طبیعی حكم می كند .چنین طفلی را نیز در بر می گیرند ؟ یا خیر !
با توجه به اینكه چنین روش هایی از قدمت زیادی برخوردار نیستند و مسائل جدیدی در علم پزشكی می باشند و بالطبع چنین مباحثی در علم حقوق كم سابقه و در قوانین مدون جهان كمتر قانون صریحی در این رابطه به چشم می خورد .
اما به لحاظ اینكه این پیشرفتها در كشور ما ایران نیز بكار گرفته شده اند بر حقوقدانان و فقهای مسلمان و شیعه است كه حكم صریح خود را در این رابطه بیان نموده و مطالعات لازم تحقیقات و خود را در این زمینه گسترش دهند .
در طی چند سال اخیر نیز كارهای علمی متعددی در رابطه با لقاح مصنوعی انجام گرفته و مراجع و علما نظرات فقهی خود را در قالب استفتاء بیان نموده و حقوقدانان مقالات مختلفی در این زمینه نگاشته اند اما با توجه به ابعاد وسیع بحث شاید بتوان گفت هنوز تحقیق جامع و مانعی در این راستا به عمل نیامده است ، و علم حقوق به عنوان دانشی كه با روابط انسانی بین افراد جامعه را تنظیم نماید موظف است با تمسك به قواعد و اصول كلی كه در اختیار دارد به مسائلی كه در این زمینه ممكن است مطرح شود پاسخ دهد و تكالیف حقوقی افرادی را كه با این مسأله مرتبط هستند و یا مرتبط می شوند روشن نماید .
در حقوق ایران كه بر گرفته از حقوق متعالی و مترقی اسلام و فقه جعفری است باید بر طبق همان مبانی و اصول شرعی ( هر چند كه در منابع اولیه فقهی به طور صریح به چنین مسأله ای اشاره نشده است ) مسأله را حل نمود ، تا به چیزی بر خلاف شرع و احكام الهی عمل نشود.
1-1-2- بیان مساله
لقاح مصنوعی یعنی لقاح خارج از رحم،یا تولید انسان بیرون از رحم ،بدون آمیزش مشروع یا نامشروع وهمچنین تولید درون رحمی انسان ،از طریق کاشتن با تلقیح از مسائل نو خواسته ای است که به اقتضای پیشرفت زمان و دگرگونی های علمی مطرح شده است. با توجه به این دگرگونی ها تحقیق حاظر درباره گونه های باروری وحکم شرعی آنها ،از جمله مشروعیت موضوع فرزند دار شدن با دخالت عامل سومی بهصورت اسپرم بیگانه یا رحم بیگانه یاتخمک بیگانه ،اهدای جنین یا تخمک وغیره رابا عنایت به آیات وروایات ،اصول وقواعد فقهی وحقوقی مورد بحث وبررسی قرار می دهند .واما صورتهای مختلف تلقیح مصنوعی ونظر مخالفان وموافقان در هر مورد :1-تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر وتخمک زوجه :از نظر اکثر علما بلکه قریب به اتفاق آنها اشکالی در این نوع تلقیح وجود ندارد ،زیرا هیچ دلیلی بر حرمت آن نداریم ،در این صورت فرزند متولد شده مشروع وفرزند آنها می باشد ،فتاوای آیات عظام آیت الله محمد یزدی، سید محمد رضا گلپایگانی ،شیخ یوسف صانعی محمد مومن وسید محمد صادق روحانی این نظر را تأئید می کنند .(صمدی اهری ،1378:).2-تلقیح مصنوعی از اسپرم بیگانه با تخمک زوجه :هرگاه زنی اعم از اینکه شوهر داشته باشد وبه واسطه اختلالات جسمی عاجز از مشارکت با همسرش در تولید مثل باشد ویا شوهر نداشته باشد آیا جایز است با تلقیح نطفه مرد اجنبی خود را باردار کند ؟یا اینکه تلقیح نطفه مرد اجنبی به هر صورت ولی در خارج از رحم چه حکمی دارد؟ حال بر فرض جواز باروری مصنوعی با اسپرم غیر شوهر پدر بچه کیست ؟شوهر یا فرد صاحب اسپرم حال بر فرض جواز باروری مصنوعی با اسپرم غیر شوهر پدر بچه کیست ؟شوهر یا فرد صاحب اسپرم ؟وبر فرض اگر صاحب اسپرم تلقی شود فرزند نیز دختر باشد آیا شوهر زنبه این دختر محرم است ؟درصورتی که فرزند پسر باشد آیا زن به این پسر محرم است ؟
موافقان این صورت از صورتهای تلقیح مصنوعی این گونه حکم میدهند که این روش نیزمانند روش های دیگر جایز میباشد وفرزند به صاحب اوول واسپرم نسبت داده میشود واگر صاحب اوول واسپرم که جنین از آنها تشکیل یافته نامعین وناشناخته باشد واین دو از بانک های اسپرم گرفته شده وپس از ترکیب در رحمی کاشته شود در این فرض پس از گذشتن از جایز بودن فرایند گرفتن اوول واسپرم ونیز فرایند ترکیب آنها با یکدیگر در لوله آزمایش اشکالی در جایز بودن کشت آن نیز وجود ندارد ودلیل این حکم هم همان صدق نکردن عنوان حرام است .مقام معظم رهبری وسید محمد موسوی بجنوردی از جمله این گروه می باشند. (صمدی اهری ،35:1383).
نظر مخالفان در این مورد :اسلام اصل نظام ازدواج و خانواده راامضا کرده یعنی نظام خانوادگی ای که بر ارتباط خونی حاکم باشد طبیعی واصیل است ولقاح مصنوعی آسایش وآرامش خانواده وزندگی زناشویی را متزلزل می کند آیةالله میلانی ،صافی گلپایگانی ،بروجردی ( همان:35) وحقوق دانانی نظیر ناصر کاتوزیان ،سید حسن امامی وسید حسن صفایی از جمله این گروه می باشند.(میر هاشمی ،12:1383).
3-انتقال جنین از رحمی به رحم دیگر :این صورت خود نیز دارای صور مختلفی است .صورت اول این است که زن وشوهر از نظر بیولوژیکی وژنتیکی قادراند صاحب فرزندشوند ولی زن به علت نقص اورگانیک بدن از جمله دیابت وتالاسمی نمی تواند جنین را در رحم رشد وپرورش دهد در این صورت اسپرم وتخمک را از زوج وزوجه می گیرند وبعد از تلقیح به همسر دوم این مرد که نزدیکی با او برای این مرد حلال است تزر یق می کنند .صورت دوم این است که این ترکیب رابه زنی تزریق می کنند که نزدیکی با او برای این مرد حرام است وبه آن رحم اجاره ای(مادر جانشین) یا اصطلاحاً عاریه گفته می شود( نائب زاده،443:1380).صورت سوم این است که تخمک زن دیگر به همسر تزریق می شود مثلاًزن تخمک ندارد وتخمک را از زن دیگر می گیرند وبه آن زن تزریق می کنند و شوهر از راه شرعی با او آمیزش می کند .(همان :78).
موافقان بر اساس :1-اصل برائت 2-ضرورتهای فردی واجتماعی 3-برتری اهدای جنین بر اهدای تخمک این عمل را جایز دانسته ودر مورد صورت دوم وسوم فرزند را از آن زن و مردی می دانند که اسپرم واوول از آنها گرفته شده استنه از آن زنی که جنین را در رحم جای داده اند ونه از آن شوهر آن زن(رضانیا معلم،250:1383).مقام معظم رهبری ،آیه الله بهجت ،آیه اللهمحمد یزدی از جمله این گروه می باشند(توضیح المسائل مراجع ،135:1378)
مخالفان بر اساس :1-تغییر خلق خدا 2-اختلاط انساب 3-حفظ فرج 4-زاد و ولد غیر طبیعی 5-نفی کرامت انسان 6-تضییع حقوق کودک 7-مخالفت بامشیت الهی 8- استناد به آیه 30سوره نور ،آیه 5-7 سوره مومنون قائل به عدم جواز این صور شده اند(رضانیا ،252:1383).
آیه الله یوسف صانعی،محمد فاضل لنکرانی ،نوری همدانی،موسوی اردبیلی وحضرت امام از جمله این گروه اند(صمدی اهری ،38:1382)
فرم در حال بارگذاری ...
|
[سه شنبه 1399-10-02] [ 11:27:00 ق.ظ ]
|
