بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………… 2

اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3

پیشینه‌تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

ساختار تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

 

فصل نخست (تحلیل مفاهیم و کلیات)

1-1- مفهوم دیه………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-1-1- معنای لغوی دیه……………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-1-2- معنای اصطلاحی دیه………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-1-3- مفاهیم مرتبط با دیه……………………………………………………………………………………………………………….. 15

1-1-3-1- مفهوم ارش………………………………………………………………………………………………………………….. 15

1-1-3-1-1- معنای لغوی ارش……………………………………………………………………………………………………………… 15

1-1-3-1-2- معنای اصطلاحی ارش………………………………………………………………………………………………………. 16

1-1-3-2- مفهوم حکومت…………………………………………………………………………………………………………….. 19

1-1-3-2-1- معنای لغوی حکومت…………………………………………………………………………………………………… 20

1-1-3-2-2- معنای اصطلاحی حکومت…………………………………………………………………………………… 20

1-1-3-2-3- روش محاسبه حکومت…………………………………………………………………………………………………. 21

1-1-3-2-4- شرایط وجوب حکومت……………………………………………………………………………………………….. 24

1-2- مشروعیت دیه و حکمت تشریع آن………………………………………………………………………………………………… 25

1-2-1- مشروعیت دیه………………………………………………………………………………………………………………………. 25

1-2-2- حکمت تشریع دیه………………………………………………………………………………………………………………… 29

1-3- پیشینه­ی تاریخی دیه………………………………………………………………………………………………………………………. 29

1-3-1- دیه در میان ملل مختلف………………………………………………………………………………………………………… 30

1-3-2- دیه در شریعت‌های الهی………………………………………………………………………………………………………… 33

1-3-3- دیه در اسلام…………………………………………………………………………………………………………………………. 34

1-4- مفهوم عضو داخلی…………………………………………………………………………………………………………………………. 34

1-4-1- مفهوم عضو…………………………………………………………………………………………………………………………… 36

1-4-1-1- معنای لغوی عضو…………………………………………………………………………………………………………………. 36

1-4-1-2- معنای اصطلاحی عضو………………………………………………………………………………………………………….. 37

1-4-2- مفهوم جوف و جائفه…………………………………………………………………………………………………………….. 37

1-4-2-1- معنای لغوی جوف و جائفه……………………………………………………………………………………………………. 38

1-4-2-2- معنای اصطلاحی جوف و جائفه…………………………………………………………………………………… 40

1-4-3- تعریف عضو داخلی………………………………………………………………………………………………………………. 43

 

فصل دوم (اسباب و علل وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت)

 

 

2-1- اسباب وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت (نفس – کمتر از نفس)……………………………………………………. 46

2-1-1- قتل……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 46

2-1-2- جنایت بر کمتر از نفس………………………………………………………………………………………………………….. 48

2-1-2-1- از بین بردن عین عضو……………………………………………………………………………………………………….. 49

2-1-2-2- از بین بردن منفعت عضو………………………………………………………………………………………………………. 63

2-1-2-3- شجاج………………………………………………………………………………………………………………………………. 71

2-1-2-4- جراح…………………………………………………………………………………………………………………………… 73

2-1-2-5- آنچه که جزو چهار قسم سابق به حساب نمی‌آید…………………………………………………………… 74

2-2- علت وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت در جنایت بر کمتر از نفس………………………………………………… 75

2-2-1- علت وجوب دیه‌ی مقدر (دیه‌ی کامل و ارش مقدر)………………………………………………………………. 75

2-2-1-1- مذاهب اربعه………………………………………………………………………………………………………………… 75

2-2-1-2- امامیه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 84

2-2-2- علت وجوب دیه‌ی غیر مقدر (حکومت)……………………………………………………………………………….. 89

2-2-2-1- مذاهب اربعه………………………………………………………………………………………………………………… 89

2-2-2-2- امامیه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 90

 

فصل سوم (دیدگاه فقهاءو دلایل آن‌ ها درباره‌ دیه‌ی ‌اعضای داخلی و رویه‌ی حقوقی موجود در کشورهای اسلامی)

3-1- دیدگاه مذاهب اربعه و سبب اختلاف آن‌ ها……………………………………………………………………………………… 92

3-1-1- دیدگاه مذاهب اربعه……………………………………………………………………………………………………………… 92

3-1-2- اسباب اختلاف………………………………………………………………………………………………………………………. 93

3-1-2-1- قیاس در مقدّرات شرعی………………………………………………………………………………………………………. 94

3-1-2-1-1- معنای مقدّر…………………………………………………………………………………………………………………….. 94

3-1-2-1-2- معنای قیاس…………………………………………………………………………………………………………………… 94

3-1-2-1-3- حکم قیاس در مقدّرات شرعی……………………………………………………………………………… 95

3-1-2-1-3-1- مناقشه دلایل مانعین جریان قیاس در مقدرات………………………………………………………………… 97

3-1-2-2- دیه‌ی اعضایی که سالم بودن آن‌ ها معلوم نیست و مشکوک است………………………………….. 99

3-2- دیدگاه امامیه و سبب اختلاف………………………………………………………………………………………………………. 100

3-2-1- دیدگاه امامیه………………………………………………………………………………………………………………………….. 100

3-2-2- سبب اختلاف………………………………………………………………………………………………………………………… 100

3-2-3- اقوال امامیه و دلایل آن‌ ها…………………………………………………………………………………………………….. 101

3-3- جنایت بر جوف…………………………………………………………………………………………………………………………… 103

3-3-1- حکم جراحت جائفه در حالت عمد و خطا…………………………………………………………………………… 103

3-3-2- صدمه به اعضای داخلی بر اثر جراحت جائفه……………………………………………………………………… 104

3-4- دیه‌ی منافع مربوط به اعضای داخلی……………………………………………………………………………………………. 105

3-5- دیه‌ی اعضا و منافعی که با وجود فقدان آن‌ ها طول بقا قابل تصور نیست……………………………………….. 109

3-6- دیه‌ی عضو داخلی در قوانین کشورهای اسلامی…………………………………………………………………………… 109

3-6-1- ایران…………………………………………………………………………………………………………………………………… 109

3-6-2- سایر کشورهای اسلامی………………………………………………………………………………………………………. 110

 

فصل چهارم (جمع‌بندی و نتیجه گیری)

4-1- جمع بندی و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………….. 112

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………….. 116

پیوست …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12

چکیده

دیه مالی است که به سبب قتل انسان معصوم یا جنایت بر اعضای او واجب می‌شود. دیه‌ی اعضا به اعتبار تعیین یا عدم تعیین آن از سوی شارع به مقدر و غیر مقدر تقسیم می‌گردد. دیه‌‌ی غیر مقدر حکومت نامیده می‌شود. در فقه اهل سنت مهمترین علت تعلق دیه‌ی مقدر به یک عضو این است که آن عضو دارای منفعت باشد و در فقه امامیهبرای ثبوت دیه‌ی مقدر برای یک عضو به روایات خاص یا عام از ائمه – علیهم السلام- استناد می‌شود.

مسئله‌ی دیه‌ی اعضای داخلی بدن در میان فقهای متقدم مطرح نبوده است و در نصوص فقهی، نصی در مورد چگونگی دیه‌ی عضو داخلی نمی‌توان یافت؛ ولی معاصرین تا حدودی این مسئله را مورد توجه قرار داده‌اند. فقهای معاصر در مورد این که آیا اعضای داخلی سبب وجوب دیه‌ی مقدر هستند یا حکومت با هم اختلاف نظر دارند.دیدگاه آن دسته از علمایی که معتقدند جنایت بر عضو داخلی سبب وجوب دیه‌ی مقدر است با مقتضای نصوص وارده در باب جنایت بر کمتر از نفس هماهنگ استزیرااثبات مقادیر شرعی که دیه‌ی اعضا از جمله آن می‌باشد، از طریق قیاس جایز است اگر شرایط قیاس که مهم‌ترین آن‌ ها شناخت علت و تحقق وجود آن در فرع است، فراهم باشد. تفویت منفعت به طریق اولی در اعضای داخلی تحقق می‌یابد در نتیجه این اعضا به وجوب دیه‌ی مقدر در آن‌ ها نسبت به اعضای ظاهری احق هستند. دیگر اینکه قاعده دیه‌ی اعضای زوج و فرد عام بوده و دلیلی دال بر انصراف این قاعده نسبت به اعضای داخلی وجود ندارد. در ماده‌ی 563 قانون مجازات جدید نیز، با توجه به همین قاعده برای اعضای داخلی بدن دیه‌ی کامل مقرر شده است.

• کلیات…………………………………………………………………………………………………………..4

1-1- بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………….4

1-2- علت انتخاب موضوع……………………………………………………………………………………………………5

1-3- سابقه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………..5

1-3-1-  کتب قواعد تفسیر……………………………………………………………………………………………5

1-3-2- آثار راجع به رعایت قواعد تفسیر در منهج الصادقین………………………………………6

1-4- جنبه جدید بودن و نوآوری پژوهش…………………………………………………………………………..7

1-5- ضرورت واهمیت موضوع…………………………………………………………………………………………….7

1-6- فواید تحقیق………………………………………………………………………………………………………………..8

1-7- پرسش اصلی……………………………………………………………………………………………………………….8

1-8- پرسش های فرعی پژوهش…………………………………………………………………………………………8

1-9- فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………………………………9

1-10- پیش فرض های پژوهش…………………………………………………………………………………………..9

1-11- اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………….10

1-12- روش گرد آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………10

1-13- نتایج علمی و عقلی تحقیق……………………………………………………………………………………10

• مفهوم شناسی………………………………………………………………………………………………11

2-1- معنای لغوی تفسیر…………………………………………………………………………….…………………11

2-2- معنای اصطلاحی تفسیر…………………………………………………………………………………………..12

2-3- معنای لغوی و اصطلاحی قواعد ………………………………………………………………………………14

2-4- تعریف قواعد تفسیر…………………………………………………………………………………………………..15

2-5- انواع قواعد تفسیر……………………………………………………………………………………………………..17

فصل دوم: نگاهی به زندگی ملا فتح الله و تفسیر منهج الصادقین

• زیست نامه ملا فتح الله کاشانی…………………………………………………………………….19

  • ولادت و رشد…………………………………………………………………………………………………………19
  • استادان………………………………………………………………………………………………………………….21
  • شاگردان………………………………………………………………………………………………………………..22
  • آثار…………………………………………………………………………………………………………………………23
  • وفات………………………………………………………………………………………………………………………27

1-6-    نسبت زنده شدن پس از مرگ………………………………………………………………………………..28

2- نگاهی گذرا به تفسیر منهج الصادقین………………………………………………………………29

2-1- انگیزه نوشتن و وجه تسمیه تفسیر………………………………………………………………………….30

2-2- مباحث مقدماتی……………………………………………………………………………………………………….32

2-3- منابع تفسیری…………………………………………………………………………………………………………..34

2-4- شیوه طرح مباحث در منهج الصادقین…………………………………………………………………….42

         فصل سوم:توجه به قاعده در نظر گرفتن قرائت صحیح در منهج الصادقین

• معنای قرائت……………………………………………………………………………………………………………………………45
• لزوم در نظر گرفتن قرائت صحیح در تفسیر آیات………………………………………………………………….48
• علل ایجاد اختلاف قرائت و قراء سبعه…………………………………………………………………………………….49

3-1- اختلاف قرائت تا زمان جمع آوری مصحف امام…………………………………………………………….49

3-2- اختلاف قرائت بعد از مصحف امام و به وجود آمدن قراء سبعه…………………………………….51

• بی نقطه بودن حروف……………………………………………………………………………………………51
• نداشتن اعراب و حرکات……………………………………………………………………………………….52
• ننوشتن الف در وسط کلمات………………………………………………………………………………..52
• ابتدایی بودن خط………………………………………………………………………………………………….53

4- عدم تواتر قرائت های سبعه……………………………………………………………………………………………………..54

5- دلایل معتقدان به تواتر قرائات سبعه……………………………………………………………………………………….56

• اعتقاد به تواتر قرآن……………………………………………………………………………………………….56

نقد……………………………………………………………………………………………………………………………56

• اهتمام صحابه و تابعان به قرآن…………………………………………………………………………….58

نقد……………………………………………………………………………………………………………………………58

• ادعای اجماع………………………………………………………………………………………………………….58

نقد…………………………………………………………………………………………………………………………..59

• حدیث احرف سبعه……………………………………………………………………………………………….60

نقد……………………………………………………………………………………………………………………………60

6- معیار های تشخیص قرائت صحیح…………………………………………………………………………………………..62

7-معتبر بودن قرائت حفص از عاصم…………………………………………………………………………………………….65

8-روش ملا فتح الله از حیث توجه به قرائت صحیح……………………………………………………………………..65

 

9-نقد و بررسی روش ملا فتح الله از حیث توجه به قرائت صحیح……………………………………………….73

9-1- امتیازات………………………………………………………………………………………………………………………….73

9-2- کاستی ها……………………………………………………………………………………………………………………….74

           فصل چهارم: توجه به مفردات و تبیین آن ها در تفسیر منهج الصادقین

1- راه های شناخت معانی مفردات قرآن………………………………………………………………………………………77

• قرآن کریم……………………………………………………………………………………………………………..77
• روایات پیامبر9و امامان معصوم:…………………………………………………………………77

1-3-       فرهنگ عامه عصر نزول………………………………………………………………………………………….78

• سخنان صحابه …………………………………………………………………………………………………….80

1-5-        سخن لغت شناسان…………………………………………………………………………………………………80

2- توجه به معانی مختلف لفظ……………………………………………………………………………………………………..81

3- شناسایی معنای حقیقی و مجازی و فرق نهادن بین آن ها……………………………………………………82

4- روش ملا فتح الله در توجه به مفردات……………………………………………………………………………………..83

4-1- استناد به آیات دیگر……………………………………………………………………………………………………….83

4-2- استناد به روایات پیامبر9و امامان معصوم:………………………………………………………….85

4-3- توجه به فرهنگ عامه مردم عصر نزول………………………………………………………………………….87

4-4- استناد به سخنان صحابه و اهل لغت……………………………………………………………………………..89

4-5- اشاره به وجود معانی مختلف در لفظ………………………………………………………………………….. 90

4-6- شناسایی معنای حقیقی و مجازی و فرق نهادن میان آن ها………………………………………..91

5- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به مفردات……………………………………………………………….92

5-1- امتیازات………………………………………………………………………………………………………………………….93

5-2- کاستی ها………………………………………………………………………………………………………………………..93

           فصل پنجم: توجه به قاعده در نظر گرفتن ادبیات عرب در فهم و تفسیر قرآن

1- ادله اهمیت توجه به ادبیات عرب در تفسیر قرآن…………………………………………………………………..98

1-1- آیات قرآن……………………………………………………………………………………………………………………..99

1-2- روایات معصومین:………………………………………………………………………………………………….101

1-3- سخنان مفسران و دانشمندان علوم قرآنی………………………………………………………………….104

1-4- بنای عقلاء……………………………………………………………………………………………………………………105

2- روش ملا فتح الله در توجه به ادبیات عرب……………………………………………………………………………105

3- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به ادبیات عرب……………………………………………………..110

3-1- امتیازات……………………………………………………………………………………………………………………….110

3-2- کاستی ها…………………………………………………………………………………………………………………….110

           فصل ششم:توجه به قراین تفسیر در منهج الصادقین

1- تعریف و اقسام قراین……………………………………………………………………………………………………………..114

2- دلیل لزوم توجه به قراین………………………………………………………………………………………………………115

3- سیاق………………………………………………………………………………………………………………………………………115

3-1- اهمیت توجه به سیاق در تفسیر…………………………………………………………………………………117

3-2- انواع سیاق……………………………………………………………………………………………………………………119

3-2-1- سیاق کلمات……………………………………………………………………………………………………..119

3-2-2- سیاق جمله ها…………………………………………………………………………………………………..121

3-2-3- سیاق آیات…………………………………………………………………………………………………………122

3-2-4- سیاق سوره ها……………………………………………………………………………………………………122

3-3- روش ملا فتح الله در بهره گیری از سیاق……………………………………………………………………123

4- سبب نزول……………………………………………………………………………………………………………………………..127

4-1- اهمیت توجه به سبب نزول…………………………………………………………………………………………128

4-2- روش ملا فتح الله در توجه به سبب نزول…………………………………………………………………..129

5- شان نزول……………………………………………………………………………………………………………………………….133

5-1- روش ملا فتح الله در توجه به شان نزول…………………………………………………………………….135

6- توجه به فرهنگ زمان نزول…………………………………………………………………………………………………..137

7- زمان و مکان نزول آیات…………………………………………………………………………………………………………139

8- استفاده از آیات دیگر به عنوان قرینه……………………………………………………………………………………141

9- استفاده از روایات به عنوان قرینه………………………………………………………………………………………….147

9-1- ادله اهمیت توجه به روایات به عنوان قرینه در تفسیر……………………………………………….148

9-1-1- دلیل عقلی…………………………………………………………………………………………………………148

9-1-2- آیات قرآن………………………………………………………………………………………………………….149

9-1-3- روایات………………………………………………………………………………………………………………..150

9-2- روش ملا فتح الله در استفاده از روایات به عنوان قرینه……………………………………………..151

10- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به قراین……………………………………………………………..153

10-1- امتیازات…………………………………………………………………………………………………………………….153

10-2- کاستی ها…………………………………………………………………………………………………………………..156

            فصل هفتم: در نظر گرفتن انواع دلالت ها در تفسیر منهج الصادقین

1- تعریف دلالت و اقسام آن…………………………………………………………………………………………….161

1-1- دلالت اقتضاء……………………………………………………………………………………………………..162

1-2- دلالت تنبیه……………………………………………………………………………………………………….164

1-3- دلالت اشاره……………………………………………………………………………………………………….164

1-4- دلالت مفهومی کلام…………………………………………………………………………………………..166

2- روش ملا فتح الله در توجه به انواع دلالت ها……………………………………………………………..169

3- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به انواع دلالت ها……………………………………….173

3-1- امتیازات……………………………………………………………………………………………………………..173

3-2- کاستی ها…………………………………………………………………………………………………………..173

نتایج ……………………………………………………………………………………………………….175

پیشنهادات………………………………………………………………………………………………..180

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………181

 

چکیده

بر هر مفسری لازم است قبل از پرداختن به تفسیر قرآن، قواعد و اصولی را در نظر بگیرد تا براساس آن ها به تفسیر قرآن بیردازد و مراد و مقصود آیات را بدست آورد. این قواعد که به قواعد تفسیر معروف هستند عبارت از دستور العمل های کلی مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی اند که رعایت آن ها توسط مفسر سبب دوری وی از خطا و اشتباه و ارائه تفسیری ضابطه مند می شود.

ما در این پژوهش بر آن شدیم تا تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین اثر ملا فتح الله کاشانی از مفسران شیعی قرن دهم را از حیث رعایت و توجه به این قواعد بررسی کنیم، بدین جهت پنج قاعده اساسی در تفسیر یعنی توجه به قرائت صحیح ، توجه به ادبیات عرب، تبیین مفردات، در نظر گرفتن قراین، در نظر گرفتن انواع دلالت ها را در این تفسیر مورد بررسی قرار دادیم.

این پژوهش در هفت فصل تدوین شده است، در فصل اول به بررسی کلیات پرداخته ایم و در فصل دوم زندگی نامه مفسر و معرفی تفسیر منهج الصادقین مطرح شده است؛ در فصل سوم تا هفتم نیز به ترتیب قواعد توجه به قرائت صحیح، توجه به ادبیات عرب، توجه به تبیین مفردات، در نظر گرفتن قراین و توجه به انواع دلالت ها، در تفسیر منهج الصادقین مورد بررسی قرار گرفته است.

مفسر، ترجمه آیات را ضمن تفسیر مطرح کرده و ترجمه و تفسیر را بر اساس قرائت ابوبکر از عاصم  و گاه نیز موافق قرائت حفص از عاصم بیان می کند و در اکثر موارد به قرائت حفص نیز متعرض می شود. از آنجا که هدف مفسر، تألیف تفسیری ساده و قابل فهم برای عامه مردم بوده است، می توان اذعان کرد که روش وی در توجه به مفردات و قواعد ادبی شایسته و در خور تحسین است. همچنین استفاده فراوان از آیات و روایات و قراین دیگر که مفسر را در فهم صحیح آیات کمک می کند، در تفسیر منهج الصادقین جلوه آشکاری دارد؛ به علاوه این که مفسر هر چند تصریحی به نام دلالت ها ندارد، با این وجود از معنای حاصل از دلالت ها در تفسیر خویش استفاده کرده است.

مقدمه

قرآن کریم کامل ترین و جامع ترین و آخرین پیام الهی برای دستیابی بشر به سعادت و رستگاری و مایه هدایت تمام انسان ها است«هُدًى لِّلنَّاسِ»[1] و چگونگی برخورداری از این هدایت در گرو فهم و کشف رموز این کتاب الهی است و کشف این رموز تنها از طریق فهم صحیح آن به دست می آید.

بدین جهت خداوند خود را معلم و مفسّر قرآن معرفی کرده است(الرَّحْمَنُ* عَلَّمَ الْقُرْآنَ)[2]، به علاوه آیات قرآن نیز خود مبین و مفسّر یکدیگر هستند؛ در مرحله بعد رسول خدا برای اصحاب و یاران خویش آیات قرآن را تبیین می کرده است تا آن ها از هدایت این کتاب برخوردار شوند و خداوند تفسیر و تبیین قرآن را یکی از وظایف پیامبر9بیان کرده است.(وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ)[3]؛ بعد از پیامبر9نیز به تبع ایشان اهل بیت3به تفسیر و تبیین قرآن پرداخته اند و در طول دوران حیات خویش به رهنمود های آن توجه داشته و برای اصحاب و یاران خویش آن را بیان کرده اند؛ تفسیری که توسط پیامبر9و ائمه3بیان می شد به دلیل اتصال علم آن ها به علم الهی از هر گونه خطا و اشتباه عاری بود.

دانشمندان و مفسّران شیعه نیز در طول تاریخ تحت آموزش اهل بیت3به تفسیر قرآن همت گماشتند و آثار جاودانه ای از خود به جای نهادند اما با وجود تلاش های فراوان صورت گرفته از سوی این مفسّران باز هم تفسیر قرآن در طول تاریخ دچار ضعف ها و نقص هایی شده است و این امر را می توان نتیجه عدم توجه کافی به رعایت قواعد و ضوابط تفسیر دانست. قواعد تفسیر، قوانین و ضوابط کلی ای هستند که مفسّر باید با در نظر گرفتن آن ها اساس و شالوده تفسیر خویش را پی ریزی کند و بر اساس آن ها به تفسیر قرآن بپردازد؛ به گونه ای که عدم رعایت آن ها موجب خطا و اشتباه در تفسیر خواهد شد. برخی از قواعد تفسیر عبارتند از: توجه به قرائت صحیح، در نظر گرفتن مفردات و تبیین آن ها، توجه به قواعد و ادبیات عرب، توجه به قراین و در نظر گرفتن انواع دلالت ها.

تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین اثر مفسّر گرانقدر ملا فتح الله کاشانی از مفسّران شیعی قرن دهم هجری، تفسیری است که ما در این پژوهش به بررسی آن از حیث رعایت قواعد تفسیر خواهیم پرداخت.

این تفسیر که به زبان فارسی نگاشته شده است، بدون شک یکی از بهترین و جامع ترین تفاسیر فارسی تالیف شده در عصر خویش بوده است.

در پژوهش حاضر که در هفت فصل نگاشته شده است در فصل نخست به بیان مفاهیم و کلیات از قبیل تفسیر، قواعد تفسیر و لزوم توجه به آن ها می پردازیم؛ در فصل دوم نگاهی به زندگی ملا فتح الله صاحب تفسیر منهج الصادقین و دیگر آثار وی داریم و در فصل سوم تا هفتم نیز به بررسی پنج قاعده تفسیری بعنی در نظر گرفتن قرائت صحیح، توجه به مفردات، توجه به قواعد ادبی، توجه به قراین، در نظر گرفتن انواع دلالت ها، در تفسیر منهج الصادقین و میزان رعایت آن ها در این تفسیر خواهیم پرداخت.

در زمینه قواعد تفسیر کتب و مقالاتی تالیف شده است مانند «قواعد التفسیر لدی الشیعه والسنه» اثر محمد فاکر میبدی، «قواعد التفسیر جمعاً و دراسهً» از خالدبن عثمان سبت، «اصول التفسیر و قواعده» از خالد عبدالرحمن عک، و «روش شناسی تفسیر قرآن» از علی اکبر بابایی که در فصل دوم آن به بیان هفت قاعده کلی از قواعد تفسیر پرداخته است. اما این آثار تنها به ذکر قواعد تفسیر پرداخته و تفسیر خاصی را از حیث رعایت این قواعد مورد بررسی قرار نداده اند.

در مورد رعایت قواعد تفسیر در منهج الصادقین، با وجود این که این تفسیر حاوی مطالب تفسیری رفیع و در خور تامل بسیاری است، باید گفت آن گونه که شایسته است، مورد بررسی قرار نگرفته است و با تحقیقی که درباره کتب و مقالات و پایان نامه هایی که در رابطه با ملا فتح الله کاشانی و تفسیر منهج الصادقین انجام گرفته، روشن می شود که اکثر این آثار به منهج و روش تفسیری آن اشاره کرده اند و قواعد مورد 

فصل اول : مفاهیم و کلیات

1-1-کلیات… 8

1-1-1- بیان مسئله و سوال اصلی و سوال های فرعی… 8

1-1-2- سوالات تحقیق… 8

1-1-3- فرضیات تحقیق… 9

1-1-4- روش تحقیق… 9

1-1-5- پیشینه تحقیق… 9

1-1-6-اهداف تحقیق… 9

1-1-7-اهمیت و ضرورت تحقیق… 9

1-2- مفاهیم.. 10

علم انبیاء. 10

عصمت انبیاء. 10

بیوت انبیاء. 10

ذریه. 10

1-1-8-سازماندهی پژوهش….. 10

فصل دوم : رابطه علم و عصمت در قرآن

2-1- رابطه علم و عصمت در قرآن.. 13

2-1-1- رابطۀ علم و عقل… 15

2-1-2- عقول انبیا سلام الله علیهم.. 17

2-1-3 رابطه علم و عصمت رابطه علت با معلول است…. 23

2-1-4- حضرت آدم هیچ وقت معصیت خدا را نکرده است…. 23

فصل سوم : ماهیت، کیفیت و ویژگی های علم انبیاء (علیهم السلام) از منظر قرآن

3-1- ماهیت، کیفیت و ویژگی های علم انبیاء (علیهم السلام) از منظر قرآن.. 26

3-1-1- تعریف این علم.. 26

3-1-2- منشا علم لدنی انبیاء علیهم السلام: 30

3-1-3- معلوم این علم.. 32

3-1-4- جهت صدور این علم.. 33

3-1-5- آثار این علم.. 34

3-1-5-1-عدم تنافی این علم با اختیار. 35

3-2- نتیجه بحث…. 39

فصل چهارم : محیط فرهنگی، تربیتی و خانوادگی انبیاء

4-1- محیط فرهنگی، تربیتی و خانوادگی انبیاء. 41

4-1-1- کشف از فضایِ حضورِ انبیاء علیهم السلام. 41

4-1-1-1- دلالت آیه 97 سوره نحل… 41

4-1-1-1-1- مقرون بودن ایمان و عمل صالح.. 42

4-1-1-1-2- حیات طیبه انسانی… 42

4-1-1-1-3- حیثیت وجودی حیات طیبه. 43

 

4-1-1-1-4- کیفیت حیات طیبه. 45

4-1-1-2- دلالت آیه نور. 48

4-1-1-2-1- بیوت معنوی انبیاء. 48

4-1-1-2-1-1- وحی به مادر حضرت موسی… 55

4-1-1-2-2- مادرحضرت عیسی علیه السلام. 57

4-1-1-2-3- دختران حضرت شعیب علیه السلام. 61

4-1-1-3- رشد حِکمی باعث جزم علمی و عزم عملی… 64

4-1-1-3-1- حضرت موسی علیه السلام. 69

4-1-1-3-2- حضرت عیسی علیه السلام:‌ 85

4-1-1-3-3- حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله. 100

نتیجه نهایی… 108

منابع و مآخذ.. 109

چکیده

مسئله عصمت انبیا مسئله ای بوده است که در طول قرن ها مورد بحث علمای رشته های گوناگون مانند علمای کلام و تفسیر و حدیث و عرفان بوده است که این اهتمام دانشمندان نشان دهنده ی اهمیت این مسئله است ولی در اغلب کتب کلام و عقاید، مسئله فارغ از هر گونه تشریح و تبیین طرح می شود بیشتر ادله عقلی گفته می شود

در حالی که قرآن مرجع تمام عقاید است و می توان مباحث عقاید را به قرآن عرضه کرد به همین جهت، قرآن بهترین مبین مسئله عصمت انبیا است و سیر خاصی و منهج ویژه ای را برای این مسئله پیموده است به این گونه که قرآن با تبیین علمی خاص، این علم را برای انبیا ثابت می کند که نتیجه آن شؤونات مختلف و از جمله این شؤون عصمت انبیا است.

قرآن این علم را منسوب به خانواده ها و بیوت انبیا می داند و وقتی ملاحظه بشود که قرآن مسائل زندگی انبیا و نحوه تولد و معرفی والدین انبیا در سیاق خاصی از آیات قرار داده است به این اصل می رسیم که این بیوت و فرهنگ حاکم بر آنها علل و عوامل این علم هستند از جهت دیگر این علم از طریق ذریه به نسل بعد منتقل می شود و در اختیار فرزندان قرار می گیرد. پس این علم ویژه در بیوت خاص بوده و با تقدیر حکیمانه خداوند به دیگران منتقل می شود این جهت بررسی عصمت انیبا با راهنمایی قرآن باعث می شود که عصمت ملموس بشود و ادله آن با شرح حقیقت علم به سر منزل مقصود برسد.
مقدمه
عصمت انبیا از ضرویات ادیان آسمانی است به عبارت دیگر همان طور که بعثت انبیا به حکم عقل، ضروری است عصمت انبیا همچنین ضروری است.

عصمت در مناط های گوناگون بحث می شود، عصمت در دریافت وحی و حفظ وحی و ابلاغ وحی. ولی مسئله مورد بحث، عصمت از خطیئه و اشتباه و معاصی حتی در حد صغیره است که به عصمت در ابلاغ وحی برگشت دارد. برای حل این مسئله به طور معمول و رایج از ادله عقلی در کتابهای کلامی و تفسیری بحث شده است و در کتب مخصوص به خود مورد کاوش و بررسی قرار گرفته است که اغلب این مباحث تکرار می شود گرچه به قلم نویسنده است ولی استدلال به همان شاکله رایج خود باقی مانده است.

فصل اول:  کلیات پژوهش… 1

1-1- فساد … 2

1-2- اداره 3

1-3- فساد اداری . 3

1-4- واژگان مترادف فساد در قرآن و حدیث.. 4

1-5- مفهوم اصطلاحی فساد اداری در قرآن و حدیث.. 8

1-6- فساد اداری، تخلف اداری و جرم اداری.. 9

1-7- فساد اداری، ماهیت قانونی یا اخلاقی؟. 10

1-8- نسبت دین و فساد اداری.. 11

1-9- پیشینه فساد اداری.. 12

1-10- سابقه پژوهش های انجام شده 13

1-11- ضرورت انجام پژوهش.. 16

1-12- اهداف پژوهش.. 17

1-13- سوالات پژوهش.. 17

1-14- روش انجام پژوهش.. 18

1-15- محدودیت‌های پژوهش.. 18

فصل دوم: حوزه های مطالعه فساد اداری و انواع آن. 19

مقدمه. 20

2-1- حوزه های مطالعه فساد اداری.. 20

2-1-1-  حاکمیت.. 20

2-1-2-  اصلاحات اجتماعی.. 21

2-1-3-  مصادیق فساد اداری.. 25

2-1-3-1- ارتشاء. 25

2-1-3-2- اختلاس.. 29

2-1-3-3- قبیله گرایی.. 31

2-1-3-4- تقلب و تزویر. 34

2-1-3-5- اسراف.. 37

2-1-4-  مصادیق مفسدان اداری.. 38

2-2- انواع فساد اداری.. 42

2-2-1- فساد تصادفی- فساد نظام مند. 43

2-2-2-  فساد خرد- فساد کلان. 44

2-2-3- فساد سیاه- فساد خاکستری- فساد سفید. 44

2-2-4- فساد سیاسی.. 44

2-2-5- فساد اقتصادی و مالی.. 45

2-3- بررسی انواع فساد اداری در قرآن و حدیث.. 45

2-3-1- فساد فردی و تصادفی در مقابل فساد سازمان یافته و نظام مند. 46

2-3-2- فساد خرد-  فساد کلان. 48

2-3-3- فساد  سیاه- فساد خاکستری- فساد سفید. 50

2-3-4- فساد سیاسی.. 52

2-3-5- فساد اقتصادی و مالی.. 56

فصل سوم: عوامل پدید آورنده فساد  اداری.. 59

مقدمه. 60

3-1- عوامل فساد اداری در مطالعات مدیریت.. 60

3-2- عوامل فساد اداری از دیدگاه قرآن و حدیث.. 64

3-2-1-  عوامل شخصی.. 64

 

3-2-1-1- تأمین نیازهای زیستی.. 65

3-2-1-2- کسب منزلت و قدرت.. 68

3-2-1-3- فزون خواهی و رفاه طلبی.. 71

3-2-1-4- فقدان ایمان و عدم التزام  به اصول شرعی.. 74

3-2-2- عوامل اقتصادی.. 76

3- 2-3- عوامل فرهنگی و اجتماعی.. 81

3-2-4- عوامل قضایی.. 86

3-2-5- عوامل سیاسی و اداری.. 88

فصل چهارم: راهکارهای مقابله با فساد اداری.. 94

مقدمه: 95

4-1- راهکارهای مبتنی بر اخلاق. 96

4-1-1- اخلاق فردی.. 96

4-1-2- اخلاق اجتماعی.. 100

4-2- راهکارهای مبتنی بر قانون. 105

4-2-1- راهکارهای سیاسی و اداری.. 106

4-2-1-1- تعادل در عدم تمرکز اداری.. 106

4-2-1- 2- اصلاحات ساختاری.. 108

4-2-1-3-  برکناری عناصر فاسد. 109

4-2-1-4- دقت درگزینش کارگزاران. 111

4-2-1-5- برخورداری مدیران از قدرت مرجعیت.. 113

4-2-1-6- حفظ شئون و ارتقاء منزلت کارکنان. 114

4-2-1-7- برقراری نظام تشویق و تنبیه مناسب.. 116

4-2-1-8- نظارت و بازرسی.. 118

4-2-2- راهکارهای اقتصادی.. 120

4-2-3- راهکارهای فرهنگی.. 124

4-2-4- راهکارهای قضایی.. 125

نتیجه گیری.. 129

منابع. 131

چكیده انگلیسی…………. 14
فهرست شکل ها

شکل شماره(2-1) رابطه فساد اداری با قانون و اخلاق.. 11

شکل شماره(2-2) رابطه فساد اداری با دین، اخلاق و قانون  12

1-1-مقدمه. 2

1-3-پیشینه ی تحقیق.. 3

1-4-اهمیت پژوهش… 5

1-6-پرسش های پژوهش… 5

1-7-فرضیه های پژوهش… 6

1-8-چه کاربردهایی از انجام این تحقیق متصور است؟. 6

1-9-روش پژوهش و گرد آوری اطلاعات.. 6

فصل دوم. 7

2-1. بررسی پژوهشهای انجام شده 8

2-1. قصد انعقاد بیع شرط.. 31

2-2. شرایط صحت بیع شرط.. 31

2-3. شرایط شرط در بیع شرط.. 32

2-4. آثار بیع شرط.. 32

2-7. ماهیت حقوقی اسقاط.. 40

2-8. اسقاط صریح یا ضمنی.. 41

2-9. اسقاط حق خیار با منتفی شدن مبنای آن. 41

2-10. اسقاط خیار 42

فصل سوم. 45

مستثنیات ادله صحت شرط و شرط در بیع خیاری.. 45

3-1. شرط در بیع خیاری خلاف مقتضای عقد است.. 47

3-2. شرط در بیع خیاری حیله رباست.. 48

3-3. حیله های ربا 48

3-4. بیع خیاری و حیل ربا 48

3-5. اقسام بیع خیاری.. 50

3-6. تقسیم بیع خیاری از جهت انواع شرط رد ثمن.. 52

3-7. احکام بیع خیاری.. 53

فصل چهارم. 86

کاربرد بیع خیاری در بانکداری و بازارهای مالی.. 86

4-1. تعریف بانک و اهداف آن. 87

4-2. انواع تسهیلات اعطایی بانکها 89

4-3. اقسام بیع خیاری و تعیین اقسام متناسب در بانکداری.. 96

4-5. ظرفیت فقهی بیع خیاری در تخصیص منابع. 100

4-6. کاربرد بیع خیاری در بازارهای مالی نقد. 104

4-7. اوراق مالی قابل خرید و فروش… 106

4-8. بیع خیار در بازارهای مشتقه. 109

4-8-1. بازارهای مشتقه. 109

4-8-2. بازار نقد و مشتقه. 109

 

4-8-3. انواع قراردادها در بازارهای مشتقه. 110

4-14-4. دیدگاه فقهی ابزارهای مشتقه. 110

4-8-5.کاربردهای بیع خیار در بازارهای مشتقه. 111

5-11-2. تحلیل فرضیات.. 115

4-8-7. جمع بندی.. 118

 

فهرست جداول

جدول4- 1: توزیع فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان.. 113

جدول4- 2: توزیع فراوانی وضعیت تحصیلات پاسخ دهندگان.. 113

جدول4- 3: توزیع فراوانی سمت سازمانی پاسخ دهندگان.. 114

جدول4- 4: توزیع فراوانی سابقه خدمت پاسخ دهندگان.. 114

جدول4- 5: نتایج آزمونt  تک نمونه فرضیه اول.. 115

جدول4- 6: نتایج آزمونt  تک نمونه فرضیه دوم. 116

جدول4- 7: نتایج آزمونt  تک نمونه فرضیه سوم. 116

جدول4- 8: نتایج آزمونt  تک نمونه فرضیه چهارم. 117

چكیده

تحقیق حاضر با هدف بررسی فقهی اقتصادی بیع خیاری و پیامدهای آن در چهار فصل انجام گرفت. در فصل اول مقدمه پژوهش را بیان کردیم، فصل دوم به پژوهش هایی که از گذشته در رابطه با این موضوع صورت گرفته اختصاص داده شد. فصل سوم به به مستثنیات ادله صحت شرط در بیع خیاری و تا حدودی بررسی فقهی بیع خیاری پرداخته شد و در فصل چهارم هم خلاصه ای از کاربردهای بیع خیاری در محدوده کمی از اقتصاد پرداخته شد.روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی  بوده که جامعه آماری شامل کلیه کارکنان و مشتریان بانکهای صادرات و سپه شهر زاهدان می­باشد. روش نمونه گیری تصادفی ساده که تعداد 300 نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب گردیدند. روش گردآوری اطلاعات از طریق پرسشنامه انجام گرفت. جهت جمع آوری اطلاعات مربوط به تحقیق از پرسشنامه محقق ساخته که شامل19 سوال 5 درجه­ای می­باشد، روایی این پرسشنامه ­ها از نوع محتوایی و پایایی آن­ها با بهره گرفتن از ضریب آلفای كرونباخ به ترتیب (87/0)برآورد گردید. برای تحلیل آماری داده ­ها از آزمون جدول توزیع فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار و برای تحلی فرضیه ­ها از آزمونt  تک نمونه استفاده گردید. یافته­ های پژوهش حاكی از آن است که بیع خیاری بر بانکداری اسلامی تاثیر دارد و از بیع خیاری می­توان در نظام بانکداری بدون ربا استفاده نمود. همچنین بیع خیاری حق ضرر برای بایع و مشتری قائل می­ شود. یافته­ ها حاکی از اینست میزان آگاهی مشتریان پایین­تر از حد متوسط است.
1-1-مقدمه
عقد بیع از جمله مهمترین عقود معین و مشهورترین آنهاست و نسبت به سایر عقود وتصرفات قانونی،کاربرد بیشتری در روابط میان افراد دارد، و نه تنها امروز بلکه در گذشته نیز اساس معاملات و روابط تجاری مبتنی بر آن بوده است، این بدان جهت است که انسان طبعاً مدنی و اجتماعی است و نمی تواند به تنهایی نیازهای خود را برطرف سازد، از اینرو در کتب فقهی وحقوقی، بحث از بیع مقدم بر همه عقود دیگر مطرح می شود چندان که قواعد و شروط مربوط به آن،مبنای سایر تصرفات نیز واقع شده است.