فصل اول:کلیات…………………………….. 5

1 -1 بخش اول: نوجوان……………………………. 6

1-1-1 تعریف دوره نوجوانی…………………………….. 6

1-1-2 خصوصیات این دوره…………………………… 6

1-2 بخش دوم: تعریف ادبیات کودک و نوجوان……………………. 8

1-2-1 هدف از داستان نویسی…………………………….. 9

1-2-2 داستان نوجوان……………………………. 10

1-2-3 وظایف ادبیات کودک و نوجوان……………………………. 11

فصل دوم:شخصیت پردازی…………………………….. 12

2-1 بخش اول: تعاریف……………………………… 13

2-1-1 تعریف شخصیت…………………………….. 13

2-1-1-1 تفاوت تیپ و شخصیت…………………………….. 14

2-2 بخش دوم: شیوه‌های شخصیت پردازی…………………………….. 15

2-2-1 شیوه کلی: مستقیم،  غیرمستقیم……………………………. 15

2-2-1-1 روش مستقیم……………………………. 16

2-2-1-2 روش‌های غیر مستقیم……………………………. 16

2-2-1-2-1 کنش……………………………… 17

2-2-1-2-2 گفتار……………………………. 17

2-2-1-2-3 نام……………………………. 18

2-2-1-2-4 محیط و وضع ظاهری…………………………….. 18

2-3 بخش سوم: انواع شخصیت‌های داستانی…………………………….. 20

2-3-1 کلی: پویا و ایستا (یا ساده و جامع)…………………………… 20

2-3-2 جزئی: انواع شخصیت‌های فرعی به تفصیل……………………………. 20

2-3-1-1 شخصیت پویا ……………………………20

2-3-1-2 شخصیت ایستا…………………………… 20

2-3-1-3 شخصیت ساده و جامع……………………………. 21

2-3-2 انواع شخصیت‌های فرعی به تفصیل……………………………. 22

2-3-2-1شخصیت قراردادی…………………………… 22

2-3-2-2 شخصیت نوعی…………………………… 22

2-3-2-3شخصیت نمونه…………………………… 22

2-3-2-4 شخصیت شرور…………………………… 23

2-3-2-5 شخصیت‌های غیرواقعی…………………………… 23

2-3-2-6 شخصیت تمثیلی……………………………24

2-3-3 شخصیت‌های اصلی و فرعی…………………………….. 24

2-3-3-1 شخصیت اصلی…………………………… 24

2-3-3-2 شخصیت فرعی…………………………… 25

فصل سوم: تحلیل و بررسی شخصیت‌های داستان‌ها ………………….26

3-1 سال 70……………………………. 27

3-1-1 زندگی نامه……………………………. 27

3-1-2 گل‌های سرخ کاغذی…………………………….. 27

3-1-2-1 خلاصه……………………………. 27

3-1-2-2 درونمایه……………………………. 28

3-1-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 29

3-1-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 31

3-2 سال 71……………………………. 38

3-2-1 زندگی نامه……………………………. 38

3-2-2 دیگر از پرستوها خبری نیست…………………………….. 38

3-2-2-1 تا صبح در باران……………………………. 38

3-2-2-1-1 خلاصه……………………………. 38

3-2-2-1-2 درونمایه……………………………. 39

3-2-2-1-3 تحلیل کلی…………………………….. 39

3-2-2-1-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 40

3-2-2-2 یاوران حرّ……………………………. 42

3-2-2-2-1خلاصه……………………………. 42

3-2-2-2-2 درونمایه……………………………. 43

3-2-2-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 43

3-2-2-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 44

3-2-2-3 انتظار……………………………. 47

3-2-2-3-1خلاصه……………………………. 47

3-2-2-3-2 درونمایه……………………………. 47

3-2-2-3-3 تحلیل کلی…………………………….. 47

3-2-2-3-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 47

3-2-2-4 در مسیر بازگشت…………………………….. 48

3-2-2-4-1 خلاصه……………………………. 48

3-2-2-4-2 درونمایه……………………………. 49

3-2-2-4-3 تحلیل کلی…………………………….. 49

3-2-2-4-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 49

3-2-2-5 راهی برای فرار……………………………. 52

3-2-2-5-1 خلاصه……………………………. 52

3-2-2-5-2 درونمایه……………………………. 53

3-2-2-5-3 تحلیل کلی…………………………….. 53

3-2-2-5-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 53

3-2-2-6 با پرستوهای مهاجر……………………………. 57

3-2-2-6-1خلاصه……………………………. 57

3-2-2-6-2 درونمایه……………………………. 58

3-2-2-6-3 تحلیل کلی…………………………….. 58

3-2-2-6-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 58

3-3 سال 72……………………………. 63

3-3-1 زندگی نامه……………………………. 63

3-3-2 تحلیل کتاب…………………………….. 63

3-3-3 مشق خاکی…………………………….. 63

3-3-3-1 آن شب عجیب…………………………….. 63

3-3-3-1-1خلاصه……………………………. 63

3-3-3-1-2 درونمایه……………………………. 64

3-3-3-1-3 تحلیل کلی…………………………….. 64

3-3-3-1-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 65

3-3-3-2  شب حادثه……………………………. 68

3-3-3-2-1 خلاصه……………………………. 68

3-3-3-2-2 درونمایه……………………………. 69

3-3-3-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 70

3-3-3-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 70

3-3-3-3 جزیره تپه ماهورها…………………………… 73

3-3-3-3-1خلاصه……………………………. 73

3-3-3-3-2 درونمایه…………………………… 74

3-3-3-3-3 تحلیل کلی…………………………….. 74

3-3-3-3-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 74

3-4 سال 73…………………………… 77

3-4-1 زندگی نامه……………………………. 77

3-4-2 دست‌ها پشت گردن……………………………. 77

3-4-2-1 خلاصه……………………………. 77

3-4-2-2 درونمایه……………………………. 78

3-4-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 78

3-4-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 79

3-5 سال 74……………………………. 86

3-5-1 زندگی نامه……………………………. 86

3-5-2 در سوگ سهراب…………………………….. 86

3-5-2-1 خلاصه……………………………. 86

3-5-2-2 درونمایه……………………………. 87

3-5-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 87

3-5-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 88

3-6 سال 75……………………………. 100

3-6-1 زندگی نامه……………………………. 100

3-6-2 مهمان مهتاب…………………………….. 100

3-6-2-1 خلاصه……………………………. 100

3-6-2-2 درونمایه……………………………. 101

3-6-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 102

3-6-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 102

3-7 سال 76……………………………. 124

3-7-1 زندگی نامه……………………………. 124

3-7-2 زمانی برای بزرگ شدن……………………………. 124

3-7-2-1 خلاصه……………………………. 124

3-7-2-2 درونمایه……………………………. 125

3-7-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 126

3-7-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 126

3-8 سال 77……………………………. 134

3-8-1 نصف کشتی؟ نصف دریا!…………………………… 134

3-8-1-1 خلاصه……………………………. 134

3-8-1-2 درونمایه……………………………. 135

3-8-1-3 تحلیل کلی…………………………….. 135

3-8-1-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 136

3-9 سال 78……………………………. 143

3-9-1 زندگی نامه……………………………. 143

3-9-2 گردان چهار نفره…………………………… 144

3-9-2-1 خلاصه……………………………. 144

3-9-2-2 درونمایه……………………………. 145

3-9-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 145

3-9-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 146

3-10 سال 79……………………………. 153

3-10-1 زندگی نامه……………………………. 153

3-10-2 آن مرد در باران رفت…………………………….. 153

3-10-2-1خلاصه……………………………. 153

3-10-2-2 درونمایه……………………………. 155

3-10-2-3 تحلیل کلی…………………………….. 155

3-10-2-4 تحلیل شخصیت…………………………….. 157

فصل چهارم: نتیجه ­گیری…………………………….. 170

منابع و مآخذ……………………………..174

چکیده:

نوشتن داستان درباره جنگ هشت ساله تحمیلی، در دو مقطع بزرگسال و کودک و نوجوان، از آغازین سال‌های این جنگ نابرابر شروع شده و تا امروز ادامه دارد. شخصیت‌های داستانی، پویاترین و اساسی‌ترین رکن داستان‌ها محسوب می‌شوند و در داستان‌های دفاع مقدس نیز این ویژگی کاملا چشم گیر است.

این رساله در پی آن است که شخصیت‌های ارائه شده در داستان‌های نوجوان –اعم از داستان‌های دفاع مقدس و غیر آن- به مثابه آینده سازان کشور و نیز فرهنگ جهاد و شهادت به مثابه دو رکن اصلی فرهنگ دینی ما را مورد نقد و بررسی قرار دهد. آنچه در این نقد و پژوهش اهمیت دارد، توجه به این مسئله است که آیا نویسندگان توانسته‌اند این خصوصیت را در کنار هم جمع کنند و در این صورت، آیا داستان به نحو مطلوبی ارائه شده است؟!

به منظور محدود شدن کتاب‌های مورد پژوهش به ناچار یکی از سه دهه­ پس از انقلاب را برای تحقیق برگزیدیم. در دهه­ شصت که دهه­ وقوع جنگ تحمیلی است، داستان‌ها عمق زیادی ندارند و شخصیت‌ها پخته نیستند. بین دو دهه­ هفتاد و هشتاد نیز بهتر آن دیدیم که تقدم زمانی رعایت شود.

از مطالعه این کتاب­ها برمی ­آید که هرچند شخصیت پردازی این آثار در کل به نحوی مطلوب بوده است، ولی به مسائلی چون ایمان، توکل و به طور کلی اعتقادات مذهبی آن طور که باید و شاید توجه نشده و این مسئله در مواردی که رعایت شده، گاهی به شعار نزدیک گشته است.

مقدمه:

بیان مسأله:

از آنجا که کودکان و نوجوانان جمعیت قابل ملاحظه‌ای را تشکیل می‌دهند، برنامه ریزی برای تربیت و پرورش آن‌ ها جزء ضروریات و دل مشغولی‌های متولیان امر تربیت بوده و هست. البته در بسیاری موارد به جای برنامه ریزی مناسب و در خور برای این دو قشر، برنامه‌هایی مغایر با علایق و فطرت آن‌ ها ترتیب داده می‌شود؛ چنین افرادی یا در پی اثبات نظریه‌های علمی و تئوری‌های شخصی هستند و یا می­خواهند به وسیله رسانه‌های جمعی خواسته­ های خود را به مخاطب القا ‌کنند و از این طریق فرهنگی خاص را پایه ریزی ‌نمایند؛ به طوری که بعد از چند دهه، آنچه می‌خواهند در جامعه به راحتی اجرا ‌شود.

از جمله راه‌های ارتباط نوجوانان، خلق داستان‌هایی با موضوعات مرتبط با آن‌ هاست. آنچه بیش از همه در این داستان‌ها اهمیت دارد، چگونگی خلق شخصیت‌های داستانی است.

این شخصیت‌ها هر اندازه که واقعی­تر و صمیمی­تر باشند تاثیر بیشتری بر مخاطب خود خواهند گذاشت. تامل و پژوهش در این زمینه به منظور یافتن راه‌هایی برای خلق شخصیت‌هایی ماندگار و تاثیرگذار از اهداف اصلی این رساله است.

از هنرهای اصلی و اساسی هر داستان نویس، ارائه­ شخصیت­های داستان با توجه به دیگر عناصر متن مانند: زاویه دید، زمان و مکان، درونمایه و … است. در بین شخصیت‌های گوناگون داستان، شخصیتی به عنوان عنصر کانونی یا شخصیت اصلی متن به وسیله­ نویسنده ارائه می‌شود. با توجه به این شخصیت کانونی، دیگر عناصر متن نیز خلق و آفریده می‌شوند. تحلیل و بررسی شخصیت کانونی یا اصلی داستان، توانایی و خلاقیت نویسنده را در عرضه­ی دیگر عناصر داستانی نیز نشان می‌دهد. داستان‌های نوجوان مربوط به دفاع مقدس در دهه­ هفتاد، که موضوع پژوهش حاضر است می‌تواند از نظر شخصیت اصلی و هنر نویسنده در ارائه­ آن بررسی شود. در این داستان‌ها، گاه نویسنده با توجه به نام و گاهی به صورت سمبلیک و نمادین به معرفی شخصیت‌های کانونی می‌پردازد . تحلیل کیفیات مختلف شخصیت‌ها از نظر نام شناسی، رمزی بودن و چگونگی عرضه­ی مستقیم یا غیرمستقیم، کلیدی برای شناخت ویژگی‌های داستان به خصوص در اینجا _ گروه سنی نوجوان_ است.

سوال های عنوان شده:

بر این اساس در این پژوهش بر آنیم تا به پرسش‌های زیر پاسخ دهیم:

1- داستان‌نویسان این دوره تا چه میزانی به ارائه­ شخصیت از طریق نام پرداخته‌اند؟

2- نویسندگان این دوره به کدامیک از طرق عرضه­ی مستقیم و غیرمستقیم شخصیت بیشتر توجه داشته‌اند؟

3- با توجه به گروه سنی نوجوان، آیا شخصیت‌های این دوره -این داستان‌ها- دو بعدی هستند یا چند بعدی؟

4- آیا شخصیت‌های کانونی در داستان‌های مذکور به تیپ بدل شده‌اند؟

فرضیات:

1- به نظر می‌رسد داستان‌نویسان این حوزه کمتر به ارائه­ شخصیت کانونی بر اساس نام توجه داشته‌اند.

2- داستان‌نویسان این دوره به عرضه­ی غیرمستقیم شخصیت –کانونی- گرایش بیشتری داشته‌اند.

3- این طور به ذهن می‌آید که شخصیت‌های کانونی عمدتا چند بعدی هستند.

4- احتمالا در برخی داستان‌ها شخصیت‌های کانونی، به تیپ خاصی بدل شده‌اند.

لزوم تحقیق:

هرچند داستان سرایی و قصه پردازی، از دیر باز وجود داشته، لیکن پرداختن به ادبیات خاص نوجوانان چند سده‌ای بیش تر عمر نکرده است. در اروپا، پیش از دیگر مناطق به این مسئله پرداخته شد. شاید اولین نمونه‌ی ادبیات خاص کودک و نوجوان، افسانه‌های ایزوپ در قرن پانزدهم محسوب شود ولی در واقع از قرن هفدهم و هجدهم میلادی این نهضت به طور جدی پا گرفت و ابتدا در فرانسه و سپس در آلمان و انگلستان رواج پیدا کرد. این مسئله در کشورهای دیگر از قرن نوزدهم آغاز شده است اما در کشورهای شرقی آسیا –که افسانه‌ها هستند- حتی دیرتر از آن و البته با موفقیتی کمتر شروع شده است.

در ایران، توجه به این مقوله از اوائل قرن چهارده آغاز شد که صبحی مهتدی و جبار باغچه‌بان از طلایه‌داران این عرصه‌اند.

بعد از انقلاب، جلوه‌های نثر انقلاب را در دهه شصت، در حوزه داستان­نویسی باید جستجو کرد. در این دهه و نیز پس از آن، بیشترین اقبال از نظر موضوعی، به مسائل مربوط به دفاع مقدس بوده است. هر چند داستان‌های دفاع مقدس از تنوع زیادی برخوردار است و موضوعاتی چون جبهه، پشت جبهه، خانواده‌های شهدا و رزمندگان، مهاجران اسرا و آزادگان و … را شامل می‌شود لکن وجه مشترک آن‌ ها محور بودن جنگ تحمیلی هشت ساله و حوادث پیرامون آن است.

از آنجا که تعداد قابل ملاحظه‌ای از رزمندگان را نوجوانان تشکیل می‌داده‌اند، داستان‌های جنگ نیز دلاوری‌های فراوانی از این غیور مردان کوچک را به نمایش گذاشته‌اند. علاوه بر این، داستان‌های زیادی مختص طیف کودک و نوجوان به نگارش در آمده و همچنان پس از گذشت سال‌ها از این حماسه هشت ساله، ادامه دارد. در این پایان نامه سعی شده است که ده کتاب نسبتا ممتاز را در دهه هفتاد، بررسی شده،  شخصیت‌ها، به ویژه شخصیت‌های کانونی آن‌ ها را مورد نقد قرار گیرد.

پیشینه تحقیق:

چنین تحقیقی با این گستردگی و در این موضوع، هیچ سابقه­ای ندارد. در جستجو برای یافتن مطالبی درباره شخصیت پردازی کتب منتخب رساله، به کارهای خوب و دقیقی برنخوردم. بیشتر تحلیل­ها بسیار موجز و کوتاه و کلی بودند که آن هم به صورت پراکنده در نشریات غیر معتبر به چاپ رسیده بود.

علت انتخاب این مقطع زمانی:

به منظور محدود شدن کتاب‌های مورد پژوهش در این رساله، به ناچار یکی از سه دهه پس از انقلاب را برای این تحقیق برگزیدیم. دهه شصت به علت اینکه دهه وقوع جنگ تحمیلی بود، به طبع بستر مناسبی برای ارائه داستان‌هایی در این زمینه نبود. دهه هفتاد برای این موضوع مناسب تر بود زیرا داستان‌های این سال‌ها هم از لحاظ کمیت و هم از لحاظ کیفیت از جایگاه قابل قبولی برخوردار بودند. در دهه هشتاد هم اگرچه جای کار وجود دارد اما بهتر آن دیدیم که تقدم زمانی رعایت شود. مقایسه داستان‌هایی منتخب از این سه دهه نیز می‌تواند موضوع مقاله دیگری قرار گیرد.

1-4)اهداف تحقیق: 7

1-5)فرضیه‏های تحقیق: 7

1-5-1)فرضیه اصلی.. 7

1-5-2)فرضیات فرعی.. 8

1-6)تعریف واژه ها 8

فصل دوم. 11

2-1) مقدمه. 12

2-2)مبانی نظری پژوهش.. 13

2-2-1)دانش.. 13

2-2-2)طبقه بندی و ابعاد دانش.. 14

2-2-2-1)دانش اختصاصی، دانش شخصی، دانش عمومی و دانش عرفی.. 14

2-2-2-2)دانش واقعی، مفهومی، انتظاری و روش شناختی.. 15

2-2-2-3)دانش محوری، دانش پیشرفته و دانش نوآوری.. 15

2-2-2-4)دانش انسانی، اجتماعی و ساختاری.. 16

2-2-3)مدیریت دانش.. 17

2-2-4)سیر تکامل و توسعه مدیریت دانش و چشم اندازها 19

2-2-5)مکاتب مدیریت دانش.. 23

2-2-6)چرخه های مدیریت دانش.. 24

2-2-6-1)چرخه مدیریت دانش ویگ… 25

2-2-6-2)چرخه مدیریت دانش مه یر و زاک.. 30

2-2-6-3)چرخه مدیریت دانش بیوکویتز و ویلیامز. 31

2-2-6-4)چرخه مدیریت دانش یکپارچه دالکر. 34

2-2-6-5)فرایندهای مدیریت دانش بس.. 35

2-2-7)مدلهای مدیریت دانش.. 41

2-2-7-1)مدل ایجاد و کاربرد دانش ویگ… 42

2-2-7-2)مدل مارپیچی دانش نوناکا و تاکچی.. 46

2-2-8)پیشگامان مدیریت دانش.. 49

2-2-8-1)داونپورت و پروساک.. 49

2-2-8-2)دراکر. 50

2-2-8-3)نوناکا و تاکه اوچی.. 50

2-2-9)دلایل اهمیت مدیریت دانش.. 51

2-2-10)سرمایه. 54

2-2-11)اشکال سرمایه. 55

2-2-12)سرمایه  اجتماعی.. 56

2-2-13)تعاریف سرمایه اجتماعی.. 57

2-2-14)مفهوم سرمایه اجتماعی.. 60

2-2-15)اهمیت سرمایه اجتماعی.. 62

2-2-16)تاریخچه سرمایه اجتماعی.. 63

2-2-17)سیر تاریخی مفهوم سرمایه اجتماعی.. 65

2-2-18)تئوری پردازان معروف سرمایه اجتماعی.. 67

2-2-18-1)فوکویاما 67

2-2-18-2)بوردیو. 70

2-2-18-3)کلمن. 73

2-2-18-4)رابرت پاتنام. 78

2-2-19)مقایسه نظرات بوردیو، کلمن و پاتنام. 81

2-2-20)سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی.. 84

2-2-21)سرمایه انسانی، سرمایه اجتماعی و یادگیری سازمانی.. 86

2-2-22) ابعاد سرمایه اجتماعی.. 87

2-2-23)سطوح سرمایه اجتماعی.. 90

2-3)پیشینه تحقیق.. 91

2-3-1)پژوهش های داخلی.. 91

2-3-2)پژوهش های خارجی.. 95

2-4)جمع بندی.. 98

2-5)بررسی محیط پژوهش.. 100

فصل سوم. 101

3-1) مقدمه. 102

3-2) روش تحقیق.. 102

3-3) جامعه‌ی آماری.. 102

3-4) نمونه آماری.. 103

3-5) ابزار جمع‌ آوری داده‌های تحقیق.. 104

3-5-1) پرسشنامه. 105

3-5-1-1) شرح پرسشنامه. 105

3-5-1-2) دسته بندی سوالات پرسشنامه. 105

3-5-1-3) تعیین روایی پرسشنامه. 106

فصل پنجم. 106

3-5-1-4) پایایی پرسشنامه. 106

3-6) روش تجزیه تحلیل داده ها 107

فصل چهارم. 109

تجزیه و تحلیل داده ها 109

4-2) ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان و جامعه آماری.. 111

4-2-1) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر جنسیت.. 111

4-2-3) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر میزان تحصیلات.. 112

فصل پنجم. 131

نتیجه گیری و پیشنهادات.. 131

5-1) مقدمه. 132

بر مساله و نتیجه گیری پژوهش.. 133

5-3) محدودیت های تحقیق.. 138

5-4) پیشنهادات.. 138

5-5) پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 139

پیوست ها 140

منابع و مأخذ. 143

فهرست جداول

عنوان                                                                                                         صفحه

جدول 2-1) فرایندها و ساز وکارهای مدیریت دانش…………………………………………………………………………….40

جدول 2-2) مدل مدیریت دانش ویگ- سطوح درونی سازی…………………………………………………………………….43

جدول2-3) ماتریس مدیریت دانش……………………………………………………………………………………………….45

جدول 2-4)تعاریف مختلف از سرمایه اجتماعی براساس هدف و سطح تحلیل…………………………………………………..83

جدول 2-5)ابعاد سرمایه اجتماعی سازمانی……………………………………………………………………………………..90

جدول 3-1) حجم جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………103

جدول3-2) دسته بندی سوالات پرسشنامه……………………………………………………………………………………..105

جدول 3-3) تفکیک آلفای کرونباخ برای هر پرسشنامه……………………………………………………………………….107

جدول 4-1) ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان………………………………………………………………………111

جدول 4-2. شاخص ­های مرکزی، پراکندگی و توزیع متغیرهای مورد بررسی در پژوهش…………………………………..114

جدول 4-3. آزمون كولموگروف اسمیرنوف متغیرهای پژوهش……………………………………………………………..118

جدول4-4. نحوه داوری میزان عددی ضریب  همبستگی……………………………………………………………………120

جدول 4-5. ضریب همبستگی بین «اعتماد» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………..121

جدول 4-6. ضریب همبستگی بین «شبکه ها» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………122
جدول 4-7. ضریب همبستگی بین «همکاری» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن…………………………………………123

جدول 4-8. ضریب همبستگی بین «روابط» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………..124

جدول 4-9. ضریب همبستگی بین «ارزش ها» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن………………………………………….125

جدول 4-10. ضریب همبستگی بین «فهم متقابل» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………….126

جدول 4-11. ضریب همبستگی بین «تعهد» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………..127

جدول 4-12. ضریب همبستگی بین «مدیریت دانش» و «سرمای اجتماعی درون سازمانی»………………………………..128

جدول 4-13. میزان تغییردر توانایی پیشگویی مدل با ورود هر یک از متغیرهای مستقل………………………………….129

جدول 4-14. برآورد ضرایب رگرسیونی و آزمون معناداری ضرایب…………………………………………………….130

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                         صفحه

نمودار 4-1) توزیع پاسخگویان بر اساس جنسیت……………………………………………………………………………..112

نمودار 4-2) وضعیت پاسخ دهندگان بر اساس سن……………………………………………………………………………112

نمودار 4-3) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر تحصیلات………………………………………………………………………113

نمودار 4-4) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر میزان سابقه کار……………………………………………………………….113

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                         صفحه

شکل 2-1) مراحل توسعه مدیریت دانش (دالکر، 2005؛ به نقل از قلیچ لی، 1388)………………………………………….22

شکل 2-2) خلاصه فعالیتهای کلیدی چرخه مدیریت دانش (ویگ، 1993)…………………………………………………….29

شکل 2-3)چرخه مدیریت دانش یکپارچه دالکر (دالکر، 2005)………………………………………………………………35

شکل 2-4)مدل مدیریت دانش نوناکا و تاکچی (1995)………………………………………………………………………..47

شکل 2-5)عوامل مؤثر در استقرار مدیریت دانش (انصاری و شائمی، 1385)………………………………………………53

شکل 2-6) سطوح سرمایه اجتماعی (اقتباس از صالحی و کاوسی، 1387)………………………………………………….91

شکل 2-7)مدل نظری پژوهش……………………………………………………………………………………………….98

چکیده:

بررسی رابطه ی مدیریت دانش و سرمایه اجتماعی در آموزش و پرورش از دیدگاه معلمان دوره متوسطه نظری استان هرمزگان

 به منظور شناسایی ارتباط بین سرمایه اجتماعی با مدیریت دانش در آموزش و پرورش استان هرمزگان  پژوهشی به روش  کاربردی از نظر هدف، و از نظر گردآوری داده ها از نوع توصیفی-پیمایشی انجام شد. جامعه ی آماری پژوهش،  مدیران و كارشناسان خبره آموزش و پرورش استان هرمزگان به تعداد 4239 نفر بود.  که  برای تعیین نمونه از فرمول کوکران و 251  نفر از آنها به طور تصادفی انتخاب شد. برای گرداوری داده ها از پرسشنامه مدیریت دانش و پرسشنامه سرمایه اجتماعی استفاده شده است. پایایی پرسشنامه ها با روش آلفای کرونباخ به ترتیب 909/0 و 912/0 بدست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از  آزمون های کولموگروف-اسمیرنوف ،رگرسیون، ضریب پیرسون، استفاده شد. نتایج بدست آمده از داده های گردآوری شده نشان می دهد که ابعاد سرمایه اجتماعی به شرح زیر با مدیریت دانش در آموزش و پرورش در استان هرمزگان رابطه دارد.

در فرضیه اول ادعا شده بود که بین اعتماد و مدیریت دانش  رابطه ی معناداری وجوددارد، تجزیه تحلیل آماری بین این دو نشان می دهد که این فرضیه مورد قبول قرار می گیرد ،در فرضیه دوم ادعا شده بود که بین شبکه ها و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد، تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه نیز تایید می شود، در فرضیه سوم ادعا شده بود که بین همکاری و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه نیز مورد تایید قرار گرفته است، در فرضیه چهارم ادعا شده بود که بین روابط و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه درست است در فرضیه پنجم ادعا شده بود که بین ارزش ها و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه درست است، در فرضیه ششم ادعا شده بود که بین فهم متقابل و مدیریت دانش رابطه ی معناداری دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه درست است، در فرضیه هفتم ادعا شده بود که بین تعهد و مدیریت دانش رابطه معناداری وجود دارد که این فرضیه درست است.

واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، مدیریت دانش،استان هرمزگان.

1-1)مقدمه

امروزه دانش به عنوان یک منبع ارزشمند و استراتژیک و یک دارایی مطرح است و ارائه محصولات و خدمات با کیفیت مناسب و اقتصادی بدون مدیریت و استفاده صحیح از این منبع ارزشمند، امری سخت و گاه غیر ممکن است. بنابراین مدیریت دانش فرایند ایجاد، ثبت، پالایش، انتشار و کاربرد دانش است و این پنج عامل در حوزه مدیریت دانش برای یک سازمان زمینه آموزش، بازخورد و آموزش مجدد را فراهم می آورد که معمولاً برای ایجاد، ثبت، پالایش، انتشار و احیاء قابلیت های سازمان مورد استفاده قرار می گیرد. برای دانستن هر چه بیشتر معیارهای توسعه پی بردن به فرایند دانش و چارچوبی که در حال حاضر به سازمان ها اجازه می دهد تا به مدیریت دانش بپردازد، اهمیت دارد (بس، 2004؛ به نقل از هویدا و همکاران، 1389).

انتقال اطلاعات و دانش در سطح کلان و خرد بین افراد و سازمان ها، بستگی به افرادی دارد که این انتقال را تسهیل و تسریع می کنند. به همین دلیل، اهمیت ارتباطات و تعاملات مبتنی بر اعتماد میان افراد در گسترش و کاربرد دانش، مورد تأکید قرار گرفته است. یکی از قابلیت ها و عوامل مهم سازمانی که می تواند به سازمان های آموزشی در خلق و تسهیم دانش کمک بسیار و برای آنها در مقایسه با سازمان های دیگر مزیت سازمانی پایدار ایجاد کند، سرمایه اجتماعی است.

امروزه سازمانها باید بتوانند دانش مورد نیاز برای نوآوری در محصولات خود و بهبود فرایندهایشان را كسب كنند، میان كاركنانشان نشر دهند، و در تمامی فعالیتهای روزانه خود بكار گیرند. تنها از این طریق است كه می توانند به الزامات محیط رقابتی و نیازهای به شدت متغیر مشتریان پاسخ گویند. شناخت عوامل اثرگذار بر مدیریت دانش سازمانی از جمله اقدامات اولیه در بكارگیری اثربخش سرمایه های فكری سازمان است. از طرف دیگر سرمایه اجتماعی از مفاهیم نوینی است كه نقش بسیار مهمتری نسبت به سرمایه فیزیكی و انسانی در سازمانها و جوامع ایفا می كند. امروزه در جامعه شناسی و اقتصاد، و به تازگی در مدیریت و سازمان، مفهوم سرمایه اجتماعی به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است. مفهوم سرمایه اجتماعی به پیوندها، و ارتباطات میان اعضای یک شبكه به عنوان منبعی با ارزش اشاره دارد، و با خلق هنجارها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف اعضاء می شود.

Bass

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

با عنایت و توجه به خداوند باری تعالی در این رساله، قصه های قرآنی در متون نظم از آغاز تا پایان قرن ششم مورد بررسی قرار گرفته است. بیشترین اشعاری كه از قرآن الهام گرفته شده در قرن ششم هجری می باشد و به طور صریح می توان گفت كه به دلیل جنگ ها و حمله های مغولان به ایران و قتل عام مردم ،عران كه حكم انبیاء را در بین مردم دارند برای الهام گیری و ارشاد ظالمان از داستان های قرآنی  و عذاب هایی كه خداوند بر اقوام گذشته نازل می كرده است در اشعارشان استفاده نموده تا به این طریق مردم را ارشاد نمایند از جمله داستان هایی كه در این رساله مذكور است: خلقت آدم، رانده شدن شیطان ، توبه ی آدم ، زندگی پیامبران مانند ادریس، صالح، نوح ،….. زیبایی یوسف و عشق زلیخا به او، نابینایی یعقوب ، تبه كاریهای قوم یأجوج و مأجوج، كشیدن سدّ ذوالقرنین ، عیسی كه مرز روح بخشی و زنده كننده دارد، اعجاز موسی، تسلط سلیمان بر باد و دیو و پری صبر و استقامت ایوب، اصحاب فیل و كهف، معراج پیامبر و جنگ های او از جمله :حنین، خیبر ، بدر و … كه بیشتر اشعارشان در این دوره ی زمانی انعكاسی از داستان های قرآنی می باشد.

مقدمه:

همه ی این حكایات و اخبار انبیاء را بر تو بیان می كنیم تا قلب تو را بر آن قوی و استوار گردانیم و در این طریق حق بر تو روشن شود و اهل ایمان را پند و عبرت و تذكر باشد.

(هود،آیه 120)

قرآن، قانون زندگی انسانیت و كتاب خواندنی و سند حقانیت آئین اسلام است و پیوسته چون خورشید تابان بر تارك زمان درخشان و بر همه ی مردمان در طول دوران پرتو افكنده است. آنگونه كه بزرگترین هدف قرآن و مربیان الهی، انسان سازی است، بر عاطفه ها و احساسات و بینش انسان ها، تأثیر گذار است تا جایی كه وقتی (گوته1) آلمانی از قرآن سخن به میان می آورد، چنین می گوید: «این كتاب تأثیر خود را برای همیشه حفظ خواهد كرد.»

یكی از شیوه های ارزش یابی شعر شاعران، بررسی و تأمل در اندیشه های آنها است. از آنجایی كه منشأ و منبع الهام شاعران بسیار متنوع و گسترده است، این منابع می تواند اسطوره، تاریخ ، فرهنگ ، قصص، حماسه و هر چیز دیگری باشد. داستان ها و تلمیحات از دیر باز مورد توجه بشر بوده است.

بدیهی است كه سرشت انسان به شنیدن و خواندن سر گذشت و داستان ها رغبت و میل فراوان دارد و قرآن كریم نخستین كتابی است كه نقل داستان ها و سر گذشت های واقعی انسان ها را در تربیت و ارشاد مردم به كار گرفته و در راه هدایت آنها از این داستان ها بهره برداری كرده است.

یكی از غنی ترین منابع الهام شاعران ، زندگی و سر گذشت پیامبران است كه در اشعار خویش گاه در مضمون سازی از آن بهره می برند و گاه لباس هنر بر آن می پوشانند.

داستان های قرآنی در ادب فارسی از جایگاه و مقام ویژه ای برخوردار است،چرا كه ایرانیان پیوسته توجه عمیق به مذهب داشته اند. تخیل شاعرانه گاه در بهره گیری از داستان های قرآنی با شگرد تلمیح، نمایان می شود. در این میان شاعران قرآن را آبشخور دانسته های خود قرارداده و از آن بهره مند شده اند.

در قرن های پس از اسلام به خصوص در قرن ششم، به سبب رواج علوم دینی و غلبه ی روحیه ی مذهبی، اشارات و تلمیحات قرآنی و دینی در آثار شاعران و نویسندگان، فراوان است. هیچ شاعری نیست كه از الفاظ و مفاهیم قرآن كریم و قصص قرآنی در شعر خود به وفور استفاده نكرده باشد؛ در این قرون ادبیات به طرف تزیین و آرایه بندی و هنر نمایی های شاعرانه پیش رفت و گونه های بهره گیری از قرآن در این دوره بسیار عادی و طبیعی گردید.

از آنجا كه تمامی داستان های قرآنی از یک منظر و به یک شیوه بررسی می شوند كمتر در فصل بندهای محدود می گنجد ما را بر آن داشت تا این پایان نامه را در یک مقدمه و یک فصل كه خود شامل پنجاه داستان از داستان های قرآنی را به نگارش در آوریم. و شواهد شعری شاعران از آغاز تا پایان قرن ششم از جمله: رودكی، فرخی سیستانی، منوچهری، انوری، فردوسی، قطران تبریزی، مسعود سعد سلمان، خیام، ابو سعید ابوالخیر، جمال الدین اصفهانی، عمعق بخارایی، باباطاهرعریان،… آثار نظامی(مخزن الاسرار، خسرو شیرین ، لیلی و مجنون، هفت پیكر، اسكندرنامه، شرفنامه و اقبال نامه) سنایی(عقل نامه، عشق نامه، سیر العباد الی المعاد، طریق التحقیق و …)خاقانی و عطار نیشابوری(منطق الطیر ،الهی نامه، اسرار نامه) انجام شود.

آنچه  مرا بر آن داشت تا به كنكاش علمی در شعر سنتی شاعران از آغاز تا پایان قرن ششم بپردازم نخست اندیشه و زبان فخیم شاعران این دوره و الهام گیری آنها از قرآن مجید بود. دوم انتخاب استاد راهنمای فرزانه و سترگ و ارجمند آقای دكتر هوشمند اسفندیار پور كه مطالعه ی گسترده و تخصص وافر در راه شناساندن ادبیات و استفاده از مضمون های قرآنی در شعر شاعران را به این سر زمین پر گهر دارد. كه خضر و الیاس وار راهنمای این جانب در وادی سرگشته و بی كران ادبیات بودند كه با قرار دادن وقت ارزشمند خویش، بنده را مرهون بزرگواری های خویش نمودند و سوم انتخاب استاد مشاور آقای دكتر محمّد تقی فاضلی كه با سعه ی صدر همواره پاسخ  گوی سؤالات من بوده اند، و مرا در امر این پژوهش یاری نموده اند.

اهدافی را نیز كه این پژوهش در پی تحقق بخشیدن به آن گام بر می دارد، به شرح زیر می باشند:

-معرفی نمونه هایی از داستان های قرآنی

-تأثیر پذیری متون نظم ادبیات فارسی از داستان های قرآن مجید از آغاز تا پایان قرن ششم

آنچه را كه پیش روی ادب دوستان است پیشكش پژوهندگان سر زمین سخن پرور پارسی می نمایم.

پیشینه و سبک قصه های قرآنی

مختصات شعر عهد غزنوی:

از نظر فکری مدح محور اصلی است و در تشبیب قصاید از معشوق و طبیعت هم سخن می رود. تصویر سازی و مضمون آفرینی از«ترک» دیده می شود هم چنین به مسیح-چنان که به زردتشت- در مضمون آفرینی و تشبیه توجه دارند. اشاره به معارف اسلامی در حال افزایش است. مقام معشوق همچنان پست است1

مختصات فکری سبک شعر خراسانی:

1- شعر این دوره شعری شاد و پر نشاط است    2- شعری واقع گراست

3- شاعران با معارف پیش از اسلام آشنا هستند    4-معشوق مقام والایی ندارد

5- جنبه های عقلانی و تعادل بر جنبه های احساسی و اغراق چیره است.

6- اشاره به معارف اسلامی و حدیث و قرآن در آن کم است و آن چه هست عمیق نیست.

7- شعر این دوره از پند و اندرز خالی نیست ولی این پندها بیشتر جنبه ی علمی و ساده دارند و یاد آور پند هایی هستند که از بزرگان ایران باستان چون انوشیروان و  باقی مانده است . در صورتی که پند های سنایی و خاقانی جنبه ی شرعی و عرفانی دارد و نسبت به پند های این دوره تجریدی و پیچیده است.

شعر قرن ششم:

رواج تصوف و فعالیت صوفیان:

درزمان سامانیان، از صوفیان بزرگ در خراسان خبری نبود و در زمان غزنویان صوفیان تحت فشارهای سیاسی و مذهبی بودند. محمود خود مردی متعصّب بود. خراسان تحت سلطه ی کرّامیان بود که از فرقه های متعصب سنی بودند. در اسرار التوحید آمده است که شیخ ابوسعید ابوالخیر گرفتار این متعصبان بود. او را تکفیر کرده بودند که مردی پیدا شده است که بر منبر قرآن و حدیث نمی گوید، همه بیت و ترانه می گوید و حتی قرار بود او را به دار بیاویزند. از این رو مشایخ صوفیه علیه غزنویان توطئه می کردند. و سلجوقیان را به حمله به خراسان تعریض می نمودند . وقتی سلاجقه روی کار آمدند به ازاء آن سابقه ،به صوفیان امتیازهایی دادند. در اطراف و اکناف خانقاه های متعددی تأسیس شد. صوفیان نخستین بار بعد از شهادت حلاج جرأت یافتند تا افکار خود را آشکارا منتشر سازند و از این رو عرفان وارد ادبیات فارسی شد.

تأسیس مدارس دینی و رواج معارف اسلامی:

سلجوقیان هم مانند غزنویان برای تثبیت قدرت خود و جنبه ی قانونی (شرعی) دادن به آن ناچار بودند که دست دوستی به سوی خلفای بغداد دراز کنند و از این رو به تأسیس مدارس دینی و ترویج معارف اسلامی پرداختند . هر چه از تاریخ ورود اسلام به ایران دورتر شویم به صورت طبیعی آشنایی مردم با معارف اسلامی و قرآن و تفسیر و حدیث بیشتر شده است. از این رو در شعر این دوره اشاره به آیات و احادیث و تلمیحات اسلامی بیشتر از سابق است.

البته در غالب مدارس که در قرن پنجم به بعد تأسیس شده بود تدریس علوم عقلی ممنوع بود و اهتمام اصلی بر علوم دینی و ادبیات بود. دامنه ی تعصبات مذهبی به همه جا کشیده بود. مثلاً دعوای پیروان حنفیه و شافعیه که از قدیم کم و بیش وجود داشت در این قرن به اوج خود رسید و بسی مدرسه و کتابخانه سوخته شد.

اکثریت شاعران بزرگ قرن ششم به سبک بینابین یا سبک  عهد سلجوقی توجه دارند. سنایی نخستین بار به صورت جدّی مطالب عرفانی را در شعر

 وارد کرد، اما عرفان او بیشتر نزدیک به شرع و اخلاق است. اشاره به آیات و احادیث از مشخصات شعر اوست. لحن قصاید او تا حدودی مخصوص به خود او است و به نظر می رسد که به ناصر خسرو توجه داشته است. طریقه ی عرفانی او که در حقیقت شرع و پند و موعظه است مورد توجه بسیاری از شاعران مخصوصاً نظامی و خاقانی قرار گرفته است.1

استاد فروزان فر می نویسد: «شعر صوفیانه از اواسط قرن چهارم هجری آغاز شده و اشعار ابوالفضل بشربن یاسمین و دیگران که ابو سعید بن ابی الخیر در مجالس خود خوانده و در اسرار التوحید نقل شده و پس از آن در قرن پنجم عبدالله انصاری اشعار زهد مایل به تصوف می سرود.

خلقت آدم(ع)1 

خواست خداوند چنین بود که در روی زمین موجودی بیافریند که نماینده ی او باشد، صفاتش پرتوی از صفا ت پروردگار ، و مقام و شخصیتش برتر از فرشتگان، خواست او این بود که تمامی زمین و نعمتهایش را در اختیار چنین انسانی بگذارد نیروها ، گنجها،معادن و همه ی امکاناتش را.

چنین موجودی می بایست سهم وافری از عقل و شعور وادراک،واستعداد ویژه داشته باشد که بتواند رهبری و پیشوایی موجودات زمین را بر عهده گیرد. خداوند موجودی  را از گل ناچیز آفرید و او را گل سر سبد عالم هستی و شایسته ی مقام خلافت الهی و نماینده ی «الله» در زمین قرار داد. خداوند همه ی حقایق و اسرار الهی را به آدم یاد داد و از او خواست که به فرشتگان تعلیم کند و سپس از فرشتگان خواست بر آدم سجده کنند همه ی آنها بر عظمت و مقام آدم سجده نمودند به جز ابلیس2.

فرخی سیستانی درموردآفرینش آدم ازگل چنین گفته است :

دوستی او را بر آب افکند پنداری خدای            مهر او را کردگویی با گل آدم عجین

رودكی دانش را از آغازآفرینش انسان با او عجین می داند ومی گوید :

تا جهان بود از سر آدم فراز                          کس نبوداز راه دانش بی نیاز 

خاقانی  سجده ی تمام فرشتگان را به مقام انسان این گونه بیان كرده است :

دهر جلال تو دید ایمان آورد و گفت               کای ملکوت اسجدوا کادم وقتست هان 

عطار نیشابوری در منطق الطیرداستان خلقت آدم وسجده ی فرشتگان وعدم سجده ی شیطان وطوق لعنت تاآخر(مهلت معلوم) برشیطان رادرابیات ذیل بیان كرده است :

گفت ای روحانیان آسمان                                      پیش آدم سجده آرید این زمان

سر نهادند آن همه بر روی خاک                     لاجرم یک تن ندید آن سر پاک

باز ابلیس آمد و گفت این نفس                      سجده ای از من نبیند هیچ کس

گفت یا رب مهل ده این بنده را                      چاره ای کن این ز پا افکنده را

حق تعالی گفت مهلت بر منت                       طوق لعنت کردم اندر گردنت

نام تو کذاب خواهم زد رقم                          می بمانی تا قیامت متهم

عطارنیشابوری بازدرمنطق الطیرگوید :

هر چه آورد از عدم حق در وجود                            جمله افتادند پیشش در سجود

چون رسید آخر به آدم فطرتش                      در پس صد پرده برد از غیرتش          

عطارنیشابوری درالهی نامه گوید :         

چون بگشاد اول آدم دیده از فرش                            نوشته دید او را نام بر عرش 

خداوندخمیرمایه ی وجودانسان را در چهل صباح سرشت واورادر وجود آورد سنایی غزنوی گوید :

کز برای پخته گشتن کرد آدم را اله                  در چهل صبح الهی طینت پاکش خمیر

ای خمیرت کرده در چل صبح تأیید اله             چون تنورت گرم شد آن به که در بندی فطیر

چون گذشتش زکاف ونون رستی                    از قل قاف ولام دانشمند

خداوندآدم را به خاطر حضرت محمد (ص) آفریدو سنایی گوید :

صورت احمد ز آدم بد و لیک اندر صفت          آدم از احمد پدید آمد چو آصف برخیا

کاف و نون نیست جز نبشته ی ما                             چیست«کن» سرعت نفوذ قضا

پیش او سجده کرده عالم دون                        زنده گشته چو مسجد ذوالنّون

سنایی غزنوی درسیرالعباد الی المعاددرمورداین كه خداونددرآغازخلقت اسماءالهی را به آدم آموخت    

 می گوید : 

چشم وحدت ندیده جسم یکی                      علم آدم نخوانده اسم یکی

«یفعل الله ما یشاء» از هوش                          ساخته بنده وار حلقه به گوش

عقل وخرد انسان پرتویی ازنورذات خداوند است وسنایی دركارنامه ی بلخ گوید :

خرد از نور ذات او شد هست                       زان به ارشاد آدمی پیوست

پشت و رویست دین و عالم را                      اینت در عقل روح آدم را 

خداونددرون انسان راازوجودخودخلق نمودوسجده گاه تمامی فرشتگان كردكه سنایی درطریق التحقیق می گوید :

باطنت را به لطف خود پرورد                        ظاهرت قبله ی ملایک کرد

خداوندگنجینه ای پنهان بودوبا خلقت انسان خواست تا شناخته شودغزنوی درسنایی آبادگوید :

حکمتش هفت طاق آینه گون                        کرد روشن به امر کن فیکون

حکمت از بود خلق معرفتست                       «کنت کنزاً» بیان این صفت است 

بازسنایی غزنوی درعشق نامه می گوید :

گفت کین جای سجده ی ملیکست                  خود چه جای ستادن نمکیست

قدسیان را که ساز عشق نبود                         سازتقدیس اگرچه بودچه سود          

آدمی راكه هست ذلت خاك                         ساز عصمت اگرچه نیست چه باك                                      

روح در هر چه بنگرد زان پس                       نقش معشوق و عشق بیند و بس

این مقامیست کز فنای فنا                                      متحقّق شود بقای بقا

گر ترا چشم معرفت بیناست                         وجه صانع ز صنع او پیداست

دیده از وجه خوب چشمه ی نور                    دیده در صنع آیتی مشهور

روح اگر چه نتیجه ی عدم است                     با قدم گوئیا که هم قدم است

یافته از جلال سبّوحی                                 شرف اختصاص«من روحی» 

سنایی غزنوی درعقل نامه هستی انسان راازروح حیوانی می داندوگوید :

از دم روح قدس قوت آرند                          به ره معده ی تو بسپارند

گر تو هستی ز روح حیوانی                          به ز حیوانی است انسانی 

امیرمعزی درموردخلقت انسان ووجودانسان دربهشت وابلیس دشمن آدم وعدم آگا هی انسان ازمقام ومنزلت خوددربهشت وغروروتكبرشیطان كه خودرابرترازآدم می داند گوید:

تو آدمی و همه خلق چون فریشتگان                مخالف تو چو ابلیس خاک راه ولعین

به نور صرف همی ماند و عجب دارم               که نور صرف بود«من سلاله من طین»

چو محکم کرد اصل کار آدم                         به عا لم کرد نسل او فراوان

گر نور تو پیدا شدی از گوهر آدم                    ابلیس بگفتی که به از نار بود طین

اگر بود سوی طین بازگشت آدمیان                  عجب مدار که آدم سرشته شد از طین

ز پشت آدم بنمود صورت تو خدای                 ز غیرت تو شد ابلیس دشمن آدم

گاه آدم را بیاراید به دست لطف خویش            تا بهشت از خوبی دیدار او گیرد جمال

تو در سلاله ی آدم ستاره ای بودی                  هنوز پیکر آدم سلاله و صلصال

سایه ی یزدانی و در سایه ی عدل تواند             خلق عالم یک به یک اولاد آدم سر به سر

نار پیش طنین سجود از رشک نور تو نکرد                  کو همی دانست ایزد نور تو در طین نهاد

حشمت اسلاف او از نام او تا آدمست              دولت اعقاب او از فر او تا محشرست

شعاع بخت تو آدمست بر اسلاف                             لباس جاه تو محشرست بر اعقاب

ز تست نا گه آدم جلالت اسلاف                    ز تست ناگه محشر سعادت اعقاب

گر آدم از هنرش داشتی به خلد خبر                برو نکردی ابلیس کید خویش روا

از طین چو تویی آمد و چون احمد مرسل          بر مرکز نورست شرب جوهر طین را 

ظهیرالدین فاریابی گوید :

گفتی اندر مزاج آدم خاک                                      لطف ایزد نسیم جان بدمید       

نفس کلی برای راتب رزق                           بی اساس «خلقته بیدی»

چنگ در دامن قضا زده بود                          کرمت گفت:«الضمان علی»

هرگز نزاید از تو گرانمایه ترگهر                     زان آب و گل که مایه ی ترکیب آدم است

همه به دعوی عصمت بر آمده چون ملک           ولیک بوده چو ابلیس در ازل ملعون

ظهیرالدین فاریابی اراده ی خداوندرادرهستی تما می موجودات سا طع می داندوگوید :

شبی به خیمه ابداعیان کن فیکون                     حدیث زلف تو می رفت و الحدیث شجون

خیام نیشابوری خداوندرا صیاد ازل می داند و انسان راهمچون مرغی می داندكه راز خلقت و آفرینش موجودات به وجود آدمی  را به قضا و سرنوشت مقرون می داند وگوید :

صیّاد ازل چو دانه در دام نهاد                        مرغی بگرفت و آدمش نام نهاد

هر نیک و بدی که می رود در عالم                 خود می کند و بهانه بر عالم نهاد

موجود حقیقی به جز انسان نبود                     کس منکر او به غیر شیطان نبود

اسرار الهی همه در ذات تو است                    دریاب که این نکته بس آسان نبود

روحی که منزّه است ز آلایش خاک                 کس یک قدم از نهاد بیرون ننهاد

چون بنگری از مبتدی و از استاد                     عجز است به دست هرکه از مادر زاد

ای مرغ عجب ستارگان چنیه ی تست               در روز الست عهد دیرینه ی تست

گر جام جهان نمای جویی تو                        در صندوقی نهاده در سینه ی تست

ای روح در این عالم غربت چونی                            بی آن همه جایگاه و رتبت چونی

سلطان جهان قدس بودی و امروز                             از محنت نفس شوم صحبت چونی

محبوب جمال خود به آدم بخشید                   سّر حرمش به یار محرم بخشید

هر نقد که در خزانه ی عالم بود                      سلطان به کرم به جز و آدم بخشید

در روز ازل هر آنچه بایست بداد                    غم خوردن و کوشیدن ما بیهوده ست

کو محرم راز تو بگویم یک دم                       کز روز نخست خود چه بودست آدم

محنت زده ی سرشته ای از گل غم                  یک چند جهان بگشت و برداشت قدم

بر لوح قضا نگر که از روز ازل                       استاد هر آنچه بودنی بود نوشت

ای کوزه گر آهسته اگر هشیاری                      تا چند کنی بر گل آدم خواری

تا ظّن نبری که من به خود موجودم                 یا این ره خونخواره به خود پیمودم

چون بود حقیقت من از او موجود                             من خود که بدم کجا بدم کی بودم

ایزد چو گل وجود ما می آراست                    دانست ز فعل ما چه بر خواهد خاست

بی حکمتش نیست هر گناهی که مراست           پس سوختن قیامت از بهر چه خواست

یا رب تو گلم سرشته ای          من چه کنم                پشم و قصبم تو رشته ای من چه کنم

هر نیک و بدی که آید از من بوجود                 خود بر سر من نوشته ای من چه کنم

روزی که شراب عاشقی می دادند                   در خون جگر زدند پیمانه ی من

اسرار ازل را نه تو دانی و نه من                     وین حرف معمانه تو خوانی و نه من

 هست از پس پرده گفتگوی من و تو               چون پرده بر افتد نه تومانی و نه من 

 مسعودسعدسلمان می گوید :

ای بار خدایی که ترا یار نباشد                        در حرمت و در مکرمت از تخمه ی آدم

نه نفس نفیس را چه رنجانی                         ای نفس تو فخر آدم و حوا

تا آدم و حوا که شدند اصل تناسل                            هستی ملک و شاه به اجداد و به آبا

وین آدم و حوا سبب اصل تو بودند                 ای اصل تو فخر و شرف آدم و حوّا

هست بنده نبیره ی آدم                                در همه چیز اثر کند انساب

گفته ی بدسگال چون ابلیس                          دور کردم از آن چو خلد جناب

ملک به اصل و به آدم رساند نسبت ملک           کراست از ملكان در جهان چنین انساب

خداوندازكسی زاده نشده وكسی هم ازاوزاده نشده است وناصرخسروقبادیانی گوید :

آن را که نزادند مرور را و نزاید                      زی مرد خردمند شما راست گوایید

زیراكه نزاده ست شماراكس وهموار                 برخاك همی زاده ی زاینده ی بزایید

     انوری می گوید :

عالم و آدم نبودستند کاندر بدو کار                  زید از اهل درج شد عمرو از اهل درک

به صفای صفّی حق آدم                               که سرانبیا و بوالبشرست

اگر نه واسطه ی عقد جنبش و آرام                  به عدل قاعده ی ملک آدم و حوّا

هر چه ز آب و آتش و خاک و هوای عالمست    راستی باید طفیل آب و خاک آدمست

پدر اول آدم آنکه وجود                              نه ز مادر نه از پدر دارد

عنایتی بدو صلصال، اصل آدم و تو                  از آن عنایت محضی و آدم از صلصال

چو تو در دور آدم کس ندیدست                    کریم ابن کریمی تا به آدم

غرض ذات تو بود ارنه نگشتی                       بنی آدم بکّر منا مکرّم

ای کلک تو پشت ملک عالم                         وی روز تو عید دور آدم

وقتی که هنوز آسمان طفل                            آدم به طفیل تو مکرّم

آن روز کافرینش آدم تمام شد                       شد در ضمان روزی نسلش به نان تو

ذرهّ ای از حلم او گر در گل آدم بدی               در میان خلق نا موجود بودی داوری

جمال الدین اصفهانی[1]درمورد این كه شیطان خود را از سرغرور و تكبر برتر از آدم می داند گوید:

غرور داده مرا ابلیس را گه «اناخیر»                  خلاص کرده سیاووش را گه بهتان 

   اول وآخرهمه چیزخداوندووجودانسان ازخاك ضعیف وسجده برآدم وعطسه ی آدم رادرمخزن الاسرارنظامی چنین منعكس گردیده ومی گوید :

اوّل و آخر به وجود و حیات                        هست کن و نیست کن کائنات

با جبر وتش که دو عالم کم است                    اوّل ما و آخر ما یک دم است

کیست در این دیرگه دیر پای                        کاو«لمن الملک» زند جز خدای

بود و نبود آنچه بلند است و پست                            باشد و این نیز نباشد که هست

ای همه هستی ز تو پیدا شده                         خاک ضعیف از تو توانا شده

زیر نشین علمت کائنات                              ما به تو قادم چو تو قائم به ذات

هستی تو صورت و پیوندنی                          تو به کس و کس به تو مانند نی

آنچه تغیّر نپذیرد تویی                                و آن که نمرده ست و نمیرد تویی

ما همه فانّی و بقابس تو را                           ملک تعالی و تقدّس تو را

جز تو فلک را خم دوران که داد                     دیگ جسد را نمک جان که داد

ای به ازل بوده و نابوده ما                            وی به ابد زنده و فرسوده ما

این ده ویران چو اشارت رسید                       از تو و آدم به عمارت رسید

آدم نو ز خمه در آمد ز پیش                         تا برد آن گوی به چوگان خویش

«علّم آدم» صفت پاک اوست                         «خمّر طینه» شرف خاک اوست

طفل چهل روزه ی کژ مژ زبان                       پیر چهل ساله بر او درس خوان

ز آن به دعاها به وجود آمده                          جمله ی عالم به سجود آمده

خطبه ی دولت به فصیحتی رسد                     عطسه ی آدم به مسیحی رسد

معرفتی در گل آدم نماند                              اهل دلی در همه عالم نماند 

نظامی درخسرو و شیرین چنین می گوید :

خدایا چون گل مار را سرشتی                        وثیقت نامه ای بر ما نوشتی

تویی کاوّل ز خاکم آفریدی                          به فضلتم ز آفرینش بر گزیدی

ادیم رخ به خون دیده  می شست                             سهیل خویش را در دیده می جست

ز عشقت سوزم و می سازم از دور                  که پروانه ندارد طاقت نور

کفی گل بر همه روی ز می نیست                            که بر وی خون چندین آدمی نیست

خدایی کافرینش کرده ی اوست                     زتن تا جان پدید آورده ا ی اوست

جهان را اولیّن بطن ز می بود                        زمین را اخرین بطن آدمی بود

خدایی کادمی را سروری داد                         مرا بر آدمی پیغمبری داد 

نظامی درلیلی ومجنون گوید :

ای هر چه رمیده و آرمیده                                      در کن فیکون تو آفریده

من گر گهرم و گر سفالم                                       پیرایه ی توست روی مالم

بر صورت من ز روی هستی                         آرایش آفرین تو بستی

واکنون که نشانه گاه  جودم                           تا باز عدم شود وجودم

این شخص نه آدمی فرشته است                     کایزد ز کرامتش سرشته است 

نظامی درهفت پیكر گوید :

آفریننده ی خز این جود                              مبدع و آفریدگار وجود

تو نزادیّ و دیگران زادند                             تو خداییّ و دیگران بادند

جز به حکم تو نیک و بد نکنند                      هیچ کاری به حکم خود نکنند

ز اولّین گل که آدمی بفشرد                          صافی او بود و دیگران همه درد

گر کسی پر سدت که دانش پاک                    ز آدمی خیزد آدمی از خاک

دیده کاو در حجاب نور افتد                         ز آسمان و فرشته دور افتد

چاشنی گیر آسمان زمی است                        میزبان فرشته آدمی است 

نظامی درشرفنامه خداوند راپدید آورنده ی خلق می داند :

پدید آور خلق عالم تویی                                      تو میرانی  و زنده کن هم تویی 

نظامی دراقبال نامه گوید :

تنومند از او جمله ی کائنات                          بدو زنده هرکس که دارد حیات

همه بودی از بود او هست نام                        تمام اوست دیگر همه نا تمام

جزو کیست کز خاک آدم سرشت                             بر آب این چنین نقش داند نوشت

تن آدمی را که خواهد فشرد                         ندانم که چون باز خواهد سپرد 

خلقت حوا ازپهلوی آدم و طینت انسان از نوریدالله ، خاقانی می گوید :  

ترا ز پشتی همت به کف شود ملکت               بلی زپهلوی آدم پدید شدحوا

ای ربیع فضل و از تو گشت عالم را شرف                   وی ربیع فصل واز تو گشت آدم را نما

عطسه ی او آدم است، عطسه ی آدم مسیح                  اینت خلف کز شرف عطسه ی او بود باب

به سرّ عطسه ی آدم به سنت الحوا                            به هیکلش که یدالله سرشت از آب و تراب

امید وفا دارم و هیهات که امروز                     در گوهر آدم بود این گوهر نایاب

کو صدر افاضل گوهر آدم                            کوکافی دین واسطه ی گوهر انساب

از مصطفی خلیفه و چون آدمی صفی               از خود خلیفه کردی خدای گروگرش

انصاف ده که آدم ثانیست مقتفی                     در طینت است نور یدالله مخمرش

طفلی و طفیل تست آدم                              خردی و زبون تست عالم

مرا کشت و زادیست در طینت دل                            که حاجت به حوا و آدم ندارم

گیسوی حوّا شناس پرچم منجوق او                 عطسه ی آدم شناس شیهه ی یکران او

چون آدم و داود خلیفه تویی از حق                 حق زی تو پناهد که پناه خلفایی

1-سوره بقره آیه 30

2-  المیزان جلد13

1- حیرت سجادی ، سیدعبدالحمید ص104

فهرست مطالب ……………………………..چهار

فهرست جداول…………………………….. هفت

فهرست شکل‌ها (نمودارها)……………………………… هشت

1- فصل اول: تعاریف و کلیّات………………………………… 1

1.1 مقدمه …………………………….. 1

1.2 بیان مسئله……………………………… 2

1.3 سؤال‌های تحقیق……………………………….. 3

1.4 پیشینه‌تحقیق……………………………….. 3

1.5 فرضیه‌های تحقیق………………………………..4

1.6 روش تحقیق……………………………….. 5

1.7 اهداف تحقیق……………………………….. 5

1.8 ضرورت تحقیق……………………………….. 6

2- فصل دوم: مبانی نظری……………………………….. 8

2.1 ادبیّات فارسی و مسیرهای جدید………………………………. 8

2.2 رمان و داستان کوتاه در ایران………………………………. 9

2.3 داستان کوتاه در جستجوی تعریف…………………………………. 10

2.4 داستان کوتاه در ایران………………………………. 12

2.5 انواع داستان کوتاه……………………………… 14

2.6 نگاهی اجمالی بر پیشینه‌زن در فرهنگ و ادب ایران زمین…………….. 16

2.7 داستان‌نویسی زنان………………………………. 19

2.8 ادبیات داستانی در دهه هفتاد……………………………… 20

2.9 سیر داستان‌نویسی زنان………………………………. 22

3- فصل سوم: زندگی‌نامه، خلاصه داستان، تحلیل، جدول و نمودار………….. 34

3.1 خاطره حجازی……………………………….. 34

3.1.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 35

3.1.2 جدول و نمودار……………………………… 42

3.2 4شهلا پروین روح……………………………….. 42

3.2.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 43

3.2.2 جدول و نمودار……………………………… 57

3.3 شیوا ارسطویی……………………………….. 58

3.3.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 58

3.3.2 جدول و نمودار……………………………… 64

3.4 فاطمه ریسه……………………………… 65

3.4.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 65

3.4.2 جدول و نمودار……………………………… 89

3.6 ناهید کبیری……………………………….. 90

3.6.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 91

3.6.2 جدول و نمودار……………………………… 98

3.7 میترا داور……………………………… 99

3.7.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 99

3.7.2 جدول و نمودار……………………………… 106

3.8 فروغ حمیدیان………………………………. 107

3.8.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 107

3.8.2 جدول و نمودار……………………………… 116

3.9 فرخنده آقایی……………………………….. 116

3.9.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 117

3.9.2 جدول و نمودار……………………………… 128

3.10 قدسی قاضی‌نور……………………………… 128

3.10.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 129

3.10.2 جدول و نمودار……………………………… 143

3.11 فریده خردمند………………………………. 144

3.11.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 144

3.11.2 جدول و نمودار……………………………… 166

3.12 ناهید طباطبائی………………………………. 167

3.12.1 خلاصه داستان‌………………………………. 167

3.12.2 جدول و نمودار……………………………… 172

3.13 مرضیه محمّدپور……………………………… 172

3.13.1 خلاصه داستان‌ها……………………………… 172

3.13.2 جدول و نمودار……………………………… 178

3.14 نمودار نهایی……………………………….. 179

4- فصل چهارم: بررسی یافته‌ها……………………….. 181

4.1 مسائل عاطفی……………………………….. 181

4.2 تنهایی……………………………..182

4.3 مرگ…………………………….. 184

4.4 ترس…………………………….. 184

4.5 عشق…………………………….. 185

4.6 احساسات و تجربه‌های کودکانه……………………………… 186

4.7 حسرت………………………………… 188

4.8 مسائل اجتماعی و فرهنگی……………………………….. 189

4.9 فقر و محرومیّت………………………………… 189

3 انتقاد از رفتارهای غلط اجتماعی………………………….. 192

4 جهل و خرافه‌‌پرستی……………………………….. 194

4.11مسائل زنان………………………………. 194

4.12مسائل سیاسی……………………………….. 196

5- فصل پنجم: نتیجه‌گیری……………………………….. 199

5.1 پیشنهادات……………………………..203

ضمیمه‌ی 1 – نویسندگان مرد دهه هفتاد…………………………. 210

ضمیمه‌ی 2 – نویسندگان زن دهه هفتاد………………………….. 217

ضمیمه‌ی 3 – داستان‌کوتاه‌نویسان زن دهه هفتاد………………… 221

چکیده:

در طول دهه هفتاد ادبیات ایران شاهد حضور فزاینده‌ی نویسندگان زن بوده و حدود 370 نویسنده‌ی زن شروع به انتشار اوّلین اثر خود نمودند، یعنی 13 برابر نویسندگان دهه قبل. از این میان 65 نویسنده به نگارش مجموعه داستان روی آورده‌اند و تجربیات خود را پیرامون موضوعات محوری چون مسائل زنان، مسائل اجتماعی و فرهنگی، مسائل سیاسی و مسائل عاطفی بازنمایی کردند. در این پژوهش با توجه به حضور فعّال زنان در عرصه‌های آفرینش ادبی، به بررسی موضوعی 154 داستان‌ کوتاه در قالب 12 مجموعه داستان از 12 نویسنده زن ایرانی در فاصله سال‌های 70 تا 79 پرداخته و نشان ‌داده است که در این برهه از تاریخ ایران مسائل عاطفی مانند تنهایی، ترس، مرگ با 54% بیشترین مضمون را در آثار این نویسندگان به خود اختصاص داده است. پس از آن بیان مسائل اجتماعی و فرهنگی چون فقر، اعتیاد، خرافه‌پرستی و… با 25% بیشترین دغدغه این نویسندگان محسوب می‌گردد و پرداختن به مسائل زنان مانند روزمرگی زندگی زنان، مظلومیّت زنان، زن در خانواده با 15% در سوّمین جایگاه قرار دارد. در پایان مسائل سیاسی مانند: انقلاب، جنگ، مسائل سیاسی روز با 6% کمترین بسامد را در آثار این نویسندگان نشان می‌دهد.

فصل اول: تعاریف و کلیات

1-1- مقدمه

ادبیات زنانه در اروپا و آمریکا پیشینه‌‌ای طولانی ندارد، به طوری که حتی تا سال 1930 میلادی «ویرجینیا وولف» نویسنده‌ی انگلیسی از چاپ آثارش در هراس بود. او می‌توانست تأثیرات آشکار کردن ستایش و حمایت زنان را در مقام جنبش سیاسی و حمله به مناسبات جنسی موجود به عنوان هنجاری اجتماعی مشاهده و ادراک کند. وولف نگران بود که خوانندگان، به‌ویژه مردان کتاب اتاقی از آن خود او را بسیار خشن بیابند و نویسنده‌اش را با قهرمان زن داستان، یکی و یکسان بشمارند.

داستان کوتاه، رمان و شعر ژانرهای ادبی هستند که شمار زیادی از زنان در آن سهیم بوده‌اند، حضورشان در آن نمایان بوده و چگونگی شرکت‌شان در آن کمابیش با مردان همانندی داشته است. این فرم‌های ادبی به صورت ابزارهایی درآمده‌اند که زنان در سال‌های اخیر جنبه‌هایی از زندگی جنسی‌شان را با آن تجزیه و تحلیل و منتشر کرده‌اند. جنبه‌هایی که پیش از این در هنر یا جامعه توجه چندانی به آن نمی‌شده‌است.

بعد از انقلاب اسلامی و متحول شدن جامعه، زنان متعددی برای توصیف و تثبیت جایگاه خود قلم به دست گرفته و آثار متنوعی آفریده‌اند. تعداد زنان نویسنده که بعد از انقلاب به خلق آثار پرداخته‌اند بیانگر حضور جدی آنان در عرصه‌ی آفرینش‌های ادبی است. پرفروش بودن آثار نویسندگان زن، طبق آمار وزارت ارشاد، نمایانگر فعال‌شدن زنان در عرصه‌های مختلف جامعه و درگیرشدن آنان با مسایل اجتماعی است.

این پژوهش با توجه به حضور فعّال زنان در عرصه‌ی آفرینش‌های ادبی، به بررسی محتوای موضوعی داستان‌های کوتاه نویسندگان زن در طول سال‌های 1370 تا 1379 می‌پردازد و آثار آنان را از نظر موضوعی موردبررسی قرار می‌دهد و مشخص می کند که نویسندگان زن در این برهه بیشتر به چه مسائلی پرداخته‌اند.

در این تحقیق به چهار دسته‌بندی کلّی موضوعی اشاره خواهد شد:

1- مسائل عاطفی: عشق، ازدواج، روابط احساسی بین افراد خانواده، خشم، مرگ، تنهایی، ترس. 

2- مسائل سیاسی: مسائل سیاسی بعد از انقلاب، مسائل سیاسی روز، جنگ، آوارگی، تحول سیاسی شخصیت‌ها. 

3- مسائل اجتماعی- فرهنگی: فقر، موردانتقاد قرار دادن یکی از رفتار‌های غلط اجتماعی، اختلاف فرهنگی، تحصیلات، اعتیاد، طلاق، خرافه‌پرستی، مهاجرت، فحشا، تغییرشخصیت در اثر عوامل فرهنگی و اجتماعی.

4- مسائل مربوط به زنان: مظلومیّت زنان، روزمرگی زندگی زنان، زن در خانواده، زن در اجتماع، استقلال مالی زنان، تفکرات سنت‌گرایانه در مورد زنان. 

در این پژوهش 12 مجموعه داستان از 12 نویسنده‌ی زن ایرانی انتخاب شده است. سعی بر این بوده که در انتخاب این مجموعه‌ها هیچ‌گونه معیار گزینش خاصی مطمح نظر قرار نگیرد.

2-1- بیان مسأله

در دهه‌ های پیشین نویسندگان آثار ادبی در ایران غالبا مرد بوده‌اند و جز استثناهایی محدود، صدای زنان شنیده نشده است. اما در سال‌های اخیر با رشد حیرت‌آور زنان نویسنده در ایران مواجه بوده‌ایم. به‌گونه‌ای که اگر در فاصله‌ی میان دهه 1310 تا 1340 در برابر هر 18 نویسنده‌ی مرد با یک نویسنده‌ی زن روبرو بوده‌ایم، در دهه 70 و 80 در برابر هر یک و نیم نویسنده‌ی مرد با یک نویسنده‌ی زن مواجهیم. بنابراین آثار زنان نویسنده آنقدر مورداستقبال مخاطبان قرار گرفته که به بحث‌های متعدّدی در حوزه فرهنگی ایران منجر شده‌است.

اکنون زنان ایرانی توانسته‌اند ابراز وجود کرده و خودشان در تعریف و تصویر جنسیّت خود شریک باشند. مطالعه‌ی متون نویسندگان زن همچون هر محصول فرهنگی دیگر می‌تواند به روشن‌شدن زوایای متعددی در زمینه‌های اجتماعی و فرهنگیکمک کند. از میان سطور این آثار می‌توان به تحولات اجتماعی و فرهنگی زنان پی برد.

با توجه به این مسئله، در این پایان نامه سعی نگارنده بر این بوده‌است که به بررسی محتوای موضوعی آثار زنان داستان کوتاه‌نویس دهه هفتاد بپردازد و مشخص نماید که این نویسندگان در طی این سال‌ها بیشتر به چه موضوعاتی پرداخته‌اند.

3-1- سوال های تحقیق

1- زنان داستان کوتاه نویس دهه هفتاد در آثارشان بیشتر به چه موضوعاتی پرداخته‌اند؟

2- در چند درصد داستان‌های کوتاه این نویسندگان به مسایل اجتماعی و فرهنگی توجه شده است؟

3- آیا بیان مسایل و دغدغه‌های زنان بیشترین موضوعات موردتوجه این نویسندگان بوده است؟

4- چند درصد آثار زنان نویسنده‌ی این دهه به مسائل سیاسی تعلق دارد؟

5- در چند درصد آثار زنان نویسنده این دهه به موضوعات عاطفی پرداخته شده است؟

4-1- پیشینه تحقیق

طبق گواهی مرکز اطلاعات و اسناد علمی ایران تاکنون تحقیق مستقلی درمورد چگونگی بسامد موضوع داستان‌های کوتاه زنان این دهه در دانشگاه‌های ایران انجام نشده است و تنها در آثار زیر اشاره‌هایی کوتاه و مختصر به موضوع مورد نظر شده است:

مهدی محمّدی در پایان نامه خود تحت عنوان «بررسی داستان‌های جنگ ایران و عراق نوشته شده برای کودکان و نوجوانان» با بهره گرفتن از روش تحلیل محتوا به این نتیجه رسیده که زنان در مقایسه با مردان در ثبت ادبیات جنگ حضور کم رنگی داشته‌اند.

حسن میرعابدینی در سلسله مقالاتی تحت عنوان «گزارشی از ادبیات داستانی سال 1372» که در مجله‌ی کلک بصورت دوره ای به چاپ رسیده‌است به بررسی داستان‌هایی از نویسندگان مرد و زن پرداخته است. و یکی از نتایج این بررسی حضور فعّال و گسترده‌ی زنان نویسنده در سال 1372 می‌باشد و اینکه پرفروش‌ترین کتاب‌های این سال را آثار زنان داستان‌نویس تشکیل می‌دهد.

حسن میرعابدینی در کتاب « صد سال داستان‌نویسی ایران» در فصل بیست و ششم به بررسی داستان‌های نوشته شده توسط زنان نویسنده پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که بخشی از جذابیت داستان‌های نویسندگان زن در این است که دنیای زنان ناشناخته تر از دنیای مردان است و در داستان‌هایی که مردان نوشته‌اند با دیدی مردانه به مسائل نگاه شده و زن چهره‌ی مستقل خود را کمتر به نمایش گذاشته است. ایشان کیفیت و تنوع آثار پدید آمده را به حدی دانسته‌اند که شاید بتوان از شروع یک ادبیات زنانه سخن گفت.

5-1- فرضیه های تحقیق

با توجه به جنسیّت مشترک داستان کوتاه نویسان مدّنظر این پژوهش‌نامه به نظر می‌رسد که:

1- زنان نویسنده در آثارشان بیشتر به مسائل زنان می‌پردازند یعنی بیشتر درمورد دغدغه‌های خودشان سخن می‌گویند.

2- نویسندگان زن این دهه اقبال چندانی به مسائل سیاسی نشان نمی‌دهند.

3- بسیاری از این نویسندگان با دیدی منتقدانه به مسائل اجتماعی و فرهنگی می‌پردازند.

6-1- روش تحقیق

روش مطالعه کتابخانه‌ای و روش تحقیق تحلیل محتوایی و آماری است. به این ترتیب که ابتدا اسامی کلیّه‌ی نویسندگان دهه هفتاد اعم از مردان و زنان استخراج گردید سپس از میان این اسامی، نام‌ها و آثار داستان کوتاه نویسان زن متمایز و نهایتاً 12 مجموعه داستان از 12 نویسنده زن انتخاب شد و موردمطالعه و بررسی قرار گرفت و نمودار و جداول بر اساس یافته‌ها طراحی گردید و در آخر هم به بررسی نتایج پرداخته شد.

7-1- اهداف تحقیق

هدف اصلی این تحقیق بررسی محتوای موضوعی داستان‌های کوتاه 12 نویسنده‌ی زن ایرانی دهه هفتاد است. روشن نمودن اینکه زنان نویسنده‌ی این دهه در داستان‌های کوتاه‌شان به چه موضوعاتی بیشتر توجه داشتند و چرا. این‌که آیا آنها در آثارشان درصدد به چالش گرفتن گفتمان مردانه هستند یا خیر، از دیگر اهداف این پژوهش می‌باشد. به نظر نگارنده آثار نویسندگان این دهه خصوصاً زنان موردتوجه قرار نگرفته است و تا حد زیادی فراموش‌شده به نظر می‌رسد. از طرف دیگر تعیین این محدوده زمانی، به تحدید تحقیق می‌ انجامد و این امکان را در اختیار دیگر پژوهشگران قرار می‌دهد تا در بررسی‌های تحقیقی یا تاریخی خود از نتایج این پژوهش بهره ببرند. نگارنده در این تحقیق تلاش داشته تا به اندازه توان و بضاعت علمی خود با بررسی آثار زنان نویسنده و مسائلی که آنان در آثار خود بیان نموده‌اند راهی هرچند ناهموار برای پژوهشگران مسائل زنان و نویسندگان زن بگشاید. هرچند که نگارنده خود واقف به وجود کاستی‌های بسیار در این تحقیق می‌باشد که نبود منابع کافی در خصوص ادبیات داستانی بالاخص داستان کوتاه، نوین بودن شیوه‌ی تحقیق و نبود نمونه‌های قابل‌مراجعه از عوامل مهم این نقیصه به ش