فصل اول:  کلیات.. 3

1-1. بیان مسأله. 4

1-2. سؤال‌های تحقیق. 4

1-2-1. سؤال اصلی. 5

1-2-2. سؤالات فرعی. 5

1-3. فرضیه‌ها 5

1-4. سابقه و پیشینه تحقیق. 6

1-5. ضرورت و اهمیت تحقیق. 6

1-6. هدف‌ها و كاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق. 7

1-7. روش تحقیق. 7

1-8. سازماندهی تحقیق. 8

فصل دوم: سوره‌ی نبأ 9

2-1. معرفی اجمالی سوره‌ی نبأ 10

2-1-1. محتوای سوره‌ی نبأ 10

2-1-2. فضیلت تلاوت سوره نبا 11

2-2. نبأ 11

الف) روایات.. 11

ب) اقوال لغویان. 14

ج) نتیجه‌گیری. 15

2-3. معصرات.. 16

الف) روایات.. 16

ب) اقوال لغویان. 17

ج) نتیجه‌گیری. 20

2-4. أحقاب.. 20

الف) روایات.. 20

ب) اقوال لغویان. 22

ج) نتیجه‌گیری. 24

2-5. مفاز 26

الف) روایات.. 26

ب) اقوال لغویان. 26

ج) نتیجه‌‌گیری. 28

2-6. کواعب.. 29

الف) روایات.. 29

ب) اقوال لغویان. 29

ج) نتیجه‌گیری. 31

2-7. روح. 31

الف) روایات.. 32

ب) اقوال لغویان. 32

ج) نتیجه‌گیری. 36

2-8. صواب.. 37

الف) روایات.. 37

ب) اقوال لغویان. 39

ج) نتیجه‌گیری. 40

2-9. تراب.. 41

الف) روایات.. 41

ب) اقوال لغویان. 42

ج) نتیجه‌‌گیری. 44

فصل دوم: سوره‌ی نازعات.. 45

3-1. معرفی اجمالی سوره‌ی نازعات.. 46

3-1-1. محتواى سوره‌ی نازعات.. 46

3-1-2. فضیلت تلاوت این سوره 47

3-2. نازعات.. 47

الف) روایات.. 47

ب) اقوال لغویان. 48

ج) نتیجه‌گیری. 50

3-3. غرق. 51

الف) روایات.. 51

ب) اقوال لغویان. 51

ج) نتیجه‌گیری. 55

3-4. ناشطات.. 55

 

الف) روایات.. 55

ب) اقوال لغویان. 56

ج) نتیجه‌گیری. 59

3-5. سابحات.. 60

الف) روایات.. 60

ب) اقوال لغویان. 61

ج) نتیجه‌گیری. 64

3-6. سابقات.. 65

الف) روایات.. 65

ب) اقوال لغویان. 65

ج) نتیجه‌گیری. 67

3-7. مدبرات.. 68

الف) روایات.. 68

ب) اقوال لغویان. 69

ج) نتیجه‌گیری. 70

3-8. راجفه. 71

الف) روایات.. 71

ب) اقوال لغویان. 72

ج) نتیجه‌گیری. 74

3-9. رادفه. 74

الف) روایات.. 75

ب) اقوال لغویان. 75

ج) نتیجه‌گیری. 77

3-10. حافره 77

الف) روایات.. 78

ب) اقوال لغویان. 78

ج) نتیجه‌گیری. 81

3-11. کره 82

الف) روایات.. 82

ب) اقوال لغویان. 83

ج) نتیجه‌گیری. 84

3-12. خاسره 85

الف) اقوال لغویان. 85

ب) نتیجه‌گیری. 87

3-13. ساهره 87

الف) روایات.. 87

ب) اقوال لغویان. 88

ج) نتیجه‌گیری. 91

3-14. دحاها 92

الف) روایات.. 92

ب) اقوال لغویان. 94

ج) نتیجه‌گیری. 96

3-15. طغی. 96

الف) روایات.. 96

ب) اقوال لغویان. 97

ج) نتیجه‌گیری. 100

فصل سوم:  سوره‌ی عبس… 101

4-1. معرفی اجمالی سوره‌ی عبس… 102

4-1-1. محتواى سوره‌ی “عبس”. 102

4-1-2. فضیلت تلاوت این سوره 102

4-1. سفره 103

الف) روایات.. 103

ب) اقوال لغویان. 103

ج) نتیجه‌گیری. 108

4-3. قتل. 109

الف) روایات.. 109

ب) اقوال لغویان. 110

ج) نتیجه‌گیری. 112

4-4. انسان. 112

الف) روایات.. 112

ب) اقوال لغویان. 113

ج) نتیجه‌گیری. 117

4-5. طعام. 117

الف) روایات.. 117

ب) اقوال لغویان. 118

ج) نتیجه‌گیری. 120

4-6. أَبّا 120

الف) روایات.. 121

ب) اقوال لغویان. 121

ج) نتیجه‌گیری. 124

نتیجه‌گیری.. 125

فهرست منابع. 126

الف. منابع فارسی. 126

ب. منابع عربی. 12

چکیده‌:

شناخت و فهم دقیق مفردات قرآن کریم از مقدمات مهم فهم و تفسیرِ آن است. در ضمنِ برخی از روایات منسوب به معصومان:، که مفسران حقیقی قرآن کریم‌اند، توضیحاتی درباره‌ی برخی از مفردات قرآن کریم آمده است. ارزیابی تطبیقی این توضیحات با اقوال لغویان درباره‌ی مفردات مورد نظر برای بهره‌مندی هر چه بهتر از آنها، سودمند است. در این پژوهش، توضیحاتی که به معصومان: درباره‌ی مفردات سوره‌های مبارکه‌ی نبأ، نازعات و عبس منسوب است، با اقوال لغویان ارزیابی تطبیقی شده است. برای این منظور، ابتدا روایاتِ متضمن توضیح درباره‌ی یکی از مفردات سوره‌های مذکور از منابع روایی و تفسیری استخراج و ترجمه شد. سپس اقوال برخی از لغویان درباره‌ی آن مفردات بر اساس ترتیب تاریخی گزینش و ترجمه شد. و سرانجام ذیل هر یک از آن مفردات، توضیحات روایی با اقوال لغویان مقایسه و نتیجه‌گیری شد. در این سه سوره، روایات منسوب به معصومان: 27 واژه را توضیح داده‌اند که با ارزیابی تطبیقی آنها با اقوال لغویان نتایج ذیل به دست آمد: (1) در شش واژه روایات معنای لغوی را ذکر کرده‌اند که با اقوال لغویان مطابق است؛ (2) در دو واژه روایات، معنایی را ذکر کرده‌اند که تا حدودی با اقوال لغویان اختلاف دارد، ولی با هم نقطه‌ی اشتراک دارند؛ (3) در شش واژه روایات مصداق واژه را ذکر کرده‌اند که با معنای لغوی سازگار است؛ (4) در پنج واژه روایات هم معنا و هم مصداق را ذکر کرده‌اند که با معنای لغوی سازگار است؛ (5) در هشت واژه، روایات به تأویل آن واژه پرداخته‌اند.

مقدمه

قرآن کریم، برترین و آخرین پیام خداوند، ارزشمندترین گوهر گران بهای به جای مانده از پیامبر اکرم 9، سرچشمه و مدار محوری فکری تمام مسلمانان جهان است. این اقیانوس بی کران که به ژرفای حقایق آن نمی توان رسید، و شگفتی هایش را پایانی نیست؛ کتابی است که کلامش زیباترین سخن، ظاهرش در اوج لطافت و زیبایی و مفاهیم بلند و مضامین عالی اش پا به ‌پای زمان، همانند خورشید و ماه بر همه ملت ها در طول زمان می تابد و همگان را از معارف نابش سیراب می کند.

نخستین گام برای غور در دریای بی انتهای قرآن و نوشیدن معارف حیات بخش آن، شناخت دقیق این کتاب گران سنگ است، زیرا آنان که قرآن را آن گونه که هست نشناخته اند، آن گونه که باید، به آن ارج نمی نهند و آن چنان که بایسته است، از آن بهره نمی برند و از انس و ارتباط با آن لذتی نصیبشان نمی گردد. درنتیجه از درس های سازنده و مواعظ دل نشین و معارف گران سنگ آن محروم می گردند.

اما معارف قرآن، عمیق تر و پیچیدگی هایش بیشتر از آن است که به تنهایی بتوان به تفسیر صحیح و واقعی قرآن رسید. نابخردی است که کسی برای رسیدن به مقصدی، راه را رها نموده و از بیراهه‌ها بخواهد به مقصد برسد و در را رها نموده و بخواهد از روزنه های دیوار وارد خانه شود، اهل بیت پیامبر:، به مثابه در ورود به معارف الهی قرآن و اسلام ناب می باشند، همان گونه که حضرت امیر7 می فرمایند: «ما خاصگان‏، یاران و گنجوران نبوّت، و درهاى‏ رسالتیم‏. در خانه‏ها جز از درهاى آن نتوان در شد، و آن كه جز از در، به خانه در آمد به دزدى سمر(مشهور) شد.»[1]

پس عاقلانه ترین راه برای دریافت معانی و مفاهیم قرآن، پناه بردن به خاندان و اهل بیت پیامبر است که در طول عمر پربهای خویش پیوسته به تبیین معارف و احکام الهی پرداخته‌اند.

حال که اهمیت و جایگاه منابع روایی در تبیین حقایق ناب قرآنی اندکی روشن شد نوبت آن است که بدانیم گام نخست در فهم و تفسیر معانی آیات، به دست آوردن معانی الفاظ و تک واژه های آیات است. به عبارت دیگر اگر معنای الفاظ به خوبی روشن نباشد، کشف مراد حقیقی از آن ها امکان پذیر نخواهد بود. پس ابتدا باید این واژگان در لغت‌نامه ها مورد واکاوی و ریشه یابی قرار گیرد یا معنای لغوی آن‌ ها مشخص شود، در این مرحله وجود برخی تفاوت ها در تفسیر و توضیح مفردات قرآنی در منابع روایی و لغت نامه های عربی، انگیزه ارزیابی تطبیقی این دو را به منظور فهم عمیق آیات قرآن، تقویت می‌کند.