وکلی ترین روش برای مطالعه پایداری سیستم های دینامیکی، قضیه مطرح شده توسط ریاضیدان

روسی الکساندر لیاپانوف[1] است.

نتایج اصلی قضیه پایداری لیاپانوف برای سیستم های دینامیکی تعریف شده روی ،

مربوط به سیستم های تشکیل شده ازحرکت های پیوسته و ناپیوسته است. بسیاری از این نتایج شرایط

کافی برای پایداری سیستم های دینامیکی بیان می کنند.

 فهرست مطالب:

عنوان                                                                                                             صفحه

مقدمه                                                                                                               3

 فصل اول: آشنایی باسیستم های دینامیکی و پایداری                                                           5 

سیستم های دینامیکی                                                                                                            6   

 مجموعه های حدی و جاذب ها                                                                                           10

فصل دوم: اندیشه های پایه                                                                                                13

مقدمات و مفاهیم اساسی                                                                                                      14

فصل سوم: پایداری سیستم های دینامیکی در فضاهای متریک                                            21

شرایط کافی برای پایداری سیستم های دینامیکی                                                                  22

تحلیل پایداری سیستم های هیبریدی                                                                                    36

تحلیل پایداری سیستم های دومؤلفه ای                                                                                39

پایداری جزئی سیستم های دینامیکی در فضاهای متریک                                                     44

 منابع                                                                                                                                  53

 مقدمه:

در این پایان نامه با بهره گرفتن از نگاشت های حافظ ماتریس مقدار، یک روش جدید برای تحلیل پایداری حرکت های سیستم های دینامیکی تعریف شده روی فضاهای متریک به دست می آوریم [30].

این نتایج برای خانواده بسیار بزرگی از سیستم ها، شامل سیستم های دینامیکی که نمی توانند توسط معادلات کلاسیک معمولی و یا نامعادلات مشخص شوند، به کار برده می شود.

در روش ارائه شده از یک قاعده کلی همسنجی تعمیم یافته همراه با ایده نگاشت های چند مؤلفه ای (نگاشت های لیاپانوف ماتریس مقدار)، استفاده شده است[22,23]. ما ابتدا نگاشت های حافظ ماتریس مقدار، برای تحلیل پایداری سیستم های دینامیکی معمولی تعریف شده روی فضاهای متریک، معرفی می کنیم. 

برای راحت تر شدن کار، از نگاشت های ماتریس مقدار حافظ پایداری استفاده می کنیم[24]. سپس از نتایج به دست آمده برای اثبات قضایای کلی لیاپانوف روی سیستم های دینامیکی در فضاهای متریک و تحلیل خانواده سیستم های هیبریدی و سیستم های هیبریدی دو مؤلفه ای استفاده می کنیم.

پایداری مجموعه های پایا(در حالت خاص نقاط تعادل)، برای یک قرن موضوع تحقیق است و هسته این کار، روش مستقیم لیاپانوف است که قاعده همسنجی برای تحلیل پایداری، از این روش نتیجه شده است .[9,13,17]

در ابتدا در روش مستقیم لیاپانوف تابع های اسکالر-مقدار کمکی استفاده شده بود که برای اثبات قاعده همسنجی این روش تعمیم یافت[14,17].

در تعمیم قاعده همسنجی، برای تحلیل پایداری سیستم های دینامیکی، نیز از نگاشت های حافظ پایداری، استفاده شده است[10]. این نگاشت ها نقش مهمی در تحلیل پایداری سیستم های دینامیکی بازی می کنند.

در این پایان نامه

در فصل اول، به معرفی سیستم های دینامیکی در حالت کلی می پردازیم.

در فصل دوم، ابتدا یک نگاشت همسنجی معرفی می کنیم وسپس به معرفی سیستم های دینامیکی در فضاهای متریک می پردازیم و برخی مفاهیم پایه ای و اساسی سیستم های دینامیکی در فضاهای متریک، بیان می کنیم.

در فصل سوم، به تحلیل پایداری و سپس پایداری جزئی، سیستم های دینامیکی در فضاهای متریک می پردازیم.

 

   1- سیستم های دینامیکی

مفهوم سیستم دینامیکی فرمول بندی ریاضی مفاهیم علمی عمومی به روشی مشخص است.

هدف علوم مختلف فیزیک، شیمی، زیست شناسی، بوم شناسی، اقتصاد و حتی علوم اجتماعی، پیشگویی توسط علوم  موجود و قوانین حاکم بر تکامل این علوم است. به شرطی که این قوانین با گذشت زمان ثابت باشند رفتار چنین سیستم هایی می تواند توسط حالت اولیه سیستم به طور کامل توصیف شود.

بنابراین یک سیستم دینامیکی شامل مجموعه ای از حالت های ممکن (فضای حالت) و قانون ریشه- یابی حالت در زمان است. ما ابتدا در مورد این اجزا بحث می کنیم و سپس تعریفی رسمی از سیستم دینامیکی ارائه می دهیم.

فضای حالت:

همه حالت های ممکن یک سیستم به صورت نقاطی از مجموعه ای مانند  در نظر می گیریم، این مجموعه فضای حالت سیستم نامیده می شود.

در حقیقت تعیین یک نقطه  به تنهایی برای توصیف موقعیت فعلی سیستم کافی نیست و قانون ریشه یابی نیز باید مشخص شود.

گاهی اوقات فضای حالت فضای فاز هم نامیده می شود.

زمان: ریشه یابی یک سیستم دینامیکی به معنی یافتن تغییرات در حالت سیستم با گذشت زمان  است که  یک مجموعه مرتب است.

دو نوع سیستم دینامیکی در نظر گرفته می شود:

 1- سیستم های با زمان پیوسته  

2- سیستم های بازمان گسسته .

سیستم های نوع اول سیستم دینامیکی زمان پیوسته و سیستم های نوع دوم سیستم های دینامیکی زمان گسسته نامیده می شوند.

 

 

سیستم های دینامیکی زمان گسسته به طور طبیعی در بوم شناسی و اقتصاد ظاهر می شوند.

عملگر ریشه یابی:

مؤلفه اصلی یک سیستم دینامیکی قانون ریشه یابی است که حالت سیستم در زمان  یعنی  را مشخص می کند وقتی که حالت اولیه سیستم یعنی  معلوم است. متداولترین روش برای مشخص کردن عملگر ریشه یابی این است که در نظر بگیریم که برای هر  یک نگاشت تک مقداری مانند  در فضای حالت تعریف شده باشد یعنی  تعریف شده باشد که حالت اولیه  را به حالت  در زمان انتقال دهد یعنی . نگاشت عملگر ریشه- یابی سیستم دینامیکی نامیده می شود. در سیستم های زمان پیوسته خانواده  از عملگر ها، شار نامیده می شود.

توجه کنید که ممکن است نگاشت   برای هر جفت  تعریف نشده باشد. عملگرهای ریشه یابی دو خصوصیت کلی دارند که باعث می شوند رفتار(حالت) آینده سیستم دینامیکی مشخص شود.

(a)  که  در اینجا نگاشت همانی روی  است یعنی برای هر ، . این خاصیت می گوید رفتار سیستم خودبه خود تغییر نمی کند.

(b) دومین خاصیت عملگر ریشه یابی این است که  به ازای هر  و  به طوری که هر دو طرف نامساوی بالا تعریف شده باشد.

این خاصیت می گوید: حالت نتیجه شده از ریشه یابی سیستم در  واحد زمانی با شروع از نقطه  مانند این است که سیستم از حالت اولیه در  واحد زمانی تغییر یابد وسپس در  واحد زمانی از حالت کامل شود.

در بسیاری از سیستم ها حالت فعلی سیستم ، نه تنها رفتار آینده سیستم بلکه رفتار گذشته آن را نیز مشخص می کند. به عبارت دیگر عملگر ریشه یابی  برای  نیز تعریف شده و خاصیت دوم سیستم های دینامیکی زمانی که  هر دو منفی باشند نیز برقرار است. چنین سیستم هایی معکوس پذیر نامیده می شوند و عملگر  معکوس عملگر  است( ). بنابراین .

   یک سیستم دینامیکی زمان گسسته توسط تنها یک نگاشت  که نگاشت تک زمان نامیده

 می شود، مشخص می شود. به وضوح ، که تکرار دوم نگاشت  است. به همین ترتیب داریم :  برای هر .

اگر سیستم زمان گسسته معکوس پذیر باشد روابط بالا برای  نیز برقرار است و . البته هنگام به کار بردن تکرارها باید چک کنیم که تکرارها متعلق به دامنه تعریف تابع  باشند.

در بسیاری از سیستم ها  تابع پیوسته ای از  است که اگر  باشد نسبت به زمان نیز پیوسته است.

بسیاری از سیستم های تعریف شده روی  یا روی منیفلدهای هموار در  به گونه ای است که  به عنوان یک تابع از  هموار است، چنین سیستم هایی، سیستم های دینامیکی هموار نامیده می شوند.

حال ما قادریم یک تعریف رسمی از سیستم دینامیکی ارائه دهیم. در زیر به تعریف یک سیستم دینامیکی به زبان ریاضی می پردازیم.

دوتایی،که در آن  مجموعه ای غیرتهی و نگاشتی به صورتاست را یک سیستم دینامیکی می نامیم اگر شرایط زیر برقرار باشد:

1)به ازای  داشته باشیم:(همان تابع همانی روی Xاست).

2)برای هر داشته باشیم:(oنشان دهنده ترکیب توابع می باشد).

اگر سیستم دینامیکی با تعریف بالا داشته باشیم و، آن را سیستم دینامیکی زمان پیوسته و اگر، آنگاه سیستم دینامیکی زمان گسسته خواهیم داشت. همچنین اگر باشد آن را سیستم دینامیکی گوییم.

در سیستم دینامیکی زمان گسسته، نمادوبه ترتیب بار ترکیب توابعواست که         می باشد(البتهبایدمعکوس پذیر باشد).

اربیت ها (مدارها) و پیکره های فاز:

پایه اشکال هندسی متناظر با یک سیستم دینامیکی ، اربیت های آن و پیکره فاز تشکیل شده از اربیت ها می باشد. یک اربیت زیرمجموعه ای مرتب از فضای حالتاست و مدار(برای هردلخواه عضو)را بانشان داده و به صورت زیر تعریف می کنیم:

اگر سیستم دینامیکی زمان گسسته ای داشته باشیم که نگاشت  در آن معکوس پذیرباشد به صورت می باشد و اگر معکوس پذیر نباشد خواهیم داشت:

مدار های یک سیستم دینامیکی زمان پیوسته  منحنی هایی در فضای حالت  می باشند که جهت این منحنی ها در جهت افزایش زمان است.

مدار های یک سیستم  دینامیکی زمان گسسته دنباله ای از نقاط در فضای حالتاست که این نقاط توسط اعدادصحیح افزایشی شماره گذاری می شوند.مدار ها اغلب مسیر نامیده می شوند. ساده ترین مدار یک نقطه تعادل است.

*نقطه  را یک نقطه تعادل(ثابت) سیستم می نامیم هر گاه برای هر ،.

بادر نظر گرفتن سیستم بالا، نقطه رانقطه ای تناوبی برای سیستم فوق گوییم، اگرموجود باشد به طوری که:.  همچنین کوچکترین با این خصوصیت، دوره تناوب نقطهمی- نامیم.

اگر نقطه ای تناوبی برای سیستم باشد، آنگاه مدار  به صورت زیر می باشد:

   همچنین نگاشت ، راشبه متناوب گوییم اگر اعداد موجود باشند به قسمی که بتوان آن را به صورت زیر نوشت:

که در آن  نگاشتی با دوره تناوب  در نقاط  می باشد. اعدادبسامد های پایه نامیده می شود.

 نقطه ثابترا نقطه ای تکین می نامیم اگر همسایگی از مانند  موجود باشد به طوری که غیر از خودشامل هیچ نقطه ثابت دیگری نباشد.

یک مجموعه پایا از یک سیستم دینامیکی ، یک زیرمجموعه  است به طوری که اگرآنگاه برای هر،. یعنی داشته باشیم: برای هر،. به وضوح هر مجموعه پایای شامل نیم اربیت های مثبت است. به وضوح هر اربیت تکین  یک مجموعه پایاست.

* در یک سیستم دینامیکی زمان گسسته اگر ، یک نقطه ثابت باشد(یعنی) و ، ماتریس ژاکوبین   در نقطه باشد یعنی ، آنگاه گوییم  پایدار است اگر همه مقادیر ویژه های از ماتریس  در شرط  صدق کنند.

* در یک سیستم دینامیکی زمان پیوسته اگر ، یک نقطه ثابت باشد(یعنی) و ماتریس ژاکوبین در نقطه باشد یعنی ، آنگاه گوییم  پایدار است اگر همه مقادیر ویژه های  از ماتریس در شرط  صدق کنند.

2- مجموعه های حدی و جاذب ها

هر سیستم دینامیکی متناظر با یک معادله دیفرانسیل می باشد.

دستگاه زیر را در نظر می گیریم: (، یک فضای توپولوژیک می باشد).

(1)                                   و              

گوتک[1] ( ترجمه پاک سرشت ، 1384،ص6)  می گوید : فلسفه در مفهومی بسیار کلی شامل تلاش انسان در جهت اندیشه نظری ، تأملی و نظام دار درباره جهان و رابطه انسان با آن است . فلاسفه در نظریه پردازی خود درباره واقعیت به استنتاج های گوناگونی دست یافته اند  .

 فلسفه تعلیم و تربیت یکی از شاخه های فلسفه می باشد.** ارنست رنان[2] می گوید: «فلسفه خود انسان است» و از آنجا که انسان محور تعلیم و تربیت است و در نتیجه رابطه تنگاتنگی بین «فلسفه» و «تعلیم و تربیت» وجود  دارد ، فلسفه و جهان بینی انسان متأثر از فرهنگ و جامعه انسانی است (نیکزاد ، 1371، ص 14)  .

از آنجائی که انسان در این «هستی» زندگی می کند، لذا باید او را در تحت مجموعه ای بررسی کرد که از یک طرف ارتباط او با «خالق» و از طرف دیگر ارتباط او با «هستی» مورد مطالعه قرار گیرد . پس لازم است به مطالعه هستی و انسان به عنوان محور تعلیم و تربیت در مجموعه ای تحت عنوان «هستـی شنـاسی» بپردازیم و چـون خداشنـاسی و انسان شناسی زیر مجموعه        هستی شناسی محسوب می­شوند لذا بررسی «هستی شناسی» موضوعی مناسب برای تحقیق است ولی قبل از آن لازم است که این مقوله را تعریف کنیم  .

فلسفه به عنوان یک «رشته» متشکل از شاخه های هستی شناسی ، شناخت شناسی و ارزش شناسی است. «انسان شناسی» زیر مجموعه شاخه « هستی شناسی» می باشد ، زیرا «انسان» زیر مجموعه هستی است(علوی ، 1386، ص22) . 

بسته به اینکه به فلسفه از کدام منظر نگریسته شود ،تعریف خاص خود را خواهد داشت . اگر فلسفه را یک رشته بدانیم متشکل از شاخه های گوناگونی خواهد بود چنان که این امر در مورد سایر رشته های علمی نیز صادق است . مثلا رشته شیمی که به شاخه های متعدد شیمی آلی، معدنی، تجزیه و …. تقسیم می گردد و لذا فلسفه نیز به شاخه های مختلف هستی شناسی[3]  و انسان شناسی بعنوان زیر مجموعه هستی شناسی، شناخت شناسی[4]  و ارزش­شناسی[5]  تقسیم می شود (علوی ، 1386،ص22) . 

در هستی شناسی (یعنی شناختن هستی) از هستی با وجود بحث می شود بدین صورت که سعی می­گردد به سئوالاتی از این قبیل پاسخ داده شود که آیا هستی با وجود حادث است یا قدیم، آیا فقط مادی است یا غیر مادی یا هر دو، آیا دارای خالق و آفریننده است یا خیر، آیا هدفدار است و غیره (علوی ، 1386،صص23-22)  .

اما نویسندگانی هم یافت می شوند که از تأثیر هستی شناسی بر تربیت سخن گفته اند   (ابراهیم زاده، 1369 و خلیلی شورینی ، 1378)  .

به عنوان مثال، یک فیلسوف تربیتی را در نظر بگیرید که در «هستی شناسی» خود معتقد به خداست آیا این اعتماد به خدا نباید در طرز تربیت او در دیدگاه های تربیتی اش مثلاً در اهداف تربیتی او هم منعکس گردد ، لذا اگر اعتقاد به خدا در هستی شناسی بحث می شود ، از تأثیر آن اعتقاد در اهداف تربیتی ، در شاخه» «تأثیر هستی شناسی بر تربیت»  سخن به میان می آید (علوی ، 1386،ص34)  .

برهان جهان شناختی مفهومی عام است و تقریرهای مختلفی از برهان وجود خدا را در بر   می­گیرد (جوادی ،1382 ،ص15)  .

برهان جهان شناختی مفهومی خاص نیست ، بلكه برای اشاره به هر برهانی است كه با شروع از مقدمه كلی در باره عالم و با بهره گرفتن از اصول فلسفی مانند ا صل جهت كافی یا ا صل علیت ، به اثبات وجود خدای وا حد می ­پردازد . پس در واقع ما براهین جهان شناختی متعددی داریم   . (رو[6]، 1998) .

ویلیام رو معتقد است كه برهان جهان شناختی برهان پسینی[7]  است . زیرا حداقل یكی از مقدمات آن حقیقتی در باره عالم است ، كه از راه تجربه برای انسان مكشوف می شود .

 (پلانتینگا[8]، 1998) معتقد است براهین جهان شناختی از حقیقتی روشن و كلی ، اما پسینی در باره جهان آغاز می شوند ، یعنی از این حقیقت كه مثلا موجودات ممكنی وجود دارند ، یا اشیا حركت می كنند یا دگرگونی می­پذیرند . برهان جهان شناختی درصدد اثبات خدای واحد است كه قائم به ذات است .

فلسفه، علم هستی شناسی است ، علم وجودشنـاسی است . در فلسفـه قوانین «هستی» کشف می­ شود ، قوانینی که تنها وجودش برای صدق آنها کافی است .  موضوع فلسفه «هستی» یا وجود است  (آموزگار، 1379،ص8)  .

هستی شناسی به بحث از «مطلق وجود» یعنی هستی عاری از هر قیدی می پردازد . به این معنا که بر خلاف علوم که به بررسی ظواهر هستی توجه دارد ، هستی شناسی فلسفی خصایص کلی وجود را بررسی می کند تا نظریه ای جامع درباره «هستی» عرضه کند . برای مثال ، فلسفه در پی آن است که آیا جهان پدیده ای تصادفی است یا نظام علیت بر آن حاکم است ؛ و اگر این گونه است از چه نوع قوانینی پیروی می کند ؟ آیا هستی هدفی دارد ؟ آیا جهان آفریننده ای دارد ؟ اگر بلی، آفریدگار هستی در «هستی» چه موقعیتی دارد ؟ ماهیت وجودی او چیست ؟                  (ابراهیم زاده ، 1369،ص12)  .

هستی شناسی می کوشد خصایص کلی ظواهر وجود را کشف کند تا درباره طبیعت و ماهیت جهان ، نظریه ای اظهار کند و روشن سازد آیا حوادث جهان خود به خود پیدا می شوند یا از یک عده قانون های طبیعی پیروی می کنند ؟ آیا هستی را هدفی است یا هیچ گونه قصد و هدفی در آن وجود ندارد ؟ آیا خدایی آن را آفریده است ؟ این خدا چه صفاتی دارد و ارتباطش با آفریدگار خود چگونه است ؟ آیا وجود صرفاً مادی است یا روحی و یا آمیزه ای از آن دو ؟                (شعاری نژاد ، 1377،ص12) .

هستی شناسی به بحث یا هستی می پردازد و آن را مجرد از زمان و مکان یا هر گونه قیدی مورد مطالعه قرار می دهد. بحث از ماهیت مطلق وجود یا هستی به عهده فلسفه است (مصباح یزدی، 1365،ص21)  .

با توجه به اهمیت فلسفه تعلیم و تربیت ، و مطالعه افکار و آراء دانشمندان در این زمینه ضروری به نظر می رسد و آشنایی با افکار امام محمدغزالی به عنوان یكی از نمایندگان مكتب رئالیسم وتوماس آکویناس به عنوان یكی از نمایندگان مكتب رئالیسم تعقلی دینی که نظریات رئالیستی داشته اند و بررسی دیدگاه های آنان در مقوله هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن   می تواند موضوعی مناسب برای این پژوهش بوده و به نظر می رسد که حائز اهمیت باشد و شاید بحث و بررسی آراء این دو شخصیت به نزدیک شدن دیدگاه های اندیشمندان دو دین مقدس اسلام و مسحیت کمک نماید .

به تنظیم و مقایسه اهم اندیشه های دو متفکر بزرگ جهان اسلام و مسیحیت درباره هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن پرداخته شده است . سعی شده كه با معرفی پژوهش مذکور و ارائه برخی یافته های مهم آن ، نظام هستی بر اساس منابع تفکر دینی ، بعنوان بستری مناسب و کارآمد جهت حل اختلافات احتمالی مطرح شده و پژوهشگران حوزه و دانشگاه را به جستجوی عمیق در گنجینه گرانبهای فرهنگ اسلامی بویژه آثار متفکران مسلمان و ارائه نتایج ارزشمند این تلاش در قالبی نوین فراخواند .

در این راستا گردآوری، بررسی تطبیقی و تنظیم آراء اندیشمندان اخلاقی گامی آغازین ولی اساسی می­باشد .  این «پژوهش» چنین تلاشی را دربارۀ هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن از دیدگاه دو متفکر بزرگ جهان اسلام و مسیحیت یعنی ابوحامد غزالی و توماس آكویناس مد نظر قرار داده است که بنابرنظر برخی محققان این دو اندیشمند به اخلاق بارویکردی« عمدتا دینی» هر چند از دو منظر نسبتا متفاوت نگریسته اند .

1-2  بیان مسئله :

اگر همه مسائل مربوط به انسان و جهان پیرامون او را واقعیت های محسوس خارجی تشکیل  می­داد ، انسان براحتی می توانست از طریق علم به حل آنها بپردازد . اما تمام سئوالات انسان محدود به این واقعیت محسوس نیست بلکه مسائل و پدیده های دیگری نیز وجود دارند که او را به مشکل و پاسخ وا می دارند ، مثلاً چرا انسان به وجود آمده است ؟ چرا هستی باید باشد ؟ هستی چگونه پیدا شده است ؟ آیا هستی واقعی و هدف دارد ؟ جایگاه انسان در عالم هستی کجاست ؟ آیا آزاد است یا مجبور ؟ آیا انسان قادر است بداند و می تواند بداند ؟ پاسخ به این سئوالات در علم پیدا نمی شود اگر چه علم ما را در یافتن پاسخ ها کمک می کند اما در نهایت برای حل نهائی آنها ناچار از تفکر و اندیشیدن هستیم .

گریز[9] معتقد است شما در واقع اصالتاً فیلسوف هستید سئوالات اساسی و تفکرهای جدی که در طول دوران حیات خود داشته اید در واقع همان کاری است که فلسفه انجام می دهد چنان که تربیت در جریان زندگی انسان نقش مهم و اساسی دارد و هر کس به نحوی از آن برخوردار است و کم و بیش آگاهی هایی از آن دارد از این رو این مفهوم همیشه مورد توجه اکثر دانشمندان، فیلسوفان، روشنفکران و مصلحان اجتماعی حتی شعرا و نویسندگان بوده و هر گروه از آنها از روی تجربیات خود درباره ماهیت و نقش آن به بحث و گفتگو پرداخته اند (ابراهیم زاده ، 1369، ص24)  .

بر طبق نظر آموزگار (1379) فلسفه اندیشیدن به هستی است و انسان خود واجد هستی است و انسان است که به جهان می اندیشد . بنابراین فلسفه از

 انسان نشأت می گیرد و انسان خود موضوع فلسفه است. از نظر دیوئی انسان بعد عملی فلسفه است  ، لذا رجعت فلسفه و تربیت، هر دو به انسان است .

بررسی ریشه های تفکر اسلامی در زمینه های تربیتی چنان که رهبر انقلاب (8/9/1360) در دیدار با جمعی از دانشجویان می­فرمایند «اسلام عمیق از همه جا و از همه مکتب­ها راجع به امور انسانی و امور تربیتی مطلب دارد که در رأس مسائل اسلام است»(جوادی ،1382،ص26) . 

لذا تعلیم و تربیت با دنیای اندیشه و هم با فعالیت های عملی سر و کار دارد . عقاید خوب به کردار خوب رهنمون می شود و اعمال نیکو نیز اندیشه های خوب را به دنبال دارد ، لذا تربیت یک فعالیت کاملاًعقلانی ، منطقی و اساسی است . چاره جویی مبانی نظری رفتارهای تربیتی در کنار الگوهای عملی می تواند نظام تربیتی مقتضی را ارائه کند که افراد تربیت یافته این نظام خود جوش بهترین انسان ها و الگوها و الگوی نسل های بعدی قرار می گیرند (کانت[10] ، ترجمه شكوهی، 1372،ص18)  .

در خصوص ارتباط بین فلسفه و تربیت دیوئی[11] چنین می گوید : فلسفه و تربیت آنچنان رابطه نزدیكی با هم دارند که می توان فلسفه را نظریه کلی تربیت نامید (ابراهیم زاده، 1385، ص 58) .

در بیان اینكه که آیا بین فلسفه و تربیت ارتباطی وجود دارد یا نه نظریه های متفاوتی ارائه شده از جمله اینكه تربیت در تدوین نظریه ها، انتخاب موضوعات و حتی روش شناسی[12]  خود از  نظریه های فلسفی کمک می گیرد. بطور مثال برای روشن شدن مفاهیمی از قبیل هستی، ماهیت انسان، سرانجام سعادت و خوشبختی، باید از اندیشه های فلسفی کمک گیرد یا این که تربیت با بهره گرفتن از یافته های فلسفی دلایل متقن برای عمل تربیتی استنتاج کند (ابراهیم زاده، 1385، ص 58).

نقش تعلیم و تربیت در جهان امروز بر کسی پوشیده نیست . انسان به دلیل ویژگی         تربیت­پذیری از سایر مخلوقات متمایز شده و گوهر او تنها با تربیت به کمال می رسد . ارزش آدمی را  نیز می توان به میزان بر خورداری او از تعلیم و تربیت مشخص کرد . اگر بخواهیم برای تربیت نسل امروز طرح و برنامه ای مدون داشته باشیم ، باید از نظریات و توصیه های دانشمندان پیشین بهره ببریم .کمال مطلوب آدمی و اصول روش های جدید تربیت را می توان به عنوان الگوئی از خلال آراء قدمای عالی قدری چون غزالی و آکویناس باز یافت ، لذا به این دلیل موضوع تطبیقی انتخاب شده است كه از بررسی آثار بجا مانده از این دو صاحب نظر، در زمینه هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن، امکان بررسی تحلیلی عمیق تری فراهم  می آید که        می تواند به پیشبرد اهداف تعلیم و تربیت کمک شایانی نماید  و لذا جا دارد که همه اندیشمندان و هر کس به اندازه توان خود در این راستا تلاش نماید .

در واقع بررسی دیدگاه های دو متفکر مختلف و بررسی وجوه تشابه و تفاوت نظرات آنان از اهمیت ویژه­ای برخوردار است چون نتیجه تحقیق مبنائی برای ادامه تحقیقات و پژوهش ها گردد .

با بررسی های نقطه نظرات غزالی و آکویناس می توان ادعا کرد که این نقطه نظرات می تواند مبنائی برای نزدیک شدن  فلسفه اسلام و مسیحیت باشد . نگارنده معتقد است كه  نظرات فلسفی مشترک می تواند مورد استفاده فلاسفه مسلمان و مسیحی سراسر دنیا قرار گیرد .

فلسفه شامل حوزه های اصلی است که عبارتند از هستی شناسی ، انسان شناسی به عنوان زیر مجموعه هستی شناختی ، شناخت شناسی و ارزش شناسی است .

در این پژوهش محقق بر آن است که به بررسی تطبیقی هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن از دیدگاه امام محمد غزالی به عنوان یک فیلسوف رئالیستی و توماس آکویناس به عنوان طرفدار رئالیسم تعقلی دینی بپردازد . سپس محقق قصد دارد که  آراء آنان را در شاخه های هستی شناسی مورد بررسی قرار داده و سپس دلالت های ضمنی و استلزامات تربیتی مربوط را استخراج و در نهایت به وجوه تفاوت و تشابه هستی شناسی و دلالت های تربیتی آن از دیدگاه امام محمد غزالی و توماس آکویناس بپردازد .

 به هر حال، امید است پژوهشگران علاقمند به این خلاء پژوهشی در زمینه ارائه افکار متفکران اسلام ناب به جهان امروز توجه جدی نموده و با تلاش مضاعف سعی در جبران آن نمایند .

1-3  اهداف تحقیق :

الف-اهداف كلی تحقیق :

1- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی وتوماس آکویناس در خصوص «هستی شناسی»  .

2- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی و توماس آکویناس در خصوص«دلالت های تربیتی هستی شناسی» .

ب- اهداف جزئی تحقیق :

1- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی وتوماس آكویناس در خصوص     «جهان شناسی» .

2- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی وتوماس آکویناس در خصوص «خداشناسی»  .

3- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی وتوماس آکویناس در خصوص     «انسان شناسی» .

4- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی و توماس آکویناس در خصوص    «تعریف تربیت» .

5- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی وتوماس آکویناس در خصوص     «اهداف تربیت» .

6- تبیین وجوه تشابه و تفاوت دیدگاه های امام محمد غزالی وتوماس آکویناس در خصوص «معلم محوری و شاگرد محوری» .

1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق :

در فلسفه تعلیم و تربیت با مسائلی مواجه می شویم که ریشه در هستی شناسی ، خداشناسی ، و انسان شناسی و … دارد و برای جوابگویی به این سئوالات باید در زمینه های نامبرده اطلاعات کافی داشته باشیم و بدون درک و آگاهی درست از این مسائل نمی توانیم به فلسفه تعلیم و تربیت دست یابیم و نیازمند شناسایی نظام تربیتی مشترک بین دیدگاه های مختلف هستیم و این مهم از طریق بررسی تطبیقی دو دیدگاه حاصل می گردد و در واقع ریشه شناسایی یک نظام تربیتی جامع و کامل را در مطالعه آثار افکار شخصیت های تربیت یافته و صاحب نظری چون امام محمد غزاالی وتوماس آكویناس می توان جستجو کرد و از مقایسه فلسفه اسلام و غرب که هر یک  از این رو خطابه ها و آثار بسیاری با توجه به هستی شناسی ، خداشناسی و انسان شناسی ارائه کرده ­اند و با آگاهی بسیار در این زمینه ها و دید وسیع و از تطبیق فلسفه اسلام و غرب (مسیحیت) نکات ارزشمندی عاید  می شود . لذا توجه کردن به چنین شخصیت هایی و بررسی مستمر آثار آنها به خصوص در زمینه فلسفه تعلیم و تربیت و استلزامات تربیتی آن ، جهت آشنایی با افکار ، اندیشه ها و عقاید آنان ضروری به نظر می رسد .

 از آنجا که فلسفه و تربیت ره گشایی خردمندانه از تضاد و تناقض در نظر و عمل تربیت     می باشد ، لذا اندیشه انسان نیز در مسایل اصلی و بنیادین هستی متأثر از تربیت است و بنابراین ضرورت و نیاز به یک فلسفه تربیتی کامل از تدریجی ترین نیازهای بشر به حساب می آید (ابراهیم زاده ، 1369،ص34)  .

در یک تربیت جامع و کامل باید توجه داشت که انسان به دو گونه ای فطری و طبیعی و در جستجوی الگوها و سمبل های صحیح زندگی است و سرمشق طلبی و سمبل خواهی جزو ذات سرشت انسان است (کانت[13] ،ترجمه شكوهی ، 1372،ص21)  .

 اگر تربیت انسان ها یک ضرورت است و هدف هر نظام تعلیم و تربیت آماده سازی و ساختن انسان ها از ابتدای تولد و خدایی شدن است ، بایستی انسان را شناخت و جهان پیرامون او را بررسی کرد و مهم­تر از همه اینکه خالق این انسان را با دید وسیع تری شناخت . چرا که او از همه آگاهتر، بیناتر و شنوا تر است .

«نحن اقرب الیه من حبل الورید» بدرستی که ما از رگ گردن به شما نزدیک تریم (ق: 16)  .

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

فصل اول

اطلاعات مربوط به طرح تحقیق……………………………………………………………………. 2

1-1- موضوع…………………………………………………………………………………………. 2

1-2- مقدمه…………………………………………………………………………………………… 2

1-3- بیان مسئله………………………………………………………………………………………. 2

1-4- هدف تحقیق………………………………………………………………………………….. 2

1-5- ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………….. 2

1-6- استفاده‌ كنندگان از نتایج تحقیق…………………………………………………………… 3

1-7- سوالها یا فرضیه‌های تحقیق…………………………………………………………………. 3

1-8- تعریف مفاهیم مطرح شده در سوالها و تحقیق‌ها……………………………………….. 3

1-9- كلیدواژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن……………………………………………… 3

1-10- پیشینه نظری و تجربی……………………………………………………………………… 3

1-11- روش اجرای تحقیق………………………………………………………………………… 3

فصل دوم

2-1- درآمد…………………………………………………………………………………………… 6

2-2- ویژگی بنیادین داستان های كهن و سنّتی………………………………………………… 6

2-3-تاثیرپذیری نثر فارسی از زبان و ادب عرب…………………………………………….. 13

2-3-1- مختصات نثر جاهلی……………………………………………………………………. 14

2-3-2- نثر دوره‌ی عباسی ………………………………………………………………………. 14

2-3-3- نثر دوره ممالیك………………………………………………………………………… 15

2-3-4- نثر در دوره‌ی جدید……………………………………………………………………. 15

2-3-5- نثر زبان فارسی و دوره‌های آن……………………………………………………….. 20

2-4- زندگینامه سعدی …………………………………………………………………………… 22

2-5- زندگینامه حریری…………………………………………………………………………… 25

2-6- مقامه و ویژگی‌ مقامه‌ها…………………………………………………………………….. 26

2-7- مقامات سعدی………………………………………………………………………………. 27

2-8- تفاوت مقامات عربی با مقامات فارسی…………………………………………………. 29

2-9- واضع فنّ مقامات……………………………………………………………………………. 30

2-10- مقایسه مقامات حریری و گلستان سعدی …………………………………………….. 30

2-11- خصوصیات سبكی……………………………………………………………………….. 32

2-11-1- التزام سجع……………………………………………………………………………… 32

2-11-2- جناس……………………………………………………………………………………. 35

2-11-3- تشبیه…………………………………………………………………………………….. 36

2-11-4- استعاره………………………………………………………………………………….. 37

2-11-5- ایهام……………………………………………………………………………………… 38

2-11-6- تلمیح و تضمین به آیات و روایات………………………………………………… 39

2-11-7- ضرب‌المثل…………………………………………………………………………….. 40

2-11-8- آمیختن نظم و نثر……………………………………………………………………… 41

2-12- از لحاظ صفات عمومی مقامه نویسی………………………………………………….. 42

2-12-1- راوی داشتن ……………………………………………………………………………. 43

2-12-2- قهرمان داستان………………………………………………………………………….. 44

2-12-3- تعدد قهرمان……………………………………………………………………………. 44

2-12-4- سن‌ و سال قهرمان…………………………………………………………………….. 45

2-12-5- طرز آغاز داستان………………………………………………………………………. 46

2-12-6- سرزمین داستان………………………………………………………………………… 47

2-12-7- نخستین قسمت داستان………………………………………………………………… 48

2-12-8- وقت وقوع داستان……………………………………………………………………… 49

2-12-9- پایان داستان……………………………………………………………………………. 51

2-12-10- جالب‌ترین قسمت داستان………………………………………………………….. 52

2-12-11- جنبه‌ی داستانی………………………………………………………………………. 53

2-12-12- جنبه‌ی انتقادی و اخلاقی…………………………………………………………… 56

2-12-13- از حیث لغت………………………………………………………………………….. 59

2-12-14- جنبه‌ تدریسی و تعلیمی …………………………………………………………….. 60

2-12-15- نام‌گذاری داستان‌ها…………………………………………………………………. 60

2-12-16- از لحاظ موضوع و مفهوم مطالب…………………………………………………. 61

فصل سوم

3-1- روایت شناسی……………………………………………………………………………….. 65

3-2-عناصر داستان………………………………………………………………………………… 71

3-3- موضوع……………………………………………………………………………………….. 72

 

 

3-4- درون مایه…………………………………………………………………………………….. 73

3-5- لحن…………………………………………………………………………………………… 74

3-6- شخصیت…………………………………………………………………………………….. 75

3-6-1- منابع كاراكتر یک فرد تكامل یافته………………………………………………….. 77

3-6-2- شیوه‌های شخصیت پردازی…………………………………………………………… 78

3-6-3- عناصر متشكله شخصیت انسانی………………………………………………………. 79

3-6-4- انواع شخصیت…………………………………………………………………………… 79

3-6-5- شخصیت‌های قالبی…………………………………………………………………….. 82

3-6-6- شخصیت‌های قراردادی………………………………………………………………… 82

3-6-7- شخصیت‌های نوعی تیپ………………………………………………………………. 83

3-6-8- شخصیت‌های نمادین و شخصیت‌های تمثیلی……………………………………… 84

3-6-9- تفاوت تمثیل با نماد…………………………………………………………………….. 84

3-6-10- شخصیت‌های همه جانبه……………………………………………………………… 85

3-6-11- شخصیت‌های ساده و جامع………………………………………………………….. 85

3-6-12- شخصیت‌های اصلی و فرعی ……………………………………………………….. 87

3-6-13- شیوه‌های شخصیت‌پردازی………………………………………………………….. 89

3-6-14- شخصیّت‌پردازی مستقیم و غیرمستقیم …………………………………………….. 91

3-6-15- شیوه‌های توصیف شخصیّت ……………………………………………………….. 93

3-7- محیط داستان………………………………………………………………………………… 93

3-8- طرح، پیرنگ………………………………………………………………………………… 94

3-8-1- تفاوت پیرنگ با داستان……………………………………………………………….. 95

3-8-2- پیرنگ بسته ، پیرنگ باز………………………………………………………………. 96

3-8-3- خصوصیات طرح……………………………………………………………………….. 97

3-8-4- وحدت طرح…………………………………………………………………………….. 98

3-8-5- موقعیّت زمانی طرح…………………………………………………………………….. 99

3-8-6- آنچه در طرح باید از آن پرهیز كرد…………………………………………………. 99

3-8-7- سه عنصر اساسی طرح…………………………………………………………………. 99

3-9- گفتگو………………………………………………………………………………………. 100

3-9-1- موارد كاربرد گفتگو………………………………………………………………….. 105

3-9-2- گفتگو و توصیف عملی……………………………………………………………… 106

3-9-3- راست نمایی در گفتگو………………………………………………………………. 107

3-9-4- وفق دادن گفتگو با شخص………………………………………………………….. 107

3-9-5- جلوه خصوصیات طبقاتی در گفتگو………………………………………………. 108

3-9-6- اختصاصات نژادی و شغلی در گفتگو…………………………………………….. 108

3-9-7- آكسیون و گفتگو……………………………………………………………………… 110

3-9-8- محیط داستان و گفتگو……………………………………………………………….. 111

3-9-9- انواع گفتگو…………………………………………………………………………….. 112

3-9-9-1- گفتگو ملموس……………………………………………………………………… 112

3-9-9-2- تك گویی………………………………………………………………………….. 112

3-10- جایگاه زمان در روایت………………………………………………………………… 113

3-11- زمان‌مندی روایت……………………………………………………………………….. 114

3-11-1- دیدگاه ژنت………………………………………………………………………….. 114

3-11-1-1- نظم و سامان………………………………………………………………………. 114

3-11-1-2- تداوم……………………………………………………………………………….. 115

3-11-1-3- بسامد یا تكرار……………………………………………………………………. 116

3-12-1- كانون روایت…………………………………………………………………………. 117

3-12-2- ارتباط كانون روایت با موضوع روایت…………………………………………… 120

3-12-2-1- فاصله و سرعت…………………………………………………………………… 120

3-12-2-2- زمان و كانون روایت…………………………………………………………….. 120

3-12-2-3- كانون و محدوده دانش…………………………………………………………. 120

3-12-2-4- كانون عینی و ذهنی……………………………………………………………… 121

3-12-2-5- كانون غیاب………………………………………………………………………. 121

3-12-2-6- كانون صادق/ كاذب و كامل/ ناقص………………………………………… 121

3-12-2-7- كانون بدون راوی………………………………………………………………… 121

3-12-3- ارتباط كانون روایت با راوی………………………………………………………. 121

3-12-3-1- كانون روایت متغیر………………………………………………………………. 122

3-12-3-2- كانون دید، درونی و بیرونی……………………………………………………. 122

3-12-3-3- كانون روایت از نظر مكان راوی………………………………………………. 122

3-12-3-4- گونه‌های كانون با توجّه به شخص دستوری راوی………………………… 122

3-12-3-5- گونه‌های كانون با توجّه به راوی دانای كل…………………………………. 122

3-12-3-6- گونه‌های كانون با توجّه به راوی اول شخص………………………………. 123

3-13- صحنه……………………………………………………………………………………… 124

3-13-1- وظایف صحنه………………………………………………………………………… 126

3-13-2- اجزای صحنه…………………………………………………………………………. 126

3-12-3- شیوه صحنه پردازی…………………………………………………………………. 126

3-14- زاویه‌ی دید………………………………………………………………………………. 127

3-14-1- من روایتی ……………………………………………………………………………. 130

3-14-2- دانای كل……………………………………………………………………………… 130

3-14-2-1- زاویه دید دانای كل محدود……………………………………………………. 130

3-14-2-2- زاویه دید نمایشی………………………………………………………………… 130

3-14-3- روایت نامه‌ای…………………………………………………………………………. 131

3-14-4- روایت یادداشت گونه………………………………………………………………. 131

3-14-5- تك‌گویی…………………………………………………………………………….. 131

3-14-5-1- تك گویی درونی……………………………………………………………….. 131

3-14-5-2- تك گویی نمایشی………………………………………………………………. 132

3-14-5-3- حدیث نفس یا خودگویی……………………………………………………… 132

فصل چهارم

4-1- شخصیت و شخصیت پردازی………………………………………………………….. 135

4-1-1- شخصیت ایستا…………………………………………………………………………. 142

4-1-2- شخصیّت پویا………………………………………………………………………….. 142

4-1-3- شخصیّت نوعی در گلستان………………………………………………………….. 142

4-1-4- شخصیّت ساده و پیچیده…………………………………………………………….. 142

4-1-2-1- شخصیّت ایستا در مقامات حریری……………………………………………… 150

4-1-2-2- شخصیّت‌های پویا…………………………………………………………………. 150

4-1-2-3- شخصیّت نوعی…………………………………………………………………….. 150

4-1-2-4- شخصیّت‌های ساده و پیچیده……………………………………………………. 151

4-2- صحنه‌پردازی………………………………………………………………………………. 151

4-3- شیوه‌های روایت پردازی و زاویه دید………………………………………………….. 159

4-3-1-1- زاویه دید بیرونی (روایت سوم شخص)………………………………………… 163

4-3-1-2- زاویه دید درونی (روایت اول شخص)…………………………………………. 163

4-3-1-3- دانای كل محدود………………………………………………………………….. 165

4-3-2- زاویه دید درونی………………………………………………………………………. 168

4-3-2-1- اول شخص درگیر…………………………………………………………………. 168

4-3-2-2- اول شخص ناظر……………………………………………………………………. 168

4-4- گفتگو………………………………………………………………………………………. 169

4-5- توصیف…………………………………………………………………………………….. 171

نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………. 173

فهرست منابع و ماخذ…………………………………………………………………………….. 175

فهرست مقالات…………………………………………………………………………………… 177

 

چكیده:

گلستان سعدی و مقامات حریری در شمار كتاب‌های بسیار مهم در زبان عربی و فارسی هستند این دو كتاب از نظر گونه‌ی ادبی با اندك مسامحه‌ای از نوع مقامات شمرده می‌شوند البته سعدی در شیوه‌ی مقامه نویسی تغییرات بنیادی ایجاد كرده است شباهت‌های ساختاری دو كتاب به حدی است كه می‌توان آن‌ ها را از چشم‌اندازهای گوناگون مورد بررسی و مطالعه‌ی تطبیقی قرار داد در این پایان‌نامه كه به شیوه‌ی سندكاوی انجام شده است با بهره‌گیری از فن تحلیل محتوی عناصر داستانی دو كتاب تطبیق داده شده‌اند و موارد شباهت و اختلاف آن دو بیان شده است از میان: عناصر داستانی شخصیّت‌پردازی، صحنه‌پردازی، زاویه دید، گفتگوو توصیف كه جلوه‌ی بیشتری از هنر دو نویسنده را در خود جای داده بود مورد بررسی قرار گرفت براساس یافته‌های این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت كه سعدی با دقّت و ظرافتی ستودنی به نكته‌هایی پرداخته است كه مورد توجّه حریری واقع نشده از سوی دیگر بنیان كارسعدی براختصار و تنوّع راویان و قهرمانان است در حالی كه حریری به بیان طولانی و وحدت قهرمان و راوی روی آورده است از سوی دیگر گلستان سعدی بیشتر مخاطب محور است در حالی كه مقامات حریری از نوع نوشته‌ها و داستان‌های حادثه محور محسوب می‌شود.

 

اطلاعات مربوط به طرح تحقیق

1-1- موضوع

بررسی تطبیقی عناصر داستانی گلستان سعدی و مقامات حریری

1-2- مقدمه

ادبیات مقوله‌ای گسترده‌ است. كه یكی از جنبه‌های آن ادبیات تطبیقی است و در این بین به علّت تأثیر  وتأثر فراوان آثار ادبی فارسی و عربی از یكدیگر، شناخت تطبیقی آثار این دو زبان ضروری می‌باشد. از آنجا كه داستان‌ها و مقامه‌ها یكی از جذابترین و مهمترین بخش‌های زبان‌ عربی و فارسی است لذا بررسی تطبیقی داستان و عناصر داستانی ضروری و قابل توجّه می‌باشد.

1-3- بیان مساله:

داستان‌ها و افسانه‌های مختلف بیانگر فرهنگ و تمّدن و آرمانهای مردم هر جامعه می‌باشد. لذا توجّه به این بخش از ادبیات ملل مختلف ضروری است. در این میان گلستان سعدی با ساختار «مقامه» از شاخص‌ترین آثار ادب  فارسی است كه به زیبایی‌ بیانگر فرهنگ و تمدن ایرانی- اسلامی است. یقیقناً در آثار عربی چنین گنجینه‌هایی با كمّیت و كیفیت متفاوت یافت می‌شود از جمله «مقامات حریری» كه به دلیل شباهت ساختاری با گلستان، چگونگی این ساختارها و عناصر داستانی و تاثیر و تاثر از یكدیگر می‌تواند در خور توجّه باشد.

1-4- هدف تحقیق:

مهمترین اهداف تحقیق به شرح زیر است:

شرح عناصر داستانی در گلستان سعدی

شرح عناصر داستانی در مقامات حریری

بررسی تاثیر و تاثر احتمالی هر یک از دیگری

1-5- ضرورت انجام تحقیق:

یكی از شاهكارهای ادبیّات فارسی گلستان سعدی علیه‌ الرحمه است كه موجب مباهات هر فارسی زبانی است كه سرشار از حكمت و زندگی می‌باشد. برای شناسناندن این اثر به دیگر ملل لازم است از حوزه زبان فارسی فراتر رفته و در این زمینه كارهای تطبیقی صورت گیرد تا این نوع كتب كه از آن تمام مردم است و به عبارتی جهانی هستند، بهتر شناخته شوند و ادبیات تطبیقی از این جنبه بسیار قابل توجّه است و امروزه در دانشگاه‌ها و مراكز علمی مورد توجّه فراوان و در این بین ادبیات فارسی و عربی با توجّه به پیشینه فرهنگی و مشتركات فراوانی كه با یكدیگر دارند اهمیت دو چندانی دارد.

از میان آثار ارزشمند این دو زبان گلستان سعدی و مقامات حریری با توجّه به این كه هر دو ساختار «مقامه» دارند از جنبه عناصر داستانی قابل بررسی بوده تا عناصر داستانی، چگونگی آنها و تاثیر و تاثر از یكدیگر بررسی شده و شناخت تطبیقی از این جنبه بر این دو اثر داشته باشیم.

1-6- استفاده كنندگان از نتایج تحقیق:

علاقه‌مندان، پژوهندگان و دانشجویان ادبیات تطبیقی، ادبیات فارسی و ادبیات عرب.

1-7- سوالها یا فرضیه‌های تحقیق:

آیا امكان دارد عناصر داستانی در گلستان سعدی و مقامات حریری به یكدیگر شباهت داشته باشند؟

عناصر داستانی در گلستان سعدی و مقامات حریری هر یک به چه شكل ارائه شده است؟

فرضیه

به نظر می‌رسد: 1- سعدی در گلستان از عناصر داستانی مقامات حریری تاثیر پذیرفته 2- شباهت زیادی در عناصر داستانی گلستان سعدی با مقامات حریری وجود دارد.

1-8- تعریف مفاهیم مطرح شده در سوالها و فرضیه‌ها:

در پژوهش حاضر جایگاهی ندارد.

1-9- كلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن:

ادبیات تطبیقی (comporative litereature)، عناصر داستانی element story

سعدی (sa’di)، حریری (Hariri)، مقامه (maghameh).

1-10- پیشینه نظری و تجربی:

الف) مبانی نظری (نظریه‌های مربوطه) و چهارچوب نظری انجام پژوهش: در این تحقیق جایگاهی ندارد.

ب) چكیده تحقیقات انجام شده در ایران (حداقل 5 سطر از 5 چكیده) كه مستقیماً به عنوان تحقیق یا به یكی از متغیرهای مربوط است (ترجیحا 5 سال اخیر): در بررسی تطبیقی عناصر داستانی این دو اثر تحقیق مستقلی در ایران یافت نشد.

ج) چكیده تحقیقات انجام شده در خارج از ایران (حداقل 5 سطر از 5 چكیده) كه مستقیماً به عنوان تحقیق یا به یكی از متغیرها مربوط است (ترجیحاً 5 سال اخیر): در بررسی تطبیقی عناصر داستانی این دو اثر تحقیق مستقلی در خارج ایران یافت نشد.

1-11- روش اجرای تحقیق:

الف) نوع تحقیق براساس طرح تحقیق و اهداف تحقیق:

این تحقیق از نوع بینادی می‌باشد.

ب) این متغیرها از لحاظ نوع آنها در تعیین و چگونگی كنترل متغیرهای تحقیق:

در پژوهش حاضر موردی وجود ندارد.

ج) داده‌های مورد نیاز غالباً در زمینه ادبیات تطبیقی و عناصر داستانی است كه این داده‌ها با توجّه به سه بعد زیر جمع‌ آوری خواهد شد.

1- شناخت دقیق عناصر داستانی

2- استخراج این عناصر از مقامات حریری

3- بررسی تطبیقی

د) شیوه جمع‌ آوری داده‌ها:

اطلاعات به روش كتابخانه‌ای و سندكاوی و همچنین استفاد از مقالات و نشریات جمع‌ آوری خواهد شد و سپس به روش فیش‌برداری، مطالب مورد نیاز از درون این منابع به شكل استقراء تام استخراج و در نهایت با توجّه به چارچوب تحقیق به دسته‌بندی آنها پرداخته خواهد شد.

هـ) ابزار تحقیق:

برگه‌های یادداشت

و) تعریف جامعه آماری، برآورد حجم نمونه و روش‌های نمونه‌گیری، با توجّه به سوالها یا فرضیه‌های تحقیق: این مورد در این تحقیق جایگاهی ندارد.

 2-1- درآمد

گلستان سعدی علیه الرحمه میراث گران‌بهای این مرد بزرگ برای تمام ملل و مردم دنیاست و بحق که مایه مباهات ما فارسی زبانان است.  این کتاب ظریف  هشت باب بیشتر ندارد وعاری ازسخنان تکلّف آمیز  و مشحون نکات اخلاقی و تربیتی است وکتابی بین جد وهزل، بین قصّه‌نویسی و مقامه پردازی و چنان تلفیق معتدلی به‌وجودآورد است که در هیچ اثری دیگر همانند ندارد.

مقامات حریری نیز یکی از شاهکارهای ادب عربی می‌باشد. اسلوب حریری در کتابش سراپا فصاحت و هنرمندی و ایجاد هیجان در خواننده است و نوشته‌های او اسلوبی شده در دست آیندگان. حریری مشکلات عصر خود را مانند سعدی بیان کرده‌است امّانثر او پر است از تصنّع و تکلّف و سراپا کنایه و مثل و لغز است امّا مقامات او مورد توجّه همه اعراب بود و حتّی جزو کتب درسی به شمار می‌رفته.

زبان فارسی و عربی تأثیر و تأثرات فراوانی بر یکدیگر گذاشتند و ادبیّات تطبیقی شاخه‌ای از دانش است که این اشتراکات و تمایز ها را بررسی و تحلیل می کند.

مقامه ها از انواع فنّ قصص هستند ولی با آن‌ ها تفاوت بسیار دارند. و تفاوت در جنبه داستانی است که در مقامات ضعیف است و در پی آنست که غوامض لفظی و ترکیبات عبارات را حل کند و دریابد و هنر و صنعتی راکه در ترکیب عبارات به کار برده بشناسد. گلستان سعدی را ادامه رشته مقامه نویسی دانسته‌اند. سعدی علیه الرحمه مقامه ی خود را به شیوه سهل ممتنع نوشته و مشکل مقامه نویسی را برای زبان فارسی رفع کرده است. علاوه بر اینکه کدیه را اساس مقامه نویسی خود قرار نداده است.

سعدی با نهایت اقتدار، صنعت را مهار کرده و آن‌ ها را طوری از نظر پنهان داشته که خواننده آن‌ ها را نمی‌بیند و تصور دارد که با نثری مرسل روبه‌روست. صنایع در نظر اوّل به چشم نمی‌آید.

2-2- ویژگی بنیادین داستان‌های کهن و سنّتی

متون کهن فارسی، میراث یادگار و گنجینه ارزشمند روزگار گذشته است، به گونه‌ای که دریایی از حکمت، فرهنگ و دانش را در برابر بازماندگان قرار می‌دهد. نکته‌های نهفته در قلب حکایت‌ها تشنه جانی جستجوگر آن صراط مستقیم را، با نوشیدن جرعه‌ای از این جام فرو می‌نشاند و آنان را به نوشیدن جامی دیگر مشتاق می‌سازد. گذشت روزگار از ارزش این «لؤلؤ مکنون» نکاسته قدر و ارزش آن راافزوده است.

بررسی زندگی، افکار و شخصیّت بزرگان یک انقلاب، ابعاد ناگفته از اسرار پیروزی آن انقلاب را، در معرض توجّه مخاطبان قرار خواهد داد.

شخصیّتهای بزرگی چون شهیدان دانشمند، دکتر باهنر، بهشتی، مطهّری، مفتّح، چمران و شهیدآوینی که با مبارزات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خود، نقشهای کلیدی پیروزی انقلاب و جنگ را بر عهده داشتند. آنان که از محضر بزرگانی چون امام راحل، علّامۀ طباطبایی، آیت الله حائری شیرازی وآیت الله بروجردی درس معرفت آموخته بودند، حرکت های انقلابی و اوضاع فرهنگی کشور را به سرمنزل مقصود رساندند؛ و در این راه پر افتخار لباس شهادت پوشیدند.

 موضوعی که در این پژوهش به آن پرداخته شده است، بررسی زندگی؛ آثار علمی، ادبی، دینی و تأثیر بی بدیل آنها در پیروزی انقلاب ،و همچنین؛ نقششان در روشنگری اذهان و پایه ریزی بنیانهای اعتقادی و فرهنگی جامعه ،پس از دوران سیاه طاغوتی است. اهمیّت این کار، طبق فرمایش مقام معظّم رهبری که در جمع دانشگاهیان فرمودند « نخبگان انقلاب و جنگ باید بیش از پیش به جوانان معرّفی شوند » روشن است. چرا که این افراد، ایدئولوژی انقلاب را طرّاحی و پایه های فکری و فرهنگی آن را پایه گذاری کردند. شیوۀ کار در این پژوهش به روش کتابخانه ای بوده است. تقریباً تمامی کتبی که دربارۀ زندگی این شهیدان نوشته شده بود؛ مورد مطالعه قرار گرفت و فیش برداری شد، سپس برش های مهمّی از زندگی آنها که شامل  فعّالیّتهای فرهنگی، زندگی نامه، شهادت نامه و آثار قلمی بود، معرّفی گردید.

کلید واژگان: شهیدان اهل قلم، انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، فرهنگ اسلامی، انقلاب فرهنگی.

فهرست مطالب:

فصل اوّل- کلیّات طرح تحقیق

1-1- مقدّمه……………………………………………………………………………………………. 2

1-2- بیان مسأله……………………………………………………………………………………….. 3

1-3- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………….. 3

1-4- ضرورت انجام تحقیق………………………………………………………………………… 4

1-5- پرسشها ی تحقیق………………………………………………………………………………. 4

2-5- تعریف مفاهیم مطرح شده در پرسشها یا فرضیه های تحقیق………………………….. 4

1-6- کلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن……………………………………………… 5

1-7- پیشینۀ تحقیق…………………………………………………………………………………… 5

1-8- روش اجرای تحقیق…………………………………………………………………………… 5

فصل دوم- شهید دکتر محمّدجواد باهنر

2-1-مقدّمه……………………………………………………………………………………………… 9

2-2- زندگی نامۀ شهید باهنر از زبان خودشان………………………………………………… 10

2-3- زندگی شهید باهنر به روایت داستانی…………………………………………………….. 21

2-4- نگاهی به شخصیّت سیاسی، علمی و فرهنگی شهید باهنر……………………………. 25

2-4-1- کار گروهی و مشارکتهای دیگران……………………………………………………. 27

2-4-2-   فعّالیّتهای فرهنگی مدرسۀ رفاه ……………………………………………………….. 28

2-4-3- دیدگاه شهید باهنر در ارتباط با اسلامی کردن مدارس و دانشگاه ها……………. 29

2-4-3-1- انقلاب فرهنگی از دیدگاه شهید باهنر……………………………………………. 30

2-4-3-2- آموزش و پرورش، اساسی ترین نهاد در نظام جمهوری اسلامی…………….. 31

2-4-3-3- معیارهای ارزشی در انقلاب فرهنگی از دیدگاه شهید باهنر………………….. 32

2-4-4- تحوّل در آموزش و پرورش بزرگترین کار فرهنگی………………………………. 34

2-5- آثار شهید باهنر………………………………………………………………………………. 38

2-5-1- قسمتی از کتاب گسترش نهضت حسینی…………………………………………….. 39

2-6- دیدگاه امام و رهبری دربارۀ شهید باهنر ………………………………………………… 42

2-6-1- گزیده ای از سخنان امام امّت به مناسبت شهادت دو یار وفادار اسلام…………………42

2-6-2-دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای راجع به شهید باهنر…………………………….. 42

2-7-نتایج فصل دوم………………………………………………………………………………… 44

فصل سوم- شهید دکتر محمّد حسینی بهشتی

3-1-مقدّمه……………………………………………………………………………………………. 46

3-2- سالشمار زندگی شهید بهشتی……………………………………………………………… 47

3-3- زندگی نامۀ شهید بهشتی به روایت خود شهید…………………………………………. 53

3-4- برنامه ریزی برای سازماندهی حوزه……………………………………………………… 57

3-5- زندگی نامۀ شهید بهشتی به روایت داستان ………………………………………………. 59

3-6- گوشه ای از  فعّالیّتهای علمی فرهنگی شهید دکتر بهشتی……………………………. 65

3-6-1-   فعّالیّتهای علمی- فرهنگی در داخل ایران………………………………………….. 65

3-6-2- تأسیس دبیرستان «دین و دانش»……………………………………………………….. 66

3-6-3- مدرسۀ علمیّۀ حقّانی (منتظریّه)…………………………………………………………. 69

3-6-4- تدریس در دبیرستان حکیم نظامی……………………………………………………. 71

3-7- تدوین کتب درسی دبیرستانها…………………………………………………………….. 71

3-7-1- بررسی کتب کودکان…………………………………………………………………… 74

3-7-2- رسیدگی به امور کتابخانه ها…………………………………………………………… 75

3-7-3- جلسات «گفتار ماه»……………………………………………………………………… 75

3-7-4- مرکز علمی خواهران مسلمان………………………………………………………….. 76

3-7-5-کانون توحید………………………………………………………………………………. 76

3-7-6-  فعّالیّتهای علمی و فرهنگی شهید بهشتی در خارج از کشور (آلمان)…………… 77

3-8- نتایج فصل سوم ……………………………………………………………………………… 83

فصل چهارم- شهید مرتضی مطهّری

4-1- نگاهی به زندگی شهید مرتضی مطهّری…………………………………………………. 85

4-1-1- آغاز تحصیلات………………………………………………………………………….. 85

 

 

4-1-2- شروع مبارزات در مشهد………………………………………………………………… 87

4-1-3- مهاجرت به قم ……………………………………………………………………………. 88

4-1-4- آشنایی با نهج البلاغه…………………………………………………………………….. 91

4-1-5- تحصیل در محضر اساتید بزرگ………………………………………………………. 93

4-1-6- استاد دیگر ………………………………………………………………………………… 96

4-2- تدریسهای استاد مطهّری…………………………………………………………………….. 98

4-3-مبارزۀ اساسی …………………………………………………………………………………. 99

4-4- مهاجرت به تهران ………………………………………………………………………….. 100

4-4-1- ازدواج و عزیمت به تهران…………………………………………………………….. 100

4-4-2- تدریس در دانشگاه …………………………………………………………………….. 102

4-4-3-فعّالیّت در مکتب تشیّع…………………………………………………………………… 103

4-5- نخستین آثار استاد مطهّری………………………………………………………………… 105

4-6- همکاری با هیأتهای مؤتلفۀ اسلامی……………………………………………………… 109

4-7- بازداشت در پی افشاگری علیه انقلاب سفید شاه……………………………………… 111

4-8- شکل گیری جامعۀ روحانیّت مبارز………………………………………………………. 112

4-9- مسؤلیّت شورای انقلاب……………………………………………………………………. 115

4-10- آثار استاد مطهّری………………………………………………………………………… 116

4-11- نتایج فصل چهارم………………………………………………………………………… 131

 

فصل پنجم- شهید دکتر محمّد مفتّح

5-1- سالشمار زندگی شهید مفتّح……………………………………………………………… 133

5-2- مختصری از زندگی شهید مفتّح………………………………………………………….. 135

5-2-1- روایتی داستان گونه از زندگی شهید مفتّح…………………………………………. 136

5-3- خصوصیات اخلاقی شهید مفتّح در خانه و اجتماع…………………………………… 143

5-3-1- تهجّد و عبادت…………………………………………………………………………. 146

5-3-2- شیفتۀ اهل بیت(ع)………………………………………………………………………. 148

5-3-3- غیرت دینی……………………………………………………………………………… 149

5-3-4- برداشت کم، بازده زیاد ………………………………………………………………  151

5-3-5- همه جانبه نگری، نوجویی و جوان گرایی…………………………………………. 153

5-3-6- فرازهای فروتنی ………………………………………………………………………… 155

5-3-7- کمک به محرومین…………………………………………………………………….. 156

5-4- تحصیلات علمی شهید مفتّح…………………………………………………………….. 158

5-4-1- تحصیلات حوزوی…………………………………………………………………….. 158

5-4-2- تحصیلات دانشگاهی………………………………………………………………….. 161

5-4-3-تدریس در دانشکدۀ الهیّات …………………………………………………………… 163

5-5- آثار و تألیفات شهید مفتّح……………………………………………………………….. 165

5-5-1- ترجمه و تألیف …………………………………………………………………………. 165

5-5-2- مقدّمه بر کتابها…………………………………………………………………………. 168

5-5-3- مقالات…………………………………………………………………………………… 170

5-5-4- سخنرانیهای چاپ شده……………………………………………………………….. 171

5-6-  فعّالیّتهای فرهنگی دکتر مفتّح…………………………………………………………… 172

5-6-1- وحدت حوزه و دانشگاه………………………………………………………………. 173

5-7- شهادت شهید مفتّح………………………………………………………………………… 175

5-8- ارتباط امام با شهید مفتّح و پیام امام به مناسبت شهادت ایشان……………………… 175

5-9- نتایج فصل پنجم……………………………………………………………………………. 181

فصل ششم- شهید سیّد مرتضی آوینی

6-1- مقدّمه………………………………………………………………………………………… 183

6-2- مختصری از زندگی شهید آوینی از زبان خود شهید ………………………………… 184

6-3- شهید آوینی از نگاه دیگران (همسر شهید و دوستان)………………………………… 188

6-4- فرازهایی از کتاب با من سخن بگو دو کوهه………………………………………….. 193

6-5- مقالۀ هنر از شهید آوینی………………………………………………………………….. 196

6-6- فرازهایی از اندیشۀ شهید آوینی…………………………………………………………. 199

6-7- مقالۀ رمان و انقلاب اسلامی از آوینی…………………………………………………… 203

6-8- نتایج فصل ششم……………………………………………………………………………. 206

فصل هفتم- شهید دکتر مصطفی چمران

7-1- مقدّمه…………………………………………………………………………………………. 208

7-2- مختصری از زندگی و فعالیّتهای شهید چمران…………………………………………. 210

7-2-1-ورود به ایران……………………………………………………………………………… 212

7-2-2- شهادت……………………………………………………………………………………. 213

7-3- از یادداشت های شهید چمران در آمریکا……………………………………………… 214

7-4-از یادداشت های شهید چمران در لبنان…………………………………………………. 216

7-5-از یادداشت های شهید چمران در ایران…………………………………………………. 218

7-6- نگاهی به مناجاتهای عرفانی شهید چمران……………………………………………… 218

7-6-1- توکّل و راز……………………………………………………………………………… 219

7-6-2- شهادت……………………………………………………………………………………. 222

7-7- شهید چمران از چشم یاران( حسین اعرابی)…………………………………………… 231

7-8- چمران از نگاه همسرش غادّه چمران…………………………………………………… 253

7-9-نتایج فصل هفتم……………………………………………………………………………… 256

 فصل هشتم- نتیجه گیری

8-1- نتیجه گیری………………………………………………………………………………….. 258

فهرست منابع………………………………………………………………………………………… 261

 

 1-1- مقدّمه

نهضت رادمردی چون حضرت امام خمینی، که از سال 1340 آغاز شد؛ زمینۀ بروز و ظهور استعدادهای بی نظیر کشور را فراهم ساخت. مردانی بزرگ،که اگر چه تعدادشان اندک بود؛ امّا برای تأثیرشان نمی توان مقیاس و اندازه ای در نظر گرفت.

در نگاهی کوتاه به سیر گذشتۀ هر ملّتی، به افرادی برمی خوریم که خصوصیّات منحصر به فردشان، آنان را از دیگران متمایز کرده است. این خصوصیّات به تناسب هر فردی تفاوت می کند؛ تا آنجا که فردی به خاطر شجاعتش، دیگری به خاطر تقوایش، سومی به خاطر علمش و به همین صورت افرادی به خاطر خصوصیّات منحصر به فردشان، با دیگران تفاوت می یابند.

در این میان، محدودند شخصیّتهایی که همۀ این صفات را در خود جمع داشته باشند. هم عالم باشند و هم دیندار، هم مدیر باشند هم مدبّر، هم گذشته را بشناسند و هم در ساختن حال و آینده دستی داشته باشند، هم بر علوم قدیم تسلّط داشته باشند و هم علم روز را به خوبی بشناسند، هم اهل نظر باشند هم اهل تشکیلات، هم خانواده دار باشند،هم مردم دار. هم خدمت گزاری ساده برای فرزندان خود باشند، هم عاشق خدمت به جامعه و خلاصه؛ در عقاید صحیح خود، هم راست قامت باشند و هم از تجربه های دنیای غرب بهره برداری کنند. و شاگردان بزرگ امام (ره) چنین بودند. مردانی که شوکت قدم و شکوه قلمشان و برکت سخنانشان، جامعه را از خوابی عمیق بیدار کرد و رود خروشانی ساخت که به دریای حق و دینداری می پیوست.

برای شناخت انقلاب و حفظ دستاوردهای آن، باید ناگفته های زندگی و مبارزات بزرگ مردان آن را چند باره تکرار کرد، تا اگر گوشی آن را نشنیده است؛ بشنود و اگر چشمی آنها را ندیده است ببیند. باید گفت پیروزی انقلاب اسلامی، بیش از هر چیز، مرهون رشادتها و شهادت رهبرانی بود که پیش از ساختن جامعه به خودسازی پرداخته، و درون خود را مزیّن به اخلاق و معنویّت کرده بودند.

بر پیشانی کارنامۀ زرّین انقلاب و هشت سال دفاع جوانمردانه، نام شخصیّت های بزرگی چون شهید باهنر، شهید بهشتی، شهید مطهّری، شهید آوینی، شهید مفتّح و شهید چمران می درخشد این پژوهش بر آن است ،تا با بهره گیری از آثار علمی، ادبی و سخنرانیهای ارزشمند این بزرگان، نقش آنها را در پیروزی انقلاب اسلامی به نمایش بگذارد و آثار قلمی شان را به جوانان معرفی کند. وبا بررسی زندگی علمی و مبارزاتی آنها، مخاطبان را با شیوه های ساده زیستی و تفکّر اسلامی، اخلاق حسنه و زحمات خستگی ناپذیر آنها در راه به کمال رساندن انقلاب آشنا کند.

1-2- بیان مسأله

یکی از عظیم ترین تحوّلات قرن بیستم، به یقین انقلاب اسلامی ایران است؛ که در کشاکش رقابت میان دو ایدئولوژی مادّی گرایانۀ آن زمان، یعنی لیبرالیسم و کمونیسم و با نفی هر دو مکتب؛طرحی نو را برای بشریّت عرضه داشت. انقلاب اسلامی ایران نشان داد که سعادت و خوشبختی انسان ها،پیش از آنکه وابسته به سیستم اقتصادی یا سیاسی باشد؛ به جهان بینی آنها باز می گردد، جهان بینی اسلامی که توسّط دانشمندان اهل قلم و عالمان دینی صدایش به گوش جهانیان رسید.

بررسی زندگی و احوال و آثار این بزرگان ،که همگی به مقام شهادت رسیدند (یا در دوران انقلاب و یا در جنگ تحمیلی) با نگرشی همه جانبه، اسلامی بودن انقلاب و استحکام آن بر پایه های دین و دانش را اثبات خواهد کرد.

1-3- اهداف تحقیق

– نگاهی به زندگی و مبارزات علمی و فرهنگی شهیدان اهل قلم.

– بیان اندیشه های دینی و تفکّرات اسلامی در مبارزات سیاسی این شهیدان.

– معرّفی این شهیدان به عنوان مصلح اجتماعی.

– بهره گیری جوانان از زندگی شهیدان اهل علم و قلم در زندگی فردی و اجتماعی.

1-4- ضرورت انجام تحقیق

مطالعۀ تاریخ انقلاب و جنگ، نشان می دهد که بار فرهنگی و علمی این جریان مکتبی؛بر دوش مردان بزرگی همچون شهیدان نام برده بوده است. کسانی که قلم و سخن و علم و عمل، سلاح آنها بوده است ،و در سایۀ آن به شهادت رسیده اند. بنابراین ،پرداختن به زندگی این بزرگان ؛برای شناخت ایدئولوژی انقلاب و اهداف آن و معرفی آن به نسل جدید ضرورتی اجتناب ناپذیر دارد.

1-5- پرسشها ی تحقیق

الف) شخصیّتهایی مثل شهید باهنر، بهشتی و… چه تأثیری بر پیروزی انقلاب اسلامی داشتند؟

ب) آثار علمی و ادبی ایشان کدام است؟

ج) ویژگیهای شخصیّتی، فرهنگی، علمی و مبارزاتی آنها چیست؟

د) از کدام زاویه به زندگی و فعّالیّتهای علمی و مبارزاتی آنها پرداخته شده است؟

ذ) نقش آنان در تربیت اسلامی جامعه به خصوص جوانان چگونه بوده است؟

2-5- تعریف مفاهیم مطرح شده در پرسشها یا فرضیّه های تحقیق

 شهیدان اهل قلم:

منظور از شهدای اهل قلم در این پژوهش، شهدای اهل علم و دانش و چهره های شاخص فرهنگی انقلاب و جنگ است که با آثار علمی مکتوب و منقول (سخنرانی ها ی خود) در پیش برد اهداف انقلاب اثر گذار بوده اند.

1-6- کلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن

الف) شهدای اهل قلم Martyred writers            

ب)  انقلاب اسلامیIslamic rerolution               

ج)  دفاع مقدّس Holly defence                        

1-7- پیشینۀ تحقیق

در زمینۀ زندگی و آراء و افکار شهدای اهل علم و قلم، تحقیقات فراوانی توسط مرکز اسناد انقلاب و کنگره بزرگداشت این شهدا صورت پذیرفته ،که به صورت کتابهای مستقل به چاپ رسیده اند از جمله:

مجموعۀ کتابهای مرکز اسناد انقلاب (زندگی و مبارزات شهید دکتر بهشتی، زندگی به سبک باهنر، زندگی و مبارزات شهید مطهّری و…) که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته اند. نکته اساسی در این پژوهش این است که بر این شهیدان که دارای آثار فراوان علمی، ادبی هستند؛ نام شهدای اهل قلم اطلاق شده است؛ و به فرازهای خاص زندگی فرهنگی و مبارزاتی آنها با نگاهی نو پرداخته شده است.

1-8- روش اجرای تحقیق

الف) نوع تحقیق براساس طرح تحقیق و اهداف آن

این نوع تحقیق از نوع پژوهش های بنیادی است که به صورت تحقیق کتابخانه ای و سندکاوی انجام شده است.  در هر فصل ابتدا به زندگی نامه شهید پرداخته شده و سپس فعالیّتهای اجتماعی و سلوک و آثار، مورد بحث قرار گرفته، و به تأثیر آنها در روند شکل گیری انقلاب اشاره شده است .

ب) شیوه های جمع آوری داده ها

اطّلاعات مورد نظر،از طریق مطالعه در کتابهای مربوط به زندگی و مبارزات این شهیدان به روش کتابخانه ای و سند کاوی و همچنین استفاده از سخنرانی ها،به صورت پیاده شده، فیش برداری و جمع آوری شده؛ در نهایت با توجه به چهارچوب تحقیق، مطالب مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

پ) ابزارهای تحقیق

1- کتابها و کتابخانه ها

 حضرت علی (ع) که بار سنگین به سعادت رساندن یک جامعه به عهدة اوست به ارتباط اجتماعی و نحوة ارتباط انسان با خود، اطرافیان و خداوند بسیار توجّه کرده است و سخنان گرانبهای او را در این زمینه در نهج البلاغه در قالب خطبه ها، نامه ها و حکمت ها می بینیم.   سعدی شیرازی درآثار ارزشمند خود با الهام از آیات قرآن کریم، نهج البلاغه و سایر روایات اسلامی که (از سراسر آثار او مشهود است) با زبان شیرین شعر و نثر و حکایات جذّاب و  دلپذیر، به ابعاد مختلف ارتباط فرد و اجتماع پرداخته است. بی شک مطالعۀ دقیق و همه جانبة نهج البلاغه و آثار شیخ اجل در آشنایی ما با نحوة ارتباط با دیگران سهم به سزایی داشته است.

 در این تحقیق سعی شده است که به موضوع بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه پرداخته شود.

 کلید واژگان: ارتباط اجتماعی، بوستان و گلستان، نهج البلاغه، امام علی علیه السّلام، سعدی شیرازی، ادبیّات تطبیقی.

 فهرست مطالب

عنوان                                                                                             شماره صفحه

 فصل اوّل: اطلاعات مر بوط به طرح تحقیق…………………………………………. ..1

1-1- بیان موضوع………………………………………………………………………………………..2

1-2- مقدّمه………………………………………………………………………………………………2

1-3- بیان مسأله……………………………………………………………………………………… 3

1-4- هدفهای تحقیق………………………………………………………………………………. 3

1- 5- ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………… 4

1-6- استفاده کنندگان از نتایج تحقیق………………………………………………………….. 4

1-7-سؤال ها وفرضیه های تحقیق……………………………………………………………….. 4

1- 8- واژه های کلیدی طرح تحقیق…………………………………………………………………………5

1-9- تعریف مفاهیم مطر ح شده درسؤالها یا فرضیه های تحقیق………………………….. 5

1-10- پیشینۀ نظری  و تجربی …………………………………………………………………… 6

1- 11- روش اجرای تحقیق………………………………………………………………………. 6

فصل دوم : کلَیات……………………………………………………………………………….. 8

2-1- تعریف جامعه………………………………………………………………………………… 9

2-2-علوم اجتماعی وکاربردهای آن……………………………………………………………………….10

-2-3-ارتباط اجتماعی……………………………………………………………………………. 11

2-4- مختصری در مورد روابط اجتماعی واجتماعی بودن انسان………………………….. 12

2- 5- اجتماعی شدن چیست؟………………………………………………………………………………….13

2-6- ویژگی های انسان اجتماعی…………………………………………………………………………….14

2-7- تنهایی، هراس دائم انسانها………………………………………………………………… 14

2-8-آسیب های فقدان ارتباط اجتماعی ……………………………………………. 16

2- 8-1-فقدان زبان………………………………………………………………………………… 16

2-8-2- عدم امکان انتقال دانسته ها ……………………………………………………………. 16

2-9-  انواع ارتباط اجتماعی………………………………………………………………. 17

2-9-1- ارتباط مستقیم……………………………………………………………………………. 17

2-9-2- ارتباط جهانی……………………………………………………………………………. 17

2-9-3- ارتباط احساس بر انگیز………………………………………………………………… 18

2-9-4- ارتباط حرکتی…………………………………………………………………………… 18

2-10- عناصر ارتباطات اجتماعی………………………………………………………………. 19

2-11- اهداف ارتباط اجتماعی………………………………………………………………….. 19

2-12- اصول اساسی در حفظ ارتباط اجتماعی…………………………………….. 20

2-12-1-اصل تقابل……………………………………………………………………………….. 20

2-12-2- اصل اندیشة ترکیبی…………………………………………………………………… 20

2-12-3- اصل آگاهی……………………………………………………………………………. 21

2-12-4- اصل بقا…………………………………………………………………………………. 21

2-12-5- اصل توازن……………………………………………………………………………… 22

2-12-6- اصل همتایی……………………………………………………………………………. 22

2-12-7- اصل تمییز حریم………………………………………………………………………. 23

2-13- تحکیم روابط اجتماعی………………………………………………………………….. 23

2-14- نهادهای اجتماعی وخصوصیات آنها……………………………………………………………..23

2– 15– محتوای ارتبا طات انسانی ……………………………………………………….. 25

2- 15-1- چاشنی محبّت…………………………………………………………………………. 25

2- 15-2- اکسیر عشق……………………………………………………………………………. 25

2- 15-3- عقل…………………………………………………………………………………….. 26

2- 15-4- عدالت………………………………………………………………………………….. 27

2- 15-5- احسان………………………………………………………………………………….. 27

2-16- اجتماع اسلامی…………………………………………………………………………………………….27

2-17- اسلام و زندگی اجتماعی………………………………………………………………………………29

2-18- اسلام و دوستی…………………………………………………………………………………………….30

2-19-روابط اجتماعی از دیدگاه اسلام، قرآن وحدیث……………………………………………..30

2-20- حفظ شخصیت انسانها………………………………………………………………………………….36

2-21- اثرپذیری نفس…………………………………………………………………………………………….39

2-22-خلاصة فصل دوم…………………………………………………………………………………………..41

 

 

فصل سوم: سیری در نهج البلاغه

3-1- ضرورت زندگی اجتماعی از دیدگاه امام علی(ع)……………………………………. 43

3-2- یک انسان کامل با همة زیبایی هایش…………………………………………………… 43

3-3- روزگار امام علی (ع)………………………………………………………………………………………44

3-4- نهج البلاغه…………………………………………………………………………………… 44

3-5- کارآمدی مطالب نهج البلاغه در همة اعصار وقرون………………………………….. 45

3-6- ارزشهای اجتماعی نهج البلاغه…………………………………………………………… 46

3-7- راه های اجرای نظم وقانون از دیدگاه امام علی(ع) …………………………………… 46

3-7-1- حکومت و برقراری دولت در جوامع بشری………………………………………… 47

3-7-2- آداب ورسوم ارزشمند اجتماعی……………………………………………………… 47

3-7-3- حکومت ومقرّرات کامل الهی………………………………………………………… 47

3-7-4- دخالت ونظارت مردم………………………………………………………………….. 48

3-8- راه های اصلاح و سلامت جامعه از دیدگاه نهج البلاغه………………….. 48

3-8-1-تقویت روحیّة مسئولیت پذیری………………………………………………………… 49

3-8-2- لیاقت وشایستگی در نظام سیاسی …………………………………………………… 50

3-9- وظایف و ویژگی های رهبران……………………………………………………. 50

3-9-1- پاسخ حضوری به سؤالات وخواسته های مردم……………………………………. 51

3-9-2- حلّ مشکلات مردم……………………………………………………………………… 51

3-9-3- تأسیس مرکز پیگیری مشکلات………………………………………………………. 51

3-10- دیگر مسائل اجتماعی ارزشمند  در نهج البلاغه…………………………… 52

3-10-1-زندگی مادّی رهبران ………………………………………………………………….. 52

3-10-2- حق پذیری، انتقادپذیری ومخالفت با تملّق وستایش……………………………. 53

3-10-3- آزادی اجتماعی……………………………………………………………………….. 53

3-10-4- فقر ونقش آن در انحطاط جامعه……………………………………………………. 54

3-11-خلاصة فصل سوم…………………………………………………………………………54

فصل چهارم:سعدی واندیشه هایش

4-1- زندگی سعدی………………………………………………………………………………. 57

4-2- هنر سعدی……………………………………………………………………………………. 57

4-3- آثار سعدی…………………………………………………………………………………… 58

4-4- گلستان……………………………………………………………………………………….. 58

4-5- بوستان………………………………………………………………………………………… 59

4-6- قصاید سعدی………………………………………………………………………………… 60

4-7- سبک ادبی آثار سعدی ونحوة بیان مفاهیم…………………………………………….. 60

4-8- علت  شهرت ومعروفیت سعدی………………………………………………………….. 61

4-9- مقایسة دوکتاب بوستان وگلستان از دیدگاه یکی از سعدی پژوهان……………….. 62

4-10- ایران در عصر مغول……………………………………………………………………62

4-11- اوضاع اجتماعی عهد سعدی…………………………………………………………..63

4-12- اوضاع شیراز در روزگار سعدی………………………………………………………… 63

4-13- ادبیّات تعلیمی وسعدی…………………………………………………………………… 64

4-14- نوسان درآراء سعدی…………………………………………………………………….. 66

4-15-مهم ترین طبقات اجتماعی در آثار سعدی …………………………………. 67

4-15-1- فرمان روایان و خداوندان جاه……………………………………………………….. 68

4-15-1-1- وظایف پادشاهان از دیدگاه سعدی…………………………………………….. 69

4- 15 -2- توانگران ومنعمان……………………………………………………………………. 71

4-15-3-زیردستان ودرویشان…………………………………………………………………… 72

4-16- دیگر ارزشهای اجتماعی آثار سعدی………………………………………….. 73

4- 16-1- عدالت………………………………………………………………………………….. 73

4- 16-2- حاکمیت قانون و ضوابط بر أمور………………………………………………….. 74

4- 16-3- گماردن افراد صالح  در رأس امور………………………………………………… 74

4- 16-4 – آداب سخن گفتن…………………………………………………………………… 75

4- 16-5- تواضع و فروتنی در ارتباط با دیگران…………………………………………….. 75

4-16-5– 1-شاخص های مؤثّر در تساهل وتسامح………………………………….. 76

4-16 – 5- 1-1- انتقاد پذیری………………………………………………………………….. 76

4-16 – 5-1-2- تملّق  و خطر خودفریبی و خود بزرگ بینی…………………………….. 76

4- 16-6- جمع گرایی……………………………………………………………………………. 77

4-16-7- خدمت به خلق…………………………………………………………………………. 78

4-17- خلاصة فصل چهارم…………………………………………………………79

فصل پنجم:بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی وتطبیق آن با نهج البلاغه

5-1- ادبیّات تطبیقی………………………………………………………………………………. 81

5-2- درآمد…………………………………………………………………………………………. 81

5-3- عوامل حفظ روابط سازندة اجتماعی………………………………………….. 83

5-3-1- ادب در گفتار……………………………………………………………………………. 83

5-3-1-1- سکوت وکم صحبتی……………………………………………………………….. 83

5-3-1-2- سنجیده سخن گفتن………………………………………………………………… 84

5-3-1-3- به موقع سخن گفتن……………………………………………………………………84

5-3-1-4- راست گویی وصداقت…………………………………………………………………85

5-3-1-5- پرهیز از سخن چینی………………………………………………………………… 86

5-3-1-6- پرهیز از غیبت………………………………………………………………………… 87

5-3-1-7-توصیه به راز داری…………………………………………………………………… .89

5-3-2- توصیه به نیکی واحسان……………………………………………………………….. ..90

5-3-3- نیکخویی…………………………………………………………………………………………………..92

5-3-4- تواضع و فروتنی………………………………………………………………………………………..93

5-3-5- وفای به عهد………………………………………………………………………………………………93

5-3-6- عفو وبخشش……………………………………………………………………………………………..95

5-3-7- پرهیز از عیب جویی……………………………………………………………………. 97

5-3-8- خوشرویی وخوش اخلاقی…………………………………………………………… 100

5-3-9- رعایت اعتدال………………………………………………………………………………………….101

5-3-10- برطرف کردن غم واندوه………………………………………………………………………..102

5-3- 11پرهیز از مردم آزاری…………………………………………………………………………………103

5-4- تأثیر پذیری سعدی از نهج البلاغه در مورد ارزش سخن……………………………………104

5-5- توصیه به رفتار صحیح با مردم……………………………………………………………………….104

5–6– مصداق های روابط اجتماعی در زندگی روزمرّه………………………… 105

5-6-1-نحوة ارتباط با پدر و مادر……………………………………………………………… 105

5-6-2- نحوة ارتباط با همسایگان…………………………………………………………….. 107

5-6-3- نحوة ارتباط با زنان ……………………………………………………………………. 108

5-6-4- نحوه ارتباط با خویشاوندان…………………………………………………………………………110

5-6-5-ضرورت انتخاب دوست……………………………………………………………………………111

5-6-6- نحوة ارتباط با دوستان………………………………………………………………… 111

5-6-7- نحوة ارتباط با یتیمان………………………………………………………………….. 115

5-6-8- نحوة ارتباط با بزرگان………………………………………………………………… 116

5-6-9- نحوة ارتباط با معزولان…………………………………………………………………………….118

5-7- موقعیّت شناسی از دیدگاه امام علی (ع)……………………………………… 118

5-7-1- هرسخن باید متناسب شأن گوینده باشد …………………………………………… 118

5-7-2- جایگاه سؤال پرسیدن ………………………………………………………………… 119

5-7-3- جایگاه شِکوه کردن ………………………………………………………………….. 119

5-7-4- در چه مکان هایی وبا چه افرادی رفت وآمد کنیم؟……………………………… 119

نتیجه گیری……………………………………………………………………………..120

فهرست منابع ومآخذ……………………………………………………………………………………………121

 

اطلاعات مربوط به طرح تحقیق

 1-1- موضوع

بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه

1-2-مقدّمه

   ارتباط انسانها، سنگ بنای جامعه انسانی است و بدون آن  هرگز فرهنگ و سایر نمودهای پیشرفت در جامعه انسانی پدید نمی آید. به درستی هر گاه انسان از جامعه جدا بشود و در تنهایی غوطه بخورد، با همان سرعت راه به سوی انحراف، اعتیاد و خودکشی می برد.

 ارتباط از نظر لغوی واژه ای است عربی، از باب افتعال که در فارسی به صورت مصدری به معنای پیوند دادن، ربط دادن و به صورت اسم مصدر به معنای بستگی، پیوند، پیوستگی و رابطه استعمال می شود.

 انسان ،عمدة زندگی خود را در گروه های اجتماعی می گذراند و در مقام عضو خانواده یا همسایه یا عضو یک گروه خاصّ اجتماعی، اقتصادی، دینی و قومی و … بادیگر همنوعان خود در ارتباط و کنش متقابل است.

 حتّی افراد هنگامی که از عضویت خود در گروه های اجتماعی آگاه نیستند، طوری می اندیشند و عمل می کنند که دست کم یکی از علّت های آن عضویت در گروه است، نوع لباسی که می پوشیم و نوع غذایی که می خوریم، اعتقادات و ارزشها، آداب و رسومی که از آن پیروی می کنیم همگی در نتیجة ارتباط با دیگران است.

 بنابراین نحوة ارتباط انسان با همة اطرافیانش، از مسائل مهم زندگی او بوده است. از چگونگی زندگی و تعامل انسان اوّلیه با طبیعت اطلاعاتی وجود دارد. اما از نحوة ارتباط انسان با هم نوعانش آگاهی بیشتری وجود دارد و در آثار ارزشمند دینی از جمله نهج البلاغه وآثار ادبی به ویژه آثار سعدی، مطالب ارزشمندی ذکر شده است که نگارنده بر آن است که به یاری خداوند متعال و راهنمایی استادان بزرگوار چگونگی ارتباط انسان  با گروه ها و اقشار مختلف جامعه را از پیکرة آثار ذکر شده، استخراج نماید و با مدّون نمودن آراء و نظریات این دو بزرگوار، گامی در جهت اعتلای فرهنگ این مرز و بوم بردارد.

  1-3- بیان مسأله

 انسان به حکم فطرت خود مایل است که آزاد باشد و هیچ قید و بندی که لازمة زندگی جمعی است نپذیرد اما به حکم تجربه دریافته است که بدون زندگی جمعی قادر نیست به زندگی خود ادامه بدهد امّا با مشارکت، همکاری و ارتباط با دیگران بهتر می تواند از مواهب خلقت بهره بگیرد. از این رو به ارتباط با دیگران روی آورده است. امام علی (ع) به عنوان هادی و نجات دهندة  همة  انسانها به دنبال این است که همة انسانها بدون گوشه گیری، انزوا طلبیدن و در جریان روند اجتماعی جامعه و در ارتباط با یکدیگر راه های سعادت و کمال را طی می کنند. لذا دستور العمل های خود را پیرامون این مهم در کتاب ارزشمند نهج البلاغه بیان کرده است.

سعدی شیرازی نیز به عنوان یک حکیم ، به تمام ابعاد وجودی انسان و نیازهای او آگاه است، بنابراین با مطالعة دقیق آثار او می توان سرنخ های زیادی پیرامون مسائل اجتماعی به ویژه نحوة ارتباط او با گروه های مختلف به ما بدهد که امروزه مدرّسان منابع انسانی و علوم اجتماعی با آن آشنا هستند ونویسنده به دنبال آن است که توصیه های این دو بزرگوار در مورد روابط اجتماعی و نحوة ارتباط با اقشار مختلف جامعه را از پیکرة آثار ارزشمند آنها استخراج نماید و به جامعه بشری عرضه نماید. این تحقیق به روش کتابخانه ای و بر مبنای سندکاوی صورت می پذیرد و نگارنده  امید دارد تا تلاش های ناچیز وی بتواند آنگونه که شایسته و بایسته است حقّ مطلب را ادا نماید.

• هدف های تحقیق

الف-هدف  اصلی تحقیق:بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه

ب-هدف های فرعی تحقیق

 1-بررسی و نمایاندن روابط اجتماعی و بیان ارزشهای دینی و ادبی آن.

 2-دیدگاه امام علی (ع) در مورد ارتباط با گروه های مختلف مردم.

 3- دیدگاه سعدی شیرازی در مورد نحوة ارتباط با گروه های مختلف مردم.

 4-تفاوت ها و شباهت های دیدگاه های آنان در زمینه های مختلف.

1-5- ضرورت انجام تحقیق

 گذشته را چراغ آینده دانسته اند، ملّتی که تاریخ پربار و پرشکوهی را پشت سر گذاشته، با آموختن فرهنگ ها و آداب و رسوم ها و نحوة ارتباط با گروه های مختلف جامعه، می تواند گردن فرازانه در میان ملّت های دیگر سرراست کند و داعیة رهبری و بزرگی برملّتهای بی تاریخ را داشته باشد.به دلیل آنکه بزرگان ما آثار ارزشمند زیادی را در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی نوشته اند لذا در حال حاضر استخراج این مطالب و مدوّن ساختن آنها می تواند مایة افتخار جامعه ما  در برابر کشورهای دیگر باشد.

 با این توصیف ضرورت پژوهش و مطالعه دربارة اوضاع اجتماعی و شناخت نحوة ارتباط با گروه ها و اقشار مختلف جامعه، آشکار است. مطالعة نهج البلاغه و هم چنین آثار سعدی، ما را تا حدّ زیادی با نحوة ارتباط با دیگران آشنا می سازد.

1- 6-استفاده کنندگان از نتایج تحقیق:

 1-استادان، پژوهشگران و  دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی

2-دانشگاه ها و مراکز پژوهشی

3-دانشجویان رشتة علوم اجتماعی و علاقه مندان به مباحث جامعه شناختی

 1-7-سؤالها و فرضیه های تحقیق

 1-روابط اجتماعی چیست؟

2- ضرورت شناخت روابط اجتماعی در گذشته چیست؟

 3-از دیدگاه امام علی (ع) ارتباط با گروه های مختلف جامعه چگونه باید باشد؟

4-از دیدگاه سعدی شیرازی، ارتباط با گروه های مختلف چگونه باید باشد؟

 5-امام علی (ع) بسیار به نحوة ارتباط با دیگران اهمیّت داده اند.

6-امام علی (ع) معتقد اند با هر کسی متناسب با مقام و جایگاه او باید ارتباط برقرار کرد.

7-سعدی شیرازی معتقد است در ارتباط با دیگران باید آداب و اصول خاصّی را رعایت کرد.

1- 8-تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤالها یا فرضیه های تحقیق

 1-اجتماع: واژه ی اجتماع به طور تحت الّفظی توصیفی است از گردهمایی دو یا چند نفر و از این نظر با واژة گروه مترادف است. غالباً تعاریفی که جامعه شناسان از جامعه به دست داده اند با یکدیگر شباهت دارد و نکات مشترکی در آنها دیده می شود. بسیاری از متفکّرین، جامعه انسانی را با بدن انسان مقایسه کرده اند که این شیوة تفکّر را باید در یونان قدیم جست و جو کرد، جهت ارائة تعریفی جامع از جامعه، باید چنین اذعان داشت که یک جامعه، جمعیتی سازمان یافته از اشخاص است که با هم در سرزمینی مشترک سکونت دارند، با همکاری در گروه ها نیازهای اجتماعی، ابتدایی و اصلی شان را تأمین می کنند و با مشارکت در فرهنگ مشترک به عنوان یک واحد اجتماعی متمایز شناخته می شوند.

 2-ارتباط فرد و اجتماع: این موضوع که انسانها در ارتباط با دیگران از آنها تأثیر می پذیرند و می توانند در دیگران تأثیرگذار باشند؛ مورد تصدیق تمامی روان شناسان و جامعه شناسان می باشد. در این دنیا، در امتداد زندگی با هر گونه صورت و کلام و کردار مواجه می شویم که هر یک از آن پدیده ها می تواند در ما تأثیری ایجاد کند. چگونگی ارتباط و تعامل با افراد جامعه می تواند در میزان این تأثیرپذیری نقش مؤثّری داشته باشد.

 3-ارتباط: عبارت است از فنّ انتقال افکار، اطلاعات و رفتارهای انسانی از یک شخص به شخص دیگر. به طور کلّی هر فرد برای ارتباط با دیگران و انتقال پیام های خود به ایشان از وسایل مختلف استفاده می کند.

1-9-واژه های کلیدی طرح تحقیق

ارتباط اجتماعی ، بوستان وگلستان ، نهج البلاغه ، امام علی علیه السلام ، سعدی شیرازی وادبیّات تطبیقی

1-10- پیشینۀ نظری و تجربی

 الف) مبانی و چهارچوب نظری انجام پژوهش: از آنجا که موضوع ارتباط مسئلة مورد بحث بسیاری از جوامع بوده است،پیشینه ای با قدمت بسیلر برایش در نظر گرفته می شود. از جمله  آثار بسیاری با موضوعات و عناوین اجتماعی پدید آمده اند به طوری که این گونه  آثار را در حوزة ادبیات تعلیمی جای می دهند. در نهج البلاغه نیز مسائل ارزشمند زیادی پیرامون روابط اجتماعی  در لابه لای خطبه ها،نامه ها و حکمت ها ذکر شده است.پیرامون روابط اجتماعی در آثار سعدی نیز مطالب زیادی ذکر شده و تحقیقات ارزشمندی نیز انجام شده است در خصوص نهج البلاغه نیز پژوهش های مختلف زیادی صورت گرفته است.اما در مورد بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه پژوهش مستقلی یافت نشد،بلکه همانگونه که گفته شد در مورد هر کدام از آنهاکتابها،مقالات و پایان نامه هایی تألیف شده است که در این پژوهش به تناسب موضوع از برخی از آنها می توان استفاده کرد.

 ب- چکیدة تحقیقات انجام شده در ایران

بر اساس بررسی های به عمل آمده تاکنون پژوهشی در موضوع بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه انجام نگرفته است.البته مقالات ،پایان نامه ها و کتابهای زیادی در ابعاد مختلف روان شناسی ،جامعه شناسی ،انسان شناسی و….از دل کتاب ارزشمند نهج البلاغه و آثار سعدی استخراج شده است.از جمله روان شناسی زن در نهج البلاغه،امام علی و روابط مردمی در نهج البلاغه،شناخت مفاهیم سازگار با توسعه در ادب فارسی و……

1-11-روش اجرای تحقیق

الف) نوع تحقیق بر اساس طرح تحقیق و اهداف تحقیق:

این تحقیق از گونة پژوهش های کتابخانه ای می باشد . نگارنده پس از بررسی، طبقه بندی و مقایسة منابع، نکات لازم را در قالب فیش یادداشت نموده و نتایج فراهم آمده، پس از تجزیه و تحلیل جامع ثبت خواهد شد.

 ب) شیوةجمع آوری داده ها: درمرحلة نخست پس از مشورت با استادان گرانقدر و با توجه به علاقه ای که به بررسی روابط اجتماعی داشتم،موضوع«بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه»برای پایان نامه انتخاب شد. سپس کتب اجتماعی متفاوت جهت آشنایی با روابط اجتماعی مطالعه شد و در مرحلة بعدی  مطالب مرتبط درکتبی که در این زمینه مورد مطالعه قرار گرفته بودند استخراج شده و بعد از تجزیه و تحلیل جامع ثبت شده اند.

– ابزارهای تحقیق:

1)کتاب و کتابخانه