بندرعباس

1-2. بیان مسأله ………………………………………………………………………………….. ………………………5

1-3. اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………… ………………………7

1-4. اهداف تحقیق……………………………………………………………………………….. …………………….10

1-5.سوالات تحقیق………………………………………………………………………………. …………………….10

1-6. فرضیه‏ های تحقیق ……………………………………………………………………….. …………………….11

1-7.متغیرهای تحقیق……………………………………………………………………………… …………………….11

1-8.تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها…………………………………………………….. …………………….11

1-8-1-1. جهت گیری مذهبی ……………………………………………………………….. …………………….11

1-8-1-2. سلامت روانی……………………………………………………………………….. …………………….11

1-8-1-3.کیفیت زندگی………………………………………………………………………… …………………….12

1-8-1-4.عملکرد تحصیلی…………………………………………………………………….. …………………….12

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهشی

1-2. مقدمه………………………………………………………………………………………….. …………………….14

2-2. بررسی نظریه های جهت گیری مذهبی……………………………………………….. …………………….14

2-2-1. اعتقادات مذهبی و سلامت روانی…………………………………………………. …………………….15

2-2-2. مطالعات انجام شده در ایران ……………………………………………………… …………………….27

2-3. بررسی نظریه های سلامت روان……………………………………………………….. …………………….33

2-3-1. مفهوم بهنجاری و نابهنجاری ……………………………………………………….. …………………….36

2-3-2. وضعیت سلامت روان………………………………………………………………… …………………….37

2-3-3.معیار سلامت روانی…………………………………………………………………………………………………37

2-3-4.بهداشت روانی از دیدگاه های مختلف………………………………………………………………………..38

2-3-4-1.بهداشت روانی از دیدگاه روانکاوان……………………………………………………………………….38

2-3-4-2. بهداشت روانی از دیدگاه رفتارگرایان …………………………………………………………………..39

2-3-4-3.بهداشت روانی از دیدگاه شناخت گرایان………………………………………………………………..40

2-3-4-4. بهداشت روانی از دیدگاه گشتالتیون………………………………………………………………………41

2-3-4-5.بهداشت روانی از دیدگاه انسان گرایان……………………………………………………………………41

2-3-5. اجزاء ارتقاء سلامت روان ………………………………………………………………………………………42

2-3-5-1.کنارآمدن………………………………………………………………………………. …………………….43

2-3-5-2.مدیریت تنش و استرس……………………………………………………………. …………………….43

2-3-5-3.خودپنداره و هویت……………………………………………………………………………………………..45

2-3-5-4.عزت نفس…………………………………………………………………………………………………………46

2-3-5-5.رشد خود…………………………………………………………………………………………………………..47

2-3-5-6.استقلال……………………………………………………………………………………………………………..49

2-3-6.راهبردهای بهداشت روان از دیدگاه اسلام…………………………………………………………………..50

2-4.کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………………………….54

2-4-1.تاریخچه کیفیت زندگی……………………………………………………………………………………………54

2-4-2.تعریف کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………………56

2-4-3.اندازه گیری کیفیت زندگی……………………………………………………………………………………….58

2-4-4.ابعاد کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………………59

2-4-5.مبانی نظری کیفیت زندگی………………………………………………………………………………………..60

2-4-6.مولفه های کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………62

2-4-7.سه اصل کیفیت زندگی……………………………………………………………………………………………63

2-4-7-1.چندبعدی بودن…………………………………………………………………………………………………..63

2-4-7-2.ذهنی بودن…………………………………………………………………………………………………………64

2-4-7-3.پویا بودن…………………………………………………………………………………………………………..64

2-4-8..عوامل موثر بر کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………..64

2-4-9.مدل های کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………..64

2-4-9-1.مدل فلس و پری…………………………………………………………………………………………………64

2-4-9-2.مدل لی و همکاران……………………………………………………………………………………………..65

2-5.عملکرد تحصیلی……………………………………………………………………………………………………….68

2-5-1.هدف……………………………………………………………………………………………………………………69

2-5-2.عزت نفس…………………………………………………………………………………………………………….70

2-5-2-1.عزت نفس و عملکرد تحصیلی………………………………………………………………………………70

2-5-3.انگیزه……………………………………………………………………………………………………………………74

2-5-4.الگوهای انگیزش…………………………………………………………………………………………………….76

فصل سوم: روش پژوهش

3-1.مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………86

3-2.روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………86

3-3. جامعه و نمونه آماری………………………………………………………………………………………………….87

3-4.ابزار تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….88.

3-4-1. پرسشنامه جهت گیری مذهبی…………………………………………………………………………………..88

3-4-2.پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هلر………………………………………… …………………….89

3-4-3.مقیاس کوتاه ارزیابی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی……………….. …………………….92

3-5.روش اجرا…………………………………………………………………………………………………………………94

3-6.روش های تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………… …………………….95

فصل چهارم :یافته های پژوهش

4-1. مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………..97

4-2. یافته های توصیفی……………………………………………………………………………………………………..97

4-3. بررسی داده های جمعیت شناختی………………………………………………………………………………..98

4-4.یافته های استنباطی……………………………………………………………………………………………………100

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1.مقدمه…………………………………………………………………………………………… …………………..104

5-2. نتیجه گیری…………………………………………………………………………………… …………………..104

5-3. محدودیت های پژوهش………………………………………………………………….. …………………..106

5-4. پیشنهادهای پژوهش ………………………………………………………………………………………………..107

منابع ………………………………………………………………………………………………….. …………………..108

فهرست جدول ها

جدول 1-4- فراوانی و درصد دانشجویان به تفکیک جنسیت …………………………………………………….98

جدول 2-4 فراوانی و درصد دانشجویان به تفکیک تاهل……………………………………………………………98

جدول 3-4 – فراوانی و درصد دانشجویان به تفکیک مذهب…………………………………………………….99

جدول4-4- میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پیش بین و ملاک ………………………………………. 99

جدول 5-4.ماتریس همبستگی متغیرهای پیش بین و ملاک……………………………………………………..100

جدول 6-4. مقدار R، 2R ، B، بتا و آزمون معنی داری در مدل اول مورد مطالعه……………………..101

جدول 7-4- مقدار R، 2R ، B، بتا و آزمون معنی داری در مدل دوم مورد مطالعه……………………..102

چکیده

این مطالعه به منظور بررسی بررسی رابطه بین جهت گیری مذهبی و سلامت روان با کیفیت زندگی وعملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بندرعباس انجام شده است. این مطالعه از نوع توصیفی است. جهت گردآوری داده ها از پرسشنامه جهت گیری مذهبی آلپورت وراس[1](،1950)، پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هلر(GHQ)-فرم 28 سوالی و فرم کوتاه پرسشنامه کیفیت زندگی- 25سوالی سازمان بهداشت جهانی(WHOQOL-BREF)استفاده شد. جامعه ی آماری پژوهش حاضر، دربردارنده295 نفر از دانشجویان رشته های پزشکی و دندانپزشکی مشغول به تحصیل در دانشگاه علوم پزشکی بندرعباس ، در سال تحصیلی93-92، که درمهرماه سال تحصیلی 92-1391و قبل از آن به تحصیل اشتغال داشته اند؛ می باشد. برای تحلیل داده ها در بخش استنباطی از روش آماری تحلیل رگرسیون چند متغیره استفاده شد.در مدل رگرسیون از آزمون F برای تعیین معنی داری مدل و از آزمون آماریT جهت تعیین معنی داری ضرایب بتا استفاده شد. تحلیلها حاکی از آن است که در این نمونه به طور متوسط میزان جهت گیری مذهبی در میان دانشجویان مورد مطالعه، برابر با 56/35بار در طول یک ماه گذشته بوده است. متغیرهای سلامت روان و جهت گیری مذهبی کسب شده ،بیشترین مقدار ضریب همبستگی را به صورت مثبت با کیفیت زندگی و متغیر جهت گیری مذهبی،كمترین مقدار ضریب همبستگی به صورت مثبت با متغیر عملکرد تحصیلی(متغیر ملاك) دارند.دیگر متغیرها دارای میزان همبستگی بین این دو مقدار، با متغیر ملاک هستند. مدل کلی مورد مطالعه، حدود22 درصد از واریانس متغیر ملاک را تبیین می کند. نتایج این تحلیل نشان می دهد که جهت گیری مذهبی با مقدار بتای 316/0به طور مثبت و معنی دار و سلامت روان، با بتای287/0- به طور منفی و معنی دار کیفیت زندگی دانشجویان را تبیین می کنند. و از طرف دیگر با بررسی رابطه جهت گیری مذهبی و سلامت روان به عنوان متغیرهای پیش بین با عملکرد تحصیلی به عنوان متغیرملاک ، مشاهده شد که مدل مورد مطالعه، حدود 4 درصد از واریانس متغیر ملاک را تبیین می کند. جهت گیری مذهبی با مقدار بتای014/0 به طور معنی داری عملکرد تحصیلی را تبیین نمی کند در حالی که سلامت روان با مقدار بتای 190/0- به طورمنفی و معنی دار عملکرد تحصیلی را تبیین می کنند.

-1-مقدمه:

اهمیت معنویت و رشد معنوی انسان در چند دهه گذشته به صورتی روزافزون توجه روان‌شناسان و متخصصان بهداشت روانی را به خود جلب كرده است. پیشرفت علم روان‌شناسی از یک سو و ماهیت پویا و پیچیده جوامع نوین از سوی دیگر، باعث شده است كه نیازهای معنوی بشر در برابر خواسته‌ها و نیازهای مادی قد علم كنند و اهمیت بیشتری بیابند. مردم جهان، امروزه بیش از پیش به معنویت و مسائل معنوی گرایش دارند و روان‌شناسان و روان‌پزشكان هم به طور روزافزون درمی‌یابند كه در همه موارد برای درمان اختلالات روانی، استفاده از روش‌های متعارف كافی نیست. (شهیدی و شیرافكن، 1382) نیاز انسان به دین قدمتی به عمر تاریخ دارد؛ زیرا بشر از همان آغاز زندگی خود به حامی مقتدر و تكیه‌گاهی نیرومند احساس نیاز می‌كرده است. موضوع دین مورد بحث روان‌شناسان و محققان پیشگامی همچون جیمز (1929)، فروید(1907)، یونگ (1961 ـ 1875) و دیگران بوده است. همچنین مطالعات و نظریه‌پردازی در زمینه‌های مختلف مذهبی به گذشته‌های دور برمی‌گردد؛ ولی مطالعه مذهب از دیدگاه روان‌شناختی از حدود 100 سال پیش آغاز گردیده است.(بهرامی احسان، 1383) اعتقاد بر این است كه در ایمان به خدا، نیروی خارق‌العاده‌ای وجود دارد كه نوعی قدرت معنوی به انسان متدین می‌بخشد و در تحمل سختی‌های زندگی او را كمك كرده و از نگرانی و اضطرابی كه بسیاری از مردم در معرض ابتلای به آن هستند دور می‌سازد. ویلیام جیمز، یكی از پیشگامان طرح این واقعیت در روان‌شناسی، معتقد است: «ایمان بدون شك مؤثرترین درمان اضطراب است؛ ایمان نیرویی است كه باید برای كمك به انسان در زندگی وجود داشته باشد. فقدان ایمان، زنگ خطری است كه ناتوانی انسان را در برابر سختی‌های زندگی اعلام می‌دارد».

ایمان، انجام دستورات مذهبی، و حضور در مراسم‌های مذهبی از عواملی هستند كه می‌توانند در درمان و پیش‌گیری از ابتلا به بیماری‌های روانی اعم از نوروزهای خفیف یا سایكوزهای شدید به كار رود (داویدیان، 1376). به نظر بنیامین راش «مذهب آن‌قدر برای پرورش سلامت روح اهمیت دارد كه هوا برای تنفس» (به نقل از: جیمز، 1376). مذهب به انسان كمك می‌كند تا معنای حوادث زندگی، بخصوص حوادث دردناك و اضطراب‌انگیز را بفهمد. در دنیای کنونی که تبلیغ برخی از جوامع غربی و نیز دشمنان داخلی و خارجی در اثبات دین گریزی و جدایی دین از عرصه زندگی اجتماعی و سیاسی (پلورالیسم) مطرح شده است ،بیان تاثیر نگرش و جهت گیری مذهبی در پیشرفتهای اجتماعی که یکی از جنبه های آن تحصیل می باشد ،در استحکام گرایش مردم به دین و پیروی از فرامین الهی به خصوص با استعانت از فرامین دین مبین اسلام ،یاری کننده خواهد بودو اگر جامعه آماری دانشجویان که فرهیختگان جامعه می باشند ،به این سمت گرایش یابند خود می توانند پیامبرانی باشند برای تبلیغ و گرایش به سمت مذهب و پیروی از دستورات آن.دین به مؤمنان و معتقدان خود می‌آموزد كه چگونه با مجموعه عظیم جهان كه پیش از فرد شكل گرفته و قوانین خود را بر او تحمیل می‌كند سازگاری یابد. این سازگاری، دل‌گرمی و خرسندی مطبوعی را در روان فرد ایجاد می‌كند. برخلاف عقاید گذشته كه دین را مانع پیشرفت عقل می‌شناختند و آن را مانع استواری اخلاق راستین می‌دانستند، اگر دستورات دین كامل اجرا شوند، هم اخلاق راستین ایجاد می‌شود و هم نظم اجتماعی و سیاسی شكل می‌گیرد (كاسیرز2، ترجمه موفق،1370).

برخلاف چندین دهه قبل كه انسان را موجودی سه بعدی متشكل از زیست، روان و اجتماع می‌دانستند، بعد چهارمی هم بدان اضافه نموده‌اند و آن بعد روحی و یا معنوی است (طهماسبی و كمانگیری، 1375). در حقیقت، تركیب انسان، رفتار انسان، سلامت انسان، بیماری انسان و سایر افعال و حالاتی كه بر انسان حادث می‌گردد ناشی از یک بعد خاص نیست، بلكه تمام ابعاد چهارگانه با تركیب و تأثیر متقابل بر هم، حالاتی را بر انسان حكمفرما می کند.

امروزه مفهوم کیفیت زندگی یک شاخص اساسی سلامت محسوب می شود. کیفیت زندگی و به تبع آن سلامت روانی جزء جدایی ناپذیردر افراد پویا است. بستر های فیزیکی و اجتماعی که افراد بویژه نوجوانان در آن زندگی می کنند بر تجربیات اجتماعی سلامت روانی رشد و سازگاری آنها تاثیر می گذارد.

کیفیت زندگی یکی از بنیادی ترین مفاهیم مطرح در روان شناسی مثبت نگر است.تغییر عقیده از اینکه فقط پیشرفت های علمی ،پزشکی و تکنولوژی می تواند زندگی را بهبود بخشد،به این باور که بهزیستی فردی ،خانوادگی ،اجتماعی و جامعه از ترکیب این پیشرفت ها به همراه ارزش ها و ادراکات فرد از بهزیستی و شرایط محیطی به وجود می آید،از منابع اولیه گرایش به کیفیت زندگی است(اسکالاک و همکاران[2]،2002).

از طرف دیگر ،کیفیت زندگی نیروی قدرتمندی در راستای هدایت،حفظ و پیش برد سلامت و تندرستی در جوامع و فرهنگ های مختلف می باشد (تستا[3] و سیمسون[4]،1996).سازمان بهداشت جهانی چهار بعد سلامت جسمی،روانی،روابط اجتماعی و محیط زندگی را برای کیفیت زندگی در نظر گرفته است(رحیمی و خیر،2007).

سلامت روان شامل توانائی زندگی کردن همراه با شادی ، بهره وری و بدون وجود درد سراست .سلامت روان نیازی اساسی،برای بهبود کیفیت زندگی انسان،امری حیاتی است(سازمان جهانی بهداشت [5]، 2001).سلامت روان با ویژگی های توانمند ساز درونی یا منافع درونی فرد،ارتباط دارد.