فهرست مطالب

عنوان صفحه

1 فصل اول:. مقدمه

1-1 کلیات.. 1

1-1-1………………………………………………………………………….. شرح و بیان مساله پژوهشی.. 1

1-1-2………………………………………………………………………………………… اهمیت و ارزش تحقیق.. 3

1-1-3………………………………………………………………………………………… كاربرد نتایج تحقیق.. 3

1-1-4……………………………………………………………………………………………………………. اهداف تحقیق.. 4

1-1-5……………………………………………………………………….. فرضیه‌ها و سوال های تحقیق.. 4

1-2 پیشینه و تاریخچه موضوع تحقیق.. 5

1-2-1………………………………………………………………………….. جمع بندی از بررسی منابع.. 12

1-3 مفاهیم و تعاریف . 12

1-3-1………………………………………………………………………………………………………………………….. بیابان.. 12

1-3-2…………………………………………………………………………………………………………. انواع بیابان.. 14

1-3-3………………………………………………………………………….. بیابان های جهان و ایران.. 14

1-3-4……………………………………………………………………………………………………………. بیابان زایی.. 15

1-3-5……………………………………………………………. فرایندها و عوامل بیابان زایی.. 16

1-3-6…………………………………………………………………………………………………………. بیابان زدایی.. 18

1-3-7……………………………………….. مدل ها و روش های مطالعه بیابان زایی.. 18

1-3-7-2…………………………………………………… مدلهای ارائه شده در سطح جهانی.. 19

1-3-7-2-1 مدل FAO-UNEP. 19

1-3-7-2-2 روش ارزیابی بیابان زایی موسسه تحقیقات بیابانی ترکمنستان 20

1-3-7-2-3 مدل مدالوس.. 21

1-3-7-2-4 مدل گلاسود.. 22

1-3-7-2-5 مدل ESAs. 22

1-3-7-2-6 مدل LADA.. 23

1-3-7-2-7 پروژه ارزیابی بیابان زاییDesert links. 24

1-3-7-2-8 روش MEDACTION.. 24

1-3-7-3…………………………………………………………. مدلهای ارائه شده در سطح ملی.. 25

1-3-7-3-1 مدل ICD.. 25

1-3-7-3-2 روش IMDPA.. 26

1-3-7-3-3 طرح بیابان زایی.. 27

1-3-7-4 جمع بندی از بررسی مدل ها و روش های مطالعه بیابان زایی 28

عنوان صفحه

2 فصل دوم: مواد و روش ها

2-1 مقدمه.. 29

2-2 موقعیت جغرافیایی.. 29

2-3 موقعیت و ویژگی های ژئومورفولوژی.. 30

2-3-2………………………………………………………………………………………………………………….. سطوح ارضی.. 32

2-3-3…………………………………………………………………. چشم اندازها و واحدهای فرمی.. 33

2-3-4……………………………………………………………………………………………… فرایند ژئومورفیک.. 36

2-4 موقعیت و ویژگی های زمین شناسی.. 37

2-4-2…………………………………………………………………………………………………………. مورفوتکتونیک.. 38

2-4-3……………………………………………………………. رخساره های ارضی و مواد مادری.. 41

2-5 موقعیت و ویژگی های هیدرولوژی.. 43

2-6 موقعیت و ویژگی های اقلیمی.. 47

2-7 مراحل عمده روش انجام کار.. 53

2-8 پایش وضعیت بیابان زایی.. 55

2-9 شاخص های اکوژئومورفولوژی موثر و لایه های رقومی آنها.. 56

2-9-1……………………………………………………………………………….. شاخص های ژئومورفولوژی.. 57

2-9-1-2………………………………………………………………………………………………… طبقات ارتفاعی.. 57

2-9-1-3…………………………………………………………………………………………………………………………….. شیب.. 59

2-9-1-4………………………………………………………………………………………………………………….. جهت شیب.. 60

2-9-1-5……………………………………………………………………………………… واحدهای ژئومورفیک.. 61

2-9-1-6………………………………………………………………………………………………………………. جنس مواد.. 63

2-9-1-7…………………………………………………………………………………………………………………….. فرسایش.. 65

2-9-2………………………………………………………………………………………………… شاخص های اقلیمی.. 66

2-9-2-2…………………………………………………………………………………………………………………………….. دما.. 67

2-9-2-3………………………………………………………………………………………………………………………….. بارش.. 69

2-9-2-4…………………………………………………………………………………………………………. رطوبت نسبی.. 72

2-9-2-5…………………………………………………………………………….. تبخیر و تعرق پتانسیل.. 74

2-9-2-6……………………………………………………………………………………………………. وضعیت اقلیمی.. 76

2-9-2-7………………………………………………………………………………………………… وضعیت خشکسالی.. 78

2-9-2-8……………………………………………………………………………………………………. ساعات آفتابی.. 80

2-9-2-9…………………………………………………………………………….. حداکثر سرعت باد غالب.. 81

2-9-3………………………………………………………………………………………… پارامترهای اکولوژی.. 82

2-9-3-2……………………………………………………………………………………………………. عوامل انسانی.. 83

2-9-3-2-1 تراکم جمعیت.. 84

عنوان صفحه

2-9-3-2-2 تراکم مراکز انسانی.. 86

2-9-3-2-3 کاربری اراضی.. 87

2-9-3-3………………………………………………………………………………………………… اکولوژی گیاهی.. 89

2-9-3-3-1 تراکم پوشش گیاهی.. 89

2-9-3-3-2 تیپ گیاهی.. 91

2-10 پایگاه داده.. 93

2-11 تعیین وزن پارامترها و روش های مدل سازی.. 95

2-12 اعتبارسنجی مدل ها و ارزیابی عملکرد نقشه های پهنه بندی 95

3 فصل سوم: یافته ها و نتایج

3-1 مقدمه.. 97

3-2 پایش وضعیت بیابان زایی.. 97

3-3 مدل سازی ژئومورفولوژی.. 107

3-4 مدل سازی اقلیمی.. 112

3-5 مدل سازی اکولوژیکی.. 117

3-6 مدل تلفیقی بیابان زایی به روش گام به گام.. 122

3-7 مدل سازی بیابان زایی به روش یک جا.. 125

3-8 آزمون میدانی نتایج مدل ها.. 128

4 فصل چهارم: نتیجه گیری و پیشنهادات

4-1 بحث و نتیجه گیری.. 133

4-2 آزمون فرضیات و پاسخگویی به سوالات.. 136

4-3 پیشنهادات.. 137

منابع و مآخذ….. 139

فهرست شکل ها

عنوان صفحه

شکل (1-1): مهمترین فرایندهای بیابان زایی از دیدگاه فائو- یونیپ 17

شکل (1-2): مهترین عوامل موثر در بیابان زایی.. 18

شکل (1-3): مراحل مختلف و چگونگی انجام طرح بیابان زایی.. 28

شکل (2-1): موقعیت جغرافیایی منطقه مطالعاتی.. 30

شکل (2-2): موقعیت کویر حاج علی قلی در کلان سطوح ژئومورفیک ایران 31

شکل (2-3): موقعیت کویر حاج علی قلی در نقشه کلان واحدهای ارتفاعات و ناهمواریهای ایران.. 31

شکل (2-4): نقشه سطوح ارضی حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 32

شکل (2-5): بلوک دیاگرام رابطه زمین شناسی و ژئومورفولوژی چاله دامغان 35

شکل (2-6): نقشه ژئومورفولوژی حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 36

شکل (2-7): موقعیت کویر حاج علی قلی در کلان واحدهای رسوبی- ساختاری ایران 38

شکل (2-8): نقشه تکتونیک گسلی حوضه آبخیز دامغان.. 41

شکل (2-9): رخسارههای زمینشناسی حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 43

شکل (2-10): موقعیت هیدرولوژیکی حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 44

شکل (2-11): شواهد تراسهای دریاچه ای کویر حاج علیقلی.. 45

شکل (2-12): بلوک دیاگرام سطح فعلی کویر حاج علی قلی نسبت به ارتفاعات اطراف 46

شکل (2-13): آبراهه های حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 47

شکل (2-14): موقعیت اقلیمی حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 48

شکل (2-15): نمودار مقادیر مولفه های درجه حرارت در ایستگاه دامغان 50

شکل (2-16): نمودار مقادیر مولفه های بارندگی در ایستگاه دامغان 50

شکل (2-17): نمودار مقادیر مولفه های رطوبت نسبی ایستگاه دامغان 51

شکل (2-18): نمودار حداکثر سرعت باد غالب ایستگاه دامغان.. 51

شکل (2-19): گلباد ایستگاه دامغان.. 52

شکل (2-20): نمودار مجموع ماهیانه ساعات آفتابی ایستگاه دامغان 53

شکل (2-21): پروسه و مراحل عمده روش انجام کار پژوهش حاضر.. 54

شکل (2-22): مراحل اجرایی روش پایش بیابان زایی منطقه.. 56

شکل (2-23): نقشه طبقات ارتفاعی در منطقه مطالعاتی.. 58

شکل (2-24): مساحت طبقات ارتفاعی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 58

شکل (2-25): نقشه شیب منطقه مطالعاتی.. 59

شکل (2-26): مساحت طبقات شیب و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 60

شکل (2-27): نقشه جهت شیب در منطقه مطالعاتی.. 61

شکل (2-28): مساحت طبقات جهت شیب و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 61

شکل (2-29): نقشه واحدهای ژئومورفیک منطقه مطالعاتی.. 63

شکل (2-30): مساحت طبقات واحدهای ژئومورفیک و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 63

عنوان صفحه

شکل (2-31): نقشه لیتولوژی منطقه مطالعاتی.. 64

شکل (2-32): مساحت طبقات لیتولوژی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 64

شکل (2-33): نقشه کلاس های فرسایشی منطقه مطالعاتی.. 65

شکل (2-34): مساحت کلاس های فرسایشی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 66

شکل (2-35): رابطه خطی معکوس بین ارتفاع و دما.. 68

شکل (2-36): نقشه هم دمای منطقه مطالعاتی.. 69

شکل (2-37): مساحت کلاس های دمایی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 69

شکل (2-38): رابطه خطی مستقیم بین ارتفاع و بارش.. 70

شکل (2-39): نقشه هم بارش منطقه مطالعاتی.. 71

شکل (2-40): مساحت کلاس های بارشی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 71

شکل (2-41): رابطه خطی معکوس بین دما و رطوبت نسبی.. 72

شکل (2-42): نقشه رطوبت نسبی منطقه مطالعاتی.. 73

شکل (2-43): مساحت کلاس های رطوبت نسبی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 73

شکل (2-44): رابطه خطی مستقیم بین دما و تبخیروتعرق.. 74

شکل (2-45): نقشه تبخیروتعرق پتانسیل منطقه مطالعاتی.. 75

شکل (2-46): مساحت کلاس های تبخیروتعرق پتانسیل و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه.. 75

شکل (2-47): نقشه وضعیت اقلیمی منطقه مطالعاتی به روش دومارتن 77

شکل (2-48): مساحت کلاس های وضعیت اقلیمی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 77

شکل (2-49): نقشه وضعیت خشکسالی منطقه مطالعاتی بر مبنای روش SPI 79

شکل (2-50): مساحت کلاس های خشکسالی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه 79

شکل (2-51): نقشه تعداد ساعات آفتابی منطقه مطالعاتی.. 80

شکل (2-52): مساحت کلاس های تعداد ساعات آفتابی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه.. 81

شکل (2-53): نقشه حداکثر سرعت باد غالب منطقه مطالعاتی.. 82

شکل (2-54): مساحت کلاس های حداکثر سرعت باد غالب و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه.. 82

شکل (2-55): نقشه تراکم جمعیت منطقه مطالعاتی براساس آمار سال 1385 85

شکل (2-56): نمودار مساحت کلاسهای عامل تراکم جمعیت در حوضه مطالعاتی 85

شکل (2-57): نقشه تراکم مراکز انسانی منطقه مطالعاتی.. 86

شکل (2-58): نمودار مساحت کلاسهای عامل تراکم مراکز انسانی در حوضه مطالعاتی 87

شکل (2-59): نقشه کاربری اراضی منطقه مطالعاتی.. 88

شکل (2-60): نمودار مساحت کلاسهای عامل کاربری اراضی در حوضه مطالعاتی 88

شکل (2-61): نقشه تراکم پوشش گیاهی منطقه مطالعاتی.. 90

شکل (2-62): نمودار مساحت طبقات عامل تراکم پوشش گیاهی در حوضه مطالعاتی 91

شکل (2-63): نقشه عامل تیپ پوشش گیاهی منطقه مطالعاتی.. 92

شکل (2-64): نمودار مساحت طبقات عامل تیپ پوشش گیاهی در حوضه مطالعاتی 92

عنوان صفحه

شکل (3-1): نقشه تحلیل مولفه مبنا تصویر سال 1987.. 98

شکل (3-2): نقشه تحلیل مولفه مبنا تصویر سال 2006.. 99

شکل (3-3): نقشه تفاضلی تحلیل مولفه مبنا.. 99

شکل (3-4): نقشه تسلدکپ تصویر سال 1987.. 100

شکل (3-5): نقشه تسلدکپ تصویر سال 2006.. 100

شکل (3-6): نقشه تفاضلی تابع تسلدکپ.. 101

شکل (3-7): نقشه شوری سال 1987 براساس رابطه (4-1) ………………………………………………………………………..102

شکل (3-8): نقشه شوری سال 2006 براساس رابطه (4-1) ………………………………………………………………………. 102

شکل (3-9): نقشه تفاضلی شوری خاک براساس رابطه (4-1) …………………………………………………………………… 103

شکل (3-10): نقشه شوری سال 1987 براساس رابطه (4-2) ……………………………………………………………………. 103

شکل (3-11): نقشه شوری سال 2006 براساس رابطه (4-2) ……………………………………………………………………. 104

شکل (3-12): نقشه تفاضلی شوری خاک براساس رابطه (4-2) ………………………………………………………………… 104

شکل (3-13): نقشه شوری سال 1987 براساس رابطه (4-3) ……………………………………………………………………. 105

شکل (3-14): نقشه شوری سال 2006 براساس رابطه (4-3) ……………………………………………………………………. 105

شکل (3-15): نقشه تفاضلی شوری خاک براساس رابطه (4-3) ………………………………………………………………… 106

شکل (3-16): نقشه نهایی بیابان زایی حوضه آبی کویر حاج علی قلی 107

شکل (3-17): مدلسازی ژئومورفولوژیکی رخداد بیابان زایی در حوضه آبی کویر حاج علی قلی 110

شکل (3-18): مساحت طبقات وضعیت بیابان زایی حوضه مطالعاتی براساس مدل ژئومورفولوژیکی.. 111

شکل (3-19): نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشه پهنه بندی مدل ژئومورفولوژی 112

شکل (3-20): پهنه های تخریب اراضی کویر حاج علی قلی براساس مدل اقلیمی 115

شکل (3-21): مساحت طبقات وضعیت بیابان زایی حوضه مطالعاتی براساس مدل اقلیمی 115

شکل (3-22): نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشه پهنه بندی مدل اقلیمی 116

شکل (3-23): پهنه های تخریب اراضی کویر حاج علی قلی براساس مدل اکولوژی 120

شکل (3-24): مساحت طبقات وضعیت بیابان زایی حوضه مطالعاتی براساس مدل اکولوژی 120

شکل (3-25): نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشه پهنه بندی مدل اکولوژی 121

شکل (3-26): پهنه های تخریب اراضی کویر حاج علی قلی براساس مدل نهایی 123

شکل (3-27): مساحت طبقات وضعیت بیابان زایی حوضه مطالعاتی براساس مدل نهایی 123

شکل (3-28): نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشه پهنه بندی مدل نهایی 124

شکل (3-29): پهنه های تخریب اراضی کویر حاج علی قلی براساس مدل اینتر 127

شکل (3-30): مساحت طبقات وضعیت بیابان زایی حوضه مطالعاتی براساس مدل اینتر 127

شکل (3-31): نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشه پهنه بندی مدل اینتر 128

شکل (3-32): موقعیت سایتهای نمونه برداری و تصاویر تهیه شده از وضعیت بیابان زایی آنها.. 131

فهرست جدول ها

عنوان صفحه

جدول (1-1): معرفی اجمالی مدلهای مطالعه بیابان زایی در سطح جهانی 19

جدول (1-2): معرفی اجمالی مدل های مطالعه بیابان زایی در سطح ملی 19

جدول (2-1): جدول راهنمای تألیفی نقشه ژئومورفولوژی منطقه مورد مطالعه 37

جدول (2-2): گسل های موثر در زمین ساخت حوضه آبی کویر حاج علی قلی 39

جدول (2-3): مقادیر عناصر اقلیمی ایستگاه دامغان از بدو تاسیس تا 1391 49

جدول (2-4): شاخص های ژئومورفولوژی مورد استفاده در این پژوهش 57

جدول (2-5): مشخصات و آمار اقلیمی ایستگاه های هواشناسی موجود در منطقه 67

جدول (2-6): شاخص طبقه بندی اقلیمی دومارتون.. 76

جدول (2-7): درجهبندی شدت و احتمال وقوع شاخص SPI. 78

جدول (2-8): شاخص های اکولوژی مورد استفاده در این پژوهش.. 83

جدول (2-9): مراکز سکونتی و تعداد نفرات جمعیت آنها براساس سرشماری سال 1385 84

جدول (2-10): ارتباط بین ارزش عددی پیکسلهای تصویر خروج حاصل از NDVI و پوشش گیاهی 90

جدول (2-11): آمار توصیفی کلاسهای بیابان زایی و پارامترهای اکوژئومورفولوژی 93

جدول (2-12): پایگاه دادهی رقومی براساس مقدار واقعی متوسط پارامترهای کمّی 94

جدول (3-1): ارزیابی دقت توابع پایش تغییرات بیابان زایی.. 106

جدول (3-2): نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون بین مناطق بیابان زایی و طبقات عوامل موثر.. 108

جدول (3-3): نتایج اعتبار سنجی مدل ژئومورفولوژی.. 110

جدول (3-4): نتایج حاصل از ارزیابی دقت نقشه پهنه بندی رخداد بیابان زایی در کویر حاج علی قلی.. 111

جدول (3-5): نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون بین مناطق بیابان زایی و طبقات عوامل اقلیمی.. 113

جدول (3-6): نتایج اعتبار سنجی مدل اقلیمی.. 115

جدول (3-7): نتایج ارزیابی دقت پهنه بندی بیابان زایی در کویر حاج علی قلی براساس مدل اقلیمی.. 116

جدول (3-8): نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون بین مناطق بیابان زایی و طبقات پارامترهای اکولوژی.. 117

جدول (3-9): نتایج اعتبار سنجی مدل اکولوژی.. 119

جدول (3-10) نتایج ارزیابی دقت پهنه بندی بیابان زایی در کویر حاج علی قلی براساس مدل اکولوژی.. 121

جدول (3-11): نتایج اعتبار سنجی مدل تلفیقی بیابان زایی به روش گام به گام 122

جدول (3-12): نتایج ارزیابی دقت نقشه پهنه بندی بیابان زایی براساس مدل تلفیقی …………………… 124

جدول (3-13): مقادیر ضرایب پارامترهای مدل یک جا.. 125

جدول (3-14): نتایج اعتبار سنجی مدل یک جا.. 126

جدول (3-15): نتایج ارزیابی دقت پهنهبندی بیابان زایی در کویر حاج علی قلی براساس مدل یک جا.. 127

جدول (3-16): نتایج انطباق و مقایسه وضعیت بیابان زایی مشاهده شده با وضعیت های پیش بینی شده.. 132

1 فصل اول

مقدمه

1-1 کلیات

حدود 40% از وسعت کره زمین را مناطق خشک و نیمهخشک در برگرفتهاند که 70% این مناطق بر اساس مطالعات انجام شده توسط یونپ (1992) تحت تاثیر معضل بیابان زایی قرار دارند (Veron et al., 2006: 751). بیابان یک بیوم (سرزمین) یا یک‌نوع اکوسیستم زوال یافته است که استعداد تولید طبیعی گیاه (بیوماس) در آن کاهش یافته و یا به کلی از بین رفته است. این فرایند نه تنها به عوامل اقلیمی، بلکه به عوامل محیطی نظیر ساختمان زمین شناسی، توپوگرافی، منابع آب و خاک و دخالت انسان در محیط نیز بستگی دارد (FAO/UNEP, 1984). نواحی بیابانی از لحاظ اکولوژی گیاهی و جانوری محدودیت‌هایی را در بر داشته و یا حتی فاقد حیات میباشد (معیری، 1390: 54). بیابان زایی به عنوان یکی از خطرات زیست محیطی، بخش عمدهای از جهان را تحت تاثیر خود قرار داده و مجامع علمی به طور گستردهای در جهت یافتن راه درمانی برای آن میباشند. پایش پویایی و علل بیابان زایی برای ارائه دستورالعملهای مهم جهت استراتژی های کنترل بیابان زایی و برنامه ریزی منطقی استفاده از زمین در مناطق خشک و نیمه خشک ضروری است. هدف از این پژوهش مدلسازی اکوژئومورفولوژی رفتار بیابان در محدوده حوضه آبی کویر حاج علی قلی می باشد. لذا در این بخش کلیات تحقیق از قبیل تشریح موضوع و مسئله پژوهشی، اهداف، فرضیات و پرسش ها، کاربرد نتایج تحقیق، اهمیت و ارزش تحقیق، و پیشینه آن نیز تشرح شده است.

1-1-1 شرح و بیان مساله پژوهشی

رخداد مسائل زیست محیطی و اتلاف منابع طبیعی از جمله علل ایجاد راهکارهای مدیریت ریسک و بحران محیط زیست هستند (موسوی و همکاران، 1391: 105). روند روزافزون تخریب منابع طبیعی در بسیاری از نقاط جهان، تهدیدی جدی برای بشریت محسوب می شود. بیابان زایی به عنوان یکی از مظاهر این تخریب، بسیاری از کشورهای درحال توسعه و توسعهیافته را تحت تاثیر قرار داده، و پس از دو چالش تغییراقلیم و کمبود آب شیرین، به عنوان سومین چالش زیست محیطی قرن21 معرفی شده است (Hou´erou, 1996). براساس تحقیقات انجام یافته توسط فائو- یونپ (2001)، بیش از یکصد کشور جهان و بیش از 33 درصد از سطح اراضی زمین تحت تاثیر تخریب اراضی و بیابان زایی قرار دارند. همچنین در حدود 73 درصد از مراتع در مناطق خشک به همراه 47 درصد از اراضی کشاورزی دیم حاشیه مناطق خشک در معرض تخریب قرار دارند (زهتابیان و رفیعی امام: 1382: 121).

بیابان زایی کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیک زمین بوده که به صورت طبیعی و مصنوعی رخ میدهد (اکبری و همکاران، 1390: 398). این پدیده در کشور ایران که دارای پتانسیل بالای بیابان زایی میباشد از شدت بالایی برخوردار است. لذا مقابله با آن از اهم برنامه های منطقهای و ملی میباشد. در این زمینه میتوان با ارائه راهکارها و روش های مدیریتی مناسب از شدت این پدیده کاست و یا از پیشروی آن جلوگیری به عمل آورد. در این راه شناخت فرایندهای بیابان زایی، عوامل به وجود آورنده و تشدید کننده آن و آگاهی از شدت و ضعف این فرایند، امری مهم و ضروری است که باید مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد (زهتابیان و همکاران، 1387: 163).

در این راستا عوامل موثر بر پدیده بیابانزای را میتوان به دو دسته عوامل طبیعی و انسانی تقسیم نمود. عوامل طبیعی موثر در بیابان زایی ریشه در تاریخ زمین شناسی یک منطقه داشته و از زمان خلقت، طبیعت را به صورت ذاتی دگرگون کرده است، خشکسالیهای پی در پی نیز این امر را تقویت میكند. در دهههای اخیر تحت تاثیر دخالتهای گسترده انسان در طبیعت، شتاب بیابان زایی نه تنها در این اراضی، بلکه در سایر بیومها افزایش یافته و جوامع را تحت تاثیر قرار داده است. مدیریت ضعیف زمین و افزایش جمعیت از جمله دیگر عوامل انسانی هستند که موجب بالارفتن سطح میزان آبیاری، برداشت نادرست و یا برداشت بیش از اندازه محصول و افزایش تعداد دام میشوند. این وقایع زمین و خاک را دگرگون می کنند، منابع را کاهش می دهند و امکان بیابان زایی را بالا میبرند (Mainguet, 1991; Zhu and Chen, 1994; Wu, 2002; Luo, 2003; Qi et al., 2012: 37).

ژئومورفولوژی یک نقش اساسی در کنترل فرایندهای اکوسیستم بازی می کند و در عوض اکوسیستم نیز می تواند تاثیر عمیقی بر روی اشکال و فرایندهای ژئومورفیک داشته باشد (Penschler et al., 2007: 1). یک چالشی که برای مدت طولانی به صورت ایستا در ژئومورفولوژی وجود داشته این است که چگونه میتوان جریان ماده و انرژی و عملکرد آن در سطوح مختلف سازمانهای زمینی را تشریح نمود، و همچنین اینکه چگونه میتوان پویایی لندفرمهای ژئومورفیک که منتج شده از این فرایند هستند را پیش بینی کرد (Corenblit et al., 2011: 308). صرف نظر از فرایندهای درونی و بیرونی، عوارض ژئومورفیک و پویایی آنها می تواند جلوه منحصر به فردی از فرایندهای اکولوژیک و حتی تعامل بین عوامل اکولوژیکی و ژئومورفولوژیکی باشد. روند تحول و تکامل بیابان در حقیقت وابستگی بالایی به پسخوراندهای پیچیده بین اجزای بیولوژیک و فیزیکی موجود در آن دارد، که از بین آنها میتوان تعامل بین فرم و فرایندهای ژئومورفیک و پوشش گیاهی را به عنوان یک عامل مهم نام برد. بطوریکه روند تحول بیابان را میتوان با بهره گرفتن از تعیین نقش مجزا و مشترک عوامل اکوژئومورفولوژیکی و تعامل بین آنها و مدلسازی ارت

موضوعات: بدون موضوع لینک ثابت

فرم در حال بارگذاری ...

فید نظر برای این مطلب