1. بخش اول: کلیات…. 3

1-1. فصل اول: طرح تحقیق.. 4

1-1-1. تبیین مسأله: 5

2-1-1. پرسش‌های تحقیق: 5

3-1-1. پیشینه تحقیق: 6

4-1-1. ضرورت تحقیق: 6

5-1-1. هدف تحقیق: 7

7-1-1. روش تحقیق: 7

8-1-1. ساختار تحقیق: 7

9-1-1.جنبه‌های نوآوری در تحقیق: 9

2-1. فصل دوم: قوشچی.. 10

1-2-1. زیست نامه قوشچی: 11

2-2-1. قوشچی و شرح التجرید: 12

3-1. فصل سوم: روش شناسی قوشچی در مبحث امامت… 15

1-3-1. تبعیت از روش اشعری: 16

2-3-1. خروج از منهج اشعری… 18

3-3-1. نقش پررنگ اجماع در روش شناسی قوشچی.. 18

4-3-1. نقش تواتر در روش شناسی قوشچی.. 19

5-3-1. نقش تعصّب در امامت پژوهی قوشچی.. 19

6-3-1. حجیت صحابه. 21

4-1. فصل چهارم: امامت؛ بحثی کلامی.. 23

1-4-1. مبحث امامت از منظر اهل سنت: 24

2-4-1. مبحث امامت در نگاه شیعه: 26

3-4-1. ادله شیعه: 27

5-1. فصل پنجم: چیستی امامت… 29

1-5-1. مقدمه. 30

2-5-1. واژه امام در لغت… 30

3-5-1. واژه امام در قرآن.. 31

4-5-1. تعریف امامت از منظر متکلمان اسلامی: 32

6-1. فصل ششم: وجوب امامت… 36

1-6-1. مذهب امامیه: 38

2-6-1. مذهب اشاعره: 38

3-6-1. دلایل وجوب امامت در نگاه محقق طوسی و فاضل قوشچی: 38

4-6-1. دلایل وجوب امامت از منظر محقق طوسی: 39

5-6-1. دلایل وجوب امامت از منظر فاضل قوشچی: 40

6-6-1. بررسی ومقایسه آراء دو محقق: 42

7-1. فصل هفتم: قاعده لطف و وجوب امامت… 44

1-7-1. تعریف و اقسام لطف: 45

2-7-1. لطف و حکمت الهی: 47

3-7-1. تقسیم لطف بر اساس فاعل آن: 48

4-7-1. برهان لطف بر وجوب امامت: 48

5-7-1. اشکال نخست (اشکال صغروی): 49

6-7-1. اشکال دوم (اشکال کبروی): 51

7-7-1. اشکال سوم (اشکال صغروی): 52

2. بخش دوم: امامت در قرآن از منظر محقق طوسی و فاضل قوشچی… 56

1-2. فصل هشتم: آیه ولایت… 57

1-1-2. بیان محقق طوسی: 59

2-1-1-2. اشکال اول قوشچی: (در معنای ولایت) 60

2-2-1-1-2. تحقیق در معنای ولی: 63

2-2. فصل نهم: آیه اولی الامر. 76

1-2-2. تقریر قوشچی: 79

3-2. فصل دهم: آیه امامت… 81

1-3-2. بیان محقق طوسی: 82

فصل یازدهم: آیه «مع الصادقین». 86

1-1-3. ایراد قوشچی: 87

3. بخش سوم: امامت در احادیث از منظر محقق طوسی و فاضل قوشچی… 90

1-3. فصل دوازدهم: حدیث غدیر. 91

1-1-3. تقریر قوشچی: 92

2-1-3. اشکال‌های قوشچی.. 94

2-3. فصل سیزدهم: حدیث منزلت… 109

 

1-2-3. بیان استدلال: 110

2-2-3. ایرادهای قوشچی: 111

3-2-3. مواقع و موقعیت‌های صدور حدیث منزلت: 112

4-2-3. صحیحین از منظر اهل سنت: 115

5-2-3. مقامات حضرت هارونA در قرآن: 117

6-2-3. منازل هارون در قرآن: 118

7-2-3. پاسخ به عدم تواتر: 119

8-2-3. بررسی شبهه عدم عمومیت «منزلة هارون»: 123

9-2-3. رد منقطعه بودن استثنا: 124

10-2-3. پاسخ به شبهه انتفای اخوت حضرت علیA نسبت به پیامبر اکرم6.. 125

11-2-3. بررسی شبهه نبودن خلافت از منازل هارون: 127

12-2-3. بررسی شبهه عدم بقای خلافت هارونA پس از مرگ موسیA: 128

13-2-3. بررسی شبهه عدم دلالت حدیث منزلت بر نفی خلافت خلفای سه گانه: 129

3-3. فصل‌ چهاردهم: نصوص جلی.. 130

1-3-3. نصوص جلی برای اثبات امامت بلافصل حضرت علیA: 132

4. بخش چهارم: دلایل عقلی بر امامت بلافصل حضرت علیA…. 142

1-4. فصل پانزدهم: دلیل افضلیت… 143

1-1-4. شبهه قوشچی.. 146

2-1-4. فضایل حضرت علیA: 146

3-1-4. ادعاهای قوشچی در فضایل ابوبکر و عمر: 149

2-4. فصل شانزدهم: مطاعن.. 153

1-2-4. مطاعن ابوبکر. 154

2-2-4. مطاعن عمر: 172

3-2-4. مطاعن عثمان: 178

1-1-3-2-4. پاسخ قوشچی: 179

3-4. فصل هفدهم: دلیل عصمت و برهان معجزه بر امامت بلافصل حضرت علیA… 188

1-3-4. بیان برهان: 189

2-3-4. برهان معجزه. 189

1-2-3-4. قلع باب خیبر: 190

3-3-4. شبهه قوشچی: 191

4-3-4. نقد شبهه قوشچی: 191

1. بخش پنجم: شرایط و اوصاف امام.. 192

1-5. فصل هجدهم: عصمت امام. 194

1-1-5. شبهه قوشچی: 197

2-1-5. پاسخ شبهه قوشچی: 197

3-1-5. پاسخ شبهه قوشچی: 198

4-1-5. سخن قوشچی.. 199

5-1-5. پاسخ شبهه قوشچی: 199

2-5. فصل نوزدهم: افضلیت و نصب… 200

1-2-5. سخن قوشچی: 202

2-2-5. پاسخ: 202

3-2-5. نصب: 202

4-2-5. احکام مخالفین.. 209

خاتمه: 211

فهرست منابع. 215

نمایه. 222

نمایه اصطلاحات… 222

نمایه  اشخاص….. 223

نمایه کتاب‌ها 230

چکیده:

قوشچی از متکلمان اشعری است که شرح مهمی بر تجرید العقائد محقق طوسی نگاشته است که به شرح جدید معروف شده است. وی در مبحث امامت شرح، خود در نقد آراء محقق طوسی سعی بلیغ نموده است و کوشیده است شبهات فراوانی به اندیشه های محقق طوسی وارد نماید.

قوشچی از جهت روش از آراء متکلمین اشعری مذهب از جمله ایجی و تفتازانی و میر سید شریف جرجانی و فخر رازی تبعیت می‌کند. وی در حقیقت در بحث امامت همان شبهات پیشینیان خود را تکرار کرده است هر چند در برخی موارد نیز از نقل ایرادات پیشینیان خود احتراز نموده است.

قوشچی بر خلاف محقق طوسی امامت را مربوط به علم فقه می‌داند ولی در تعریفی که وی از امامت ارائه می‌کند با تعریف محقق طوسی از امامت چندان تفاوتی ندارد، هم چنان که این شباهت ظاهری و صوری در تعریف امامت را می‌توان در میان متکلمین شیعه و سنی دیگر نیز مشاهده نمود. خواجه طوسی مهمترین دلیل وجوب امامت را قاعده لطف می‌داند ولی قوشچی بر صغری و کبرای این قاعده شبهاتی را مطرح می کند  که هیچ کدام از این شبهات وارد نیست. قوشچی عمده ترین دلیل وجوب امامت را اجماع صحابه می‌داند.

محقق طوسی آیه ولایت (مائده/55) را یکی از آیاتی که بر امامت بلافصل حضرت علیA دلالت می‌کند، معرفی می‌کند ولی قوشچی شبهاتی را بر این استدلال وارد می‌کند که هر یک از این شبهات قابل رفع است. قوشچی اعتراف می‌کند که شأن نزول این آیه، حضرت علیA می‌باشد. شبهه مهم قوشچی در این آیه این است که «ولی» به معنای اولی در تصرف نیست ولی ادله وی بر این مدعی صحیح نمی‌باشد.

آیات دیگری که محقق طوسی از آنها یاد می‌کند آیه اولی الامر، آیه مع الصادقین و آیه امامت می‌باشد. نصوص نفی که بر امامت حضرت علیA دلالت می‌کند، حدیث غدیر و حدیث منزلت می‌باشد درباره این نصوص قوشچی هم اشکال سندی مطرح می‌کند و هم اشکالات محتوایی که این اشکالات هیچ کدام وارد نیست. درباره نصوص جلی قوشچی ایرادات سندی مطرح می‌کند. قوشچی بر خلاف محقق طوسی، ابوبکر و عمر را افضل از حضرت علیA می‌داند و در مطاعنی که از سوی محقق طوسی بر خلفای سه گانه ذکر می‌شود خدشه وارد می‌کند. و حال آن که همه این مطاعن در منابع اهل سنت موجود است و توجیه دلالت آنها از سوی قوشچی صحیح نیست. در بحث اوصاف امام نیز بر خلاف محقق طوسی عصمت و منصوص بودن از طرف خدا را از اوصاف لازم امام نمی‌داند. و حال آن که این باور قوشچی بر خلاف ادله عقلی و نقلی می‌باشد.

مقدمه

شهرستانی متکلم مشهور اهل سنت در مقدمه الملل و النحل می‌نویسد:

فصل اول  : فلسفه اخلاق وظهوربرساخت گرائی

• اخلاق هنجاری………………………………………………………………………………… 8

1-1  نتیجه گرائی ………………………………………………………………………………   9

2-1  اخلاق فضیلت …………………………………………………………………………..  10

3-1 وظیفه گرائی ……………………………………………………………………………..   12

• فرا اخلاق………………………………………………………………………………………. 13
•      1-2 دلالت شناسی اخلاقی…………………………………………………………………    13

2-2  معرفت شناسی اخلاقی ………………………………………………………………… 14

3-2 وجود شناسی اخلاقی…………………………………………………………………..   15

• ناشناخت گرائی دراخلاق………………………………………………………………….. 15

1-3  احساس گرائی…………………………………………………………………………..   17

2-3  توصیه گرائی……………………………………………………………………………..   20

• شناخت گرائی دراخلاق…………………………………………………………………… 21

1-4 شناخت گرائی حداقلی  ………………………………………………………………..   22

2-4 شناخت گرائی حداکثری……………………………………………………………….    23

• واقع گرائی دراخلاق ……………………………………………………………………….  23

1-5  اقسام واقع گرائی دراخلاق. …………………………………………………………..     25

1-1-5  واقع گرائی اخلاقی طبیعت گرایانه……………………………………………  26

2-1-5  واقع گرائی اخلاقی ناطبیعت گرایانه ………………………………………..   28

1-2-1-5 مغالطه طبیعت گرایان…………………………………………………………  28

2-2-1-5 برهان سؤال گشوده ………………………………………………………….  29

• ناواقع گرائی اخلاقی…………………………………………………………………………….. 31

1-6  ناواقع گرائی اخلاقی فوق طبیعت گرایانه  ………………………………………..  31

1-1-6  نظریه امر الهی………………………………………………………………….  32

2-1-6  برخی اشکالات وارد بر نظریه امرالهی……………………………………  36

• تئوری خطا ……………………………………………………………………………………… 38

1-7 تئوری خطای مکی ………………………………………………………………………  39

1-1-7  استدلال از راه نسبیت ……………………………………………………………..  39

2-1-7  استدلال از راه عجیب بودن یاغرابت …………………………………………..  40

• ظهور بر ساخت گرائی ………………………………………………………………………… 42

فصل دوم: فلسفه اخلاق کانت  وبر ساخت گرائی اخلاقی

مقدمه …………………………………………………………………………………………..   44

• فلسفه نقادی کانت ……………………………………………………………………… 45

1-1   نقدعقل محض وشرایط تکون معرقت  ………………………………………  46

1-1-1 زمان و مکان  …………………………………………………………  47

2-1-1 مقولات فاهمه…………………………………………………………  47

3-1-1 وحدت استعلائی ادراک  نفسانی ………………………………….  48

4-1-1  من استعلائی………………………………………………………….  49

• نقدعقل عملی ………………………………………………………………………………. 52

1-2   نسبت سوژه متافیزیکی درنقداول بانقددوم …………………………………  53

2-2   ساحت اخلاق ………………………………………………………………..  54

3-2   اراده نیک   ……………………………………………………………………  56

4-2   خود مختاری اراده …………………………………………………………..  57

5-2   قانون اخلاقی  ………………………………………………………………..  60

6-2  امر مطلق ………………………………………………………………………..  62

1-6-2 صورت بندی های امرمطلق  …………………………………………  64

1-1-6- 2  صورت نخست …………………………………………………  64

2-1-6-2  صورت دوم  …………………………………………………….   65

3-2-6-2   صورت سوم     ……………………………………………….   67

• بر ساخت گرائی درفلسفه اخلاقی کانت ……………………………………………   68

1-3  صدق ومنشأ هنجار مندی  ………………………………………………………  73

فصل سوم : بر ساخت گرائی کانتی

مقدمه    ……………………………………………………………………………………   80

• نسبت بر ساخت گرایی بادیگر تئوریهای اخلاقی…………………………………. 81
• روایتهای بر ساخت گرائی……………………………………………………………… 82

1 -2- روایتهای ساده برساخت گرائی……………………………………………….   82

 

2-2- روایتهای پیچیده برساخت گرائی ……………………………………………   82

• بر ساخت گرائی کانتی جان رالز …………………………………………………….. 86

1-3 – وضعیت اولیه یاروال تصمیم یا روال برساختن  ………………………..   90

• روال تصمیم برساخت گرایانه  ………………………………………………………  92

1-4 مشخصه های روال تعمیم کانتی ……………………………………………….  93

2-4 روال تعمیم ومفهوم کانتی شخص…………………………………………..     95

• توجیه و عینیت و صدق در برساخت گرایی کانتی …………………………..   102

نتیجه گیری   ………………………………………………………………………………..    109

فهرست منابع و مأخذ ……………………………………………………………………..   115       

چکیده :

برساخت گرایی اخلاقی دیدگاهی فرا اخلاقی درباره ی طبیعت صدق  و حقایق و خصوصیات اخلاقی است . برساخت  گرایی ظاهراً در تقابل با واقع گرایی قرار می گیرد و تنها  با روایتهای واقع گرائی اخلاقی توافقی نسبی و محدود دارد. بر ساخت گرایان، مانند واقع گرایان ، جملات اخلاقی را دارای محتوای توصیفی می دانند و بنا بر این به نظر می رسد واقعاً بیان کننده امر واقع باشند.ولی بر ساخت گرایان برغم اینکه  می پذیرند که به نحوی حقایق اخلاقی وجود دارند  ، بر عکس واقع گرایان، آنها را وابسته به نگرشها و قرار دادهای انسانی و امثال آن می دانند.

جان رالز برای نخستین بار اصطلاح برساخت گرایی در اخلاق را  بکار برد و تفسیری برساخت گرایانه از فلسفه اخلاق کانت به دست داد. براساس این تفسیر اخلاق برساخته عقل بشری است و امر مطلق روال برساختن است. رالز همچنین نظریه خود را برساخت گرایی کانتی نامید .    براساس برساخت گرایی کانتی محتواى اصول عدالت نتیجه توافق و قرادادى است كه میان افرادى خاص در وضعیت ویژه‏اى بدست می آید و رالز  آن را وضعیت اولیه مى‏نامد.وضعیت اولیه روال تصمیم یا روال برساختن در برساخت گرایی کانتی است که در آن اصول عدالت بر ساخته می شوند.

مقدمه

           فرا اخلاق[1] شاخه ای ازفلسفه اخلاق2 است که به لحاظ وجود شناسی3 به این بحث می پردازد که آیا حقایق و اوصاف اخلاقی4 در عالم پیرامون به نحوی از انحاء وجود دارند و یا اینکه در حوزه اخلاق ما از جانب خود چیزی را انشاء می کنیم که واقعیتی ورای خود  ندارد.

این اختلافی است  میان شناخت گرایان5 و ناشناخت گرایان6 در حوزه اخلاق که که از زمان جورج اوارد مور7 فیلسوف اخلاق تحلیلی انگلیسی باعث ظهور انبوهی از  نوشته های فلسفی شده است که هر کدام علیه دیگری به استدلال پرداخته اند.

ناشناخت گرایان عالم پیرامون را تهی از ارزشها8 می دانند و تصریح دارند هیچ واقعیت اخلاقی در عالم پیرامون وجود ندارد. نظرهای اخلاقی ما از جنس باور9 نیستند بلکه به عالم انسانی و ذهن او تعلق دارند و چون نسبتی با عالم خارج ندارند از صدق وکذب آنها  نمی توان سخن گفت.

اما شناخت گرایان واقع گرا در اخلاق معتقدند  واقعیتهای اخلاقی به نحوی از انحاء در عالم پیرامون وجود دارند و احکام اخلاقی از جنس باورند در نتیجه می توانند صادق یاکاذب باشند.

به عبارت دیگر دعاوی اخلاقی را میتوان در قالب گزاره ها صورت بندی کرد و در نتیجه معرفت بخش هستند وچون شان معرفتی دارند پس صدق و کذب پذیرند. مفاهیم اخلاقی[2] نسبتی با عالم خارج دارند و می توان داوری2 اخلاقی و معرفتی درباره آنها کرد.

درخلال این بحث ها ظاهراً غلبه با اردوگاه واقع گرایان اخلاقی بود تا اینکه جی.ال.مکی3 با ارائه نظریه خطا4 کفه بحث ها را به سود ناشناخت گرایان سنگین کرد. بنابر نظریه خطا  گزاره های اخلاقی مرتبا و بطور یکسان کاذب اند و اتصاف کیفیات اخلاقی به اعمال و اشیاء و حوادث نادرست است. ارزش‌های اخلاقی مستقل از خواسته‌ها و نگرشهای5 بشری وجود ندارد و خصوصیات اخلاقی ناظر به یک ویژگی و خصیصه موجود در افعال نیست.  مکی می گوید درهر صورت ذهن ما در حوزه ارزشها خطا می کند پس نمی توانیم معرفت اخلاقی داشته باشیم.

نظریه خطای مکی چالش جدی برای واقع گرایان6 اخلاقی به وجود آورد. زمانی که طبیعت گرایان7 سعی داشتند که با نشان دادن اینکه خصوصیات اخلاقی می تواند طبیعی باشد از نظریه خطای مکی فرار کنند عده دیگری با ارائه نظریه ای جدید به نام بر ساخت گرائی8 اخلاقی سعی کردند نشان دهند که خصوصیات اخلاقی وابسته اند به آنچه که ما با آن توافق داریم. برای نخستین بار جان راولز9 فیلسوف امریکایی اصطلاح برساخت گرایی را در نظریات اخلاقی بکار برد.معنی اصلی آن این است که نظام الزامات اخلاقی را با بهره گرفتن از روالی غیرجدلی10 می توان ساخت بطوری که  تهی از الزامات عجیب مابعدالطبیعی11 و درستی آن  دستکم معقول باشد.

وی در درس گفتارهای خود در دانشگاه اولین تفسیر برساخت گرایانه از فلسفه اخلاقِ ایمانوئل کانت12 فیلسوف برجسته آلمانی به دست داد و سپس نظریه اخلاقی خود را  برساخت گرایی کانتی خواند.

کانت در نقد عقل محض[3] ونقد عقل عملی2 نمی خواهد قوانین  حاکم بر ذهن را توضیح دهد و معتقد است کسی که این کار را می کند کار فلسفی نمی کند. جنس بحثهای فلسفی در نزد کانت  استعلائی3 است و از جائی آغاز میشود که سوژه تجربی در ذیل سوژه متافیزیکی4  قرار بگیرد.

عقل نظری و عقل عملی تفاوت ماهوی با یکدیگر ندارند . وقتی عقل به شناسایی اقدام میکند عقل نظری است ولی زمانیکه می آفریند و بر می سازد عقل عملی است. اخلاق در کانت برساخته و بر گرفته شده از عقل عملی است و  ارزشها ی اخلاقی در عالم خارج وجود ندارند. به معنای کانتی کلمه اخلاق کاشف از ساحت نومن5 است و سوژه متافیزیکی به این ساحت تعلق دارد.در نتیجه ترکیبی و پیشینی بودن گزاره های اخلاقی  از لوازم اخلاق کانتی است. یعنی احکام اخلاقی متصف به دو وصف کلیت6 و ضرورت7 هستند که هیچکدام درعالم خارج وجود ندارند . بنابراین گزاره های اخلاقی نمی توانند  شان کاشفیت از عالم پدیداری داشته باشند.

حال کانت میگوید چیزی که اساس امر اخلاقی است و خیر بالذاتی که باید دنبال آن باشیم اراده ی خیر8 یا نیک است و اراد ه نیک به صورت عمل کردن برای ادای تکلیف و وظیفه9 ظاهر میشود ومعنی آن احترام به قانون اخلاقی10 است.  کانت معتقد است قانون اخلاقی بر ساخته ی خود عقل است بدون آن که عناصر تجربی درآن دخیل باشد و چون قانون اخلاقی  ازعقل  صادر میشود  باید به صورت فرمان و امر درآید و امر هم الزام آوراست.  اخلاق در کانت از رهگذر متعین ساختن اراده در قالب امر مطلق11 شکل میگیرد. اراده متعین و اصول اخلاقی برآمده ازآن ، که به نام امر مطلق و امر نا مشروط ازآنها یاد  می کند، کاشف نومن هستند نومنی که نسبتی با عالم واقع ندارد. براسا س تفسیر برساخت گرایانه از فلسفه اخلاق کانت اساس برساخت گرایی روال امر مطلق است و مشهورترین  روایت روال برساختن در کانت  یعنی روال امرمطلق صورتبندی  قانون کلی است. این قانون به کنشگران  امر می کند نه تنها مطابق آن ماکسیمی[4] عمل کنند که از طریق آن  بتوانند درهمان زمان اراده کنند که آن قانون کلی  باشد.

امرمطلق  قانون اراده آزاد2  است و صرفاً از طبیعت اراده ناشی می شود  و کانت  اخلاق را بر پایه اراده عقلانی هر فرد استوار می‌كند و اراده عقلانی، خودش قوانینی را كه از آنها اطاعت می‌كند وضع می کند .  روال امر مطلق اصول عقل عملی  یعنی عقلانی3 و معقول4 بودن را  نشان میدهد.

جان راولز نظریه خود را  بر ساخت گرایی کانتی می نامد که  بدست اشخاص فرضی در پس پرده جهل5 ساخته می شود. در بر ساخت گرائی کانتی ، رالز شهود گرایی عقلانی  و نیز دیگر اشکال واقع گرائی اخلاقی را رد می کند و نظریه اش را به عنوان «بر ساخت گرایانه»  تعریف میکند. در بر ساخت گرائی  کانتی  نشان داده می شود  اصول اخلاقی عدالت که معقولند، اصول عقل عملی اند .

به عقیده شهود گرایان اصول اخلاقی صادق  یاکاذب  اند به دلیل وجود  نظامی از ارزشها که باشهود عقلانی شناخته میشوند اما رالز تأکید می کند  که بر داشت کانت از خود مختاری6 وجود چنین نظامی از ارزشها رادر عالم پیرامون  رد می کند. بر اساس تفسیر رالز محتوای   قانون اخلاقی توسط این روال بر ساخته می شود ، نه اینکه کشف  می شود.

براساس برساخت گرایی کانتی محتواى اصول عدالت7 نتیجه توافق و قرادادى است كه میان افرادى خاص در وضعیت ویژه‏اى بدست می آید که  وضعیت اولیه8  ‏نام دارد. بر ساخت گرائی  کانتی یک روال تصمیم9 را بکار می برد که توسط انصاف10 تعریف  شده است  و در آن اصول عدالت بر ساخته می شود. یعنی روال برساختن اصول عدالت را معین می کند و از رهگذر این روال محتوی این آموزه بر ساخته می شود.

برساخت گرایی اخلاقی بر این باور است که گفتمان اخلاقی ما شناختی است و برخی گزاره های اخلاقی صادق اند. گزاره های اخلاقی به واسطه ی نگرشهای ارزشمدارانه[5] صادق یا کاذب اند.

برساخت گرایان اخلاقی دیدگاهشان را دیدگاهی  فرا اخلاقی درباره ی طبیعت  صدق  و حقایق و خصوصیات اخلاقی میدانند.آنان  صدقها وحقایق اخلاقی را  برساختهای بشری میدانند نه چیزهای قابل کشف در عالم پیرامون. برساخت گرائی به لحاظ معنا شناختی2 جملات اخلاقی را  بیان کننده امرواقع می دانند  بنا بر این به نظر می آید واقعاً صادق یا کاذب هستند. و به لحاظ وجود شناختی  حقایق اخلاقی وجود دارند البته وجود آنها وابسته به نگرشها  و توافقات و قرار دادهای بشری و نظایر آن می باشد.

به عبارت دیگر این مفهوم بر ساخت گرایانه دومعنی شناخت شناسی3 و متافیزیکی دارد: 1- قبل از  استفاده ازروال نه تنها نمی توانیم هیچ حقیقت اخلاقی را بشناسیم  2- بلکه هیچ حقیقت اخلاقی  وجود ندارد تا شناخته شود. اما حقایق اخلاقی وجود دارند  که به برداشتها وفعالیتهای  بر سازنده ی ما بستگی دارند. پس بر ساخت گرائی نظریه ای  شناخت گرایانه است یعنی حقایق اخلاقی وجود دارند که صادق یا کاذب اند اما ناواقع گرایانه است  چون تصریح دارد حقایق اخلاقی  به ما و فعالیتهای ما بستگی دارد.

طرح مسأله …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

پیشینۀ تاریخی بحث …………………………………………………………………………………………………………………….. 5

ضرورت مسأله ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 6

 

فصل اول: کلیات

1-1. «رهبری جامعه در دوران غیبت»؛ مسأله­ای فقهی، کلامی یا فلسفی ……….. 8

1-1-1. دیدگاه ­ها ………………………………………………………………………………….. 8

1-1-2. تعاریف فقه سیاسی، کلام سیاسی و فلسفۀ سیاسی ……………………… 11

1-1-2-1. فقه سیاسی اسلامی ………………………………………………………….. 11

1-1-2-2. کلام سیاسی اسلامی …………………………………………………………. 12

1-1-2-3. فلسفۀ سیاسی اسلامی ………………………………………………………. 12

1-1-3. تجزیۀ مسأله …………………………………………………………………………….. 17

1-1-4. نتیجه ­گیری ………………………………………………………………………………. 18

1–2. مبادی تصوری …………………………………………………………………………………………………………………….. 20

1–2–1. مقدمه …………………………………………………………………………………….. 20

1–2–2. بررسی معنای ولایت ………………………………………………………………… 20

1–2–3. اطلاق فقیه ……………………………………………………………………………… 26

1–2–4. تبیین فلسفی ………………………………………………………………………….. 27

 

فصل دوم: برهان فلسفی – قرآنی ولایت فقیه

2-1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 29

2-2. برهان فلسفی اثبات ولایت فقیه …………………………………………………………………………………………. 29

2-2-1. بخش اول: اثبات نیازمند بودن جامعه به سرپرست ……………………………………………….. 29

2-2-1-1. اقسام چهارگانۀ موجود ……………………………………………………………………………………. 30

2-2-1-2. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 37

2-2-1-3. نیاز جامعه به ولیّ و سرپرست ……………………………………………………………………….. 38

2-2-1-4. اصالت فرد، جامعه و یا هر دو …………………………………………………………………………. 42

2-2-1-5. بحث از اصالت جامعه؛ مسأله­ای فلسفی ……………………………………….. 43

2-2-1-6. ترکیب جامعه ………………………………………………………………………….. 43

2-2-1-7. ادلۀ اصالت جامعه ……………………………………………………………………………………………. 46

2-2-1-8. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 57

2-2-1-9. جمع­بندی ………………………………………………………………………………………………………… 60

2-2-2. بخش دوم: اثبات فقاهت سرپرست جامعه ……………………………………………………………… 62

2-2-2-1. مراتب وجودی انسان ……………………………………………………………………………………….. 64

2-2-2-2. بحث قرآنی ………………………………………………………………………………………………………. 68

2-3. برتری برهان مذکور نسبت به استدلال نظم اجتماعی …………………………………………………….. 71

 

فصل سوم: لوازم و نتایج تبیین فلسفی ولایت فقیه

3-1. مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………… 75

3-2. مشروعیت …………………………………………………………………………………………………………………………….. 75

3-2-1. تعریف مشروعیت ……………………………………………………………………………………………………… 76

3-2-2. تعریف مقبولیت ………………………………………………………………………………………………………… 77

3-2-3. تشکیل حکومت ………………………………………………………………………………………………………… 77

3-2-4. تعیین محل نزاع ……………………………………………………………………………………………………….. 78

3-2-5. مشروعیت حکومت ولایت فقیه ……………………………………………………………………………….. 80

3-3. وظایف و رسالت ولیّ فقیه ………………………………………………………………………………………………….. 85

3-4. ویژگی­های ولیّ فقیه …………………………………………………………………………………………………………… 90

3-4-1. حکیم الهی و عالم ربانی ………………………………………………………………………………………….. 90

3-4-2. قدرت مدیریت جامعه ………………………………………………………………………………………………. 93

 

3-4-3. قدرت بر توجیه و اقناع مردم ………………………………………………………………………………….. 94

3-4-4. ارجاع جزئیات به کلیات …………………………………………………………………………………………… 94

3-5. جایگاه ولیّ فقیه در نظام هستی ……………………………………………………………………………………….. 97

3-5-1. اصالت وجود …………………………………………………………………………….. 97

3-5-2. تشکیک در وجود ………………………………………………………………………. 97

3-5-3. حرکت جوهری …………………………………………………………………………. 99

نتیجه ­گیری ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 102

منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………………………. 108

چکیده

از جمله مباحثی که سال­های متمادی فکر علمای شیعی را به خود مشغول کرده، پرسش از رهبری جامعه در دوران غیبت معصومین است. به دیگر سخن، در دوران غیبت دوازدهمین امام معصوم، علمای شیعی با این مشکل مواجه شدند که چه کسی باید در زمان غیبت، زعامت حکومت را در دست بگیرد؟ در این نوشتار با تجزیۀ این مشکل به مسأله­های متعدد، نشان دادیم که اگر مسأله را به صورت «بدون توجه به این­که خداوند برای زمان غیبت دستوری داده یا نه، چه کسی باید در مسند حکومت قرار گیرد؟» طرح نماییم، فلسفۀ سیاسی اسلامی متکفل پاسخ به آن خواهد بود. برای پاسخ به این مسأله، با اشاره به اقسام چهارگانۀ موجودات[1]، نشان دادیم که انسان موجود ناقصی است که برای تکامل نیازمند ولیّ می­باشد. از سوی دیگر، مشخص شد که جامعه هم دارای وجود حقیقی است و چون این وجود هم ناقص می­باشد، بنابراین باید در رأس حکومت شخص راه­بلدی قرار گیرد تا انسان­ها را هم در بُعد فردی و هم در بُعد اجتماعی تکامل دهد. همچنین با تحلیل ابعاد وجود انسان دریافتیم که انسان دارای سه مرتبۀ عقل، خیال و ظاهر است و از آن­جایی که فقه اصغر، فقه اوسط و فقه اکبر متکفل رشد هر یک از این نشئات هستند، در نتیجه سرپرست جامعه باید این سه نوع فقاهت را دربرداشته باشد. در ادامۀ این پژوهش آشکار شد که مشروعیت ولی فقیه، مشروعیت الهی است و ولی فقیه موظف به القای عقاید مستحکم و اخلاق حسنه به جامعه، اجرای احکام الهی، محافظت از حیات انسان­ها و بهبود معیشت افراد جامعه می­باشد. البته ولی فقیه برای اجرای صحیح این وظایف علاوه بر فقاهت باید دارای چهار ویژگی 1. عمل­کنندۀ به قوانین الهی، 2. قدرت مدیریت جامعه، 3. قدرت توجیه و اقناع مردم و 4. ارجاع جزئیات به کلیات باشد. در پایان این تحقیق نشان داده شد که ولی فقیه با ویژگی­هایی که برای وی برشمردیم، شدیدترین وجود را نسبت به افراد جامعه دارد.

مقدمه

تاریخ صدر اسلام صحنۀ به ظهور رسیدن اسلام در تمام شؤون زندگی افراد جامعه بود. به دیگر سخن، در آن دوران بدیهی بود که دین برای هدایت و تکمیل انسان­ها نازل شده و چون زندگی شخصی افراد از زندگی اجتماعی‌شان جدا و مجزا نیست (بلکه در هم تنیده و پیوسته است)، باید دین علاوه بر مملکت وجودی افراد، بر جامعه نیز حکومت کند. به همین دلیل انصار و یاران پیامبر خاتم (ص) با جانِ دل حکومت رسول اعظم (ص) را پذیرفتند تا بدین وسیله تمام ابعاد وجودی آنان در صراط مستقیم هدایت و تکمیل گردد.

اما پس از شهادت حضرت محمد (ص)، جامعه به دست مصداق واقعی خلیفه الله؛ یعنی امیرالمومنین علی (ع) داده نشد و در نتیجه جامعه به سمت قهقرا و تکامل حیوانی و شهوانی پیش رفت، به طوری که حکومت پنج سالۀ امیرالمومنین (ع) نتوانست جهالتی که بیست و پنج سال بر پیکرۀ جامعۀ اسلامی القاء شده بود را جبران کند و در نتیجه جامعۀ اسلامی از گوهر دینِ اسلام فاصله گرفت و به پوستی کهنه و ژنده بسنده کرد. حتی در زمان‌هایی حاکمان فاسق و فاسدی همچون معاویه و یزید بر تخت کرسی حکومت نشستند و آن شد که نباید می‌شد.

چنین تجربۀ تلخ و عبرت‌آموزی مُهر تأییدی است بر تمام ادله و براهین عالمان شیعه مبنی بر حکومت امام معصوم، که هم در شناخت احکام دین از خطا مصون است و هم در اجرای آن‌ ها. عالمان شیعه مصداق چنین امام معصومی را امیرالمومنین علی (ع) و یازده فرزند او می‌دانند.

با توجه به مطالب پیش گفته، مشخص می­ شود عالمان شیعه بر این باورند که حکومت باید در دستان مقام نبوت قرار گیرد و در زمان فقدان چنین جایگاهی، حاکم جامعه باید امام معصومی باشد که از علم لدنی برخوردار است. این مسأله مورد اتفاق تمام فقها، متکلمان، فلاسفه و عرفای شیعه قرار دارد. البته برخی محققین شیعی که شمارشان به انگشتان دست هم نمی­رسد، معتقدند که حکومت از آنِ مقام نبوت و امامت نیست. اینان بیان می­دارند که تاریخ صدر اسلام نشان­دهندۀ ولایت نبی و امام بر جامعه نیست؛ بلکه نمایانگر این مطلب است که مردم چون می­دانستند بهترین شخص برای حکومت جامعه پیامبر اعظم (ص) می­باشند، وی را به عنوان حاکم جامعه برگزیدند و این انتخاب نه از روی مقام نبوت ایشان، بلکه از جهت دانایی ایشان در علم کشورداری بود. با توجه به این دیدگاه، ممکن است شخصی پیامبر باشد اما از آیین کشورداری مطلع نباشد، در نتیجه مردم نباید وی را به عنوان حاکم انتخاب کنند: «تنها در یک فرصت­های خاصی هنگامی که مردمِ سرزمینی به حد رشد و بلوغ سیاسی و اجتماعی رسیده‌اند و تشخیص می‌دهند که پیامبر و امام علاوه بر رهبری دینی، رهبری سیاسی و آیین کشورداری را نیز بهتر و شایسته‌تر از دیگران از عهده برمی‌آیند و هیچ‌کس جز ایشان بر جزئیات امور و رویدادهای روزمرۀ شهروندان بهتر و بیشتر واقف نیست و از سوی دیگر، کسی مانند ایشان از هوا و هوس و خواسته‌های فردی و انگیزه‌های خودکامگی مبرا و بر کنار نیست و آنانند که خود شاهین مجسم عدالتند و خلق را به سوی آن می‌خوانند. بدین جهت عقل عملی این گونه جامعه پیشرفته‌ای را به انتخاب اصلح و احسن رهنمون می‌سازد. … [بنابراین] نبوت و امامت اصولاً با هر نوع از انواع حکومت‌ها و رهبری‌های سیاسی متفاوت است و در عناصر تحلیلی نبوت و امامت به کوچک‌ترین چیزی که بتوان سیاست را از آن استخراج و استنباط نمود، برخورد نمی‌شود.»[1].

مقدمه. 1

فصل اول: کلیات و مفاهیم. 2

1. کلیات… 3

1- 1- 1.  بیان مسئله. 3

1- 1- 2. پرسش‌های اصلی پژوهش… 3

1- 1- 3. فرضیه‌ها 3

1- 1- 4. روش انجام کار و منابع پژوهش… 4

1- 1-  5. ضرورت و هدف پژوهش… 4

1- 1-  6. سابقه و پیشینه پژوهش… 5

1- 2. مفاهیم. 6

1-2-1 . اخلاق.. 6

1- 2-2. انسان‌شناسی.. 7

1- 2-3. انواع پژوهش‌های اخلاقی.. 8

1- 2-3-1.  اخلاق توصیفی.. 8

1- 2-3-2. فلسفه اخلاق.. 9

1- 2-3-2-1. فرا اخلاق.. 9

1- 2-3-2-2. اخلاق هنجاری.. 9

1- 2-3-2-2-1. مکاتب اخلاقی.. 10

1- 2-3-2-2-1-1. اخلاق فضیلت… 10

1- 2-3-2-2-1-2. اخلاق سودگرا 11

1- 2-3-2-2-1-3. اخلاق وظیفه‌گرا 11

1-2-3-3. علم اخلاق.. 12

1-2-4. انواع انسان‌شناسی.. 12

1- 2-4-1. انسان‌شناسی تجربی.. 12

1- 2-4-2. انسان‌شناسی فلسفی.. 13

1- 2-4-3. انسان‌شناسی عرفانی.. 13

1-2-4-4. انسان‌شناسی دینی.. 14

1-2-5. حقیقت انسان در رویکردهای مختلف… 14

1-2-5-1. حقیقت انسان در عرفان. 14

1-2-5-2. حقیقت انسان در فلسفه. 16

1-2-5-2-1. نفس و مراتب آن. 17

1-2-5-2-1-1. عقل.. 18

1-2-5-2-1-1-1. مراتب عقل نظری.. 19

1-2-5-2-1-1-2. مراتب عقل عملی.. 21

الف. اراده 21

ب. اختیار. 22

1-2-5-2-1- 2. تخیل.. 23

1-2-5-2-1- 3. احساس… 26

1- 2- 6.  خصوصیات و گرایش‌های انسان. 27

1-2-6- 1. فطرت… 28

1-2-6- 2. غریزه 29

1-2-6- 3. عواطف… 29

1-2-6- 4. طبیعت و سرشت و طینت… 31

1-2-6- 5. استعداد بی‌نهایت انسان. 31

1- 2- 7. مسائل اخلاق.. 32

1- 2- 7- 1. منشأ اخلاق.. 32

2- 7- 2. منشأ مفاهیم اخلاقی.. 33

1- 2- 7- 3. سعادت و شقاوت… 34

1- 2- 7- 4.  لذت و الم. 36

1- 2- 7- 5. فضیلت و رذیلت… 37

1- 2- 8. معیار فعل اخلاقی.. 39

1- 2- 8- 1. آگاهی.. 39

1- 2- 8- 2.  نیت… 39

1- 2- 8- 3. قرب به خدا 41

1- 2- 9.  رابطه انسان‌شناسی و اخلاق.. 41

1- 2- 9- 1. تغییرپذیری انسان. 41

1- 2- 9- 2. عقل و وجدان دراخلاق.. 42

1- 2- 9- 3. آزادی انسان. 43

1- 2- 9- 4. عدالت و اعتدال در اخلاق.. 44

فصل دوم: بررسی مبانی نظری مسئله تأثیر انسان‌شناسی بر اخلاق در اندیشه امام خمینی(ره) 45

 

2-1. اخلاق در نظر امام خمینی(ره) 46

2-2. انسان‌شناسی در نظر امام خمینی(ره) 46

2-2-1. انسان‌شناسی فلسفی.. 47

2-2-1-1. ساحت نفس… 48

2-2-1-2. مراتب و قوای نفس… 51

2-2-1-2-1. عقل.. 53

2-2-1-2-2. اختیار و اراده 55

2-2-1-3. رابطه مراتب و شؤون نفس… 56

2-2-1-4. رابطه نفس و بدن. 57

2-2-1-5. بدن تابع نفس… 58

2-2-2. انسان‌شناسی عرفانی.. 60

2- 2- 2- 1. قلب و مراتب آن. 60

2-2-2-1-1. اقسام قلب… 62

2-2-2-1-2. رابطه قلب و بدن. 63

2-3. خصوصیات و گرایشهای انسان. 64

2-3-1. فطرت… 64

2-3-1-1. ویژگی‌های امور فطری.. 65

2-3-2. طینت… 66

2-3-3. استعداد. 67

2-4. بررسی اندیشه اخلاقی امام خمینی(ره) 68

2-4-1. رویکرد فلسفی سعادت‌گرا 68

2-4-2. سعادت و شقاوت… 69

2-4-2-1. سعادت و شقاوت وجودی.. 71

2-4-2-2. سعادت و شقاوت اخلاقی.. 71

2-4-2-3. ملاک سعادت و شقاوت… 72

2-4-2-3-1. علم و معرفت و اقسام آن. 74

2-4-3. عدالت و اعتدال. 75

2-4-3-1.رابطه اعتدال و فضیلت و رذیلت… 76

2-5. رویکرد عرفانی به اخلاق.. 77

2-5-1. مراتب سلوک عرفانی.. 78

2-5-2. راه‌های تهذیب اخلاق و اصلاح نفس… 78

2-5-2-1. تفکر. 79

2-5-2-2. عزم. 80

2-5-2-3. مشارطه، مراقبه، محاسبه. 81

2-5-2-4. تذکر مداوم. 82

نتایج.. 84

فصل سوم: تأثیر انسان‌شناسی بر اخلاق.. 86

3-1. فطرت انسانی منشأ اخلاق.. 87

3-1-1.دین عامل شکوفایی فطرت… 88

3-1-2.عوامل احتجاب فطرت… 89

3-2. حبّ ذات و حب دنیا مانع و عاملی برای رشد اخلاقی.. 90

3-3. تغییرپذیری و اخلاق.. 91

3-3-1. اصلاح نفس و اخلاق.. 92

3-3-2. تربیت دینی و اخلاق.. 93

3-3-2-1. ایمان به خدا 96

3-3-2 -1-1. فقدان ایمان اساس فساد اخلاقی.. 98

3-3-2-1-2. رابطه ایمان و عمل.. 98

3-3-2-1-3. عبادت وتکامل اخلاقی.. 100

3-3-2-1-4. رابطه تقوا و اخلاص با اخلاق.. 101

3-4. نیّت باطن و روح عمل.. 102

3-5. تأثیر شناخت و فهم کرامت نفس بر اخلاق.. 104

3-5-1. رابطه معرفت نفس و اخلاق.. 105

3-6. تفکر و اخلاق.. 105

3-5-1. رابطه تخیل و اخلاق.. 106

3-5-2. اعتدال ظاهری و باطنی منشأ فضیلت… 107

3-7. قلب و اخلاق.. 107

3-7-1. تأثیر اعمال بدنی بر ملکات و قلب… 108

3-8. حریت انسان و اخلاق.. 109

3-9. قرب و تقرب به خدا سعادت نهایی انسان. 110

نتایج.. 111

نتیجه‌گیری.. 113

فهرست منابع. 117

چکیده

فصل 1 کلیات تحقیق………………………………………………………………………………..1

1-1-1- تبیین موضوع. 2

1-1-2- ضرورت انجام تحقیق.. 2

1-1-3- سوالات تحقیق.. 3

1-1-4- پیشینه تحقیق.. 3

1-1-5- فرضیه ­ها 4

1-1-6- هدف تحقیق.. 5

1-1-7- روش تحقیق.. 5

1-1-8- جنبه جدید بودن و نوآوری طرح.. 5

1-1-9- سیر بحث… 5

1-1-10- واژگان پژوهش…. 6

1-1-11- تعریف طبع.. 7

1-1-12- طبع در لغت… 7

1-1-13- طبع در اصطلاح.. 8

فصل 2 تبیین و اثبات طبایع اربعه از دیدگاه روایات 9

2-1- مقدمه بحث… 10

2-2- بررسی روایی.. 13

2-2-1- روایت اول: خصایص غلبه طبایع اربعه به فرموده امام موسی کاظم(ع) 13

2-2-2- روایت دوم: غلبه طبایع منشاء عموم بیماریها 15

2-2-3- روایت سوم: بنای جسم انسان بر طبایع چهارگانه. 15

2-2-4- روایت پنجم: خلقت طبایع اربعه در انسان در کتاب تورات… 18

2-2-5- روایت ششم: روایت امیرالمؤمنین (ع) در مورد اعتدال طبایع.. 21

2-2-6- روایت هفتم: طبایع و خصوصیات ان در علل الشرایع صدوق(ره) 26

2-2-7- روایت هشتم: طبایع اربعه در نهج البلاغه. 28

2-2-8- روایت نهم: چهار معتدل کننده طبع و مزاج.. 34

2-2-9- روایت دهم: طبایع چهارگانه جسم.. 35

2-2-10- روایت یازدهم: مزاج وطبع پیغمبران (علیهما السلام) 37

2-2-11- روایت دوازدهم: روایت پیغمبر اسلام (ص) در مورد طبایع.. 38

2-2-12- روایت سیزدهم: درمان غلبه طبایع.. 40

2-2-13- روایت چهاردهم: درمان غلبه بلغم در روایت امیرالمؤنین(ع) 41

2-2-14- روایت پانزدهم: درمان معنوی غلبه طبایع اربعه و حرز ابودجانه. 42

2-3- نتیجه. 43

فصل 3 تبیین طبایع اربعه از دیدگاه حکمای اسلامی.. 44

3-1- مقدمه. 45

3-2- نحوه تشكیل طبایع اربعه. 50

3-3- تشریح اخلاط چهارگانه. 51

3-3-1- خون.. 51

3-3-2- بلغم.. 52

3-3-3- صفرا 53

3-3-4- سوداء 54

3-4- علامات تشخیص طبع و مزاج.. 56

3-4-1- لمس كردن.. 56

3-4-2- تشخیص بوسیله گوشت و پیه. 56

3-4-3- معاینه مو نشانه‏هایى بدست مى‏دهد. 57

3-4-4- علائم رنگ پوست… 58

3-4-5- نتیجه‏گیرى از شكل اندامها 59

3-4-6-  نتیجه‏گیرى از تأثیرپذیرى اندام (سرعة انفعال الأعضاء ) 60

3-4-7- نتیجه‏گیرى از خواب و بیدارى.. 61

3-4-8- نتیجه‏گیرى از كنش‏ها(دلائل الأفعال‏) 61

3-4-9- نتیجه‏گیرى از مواد زائد. 62

3-4-10- نتیجه‏گیرى از كنش و واكنش قواى نفسانى.. 62

3-5- علایم غلبه اخلاط و ظهور طبع خاص…. 64

3-5-1- غلبه خون.. 64

3-5-2- غلبه بلغم.. 64

3-5-3- غلبه صفرا 64

3-5-4- غلبه سوداء 65

3-6- طبع و مزاج حالات انسان در دوره های عمر خود. 65

3-6-1- سن از بچگی تا نوجوانی (طبع دموی) 65

3-6-2- سن جوانی(طبع صفراوی) 65

3-6-3- سن میانسالی(طبع سوداوی) 66

 

3- 6 -4- سن پیری(طبع بلغمی) 66

3-7- معنی اعتدال در طبایع اربعه. 67

3-8- معتدل حقیقی و غیر حقیقی.. 68

3-8- تقسیم عقلی مزاج ها 68

3-8-1- مزاج معتدل.. 69

3-8-2- مزاج نامعتدل.. 69

3-8-3- نسبیت مفهوم اعتدال.. 71

3-9- اقسام معتدل فرضی طبی ( غیرحقیقی) 72

3-10- نشانه‏هاى اعتدال مزاج‏.. 74

3-11-  نتیجه. 76

فصل 4 نگرشی به تعالی اخلاق.. 77

4-1- نگرشی به تعالی اخلاق.. 78

4-1-1- مقدمه. 78

4-1-2- معنای لغوی اخلاق.. 78

4-1-3- معنای اصطلاحی اخلاق.. 80

4-1-4- شکل­ گیری تعالی اخلاق.. 80

4-2- تقسیم خلقهای نفسانی.. 82

4-3- قرآن و اهمیت تعالی اخلاق.. 83

4-4- تعالی اخلاقى در قرآن.. 84

4-5- اصول اخلاق اسلامى و تعالی آن در روایات… 85

4-6- نمونهای از دستورالعمل­های معصومین بر اساس طبایع اربعه. 89

4-6-1- خوردن آب ولرم. 89

4-6-2- خوردن سیب… 90

4-6-3- داروی بلغم‏.. 90

4-6-4- اویشن با نمک…. 91

4-6-5- دهانشویه بلغم.. 91

4-6-6- گوشت گوسفند. 91

4-6-7- برگ چغندر 92

4-7- درمانهای غلبه طبایع.. 93

4-7-1- درمان بلغم.. 93

4-7-2- درمان صفرا 93

4-7-3- درمان سودا 93

4-8- عوامل برهم زننده اعتدال طبایع اربعه. 95

4-8-1- غلبه اخلاط.. 95

4-8-2- پرخوری.. 97

4-8-3- غذاهای صنعتی.. 99

4-9- نتیجه. 101

فصل 5 تبیین رابطه روح و جسم.. 102

5-1- تقسیم فلسفی رابطه روح و جسم.. 104

5-1-1- نظریه منسوب به افلاطون.. 104

5-1-2- نظریه ارسطو. 104

5-1-3- نظریه صدرالمتألهین شیرازی.. 105

5-2- رابطه اخلاق و تغذیه‏. 116

5-2-1- بررسی روایی.. 119

5-2-2- خوردن گوشت… 119

5-2-3- زیتون.. 119

5-2-4- خرما 120

5-2-5- کشمش…. 120

5-2-6- انگور 120

5-2-7- انار 120

5-2-8- به. 121

5-2-9- عدس…. 121

5-2-10- تقسیم بندی عادات خوراکیها و آشامیدنیها 122

5-2-11- پرخوری.. 123

5-2-12- خوردن غذاهای ناسازگار باهم.. 123

5-2-13- آب خوردن میان غذا 123

5-2-14- خوردن غذاهای مصنوعی و رنگارنگ…. 124

5-2-15- میل کردن سه وعده غذا یا بیشتر در روز 124

5-2-16- تذکر. 124

فصل 6 تشریح رابطه تعالی اخلاق با طبایع اربعه. 127

6-1- تشریح رابطه تعالی اخلاق با طبایع اربعه از دیدگاه معصومین (ع) 128

6-1-1- بررسی روایی.. 128

6-2- تشریح رابطه تعالی اخلاق با طبایع اربعه از دیدگاه حکماء 131

6-2-1- نظریات حکماء 131

6-3- بررسی ضروریات ششگانه. 138

6-3-1- تدبیر هوا 139

6-3-2- تدبیر اكل و شرب‏… 140

6-3-3- تدبیر احتباس و استفراغ‏. 141

6-3-4- تدبیر نوم و یقظه‏. 142

6-3-5- تدبیر حركت و سكون بدنى‏.. 142

6-3-6- تدبیر حركت و سكون نفسانى‏(اعراض نفسانی) 142

6-4- نتیجه ­گیری.. 144

6-5- پیشنهادات… 145