1- 1 مقدمه…………………………. 2

2-1 بیان مساله…………………………. 3

3-1 اهمیت و ضرورت تحقیق………………………….. 5

4-1 اهداف تحقیق………………………….. 6

6-1 فرضیه های تحقیق………………………….. 7

1-6-1 فرضیه اصلی اول………………………….. 7

2-6-1 فرضیه اصلی دوم…………………………. 8

7-1 تعریف نظری واژه ها و متغیرهای پژوهش……………….. 9

8-1 تعریف عملیاتی متغیرها………………………… 10

فصل دوم: مبانی نظری پژوهش

1-2 مقدمه…………………………. 13

2-2 طبقه‌بندی مدیران در سازمان‌ها………………………… 13

3-2 سطوح مختلف تصمیم‌گیرندگان مدیریتی………………………….. 13

4-2 دیدگاه‌های مطروحه در خصوص مدیران………………………….. 14

5-2 معیار تعریف اطلاعات خوب برای مدیران………………………….. 14

6-2 نقش‌های مدیریتی و سیستم‌های اطلاعات حمایتی……………….. 14

7-2 مدیران، تصمیم‌گیری و سیستم‌های اطلاعاتی……………………. 16

8-2 مدل فردی تصمیم‌گیری و سیستم‌های اطلاعاتی………………… 17

9-2 تصمیم گیری در سازمانها………………………… 17

1-9-2 شرایط تصمیم مدیران………………………….. 17

2-9-2 تئوری های تصمیم گیری………………………….. 17

3-9-2 تئوری کلاسیک تصمیم گیری………………………….. 18

4-9-2 تئوری رفتاری تصمیم گیری………………………….. 18

5-9-2 بصیرت ، قضاوت و پایبندی به عمل گذشته………………. 18

6-9-2 یابندگی قضاوتی………………………….. 19

7-9-2 قاطعیت در تصمیم گیری………………………….. 19

8-9-2 استراتژی درگیر کردن دیگران در تصمیم گیری……………….. 19

1-8-9-2 تصمیمات فردی ، تصمیمات مشورتی و تصمیمات گروهی……….. 19

2-8-9-2 مدیریت در قرن 21 جایگاه خاصی برای دو سیاست کلان قائل است……… 19

10-2 انواع اطلاعات…………………………… 20

1-10-2 طبقه‌بندی اطلاعات از نظر كاربرد…………………………. 20

2-10-2 طبقه‌بندی اطلاعات از نظر سطوح سازمانی………………………….. 21

11-2 نقش استراتژیک اطلاعات…………………………… 22

1-11-2 سیستمها………………………… 23

2-11-2 روش سیستم ها و دیدگاه سیستمی………………………….. 23

3-11-2 چرخه حیات سیستم………………………….. 23

4-11-2 اهمیت اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی……………… 24

5-11-2 سیستمهای اطلاعاتی………………………….. 24

12-2 کاربرد مدیریت…………………………… 25

1-12-2 مشارکت بیشتر در تصمیم گیری………………………….. 25

2-12-2 افزایش سرعت در تصمیم گیری………………………….. 25

3-12-2 افزایش سرعت در شناسائی مسائل………………………….. 25

13-2 طرح ریزی سازمان………………………….. 25

1-13-2 کاهش ارتقاع هرم سازمان………………………….. 26

2-13-2 تمرکز یا عدم تمرکز بیشتر…………………………. 26

3-13-2 بهبود هماهنگی………………………….. 26

4-13-2 شرح دقیق تری از وظایف…………………………… 26

5-13-2 افزایش کارکنان متخصص……………………………. 27

14-2 سیستم های اطلاعاتی مدیریت………………………….. 27

15-2 طبقه‌بندی سیستم‌های اطلاعاتی………………………….. 27

1-15-2 طبقه‌بندی سیستم‌های اطلاعاتی از نظر ماهیت…………………………… 27

2-15-2 طبقه‌بندی سیستم‌های اطلاعاتی از نظر ساختار………………………… 28

3-15-2 طبقه‌‌بندی سیستم‌های اطلاعاتی از نظر كاربرد…………………………. 28

1-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات پشتیبان مدیریت…………………………… 29

1-1-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات مدیریتی………………………….. 29

2-1-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات تولید گزارش……………………………. 29

3-1-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات مدیران ارشد…………………………. 30

4-1-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات استراتژیك……………………………. 30

5-1-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات پشتیبان تصمیم………………………….. 30

6-1-3-15-2سیستم‌های پردازش تبادلات یا تراكنش‌ها………………………… 32

 

 

2-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات پشتیبان عملیات…………………………… 32

1-2-3-15-2سیستم‌های اطلاعات اداری………………………….. 32

2-2-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات مدیریت منابع انسانی…………………. 33

3-2-3-15-2سیستم‌های اطلاعات حسابداری………………………….. 34

4-2-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات تجاری………………………….. 35

5-2-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات تولید…………………………. 36

6-2-3-15-2سیستم اطلاعات جغرافیایی………………………….. 36

7-2-3-15-2 سیستم‌های اطلاعات اسنادی………………………….. 37

3-3-15-2سیستمهای كسب و كار الكترونیكی سازمان…………… 37

1-3-3-15-2 برنامه‌ریزی منابع سازمان………………………….. 37

2-3-3-15-2 مدیریت ارتباط با مشتری………………………….. 39

3-3-3-15-2 مدیریت زنجیره تأمین………………………….. 41

4-3-3-15-2 سیستم‌های همكاری سازمان………………………….. 42

16-2پیشینة پژوهش……………………………. 45

1-16-2 پژوهشات صورت گرفته در داخل كشور …………………………45

2-16-2 پژوهشات صورت گرفته در خارج كشور………………………… 48

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

1-3 مقدمه…………………………. 54

2-3 نوع و روش تحقیق………………………….. 54

3-3 مبانی تئوریک پژوهش……………………………. 54

4-3 مدل مفهومی پژوهش……………………………. 57

5-3 متغیرهای پژوهش……………………………. 58

1-5-3 متغیر وابسته…………………………. 58

2-5-3 متغیر مستقل………………………….. 58

6-3 روش و تكنیک جمع آوری اطلاعات…………….. 58

1-6-3 مشخصات پرسشنامه…………………………. 58

7-3 روایی و پایانی ابزار………………………… 59

1-7-3 روایی / اعتبار………………………… 59

2-7-3 پایایی………………………….. 59

8–3 جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری…………. 61

9-3 قلمرو تحقیق………………………….. 61

10-3 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………………… 61

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

1-4 مقدمه…………………………. 64

2-4 بررسی ویژگی های جمعیت شناختی………………………….. 65

1-2-4 جنسیت…………………………… 65

2-2-4 سطح تحصیلات…………………………… 66

3-2-4 جایگاه سازمانی………………………….. 67

4-2-4 سن………………………….. 68

5-2-4 سابقه خدمت…………………………… 69

3-4 بررسی شاخص های مربوط به متغیرهای تحقیق………………… 70

1-3-4 بررسی شاخص های مولفه آشنایی………………………….. 70

2-3-4 بررسی شاخص های مولفه در دسترس بودن………………………….. 71

3-3-4 بررسی شاخص های مولفه توانایی………………………….. 72

4-3-4 بررسی شاخص های مولفه كاربرد MIS…………………………..

5-3-4 بررسی شاخص های مولفه آگاهی مدیر…………………………. 74

6-3-4 بررسی شاخص های مولفه حمایت مدیر…………………………. 75

7-3-4 بررسی شاخص های مولفه حمایت مالی………………………….. 76

8-3-4بررسی شاخص های مولفه سازمان یادگیرنده………………………… 77

9-3-4بررسی شاخص های مولفه حمایت سازمانی………………………….. 78

10-3-4 بررسی شاخص های مولفه شیوه تصمیم گیری مدیران…………. 79

11-3-4 بررسی شاخص های مولفه قصد كاربرد MIS…………………………..

12-3-4 بررسی شاخص های مولفه كاربرد كامپیوتر…………………………. 81

13-3-4 بررسی شاخص های مولفه كاربرد اینترنت…………………………… 81

14-3-4 بررسی شاخص های مولفه اعتقاد به اثربخشی………………………….. 82

4-4 بررسی نرمال بودن متغیرها………………………… 83

5-4 نتایج آزمون t…………………………

1-5-4 آزمون t برای مقایسه میزان كاربرد MIS در مدیران…………………. 84

6-4مقایسه میزان استفاده گروه های مختلف مدیران از MIS…………………

8-4آزمون همبستگی اسپیرمن بین متغیرها …………………………93

1-8-4 سن………………………….. 93

2-8-4 سابقه خدمت…………………………… 93

3-8-4 در دسترس بودن………………………….. 94

4-8-4 آگاهی مدیر…………………………. 94

5-8-4 حمایت مدیر…………………………. 95

6-8-4 حمایت مالی………………………….. 95

7-8-4سازمان یادگیرنده………………………… 96

8-8-4 حمایت سازمانی………………………….. 96

9-8-4 شیوه تصمیم گیری مدیران………………………….. 98

10-8-4 قصد كاربرد MIS…………………………..

11-8-4 كاربرد كامپیوتر…………………………. 99

12-8-4 كاربرد اینترنت…………………………… 99

13-8-4 اعتقاد به اثربخشی………………………….. 100

14-8-4آشنایی با MIS…………………………..

15-8-4 توانایی………………………….. 100

9-4آزمون تحلیل رگرسیون………………………….. 101

10-4 آزمون صحت مدل برازش شده…………….. 109

11-4 خلاصه آزمون فرضیه ها………………………… 112

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات پژوهش

1-5 مقدمه…………………………. 120

2-5 یافته های تحقیق………………………….. 120

1-2-5 یافته ها حاصل از ویژگی های جمعیت شناختی………………………….. 120

2-2-5 یافته های حاصل از بررسی شاخصهای مربوط به متغیرهای پژوهش……….. 120

3-2-5 نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل فرضیات تحقیق………………………….. 122

4-2-5 نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون………………………….. 125

5-2-5 سایر نتایج تحقیق………………………….. 125

3-5 پیشنهادات…………………………… 128

1-3-5 پیشنهادات کاربردی………………………….. 128

2-3-5 پیشنهادات به محققین آتی………………………….. 129

4-5 محدودیت های تحقیق………………………….. 130

پیوست………………………….. 131

منابع فارسی…………………………137

منابع لاتین…………………………141

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان آگاهی و استفاده مدیران از سیستمهای اطلاعات مدیریت در فرایند تصمیم‌گیری در سازمان‌های دولتی استان ایلام انجام گرفته است. این پژوهش از نظر هدف كاربردی و از نظر روش توصیفی- پیمایشی می‌باشد. جامعه آماری پژوهش مدیران و كارشناسان 83 سازمان دولتی استان ایلام بوده كه با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای ابتدا 25 سازمان انتخاب گردید و سپس اطلاعات مورد نیاز پژوهش از كلیه مدیران عالی و میانی آن سازمان‌ها جمع‌ آوری گردید. در مجموع حجم نمونه آماری 205 نفر بود. برای اندازه‌گیری از مدل پذیرش فناوری تغییر یافته و تئوری عمل استدلالی استفاده شده است. برای جمع‌ آوری داده‌ها از پرسشنامه و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها، از آمار توصیفی (جدول توزیع فراوانی، درصد فراوانی) و آمار استنباطی (آزمون كولموگروف- اسمیرنف، آزمون t، آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن، آزمون رگرسیون چند گانه گام به گام) استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد تفاوت معناداری بین دو گروه مدیران زن و مرد در استفاده از سیستم اطلاعات مدیریت وجود ندارد. همچنین بین گروه‌های با سطوح جایگاه سازمانی متفاوت در استفاده از آن نیز تفاوتی مشاهده نشد. همچنین بین میزان استفاده مدیران از MIS بر اساس گروه‌های سنی تفاوت وجود دارد به گونه‌ای كه مدیران مسن‌تر كمتر از MIS استفاده می‌كنند و بین میزان استفاده از MIS بر اساس گروه‌های سابقه خدمت تفاوت وجود دارد. تحلیل رگرسیونی گام به گام حاكی از این است كه شش عامل حمایت سازمانی، حمایت مالی، كاربرد اینترنت، حمایت مدیر ارشد، در دسترس بودن و اعتقاد به اثربخشی به عنوان مهمترین عوامل موثر بر بكارگیری MIS می‌توانند یک مدل قابل اتكا برای برآورد میزان كاربرد MIS ارائه نمایند.

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه

در شرایط دائماً در حال تغییر ما نیز باید تغییر نمائیم وگرنه بهای سنگینی بابت عدم تغییر پرداخت خواهیم کرد. سازمان[1]ها را در سبز فایل از بکارگیری سیستمهای کامپیوتری و تکنولوژی اطلاعات و رسانه های پیش رفته گریزی نیست و آینده از آن آنانی است که با شناخت دقیق و صحیح، محاسن و معایب این سیستم ها را موشکافانه مورد نظر قرار داده و از تجربه دیگران درس بگیرند بدون اینکه هزینه های آن تجربه را مجدداً تقبل نمایند. تصمیم گیری یعنی آنچه که مدیران در سطوح مختلف سازمان انجام می دهند و همواره در فضای آن حرکت      می نمایند، تصمیم گیری را می توان جمع آوری و پردازش اطلاعات در نظر گرفت (صرافی زاده، 1383). روند مستمر و رو به رشد و تحول در شئون مختلف حیات اجتماعی بشر و پیشرفتهای شگرف و عمیق علوم و فنون گوناگون، موجبات تحول ساختارهای سازمانی را از اشكال سنتی به سوی ساختارهای پیچیده تر و تخصصی فراهم آورده است. امروزه به منظور اداره صحیح سازمان و اتخاذ تصمیمات منطقی و درست توسط مدیران، ایجاد سیستم اطلاعات مدیریت امری اجتناب ناپذیر است (صداقت و همكاران، 1388). داشتن اطلاعات دقیق ، مرتبط و به هنگام و سریع باعث بالا رفتن سرعت و دقت تصمیم گیری شده و جلوی انتخاب بسیاری از تصمیمات نادرست را خواهد گرفت. مدیران به منظور مواجهه با محیط و تحقق اهداف سازمانی خود با مد نظر قرار دادن متغیرهای محیطی ضرورتاً بایستی محیط را تحلیل و متغیرهای آن شناسائی و تدبیر مناسب در برخورد با آنها اتخاذ نمایند. این امر مستلزم برخورداری از اطلاعات به هنگام درون و برون سازمانی و نیز امکان بهره برداری بهینه از آنها را دارد (کستلز، 1386).

سیستم اطلاعات مدیریت تاثیر بسزایی در صحت، دقت، اقتصادی بودن و بهنگام بودن    تصمیم گیری مدیران دارد و ما را بر آن داشته تا در این تحقیق به بررسی میزان آگاهی و استفاده مدیران از سیستم های اطلاعات مدیریت[2] در فرایند تصمیم گیری در سازمان های دولتی استان ایلام بپردازیم. در این فصل بیان مساله پژوهش، اهمیت و ضرورت پژوهش، اهداف و فرضیه های پژوهش، تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها مورد بررسی قرار می گیرند.

2-1 بیان مساله

یک از نام‌های دوره كنونی زندگی بشر، عصر اطلاعات و ارتباطات است. علت این نام‌گذاری در واقع به خاطر توجه بسیار زیاد و فعالیت‌های گسترده‌ای است كه در این دوران در زمینه جمع‌ آوری، پردازش و انتقال اطلاعات انجام گرفته و می‌گیرد. در عصر حاضر، مدیران نیاز پیدا كرده‌اند كه اطلاعات مربوط به اموری را كه با آن سر و كار دارند بشناسند، گردآوری و تحلیل كنند، سازمان بدهند و با مراعات سه عامل مهم سرعت، دقت و هزینه، كه در همه فعالیت‌های عصر ما بدون استثناء دیده می‌شود، آن را مبادله كنند (طالقانی، 1382). فقر و ضعف اطلاعات موجب می‌شود كه نظام مدیریت نه تنها تصویر درست و كاملی از آینده نداشته باشد، بلكه حتی نتواند قوت و ضعف و وضع گذشته و موجود سازمان را درست و كامل بشناسد. در نتیجه نه می‌تواند هدف‌گذاری صحیح بكند و نه قادر است فعالیت‌های مناسبی را برای نظام مدیریت طراحی نماید و پیرو این امر از منابع سازمان استفاده بهینه نخواهند شد. از این رو می‌توان یكی از عمده‌ترین دلایل عدم كارایی و عدم موفقیت‌ نظام مدیریت در ایران را تصمیم‌گیری ضعیف یا غلط و بی‌موقع مدیریت به علت وجود اطلاعات كافی و مناسب دانست و این موضوع می‌تواند به دلیل اهمیت كافی قائل نشدن برای اطلاعات مناسب و دقیق، صحیح، قابل اعتماد، به هنگام و كامل باشد. هدفگذاری به طور كلی براساس شناخت صحیح و دقیق وضعیت موجود و تجسم منطقی و معقول از چشم‌اندازهای آینده سازمان می‌تواند محقق شود. بنابراین چنانچه مدیران از این تحول غفلت كرده و طرح بلند مدت خود را مبتنی بر تجهیزات ناسازگار با این فناوری جدید تعریف كنند، دچار مشكلات جبران ناپذیری خواهند شد (بدرقه، 1389).

همچنین عدم توجه دقیق و علمی مدیران استان به عوامل مهم برنامه‌‌ریزی چون نیازسنجی، تأمین نیروی متخصص، تقسیم‌كار، زمان‌بندی، تجهیزات موردنیاز و استانداردها، سبب شكست پروژه اطلاعاتی می‌شود. اغلب مدیران سازمان های دولتی با انبوهی از داده‌ها و یا طوماری از سوابق اطلاعاتی روبرو هستند كه برای آنها در تصمیم‌گیری، برنامه‌‌ریزی، سازما‌ن‌دهی و كنترل و هدایت صحیح و مطلوب‌، تأثیر چندانی ندارد. مجموعه این عوامل وابسته به هم، موجب می‌شوند كه سازمان‌ها همواره از بحران‌ اطلاعاتی بوجود آمده در عذاب باشند و این در حالی است كه خود نیز متوجه این فقدان و مشكل نیستند. نظام مدیریت اطلاعات، سیستم سازمان یافته و ابزار مناسبی است كه اطلاعات صحیح و خلاصه شده را در موقع مناسب به تصمیم‌گیرندگان سازمان ارائه داده و امكان‌ تصمیم‌گیری صحیح و دقیق را برای مدیران سازمان فراهم می‌سازد. هدف نهایی از ایجاد این سیستم گردآوری، پالایش، تجزیه و تحلیل، پردازش، فشرده و تخلیص كردن، ذخیره كردن و سرانجام انتقال تمامی اطلاعاتی گذشته و حال سازمان‌ها و پدیده‌های مرتبط با آنها، در یک بانك اطلاعاتی متمركز با امكان‌ دسترسی سریع برای مدیران آنها است (منبع قبلی).

از نظر تاریخی، سیر تحولات سیستم‌های اطلاعاتی و رویكردهای مرتبط با آنها را می‌توان به چند دوره تقسیم كرد. دوره‌ی اول به دوران كلاسیک و یا سنتی كه هنوز كامپیوتر اختراع نشده بود و سیستم‌های اطلاعاتی همگی مبتنی بر كاغذ و تبادل دستی پرونده‌ها بودند، مربوط می‌شود. رویكرد حاكم در این دوره، بوروكراسی اداری بود. دوره‌ی دوم كه با ابداع كامپیوترها در اواخر نیمه‌ی اول قرن بیستم شروع شد، آغاز طراحی و بكارگیری سیستم‌های اطلاعاتی اتوماتیک محسوب می‌شود. با ساخت و رواج كامپیوترهای بزرگ در سازمان‌ها، بسیاری از كارها و محاسبات به صورت خودكار انجام می‌شد، ولی از آنجایی كه این كامپیوترها در دسترس همه نبودند، از این‌رو سیستم‌های اطلاعاتی اغلب با رویكرد متمركز طراحی و ایجاد می‌شدند. دوره‌ی سوم با توسعه و رسوخ گسترده‌ی كامپیوترهای شخصی در سال‌های 1980 در تمامی ابعاد زندگی، سیستم‌های اطلاعاتی گرایش محسوسی به سمت عدم تمركز از نوع اتمیزه پیدا كردند كه نوع خاصی از مدل استقرار و معماری جزیره‌ای و یا به عبارتی تكه تكه شده با اجزای پراكنده محسوب می‌شود. دوره‌ی چهارم با رشد و توسعه‌ی شبكه‌های كامپیوتری و به ویژه اینترنت در دهه 1990 امكان یكپارچه‌سازی و پیوند میلیون‌ها كامپیوتر و سیستم اطلاعاتی در سراسر جهان فراهم شد (محمودی، 1386).

این پژوهش به دنبال آن است كه تعیین نماید مدیران دستگاه های دولتی استان ایلام تا چه اندازه از سیستم اطلاعات مدیریت آگاهی دارند و از آن به چه میزان در فرایند تصمیم گیری استفاده می نمایند؟ و آیا از این نظر بین گروه های مختلف مدیران تفاوت وجود دارد یا خیر ؟ و در نهایت سعی در شناسایی برخی عوامل موثر بر كاربرد MIS می شود.

3-1 اهمیت و ضرورت پژوهش

می‌توان نقش سیستم‌های مدیریت اطلاعات را به سان كار قلب در بدن انسان دانست. اطلاعات، خون و سیستم اطلاعاتی قلب است. قلب وظیفه رساندن خون تمیز به تمام اجزای بدن انسان را از جمله مغز بر عهده دارد. در زمان ضرورت، قلب سریعتر كار می‌كند، آن را پردازش می‌كند و خون كافی به مقصد می‌رسد و نیازهای كلی و جزئی بدن آدمی را برآورده می‌سازد (رنجی جیفرودی، 1388). MIS نیز دقیقاً این نقش را برای سازمان بازی می‌كند. این سیستم تضمین می‌كند كه داده‌های مناسب از منابع مختلف جمع‌ آوری و پردازش شوند و به تمام مقاصدی كه به آن داده‌ها نیاز است ارسال گردند. با توجه به این كه سیستم‌های اطلاعاتی رایج در سازمان‌های كشور‌های توسعه یافته، به طور مناسبی در خدمت مدیران این گونه سازمان‌ها قرار دارند، و از طرفی در عمل ملاحظه می‌شود علیرغم قابلیت‌های مناسبی كه در این ابزارهای خوب به نحو شایسته‌ای از آنها استفاده نمی‌شود، لذا هدف از این پژوهش تعیین میزان بكارگیری سیستم‌های اطلاعاتی مدیریتی در سازمان های دولتی استان ایلام و شناسایی برخی عوامل موثر بر آن است. متأسفانه در گذشته از این سیستم در عمل كمتر در سازمان‌های دولتی استفاده گردیده و اخیراً نیز كه توجه برخی از سازمان‌ها به بكارگیری از این سیستم‌ها معطوف شده، در عمل با موانعی موجه گردیده‌اند كه آنها را دچار سرخوردگی، سردرگمی و بعضاً مشكلات بیشتری نسبت به گذشته نموده است. علیرغم همه این موارد نیز متأسفانه بررسی و پژوهش جامعی در این مورد به عمل نیامده است. سازمان های دولتی ایران و به تبع آن استان ایلام از پایین بودن بهره‌وری رنج می‌برند و بسیاری از مسئولین تلاش‌هایی جهت یافتن راه‌كارهای مناسب برای رفع این مشكل داشته‌اند. به نظر می‌رسد بهره‌گیری مناسب از سیستم‌های اطلاعات مدیریتی به منظور بهبود مدیریت مدیران و افزایش بهره‌وری آنان، می‌تواند یكی از این راه‌ كارها باشد. اما به دلیل ویژگی‌های خاصی كه برای این سازمان‌ها حاكم می‌باشد، به ویژه مسائل و مشكلاتی كه از بعد فرهنگی و اجتماعی، در این سازمان‌ها و به خصوص نیروی انسانی شاغل در آنها (اعم از مدیران و كاركنان) وجود دارد، كاربرد این ابزار به سادگی امكان‌پذیر نیست و در عمل نیز مشاهده گردیده كه كمتر سازمان‌ دولتی بوده است كه توانسته باشد از این سیستم‌ها به نحو كارآمدی استفاده نموده باشد. لذا در صورتی كه بتوان با انجام تحقیقاتی، راه‌كارهایی برای استفاده اثربخش از این سیستم‌ها ارائه نمود، قطعاً گام مفیدی در حل معضلات سازمان‌های دولتی برداشته شده است و بدین لحاظ این پژوهش می‌تواند از اهمیت مناسبی برخوردار باشد، به ویژه آن كه تا كنون پژوهش جامعی در كشور، در این خصوص به عمل نیامده است.

خلاصه آن كه اگر یک نمونه مناسب نظری كه موارد زیر را در آن مورد توجه قرار داد ارائه شود، گامی مؤثر در راستای بهبود پژوهشهای نظری و كاربردی مدیریت در ایران برداشته شده است.

1- انجام یک پژوهش نظری و كاربردی در سازمان های دولتی

2- اصلاح روش اداره سازمان های دولتی در ایران واعمال مدیریت موفق و موثر بر آنها، از طریق بكارگیری مناسب سیستم‌های اطلاعات مدیریت .

3- بررسی عوامل تأثیرگذار بر طراحی، استقرار و بكارگیری سیستم‌های اطلاعات مدیریتی در سازمان

نوع تحقیق از نظر هدف کاربردی است و از نظر روش توصیفی پیمایشی می باشد و جامعه آماری آن شامل 16 نفر از روسای درجه یک بانک های ملی شعب استان مازندران می باشند .ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بازوبسته (مقایسه های زوجی)است که پس از توزیع و تکمیل آن توسط پاسخ دهندگان ، جمع آوری گردید.سپس داده های آن به روش آمار توصیفی مورد بررسی قرار گرفت . ضمناً از تکنیک AHP جهت رتبه بندی متغیرهای پژوهش استفاده شد.

یافته های پژوهش نشان می دهد مولفه کارآمدی فناوری اطلاعات،رضایت مشتریان ، کارآمدی مدیریتی ، عوامل محیطی و کارآمدی منابع انسانی بر موفقیت شعب بانک ملی استان در تجهیز منابع مالی به ترتیب تاثیرگذار می باشند.

مقدمه:

انسان از دیرباز در اندیشه استفاده مفید، کارا و ثمر بخش از توانایی ها، امکانات و منابع در دسترس خود بوده است. در عصر کنونی این امر بیش از هر زمان دیگری مورد توجه بسیاری از سازمان های کسب و کار قرار گرفته است. چرا که آنان از یک سو با محدودیت در منابع مواجه بوده و از سوی دیگر به دلیل تنوع نیازها با فرصت ها و تهدیداتی جزیی مواجه هستند. آنها چگونه می توانند تهدیدات را تبدیل به فرصت نمایند؟ و برای برون رفت از این تنگنا ها چه اقدام ثمر بخشی باید انجام داده تا منابع خود را بدرستی استفاده کنند.

یکی از این سازمان های کسب و کار بانک ها می باشند. بانک ها با جذب منابع مالی مردم در قالب سپرده های مختلف فرصت های جدید را برای خود در بازار پول ایجاد نموده و از طریق سرمایه گذاری های اساسی نقش خود را در توسعه اقتصادی ایفا می نمایند.

برای درک بیشتر از موضوع تحقیق ، در این فصل ابتدا به بیان مسأله و اهمیت و ضرورت تحقیق آن پرداخته و سپس مدل مفهومی ، اهداف و سوالات تحقیق ارائه شد. سپس هر یک از واژه و اصطلاحات تعریف گردید.

بیان مسأله:

بانک ها یکی از نهادهای مؤثر در رشد اقتصادی هستند. این بنگاه های اقتصادی با جذب سپرده های مردم و سرمایه گذاری آن در پروژه های اقتصادی موجب اشتغالزایی در جامعه شده و نقش مهمی در تولید ایفا می کنند. بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار با اخذ تصمیمات مدیریتی در جهت ساماندهی حجم پول در جامعه بوده واز طریق سیاست های پولی مناسب در تنظیم بازار پول نقش آفرینی می نمایند. از سوی دیگر نهادهای مزبور به منظور رقابتی نمودن بانک های دولتی اقدام به تأسیس بانک های خصوصی و به ساماندهی مؤسسات اعتباری و مالی پرداخته اند. تا پاسخ گوی نیازهای متنوع جامعه باشند.همچنین بانک ها به منظور مقابله با تهدیدات و استفاده از فرصت ها لازم است از طریق شناسایی ظرفیت های داخل (سهامداران) در جهت افزایش سرمایه بوده و یا از طریق جذب مشتریان در تجهیز منابع مالی خود تلاش نمایند. علی رغم بکارگیری روش های جدید از سوی بانک متأسفانه به دلیل ساختاری از جمله ارائه سود مشابه در بانک های دولتی و خصوصی رقابت آنان با مشکل مواجه شده و در واقع برای سپرده گذاران این ذهنیت را بوجود آورده که تفاوت آشکاری در ارائه تسهیلات از سوی آنان مشاهده نمی شود. و این پدیده می تواند فضای رقابتی آنان را با آسیب های جدی مواجه نماید. بویژه افزایش هزینه های جاری بانک ها خود مزید علت شده که ضرورت تغییر از سوی آنان را دوچندان کرده است. تمهیدات لازم برای برون رفت از این تهدیدات چیست؟ آنان چگونه می توانند با سازو کارهای مدیریتی ضمن کاهش هزینه ها موجبات موفقیت خود را در تجهیز منابع مالی فراهم نمایند؟

 

 

از سوی دیگر آخرین داده های ثبت شده در سایت انفورماتیک بانک ملی استان مازندران نشان می دهد که نرخ رشد جذب سپرده های مؤثر بخش خصوصی در سال 1389 نسبت به سال 1388 به میزان 18درصد است. و این در شرایطی است که سایر بانک های دولتی در استان به میزان 14درصد رشد داشته که خود نشان دهنده افزایش جذب سپرده از سوی بانک ملی است.(پیوست 1) این موفقیت ریشه در چه عواملی دارد؟ آیا این عوامل از نوع انسانی است؟ یا عوامل دیگری سبب موفقیت شعب بانک ملی در تجهیز منابع شده است؟

اهمیت و ضرورت تحقیق:

بانک ها مانند هر بنگاه اقتصادی دیگری به دنبال کسب سود بوده و برای این منظور اولین مسأله مهم آنان چگونگی جذب منابع مالی است. از سوی دیگر مطالعات نظری نشان می دهد که بنگاه های اقتصادی برای تأمین مالی از منابع داخلی به اشکال متعدد مانند سود انباشته و فروش دارائی های کم بازده استفاده می کنند در صورت کافی نبودن منابع داخلی از منابع خارجی (بازار پول و سرمایه) از قبیل دریافت وام (استقراض)، اوراق قرضه و انتشار سهام برای تأمین مالی خود استفاده می کنند. این در حالی است که بانک های تجاری عمدتاً برای تأمین منابع مالی خود از سپرده، مشتریان استفاده می کنند این سپرده به اشکال مختلف، مانند قرض الحسنه جاری ، پس انداز، کوتاه مدت ، سپرده سرمایه بلند مدت در بانک ها وجود داشتند که مانند خون در درون شریان های بانک موجب بقای سازمانی این سازمان عظیم می شود.

از این رو با توجه به رویکردهای جدید در ساختار شورای پول و اعتبار که منجر به تأسیس بانک های خصوصی و مؤسسات مالی و اعتباری شده است موجبات فضای رقابتی را در بازار پول و سرمایه ممکن ساخته و اثراتی را بر نظام بانکی دولتی از جمله بانک ملی استان مازندران برای جذب منابع مالی جدید بوجود آورده است. بطوریکه این بانک در مقایسه با سایر نهادهای پولی و مالی استان با جذب انواع سپرده های مردم در قالب سپرده قرض الحسنه جاری، پس انداز ،کوتاه مدت و بلند مدت در سال 1389 جمعاً به میزان 16616615 میلیون در تجهیز منابع اقدام کرده است. که در مقایسه با سایر بانک های دولتی استان از فعالیت نسبتاً خوبی برخوردار بوده است. (پیوست شماره2)

بنابراین برای حفظ این موقعیت ضرورت دارد، مدیران شعب بانک های استان همواره به ساز و کارهای جدید در تجهیز منابع اندیشیده تا از دور رقابت خارج نشوند. در غیر این صورت کوتاهی و قصور در تصمیمات اساسی ممکن است بانک ها را با چالش های جدی مواجه نماید. لذا شناخت صحیح از عوامل کلیدی موفقیت شعب بانک در تجهیز منابع مالی حائز اهمیت است.

مدل مفهومی تحقیق:

• بیشترین میزان تغییرات در بازه زمانی مورد مطالعه، مربوط به تبدیل الگوی ساده به مرکب می باشد.
• تغییر مهم دیگر در ارتباط با بخش انتهایی مسیر کارون یعنی رودخانه بهمنشیر می شود، به ترتیبی که در مصب رودخانه، دو مئآندر به مجموع مئآندرهای رودخانه افزوده شده است.
• بیشترین تعداد مئآندرهای مرکب در رودخانه شطیط و کارون بزرگ بویژه از ویس تا غزاویه کوچک (مئآندر 85) دیده شده است. بیشترین تغییرات رودخانه نیز در بازه زمانی مورد مطالعه، منطبق بر همین مناطق می باشند.
• علاوه بر اثبات اهمیت تصاویر ماهواره ای و دقت بالای این تصاویر در نمایاندن تغییرات مئآندری در یک بازه زمانی خاص، کاربرد مفید نقشه های توپوگرافی 1:50000، در مطالعه­ رودخانه های بزرگی چون کارون اثبات گردید. این ترکیب با وجود عکس های هوایی تهیه شده از منطقه کامل گردید.

 

واژگان کلیدی: کارون – مئآندر- تصاویر ماهواره ای چند زمانه- روش برایس- سنجش از دور

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                           صفحه

 

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- تبیین مسأله پژوهشی و اهمیت آن……………… 1

1-2- اهداف …………………………………… 2

1-3- فرضیات…………………………………… 2

1-4- پرسشها…………………………………… 2

1-5- پیشینه تحقیق…………………………….. 3

1-6- روش تحقیق و مراحل آن …………………….. 5

1-6-1- روش کتابخانه ای ……………………….. 5

1-6-2- روش میدانی ……………………………. 6

1-7- ابزار تجزیه و تحلیل………………………. 6

1-8- پایگاه داده ها و اطلاعات ………………….. 6

1-9- کلیات طبیعی……………………………… 6

1-9-1- توپوگرافی و فیزیوگرافی سیستم کارون………. 7

1-9-2- اقلیم حوضه آبریز كارون………………….. 8

1-9-3- رودخانه های مهم جلگه خوزستان…………….. 8

1-9-4- شاخه های اصلی رودخانه کارون……………… 9

1-10- موقعیت سیاره ای ………………………… 11

1-11- موقعیت سیاسی و اداری …………………… 12

1-12- موقعیت ریاضی حوضه ی مورد مطالعه………….. 13

1-13- موقعیت هیدرولوژی حوضه آبریز كارون………… 15

1-14- موقعیت زمین شناسی رودخانه كارون………….. 16

 

 

عنوان                                                           صفحه

 

فصل دوم: مئآندر، مورفولوژی و ویژگی­های هندسی آن

2-1- مقدمه………………………………….. 18

2-2- مورفولوژی رودخانه ها ……………………. 19

2-2-1- رودخانه های مستقیم…………………….. 19

2-2-2- رودخانه آناستوموسینگ ………………….. 20

2-2-3- رودخانه های بریده بریده………………… 20

2-2-4- رودخانه های مئآندری …………………… 21

2-3- تشریح رودخانه های مئآندری………………… 21

2-3-1- مکانیزم مئآندری شدن رودخانه ها………….. 22

2-3-2- انواع مئآندرها ………………………… 25

2-4- فرایندهای رودخانه ای ……………………. 27

2-4-1- فرسایش رودخانه ای …………………….. 27

2-4-2- حمل مواد رسوبی ………………………… 27

2-4-3- فرایند رسوب گذاری……………………… 28

2-5- فرایندهای خاص موجود در رودخانه های مئآندری … 28

2-6- فرم های ایجاد شده توسط مئآندر ها در دشت سیلابی      28

2-6-1- دریاچه های شاخ گاوی……………………. 28

2-6-2- خاکریزهای طبیعی ……………………….. 29

2-6-3- پیچ های مرکب…………………………… 30

2-6-4- سدهای جریانی متروك…………………….. 32

2-7- خصوصیات هندسی پیچان رودها ……………….. 32

2-7-1- خط القعر………………………………. 32

2-7-2- خط مركزی یا محور رودخانه……………….. 32

 

2-7-3- فاصله قوسی ……………………………. 32

2-7-4- طول موج یا طول پیچان رود ………………. 32

2-7-5- شعاع متوسط انحنا ……………………… 33

2-7-6- دامنه نوسانات………………………….. 33

عنوان                                                           صفحه

 

2-7-7- كمره پیچان رود ………………………… 33

2-7-8- گذره پیچان رود ………………………… 33

2-7-9- نهشته های موضعی یا نهشته های كناره محدب….. 33

2-7-10- ضریب خمیدگی ………………………….. 35

2-7-11- زاویه مركزی ………………………….. 35

2-7-12- میانگین عرض رودخانه…………………… 35

2-7-13- عمق متوسط مجرا………………………… 36

2-8- طبقه بندی رودخانه های مئآندری…………….. 36

2-9- تعیین نوع مئآندرهای رودخانه………………. 37

2-10- رودخانه کارون…………………………… 38

2-11- الگو های فرمی رودخانه كارون……………… 42

2-12- عوامل مؤثر بر مورفولوژی رودخانه کارون…….. 43

2-12-1- زمین شناسی عمومی حوضه آبریز کارون و منشأ مواد رسوبی دشت  ……………………………………………. 43

2-12-2- مواد رسوبی و تشکیل سیلابدشت…………….. 45

2-12-3- شکل فیزیکی……………………………. 45

2-12-4- عامل هیدرولیکی………………………… 45

2-12-5- درجه پایداری………………………….. 46

2-12-6- تجاوزات انسان به حریم رودخانه کارون…….. 46

2-12-7- شرایط اقلیمی………………………….. 46

2-12-8- آزادی در تغییر………………………… 46

2-12-9- ساختار کرانه کارون……………………. 46

2-13- عوامل مؤثر بر فرسایش ساحل کارون………….. 48

2-13-1- ویژگی های مکانیکی و فیزیکی…………….. 48

2-13-2- عوامل بیولوژیکی و دخالت انسان …………. 48

2-13-3- عوامل شیمیایی…………………………. 49

2-13-4- عوامل هیدرولیکی……………………….. 49

2-14- شناسایی بازه های فرسایش پذیر رودخانه کارون… 49

عنوان                                                           صفحه

 

2-15- اثرات شیب روی شکل رودخانه ……………… 50

2-16- طبقه بندی پیچ های رودخانه کارون …………. 50

2-17- ریخت شناسی عمومی بازه های عمده رودخانه کارون      51

2-17-1- بازه شطیط تا بند قیر …………………. 51

2-17-2- بازه بند قیر تا جنگیه ………………… 52

2-17-3- بازه جنگیه تا دارخوین ………………… 52

2-17-4- بازه دارخوین تا بهمنشیر ………………. 53

2-19- کارون و نئوتکتونیک……………………… 53

2-20- سدهای احداث شده بر روی رودخانه کارون ……. 54

2-20-1- سد شهید عباس پور (کارون 1)…………….. 54

2-20-2- سد مسجد سلیمان (گدارلندر)……………… 54

2-20-3- سد کارون …………………………….. 54

2-20-4- سد کارون …………………………….. 55

2-20-5- سد تنظیمی گتوند علیا …………………. 55

2-21- تأثیر احداث مخازن بر پایداری رودخانه …….. 57

2-22- جمع بندی……………………………….. 60

 

فصل سوم: تعیین نوع مئآندرهای رودخانه کارون با بهره گرفتن از تعریف برایس

3-1- مقدمه…………………………………… 61

3-2- روش بررسی پلان پیچان رودها………………… 62

3-3- شناسایی مئآندرهای کارون با بهره گرفتن ازتعریف برایس       63

3-4- جمع بندی………………………………… 78

 

فصل چهارم: بارزسازی تغییرات مئآندری رودخانه کارون با مقایسه تصاویر Mss (1973) و IRS (2006)

4-1- مقدمه…………………………………… 79

4-2- سنجش از دور……………………………… 80

4-3- جمع آوری داده ها و تشكیل پایگاه داده ها……. 80

عنوان                                                           صفحه

 

4-3-1- مشخصات و برنامه ماهواره لندست…………… 80

4-3-2- ماهواره IRS هندوستان…………………….. 82

4-3-3- قابلیت های دوربین LISS-III ………………… 82

4-4- موقعیت و پایگاه اطلاعات ماهواره ای منطقه مطالعاتی       83

4-4-1- نقشه های توپوگرافی 1:50000 …………….. 83

4-4-2- عکس های هوایی مربوط به سال 1955 ………… 83

4-4-3- تصاویر ماهواره ای …………………….. 83

4-5- آنالیز داده های ماهواره ای……………….. 84

4-5-1- عملیات ورود اطلاعات به محیط نرم افزار ER mapper         84

4-5-2- موزاییک تصاویر…………………………. 84

4-5-3- افزایش کنتراست بر روی تصاویر موزاییک شده…. 84

4-5-4- عملیات برش تصاویر …………………….. 84

4-5-5- انجام عملیات ژئولینک…………………… 84

4-5-6- وارد کردن تصاویر ذخیره شده به محیط فتوشاپ… 85

4-6- عملیات تفکیک نوع مئآندرها با بهره گرفتن از GIS .. 85

4-7- بارزسازی تغییرات مئآندری رودخانه کارون با مقایسه تصاویر Mss (1973) و IRS (2006) ………………………….. 87

4-7-1- تغییر مئآندرهای کارون از گتوند تا شوشتر….. 87

4-7-2- تغییر مئآندرهای شاخه شطیط ……………… 89

4-7-3- تغییر مئآندرهای رودخانه گرگر …………… 98

4-7-4- تغییر مئآندرهای کارون بزرگ……………… 102

4-7-5- تغییر مئآندرهای رودخانه بهمنشیر ……….. 119

4-8- شناسایی نوع مئآندرهای کارون و بارزسازی میزان تغییرات آنها از طریق مقایسه نقشه های توپوگرافی و تصاویر ماهواره ای 122

4-8-1- نوع مئآندرهای کارون از گتوند تا شوشتر در نقشه های توپوگرافی و تصاویر ماهواره ای……………………………. 123

4-8-2- نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر( شطیط)       125

4-8-3- نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر(گرگر)        127

4-8-4- نوع مئآندرهای کارون بزرگ (بخش اول)……… 130

عنوان                                                           صفحه

 

4-8-5- نوع مئآندرهای کارون بزرگ (بخش دوم)……… 131

4-8-6- نوع مئآندرهای کارون: رودخانه بهمنشیر……. 134

4-9- مقایسه تغییرات برخی از مئآندرهای کارون در یک بازه زمانی 50 ساله با بهره گرفتن از عکس های

هوایی ………………………………………. 136

4-10- ترسیم نقشه نهایی از مئآندرهای تغییر یافته کارون       139

4-11- جمع بندی ……………………………… 141

 

فصل پنجم: نتیجه ­گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه…………………………………… 143

5-2- فرضیات………………………………….. 144

5-3- پاسخ به پرسش ها…………………………. 144

5-4- پیشنهادات………………………………. 147

 

منابع و مآخذ………………………………… 149

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                           صفحه

 

شکل 1-1- موقعیت سیاره ای حوضه مورد مطالعه………. 11

شکل 1-2- موقعیت ریاضی محدوده مورد مطالعه ………. 13

شکل 1-3- موقعیت سیاسی و اداری منطقه مورد مطالعه…. 14

شکل 1-4- موقعیت هیدرولوژی محدوده ی مطالعاتی…….. 16

شکل 1-5- نقشه زمین شناسی منطقه مورد مطالعه …….. 17

شکل 2-1- رودخانه مستقیم……………………….. 19

شکل 2-2- رودخانه آناستوموسینگ…………………. 20

شکل 2-3- رودخانه بریده بریده………………….. 20

شکل 2-4- رودخانه مئآندری……………………… 21

شکل 2-5- مراحل جداشدن یک مئآندرو تشکیل دریاچه شاخ گاوی      29

شکل 2-6- تصویر دو مئآندر که از پیچیدگی کمربند مئآندری تاثیر پذیرفته است…………………………………………. 31

شکل 2-7: محل نهشته شدن رسوبات پوینت بار………… 34

شکل 2-8: کمره پیچان رود، گذره پیچان رود ، کناره محدب و مقعر مئآندر……………………………………………. 35

شکل 2-9: انواع مختلف رودخانه های پیچان رود……… 37

شکل 2-10: موقعیت مخازن احداث شده در حوضه آبریز کارون    57

شكل 2-11: مقایسه میانگین دبی ماهانه در شرایط طبیعی با شرایط تنظیمی ایستگاه ملاثانی ………………………………. 58

شکل 3-1: طرز برازش دوایر مماس بر قوس های محور رودخانه      62

شکل 3-2: ترسیم محور نیمساز عرض رودخانه برای نشان دادن نقطه عطف پیچ ……………………………………………. 63

شکل 3-3: انواع پیچ های مئآندری ……………….. 64

شکل 3-4: تعیین عرض رودخانه، خط چین میزان عرض رودخانه را نشان می دهد……………………………………………. 65

شکل 3-5 : تعیین طول وتر و شعاع انحناء هر مئآندر…. 66

شکل 3-6 : تعیین زاویه مرکزی ………………….. 66

شکل 3-7: تعداد مئآندرهای کارون از گتوند تا شوشتر… 72

شکل 3-8: تعداد مئآندرهای کارون از شوشتر تا قره سلطان    72

شکل 3-9: تعداد مئآندرهای کارون از قره سلطان تا بند قیر      73

عنوان                                                           صفحه

 

شکل 3-10: تعداد مئآندرهای کارون از بند قیر تا اهواز     74

شکل 3-11: تعداد مئآندرهای کارون از اهواز تا اروندرود    75

شکل 3-12: تعداد مئآندرهای کارون از اروندرود تا خلیج فارس (بهمنشیر) ……………………………………………. 76

شکل 3-13: تعداد مئآندرهای کارون ( شاخه شطیط) …… 78

شكل 4-1: برش توپوگرافی از مسیر رودخانه کارون……. 86

شكل 4-2: تفکیک نوع مئآندرهای کارون…………….. 87

شکل 4-3: مئآندرهای یک تا شش رودخانه کارون………. 88

شکل 4-4: مئآندرهای 3، 4 و 5 رودخانه کارون……… 88

شکل 4-5: مئآندرهای 5 تا 11 رودخانه کارون……….. 89

شکل 4-6: مسیر شریانی رودخانه شطیط……………… 90

شکل 4-7: مئآندرهای 1 تا 5 رودخانه شطیط…………. 90

شکل 4-8: مئآندرهای 1 تا 3 رودخانه شطیط…………. 91

شکل 4-9: مئآندر شماره 4 رودخانه شطیط…………… 91

شکل 4-10: مئآندر شماره 5 رودخانه شطیط………….. 92

شکل 4-11: مئآندرهای شماره 6 تا 8 رودخانه شطیط…… 92

شکل 4-12: مئآندر شماره 6 رودخانه شطیط………….. 93

شکل 4-13: مئآندر شماره 7 رودخانه شطیط………….. 93

شکل 4-14: مئآندر شماره 8 رودخانه شطیط………….. 94

شکل 4-15: مئآندرهای شماره9 تا 14 رودخانه شطیط…… 94

شکل 4-16: مئآندر شماره 9 و 10 رودخانه شطیط……… 94

شکل 4-17: مئآندر شماره 13 رودخانه شطیط………… 95

شکل 4-18: مئآندر شماره 14 رودخانه شطیط…………. 95

شکل 4-19: مئآندرهای شماره 15 تا 20 رودخانه شطیط…. 95

شکل 4-20: مئآندرهای شماره 15 و 16 رودخانه شطیط….. 96

شکل 4-21- مئآندرهای شماره 17 و 18 رودخانه شطیط….. 96

شکل 4-22: مئآندرهای شماره 19 و 20 رودخانه شطیط….. 97

شکل 4-23: مئآندرهای شماره 12 تا 19، رودخانه گرگر… 99

عنوان                                                           صفحه

 

شکل 4-24: مئآندرهای شماره20 تا 29، رودخانه گرگر…. 99

شکل 4-25: مئآندرهای شماره 30 تا 40، رودخانه گرگر… 99

شکل 4-26: مئآندرهای شماره 40 تا 46، رودخانه گرگر.. 100

شکل 4-27: مئآندرهای شماره 47 تا 55، رودخانه گرگر.. 100

شکل 4-28: مئآندرهای شماره 56 تا 68، رودخانه گرگر.. 101

شکل 4-29: مئآندرهای شماره 69 و 70 رودخانه کارون بزرگ    102

شکل 4-30: مئآندرهای شماره 70 تا 75 رودخانه کارون بزرگ       103

شکل 4-31: مئآندرهای شماره 73 و 74 رودخانه کارون بزرگ       103

شکل 4-32: مئآندر شماره 75 رودخانه کارون بزرگ…… 104

شکل 4-33: مئآندرهای شماره 76 تا 80 رودخانه کارون بزرگ      104

شکل 4-34: مئآندر شماره 76 رودخانه کارون بزرگ…… 105

شکل 4-35: مئآندر شماره 77 رودخانه کارون بزرگ…… 105

شکل 4-36: مئآندر شماره80 رودخانه کارون بزرگ……. 106

شکل 4-37 : مئآندر شماره 78 و 79 در شهر اهواز…… 106

شکل 4-38: مئآندرهای شماره81 تا 86 رودخانه کارون بزرگ       107

شکل 4-39: مئآندر شماره85 رودخانه کارون بزرگ……. 107

شکل 4-40 : مئآندرهای شماره 86 تا 91 رودخانه کارون بزرگ      108

شکل 4-41: مئآندرهای شماره86 تا 88 رودخانه کارون بزرگ       108

شکل 4-42: مئآندر شماره89 رودخانه کارون بزرگ……. 109

شکل 4-43: مئآندرهای شماره91 تا 96 رودخانه کارون بزرگ    110

شکل 4-44: مئآندرهای شماره91 تا 93 رودخانه کارون بزرگ    111

شکل 4-45: مئآندر شماره 95 رودخانه کارون بزرگ…… 111

شکل 4-46: مئآندرهای شماره 96 تا 101 رودخانه کارون بزرگ      112

شکل 4-47: مئآندرهای شماره 97 تا 99 رودخانه کارون بزرگ       113

شکل 4-48: مئآندر شماره 100 رودخانه کارون بزرگ….. 114

شکل 4-49: مئآندرهای شماره 102 تا 108 رودخانه کارون بزرگ         114

شکل 4-50: مئآندر شماره 102 رودخانه کارون بزرگ….. 115

عنوان                                                           صفحه

 

شکل 4-51: مئآندر شماره 103رودخانه کارون بزرگ…… 115

شکل 4-52: مئآندر شماره 104 تا 105 رودخانه کارون بزرگ    116

شکل 4-53: مئآندر شماره 107 رودخانه کارون بزرگ….. 117

شکل 4-54: مئآندرهای شماره 108 تا 112 رودخانه کارون بزرگ     118

شکل 4-55: مئآندرهای شماره 111 تا 112 رودخانه کارون بزرگ     118

شکل 4-56: مئآندرهای شماره 112 تا 117 رودخانه کارون بزرگ     119

شکل 4-57: مئآندرهای شماره 116 تا 120 رودخانه کارون بزرگ     119

شکل 4-58: مئآندرهای شماره 121 تا 129 رودخانه بهمنشیر    120

شکل 4-59: مئآندرهای شماره 121 و 122رودخانه بهمنشیر 120

شکل 4-60- رودخانه بهمنشیر ……………………. 121

شکل 4-61: مئآندر شماره 123 …………………… 121

شکل 4-62: مئآندرهای شماره 126 تا 129 و دو مئآندر جدید در تصویر IRS……………………………………………. 122

شکل 4-63: نخلستان های حاشیه بهمنشیر……………. 122

شكل 4-64: نوع مئآندرهای کارون از گتوند تا شوشتر در نقشه توپوگرافی و مقایسه آن با تصاویر………………………….. 125

شكل 4-65: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر( شطیط) در نقشه و مقایسه آن با تصاویر………………………….. 127

شكل 4-66: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر (گرگر) در نقشه های توپوگرافی و مقایسه آن

با تصاویر……………………………………. 129

شكل 4-67: نوع مئآندرهای کارون بزرگ از بند قیر تا اهواز در نقشه های توپوگرافی و مقایسه آن با

تصاویر………………………………………. 131

شکل 4-68: نوع مئآندرهای کارون بزرگ از اهواز تا اروندرود در نقشه­های توپوگرافی و مقایسه آن با

تصاویر………………………………………. 133

شکل 4-69: نوع مئآندرهای کارون ، شاخه بهمنشیر در نقشه های توپوگرافی و مقایسه آن با تصاویر…………………………… 35

شکل 4-70: مئآندرهای شماره 8 تا 12 در عکس های هوایی قدیم وجدید    ……………………………………………. 136

شکل 4-71 : مئآندرهای شماره 16 تا 20 در عکس های هوایی قدیم وجدید  ……………………………………………. 136

شکل 4-72 : نشان دهنده جابجایی محل اتصال رودخانه دز به شطیط       137

شکل 4-73 : مئآندرهای شماره 73 تا 75 در عکس های هوایی قدیم و جدید ……………………………………………. 138

شکل 4-74 : مئآندر شماره 73 در عکس های هوایی قدیم و تصویر ماهواره ای جدید………………………………………… 138

عنوان                                                           صفحه

 

شکل 4-75 : موقعیت مئآندرهای کارون که در مقایسه بین نقشه های توپوگرافی با تصاویر ماهواره ای

دارای تغییر بوده اند…………………………. 140

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                             صفحه

جدول 2-1: كمی كردن میزان توسعه پیچان رودی………. 35

جدول 2-2: مشخصات سدهای حوضه آبریز کارون به تفکیک فازهای اجرایی- مطالعاتی…………………………………….. 56

جدول 2-3: اثر ساخت سدها بر روی دبی ایستگاه اهواز در جدول زیر نشان داده شده است…………………………………. 59

جدول شماره 3-1: تعداد و مشخصات مئآندرهای رودخانه کارون      67

جدول 3-2: تعداد و مشخصات مئآندرهای رودخانه کارون (شاخه شطیط)     ……………………………………………. 71

جدول 4-1: ماهواره های لندست که بین سالهای 1972 و 1984 میلادی به فضا پرتاب شدند…………………………………… 81

جدول 4-2: حساسیت طیفی سنجنده های لندست 4 و 5 …… 82

جدول4-3: مشخصات تصاویر ماهواره ای مورد استفاده….. 83

جدول 4-4: نوع مئآندرهای کارون از گتوند تا شوشتر.. 124

جدول4-5: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر (شطیط)     126

جدول 4-6: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر(گرگر)     128

جدول 4-7: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر(گرگر)          128

جدول4-8: نوع مئآندرهای کارون از شوشتر تا بند قیر(گرگر)      129

جدول4-9: نوع مئآندرهای کارون بزرگ……………… 130

جدول4-10: نوع مئآندرهای کارون بزرگ…………….. 132

جدول4-11: نوع مئآندرهای کارون بزرگ…………….. 133

جدول 4-12: نوع مئآندرهای رودخانه بهمنشیر………. 135

جدول 4-13 : شکل رودخانه و متوسط شیب در بخش های مختلف رودخانه کارون……………………………………………. 141

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول       

کلیات پژوهش

 

 

 

 

1-1- تبیین مسأله پژوهشی و اهمیت آن

جلگه خوزستان جلگه ای کم ارتفاع با شیب ملایم است که رودخانه های مهمی چون کارون ، کرخه، دز، زهره و جراحی در آن جریان دارد. این رودخانه ها از تحرک و پویایی بالایی برخوردارند و در گذر زمان بارها لندفرم ها و مسیر آنها در جهت طولی و عرضی تغییر کرده است. رودخانه کارون طویلترین و پرآبترین رودخانه ی ایران به شمار می آید و یکی از رودخانه های مئآندری جلگه ی خوزستان محسوب می شود.

الگوهای مجاری رودخانه ای در شیوه های قدیمی به انواع مستقیم، مئآندری و گیسوی تقسیم می شوند، انواع الگوهای مجرای اصلی را می توان در ابتدا به دو الگوی تک مجرایی و چند مجرایی تقسیم نمود ، طبقه بند ی از انواع الگوی مجرا که در میان رسوب شناسان مورد قبول است طبقه بندی مجاری به انواع مستقیم و مئآندری (تک مجرایی با سینوسیته ی متفاوت) و مجاری گیسوی و به هم بافته شده (چند مجرایی با سینوسیته ی متفاوت) است.

در یک طبقه بندی رودخانه ها به سه گروه مئآندری، شاخه ای یا شریانی و مستقیم تقسیم می شوند. رودخانه ی کارون نیز بر اساس خصوصیات مورفولوژیکی پس از ورود به جلگه خوزستان در مقاطع مختلف طولی خصوصیات شریانی، مئآندری و مستقیم بروز می دهد. رودخانه ی کارون با ورود به جلگه ی خوزستان در بازه های مختلف، تحت تأثیر متغیرهای مهمی چون دبی، شیب، بار رسوب، عمق، عرض و سرعت قرار گرفته و درجهت طولی و عرضی از گذشته تا به حال تغییرات زیادی را باعث گردیده است. در این میان پیچان رودها به دو نوع تقسیم می شوند: الف) پیچان رودهای آبرفتی یا منظم ، ب) پیچان رودهای دره ای. کارون از نوع مئآندرهای آبرفتی است و پیچ وخم های آن تابع دره ی اصلی نیست.

یک مئآندر نیز خود به سه بخش تقسیم می شود که شامل این موارد است : 1) بخش محدب : در این بخش سرعت کاهش یافته و رسوبگذاری افزایش می یابد. 2 ) بخش مقعر: در این قسمت سرعت افزایش و تخریب گسترش می یابد. 3) بخش میانی: این بخش حد فاصل بین قسمت محدب و مقعر است. با انجام این بررسی ها می توان ضمن شناخت دقیق و صحیح تغییرات، رفتار و اصول حاکم بر رودخانه کارون ،نوع تغییرات مئآندری را مشخص نموده و در نهایت جهت بهره برداری از پتانسیل های رودخانه و اعمال مدیریت صحیح بر محیط آن اقدام نمود. در این رساله برآنیم تا فرم وتغییرات مئآندری رودخانه کارون، در محدوده گتوند (ورودی کارون به جلگه­ی خوزستان) تا مصب را با آنالیز تصاویر ماهواره ای چند زمانه Landsat) وIRS) به تحلیل گذاریم.

 

1-2- اهداف

• شناسایی نوع مئآندرهای کارون با بهره گرفتن از روش برایس، چگونگی و میزان تغییرات آنها.
• اهمیت و به کارگیری تصاویر چند زمانه در ردیابی تغییرات مئآندری رودخانه­ی کارون.
• تلفیق تکنیک سنجش از دور و GIS در راستای تعیین تغییرات مئآندری رودخانه.

 

• فرضیات

• تصاویر ماهواره ای چند زمانه و تکنیک سنجش از دور در بارزسازی تغییرات مئآندری رودخانه کارون و تعیین تغییرات نوع مئآندرهای آن از قابلیت بالایی برخوردار می باشد.
• اغلب تغییر فرم مئآندرهای کارون طی بازه ی زمانی مورد مطالعه، مربوط به تغییر نوع مئآندرها می شود تا تغییر در الگوی رودخانه.

 

• پرسشها

1- آیا تکنیک سنجش از دور و تصاویر ماهواره ای چندزمانه قادر به بارزسازی تغییرات لند فرم های رودخانه ای از جمله مئآندرها هستند؟

• کدامیک از مراکز سکونتگاهی ممکن است از جابجایی مئآندرهای کارون متضرر گردند؟
• رودخانه کارون در ادامه روند تکامل خود در بازه زمانی مورد مطالعه در حال تغییر به کدام نوع از مئآندرها می باشد؟

 

• پیشینه تحقیق

– تورنه (1991)، در مقاله ای تحت عنوان فرسایش ساحلی و مهاجرت مئآندر در رودخانه های می سی سی پی و رد در ایالات متحده آمریکا بیان می کند که با مراجعه به مهاجرت پیچ های رودخانه های می سی سی پی و رد در امریکا، اهمیت خصایص ساحل درعقب نشینی ساحل، ژئومتری مجرا و تغییر شکل مئآندر مشخص می شود، ایشان بیان می کنند: شواهد تاریخی نشان می دهد که چگونه ماهیت مواد بر روی ساحل بیرونی هم از نظر سرعت و هم از نظر پراکندگی فرسایش ساحل در یک خمیدگی تأثیر می گذارد ، سرعت و جهت مهاجرت پیچ روی هم رفته تغییرات زیادی بر الگوی تحول کانال اعمال می کند.

– گریکو و همکارانش (2007)، بخش میانی رودخانه ساکرامنتو که یک کانال رودخانه مئآندری فعال است را مورد مطالعه قرار داده اند، رسوبات این رودخانه در منطقه ای جدید و مجزا از زمین آبرفتی یک پیشامدگی با شیبی کم ایجاد کرده است، این زمین شکل گرفته اخیرأ دستخوش توالی اولیه به وسیله گونه های جنگلی همچون بید و درختانی دیگر شده و زیست بومی مهم را برای نگهداری گونه هایی خاص در کالیفرنیا فراهم کرده است ، نویسنده در مقاله خود به مطالعه« توسعه و تدوین متدهای جدید برای ردیابی الگوهای تاریخی رشد سطح زمین (شکل گیری پیشامدگی) در دشت سیلابی در سیستم رودخانه ای مئآندری» و «تجزیه و تحلیل شکل گیری زمین و پراکندگی خاص رسوبات گراول ، جوامع گیاهی حاشیه رودخانه ای ، ساختار جنگلی در ارتباط با شیب منطقه شکل گرفته» پرداخته است و به این نتیجه می رسد که : 71% از پوشش گیاهی حاشیه رودخانه ای مئآندری در طول 101 سال در منطقه شکل گرفته است، و بیشترین نسبت تاج پوششی پوشیده شده در این زمین ها مربوط به درخت بید (18%) و کاتان وود (43-31 %) به ترتیب با سن 9-1 و 44-10 می باشد.

– اولرو (2010)، 346 کیلومتر از رودخانه ابروی میانی بین لانگرو نو و زاییدا را که یک کانال رودخانه مئآندری آزاد است و در یک دشت سیلابی وسیع در جریان است را مورد مطالعه قرار داد و بیان می کند که این رودخانه شاهد تغییرات مهمی در مورفولوژی کانال، رسوبات گراول، پوشش گیاهی حاشیه رودخانه ای و کاربری های سیلابدشت در بیش از 80 سال اخیر بوده است. رشد سینوزیته، مهاجرت و جداشدگی های مئآندری (تغییر شکل رودخانه) تا قبل از 1981 به صورت مکرر انجام می شده است. بعد از آن حفاظت از خاکریز و دیواره های ساحلی موجبات تثبیت کانال را فراهم کرده است.

– تامی نیکول به همراه ادوارد هیکین (2010)، ژئومتری پلن فرم و رفتار مهاجرتی رودخانه های مئآندری محصور (دره ای) را در 23 موقعیت در آلبرتا و بریتیش کلمبیا مورد آزمایش قرار دادند، و به این نتیجه رسیدند که تنوعات ارتباطات در میان ژئومتری پلن فرم به طور کلی تناقضی با آنهایی که برای رودخانه های مئآندری آزاد بیان شده است ندارد، تفاوتهای عمده به دلیل منحصر به فرد بودن الگوی رودخانه مئآندری محصور(دره ای) است این استثناء ها در نسبت طول موج L به پهنای کانال W و انحنای خمیدگی (rm/w) است : در مئآندرهای محصور ، این نسبت ها (L/w≈17; rm/w=4.1) بیشتر از رودخانه های مئآندری آزاد است (L/w=8-14;rm/w=2-3). در کل جابجایی رودخانه های مئآندری محصور کات افها (تغییر شکل ناشی از جابجایی مسیر رودخانه) را ایجاد نمی کند و کمربندهای مئآندری به صورت موجی همسان به سمت پایین دست حرکت می کنند و سرعت جابجایی بسیار متفاوت است از 01/ تا m/y 8/5 .

– رنگزن (1381)، با بهره گرفتن از تصاویر ماهواره ای علت مهاجرت رودخانه های دشت خوزستان را مطالعه کرد وبه این نتیجه رسید: داده های ماهواره ای می توانند کمک مؤثری دربیان مهاجرت رودخانه ها داشته باشند و تحلیل داده ها در زمان های مختلف روند عملکرد رودخانه ها را نشان می دهد.

– رنگزن (1381)، با بهره گرفتن از تصاویر چند زمانه ی (Landsat) به بررسی تغییرات منطقه ی پایین دست سد کرخه قبل و بعد از ساخت سد می پردازد و بیان می کند که استفاده از داده های ماهواره ای امری اجتناب ناپذیر برای بررسی تغییرات ناشی از ساخت و ساز به دست بشر می باشد.

– جواهری، کاشفی پور و قمیشی (1385)، با بهره گرفتن از حل عددی معادلات موج هارمونیک – پریودیک تغییر مورفولوژی رودخانه ی مئآندری کارون را در بازه ای به طول 150 کیلومتر مورد بررسی قرار داده و به منظور استخراج ضرایب معادلات در مدل موج از اطلاعات ماهواره ای و عکس هوایی یک دوره 48 ساله (1955 – 2003) و در پریودهای زمانی متفاوت استفاده کرده اند.

– پورآصف (1385)، به بررسی سیستم های مختلف طبقه بندی رودخانه بر اساس خصوصیات مورفولوژیکی آنها می پردازد و خصوصیات مورفولوژیکی رودخانه های کارون و دز را با بهره گرفتن از سیستم طبقه بندی روسگن (1994)[1] تشریح می نماید براین اساس این دو رودخانه دارای بازه های شریانی ، مئآندری و مستقیم بیان شده اند.

– ارشد و همکاران (1386)، به بررسی روند تغییرات مورفولوژیکی رودخانه ها با بهره گرفتن از سنجش از دور پرداخته اند، ایشان بیان می کنند که جابجایی و تغییرات ایجاد شده در قوس های رودخانه (بویژه در بازه شطیط) در برخی موارد نگران کننده می باشد.

– بهرامی (1387)، با بهره گرفتن از تصاویر ماهواره ای روند تغییرات مسیر رودخانه کارون را در بازه های شوشتر تا اهواز را مورد مطالعه قرار داده و بیان می کند که رودخانه کارون دارای تغییرات گوناگونی هم از نظر طولی و هم عرضی می باشد ، و این نوع تغییرات در همه سایتهای ردیابی شده به یک اندازه نمی باشد و الگوی تغییرات مئآندری بیشتر بوده و این تغییرات بیشتر در شاخه شطیط مشاهده می شود.

– سیفی (1387)، با پردازش تصاویر ماهواره ای به ردیابی دلتاهای متوالی کارون می پردازد وی در رساله خود به بارزسازی آرایش فضایی دلتاهای دیرینه کارون و رودخانه های مجاور در طی دوره کواترنر پایانی و هولوسن در جلگه خوزستان پرداخته است و با بهره گرفتن از فن سنجش از دور و اسناد معتبر تاریخی هفت دلتای عهد گذشته کارون را شناسایی کرده ، وی عامل اصلی تغییرات مسیر رودخانه کارون را به دلیل تأثیرات تکتونیکی و بالا آمدگی گسل اهواز می داند.

– خبازی (1387)، به ردیابی آثار تغییر مسیر رودخانه های جلگه خوزستان در کواترنر می پردازد . وی برای رودخانه های کارون و کرخه هر کدام 4 مسیر عمده قدیمی به همراه تعداد زیادی مسیرهای فرعی شناسایی کرده است.

 

• روش تحقیق و مراحل آن: جهت دستیابی به اهداف تحقیق، انجام مراحل زیر در فرایند این پژوهش الزامی است:

1-6-1- روش کتابخانه ای : این روش شامل فعالیت های زیر می باشد:

• گردآوری اطلاعات توصیفی و مکانی و اطلاعات ژئومورفولوژیکی منطقه
• تعیین محدوده ی مطالعاتی بر روی نقشه های توپوگرافی 1:50000
• تهیه و جمع آوری تصاویر ماهواره ای Landsat و IRSو عکس های هوایی پوشش دهنده ی منطقه ی مطالعاتی از سازمان فضایی
• به کارگیری نرم افزارهای سنجش از دور و GIS و سایر تکنیک های ترسیمی برای تهیه ی لایه های ژئومورفیک و نقشه های موضوعی منطقه ی مطالعاتی.

1-6-2- روش میدانی: مطالعه میدانی در بخش هایی از رودخانه کارون بویژه از اهواز تا اروند رود و تمامی حاشیه رودخانه ی بهمنشیر و در مصب رودخانه ، محل اتصال به خلیج فارس برای اطمینان ازیافته های بدست آمده از تصاویر و عکس های هوایی انجام گرفت.

 

1-7- ابزار تجزیه و تحلیل

• نرم افزار Arc GIS
• نرم افزار ERmapper
• استفاده از سیستم موقعیت یاب نقطه ای ( GPS)
• استفاده از نقشه های توپوگرافی 1:50000 و 1:250000
• استفاده از نقشه های زمین شناسی 1:100000
• استفاده از نرم افزار فتوشاپ

 

1-8- پایگاه داده ها و اطلاعات

• نقشه های توپوگرافی (سال 1334) 1:50000 تهیه شده توسط سازمان جغرافیایی کشور
• نقشه های توپوگرافی(سال 1335) 1:250000 تهیه شده توسط سازمان جغرافیایی کشور
• نقشه های زمین شناسی 1:100000 تهیه شده توسط شرکت نفت

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                    صفحه

 

1  فصل اول:. مقدمه

1-1      کلیات.. 1

1-1-1………………………………………………………………………….. شرح و بیان مساله پژوهشی.. 1

1-1-2………………………………………………………………………………………… اهمیت و ارزش تحقیق.. 3

1-1-3………………………………………………………………………………………… كاربرد نتایج تحقیق.. 3

1-1-4……………………………………………………………………………………………………………. اهداف تحقیق.. 4

1-1-5……………………………………………………………………….. فرضیه‌ها و سوال های تحقیق.. 4

1-2      پیشینه و تاریخچه موضوع تحقیق.. 5

1-2-1………………………………………………………………………….. جمع بندی از بررسی منابع.. 12

1-3     مفاهیم و تعاریف . 12

1-3-1………………………………………………………………………………………………………………………….. بیابان.. 12

1-3-2…………………………………………………………………………………………………………. انواع بیابان.. 14

1-3-3………………………………………………………………………….. بیابان های جهان و ایران.. 14

1-3-4……………………………………………………………………………………………………………. بیابان زایی.. 15

1-3-5……………………………………………………………. فرایندها و عوامل بیابان زایی.. 16

1-3-6…………………………………………………………………………………………………………. بیابان زدایی.. 18

1-3-7……………………………………….. مدل ها و روش های مطالعه بیابان زایی.. 18

1-3-7-2…………………………………………………… مدلهای ارائه شده در سطح جهانی.. 19

1-3-7-2-1          مدل FAO-UNEP. 19

1-3-7-2-2          روش ارزیابی بیابان زایی موسسه تحقیقات بیابانی ترکمنستان   20

1-3-7-2-3          مدل مدالوس.. 21

1-3-7-2-4          مدل گلاسود.. 22

1-3-7-2-5          مدل ESAs. 22

1-3-7-2-6          مدل LADA.. 23

1-3-7-2-7          پروژه ارزیابی بیابان زاییDesert links. 24

1-3-7-2-8          روش MEDACTION.. 24

1-3-7-3…………………………………………………………. مدلهای ارائه شده در سطح ملی.. 25

1-3-7-3-1          مدل ICD.. 25

1-3-7-3-2          روش IMDPA.. 26

1-3-7-3-3          طرح بیابان زایی.. 27

1-3-7-4 جمع بندی از بررسی مدل ها و روش های مطالعه بیابان زایی   28

 

عنوان                                                                                                                                   صفحه

 

2  فصل دوم: مواد و روش ها

2-1      مقدمه.. 29

2-2      موقعیت جغرافیایی.. 29

2-3      موقعیت و ویژگی های ژئومورفولوژی.. 30

2-3-2………………………………………………………………………………………………………………….. سطوح ارضی.. 32

2-3-3…………………………………………………………………. چشم اندازها و واحدهای فرمی.. 33

2-3-4……………………………………………………………………………………………… فرایند ژئومورفیک.. 36

2-4      موقعیت و ویژگی های زمین شناسی.. 37

2-4-2…………………………………………………………………………………………………………. مورفوتکتونیک.. 38

2-4-3……………………………………………………………. رخساره های ارضی و مواد مادری.. 41

2-5      موقعیت و ویژگی های هیدرولوژی.. 43

2-6      موقعیت و ویژگی های اقلیمی.. 47

2-7      مراحل عمده روش انجام کار.. 53

2-8      پایش وضعیت بیابان زایی.. 55

2-9      شاخص های اکوژئومورفولوژی موثر و لایه های رقومی آنها.. 56

2-9-1……………………………………………………………………………….. شاخص های ژئومورفولوژی.. 57

2-9-1-2………………………………………………………………………………………………… طبقات ارتفاعی.. 57

2-9-1-3…………………………………………………………………………………………………………………………….. شیب.. 59

2-9-1-4………………………………………………………………………………………………………………….. جهت شیب.. 60

2-9-1-5……………………………………………………………………………………… واحدهای ژئومورفیک.. 61

2-9-1-6………………………………………………………………………………………………………………. جنس مواد.. 63

2-9-1-7…………………………………………………………………………………………………………………….. فرسایش.. 65

2-9-2………………………………………………………………………………………………… شاخص های اقلیمی.. 66

 

2-9-2-2…………………………………………………………………………………………………………………………….. دما.. 67

2-9-2-3………………………………………………………………………………………………………………………….. بارش.. 69

2-9-2-4…………………………………………………………………………………………………………. رطوبت نسبی.. 72

2-9-2-5…………………………………………………………………………….. تبخیر و تعرق پتانسیل.. 74

2-9-2-6……………………………………………………………………………………………………. وضعیت اقلیمی.. 76

2-9-2-7………………………………………………………………………………………………… وضعیت خشکسالی.. 78

2-9-2-8……………………………………………………………………………………………………. ساعات آفتابی.. 80

2-9-2-9…………………………………………………………………………….. حداکثر سرعت باد غالب.. 81

2-9-3………………………………………………………………………………………… پارامترهای اکولوژی.. 82

2-9-3-2……………………………………………………………………………………………………. عوامل انسانی.. 83

2-9-3-2-1          تراکم جمعیت.. 84

عنوان                                                                                                                                    صفحه

 

2-9-3-2-2          تراکم مراکز انسانی.. 86

2-9-3-2-3          کاربری اراضی.. 87

2-9-3-3………………………………………………………………………………………………… اکولوژی گیاهی.. 89

2-9-3-3-1          تراکم پوشش گیاهی.. 89

2-9-3-3-2          تیپ گیاهی.. 91

2-10   پایگاه داده.. 93

2-11   تعیین وزن پارامترها و روش های مدل سازی.. 95

2-12   اعتبارسنجی مدل ها و ارزیابی عملکرد نقشه های پهنه بندی   95

 

3  فصل سوم: یافته ها و نتایج

3-1      مقدمه.. 97

3-2         پایش وضعیت بیابان زایی.. 97

3-3      مدل سازی ژئومورفولوژی.. 107

3-4      مدل سازی اقلیمی.. 112

3-5      مدل سازی اکولوژیکی.. 117

3-6      مدل تلفیقی بیابان زایی به روش گام به گام.. 122

3-7      مدل سازی بیابان زایی به روش یک جا.. 125

3-8      آزمون میدانی نتایج مدل ها.. 128

 

4  فصل چهارم: نتیجه گیری و پیشنهادات

4-1      بحث و نتیجه گیری.. 133

4-2      آزمون فرضیات و پاسخگویی به سوالات.. 136

4-3      پیشنهادات.. 137

منابع و مآخذ….. 139

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل ها

عنوان                                                                                                                                     صفحه

 

شکل (1-1): مهمترین فرایندهای بیابان زایی از دیدگاه فائو- یونیپ   17

شکل (1-2): مهترین عوامل موثر در بیابان زایی.. 18

شکل (1-3): مراحل مختلف و چگونگی انجام طرح بیابان زایی.. 28

شکل (2-1): موقعیت جغرافیایی منطقه مطالعاتی.. 30

شکل (2-2): موقعیت کویر حاج علی قلی در کلان سطوح ژئومورفیک ایران   31

شکل (2-3): موقعیت کویر حاج علی قلی در نقشه کلان واحدهای ارتفاعات و ناهمواریهای ایران.. 31

شکل (2-4): نقشه سطوح ارضی حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 32

شکل (2-5): بلوک دیاگرام رابطه زمین شناسی و ژئومورفولوژی چاله دامغان    35

شکل (2-6): نقشه ژئومورفولوژی حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 36

شکل (2-7): موقعیت کویر حاج علی قلی در کلان واحدهای رسوبی- ساختاری ایران   38

شکل (2-8): نقشه تکتونیک گسلی حوضه آبخیز دامغان.. 41

شکل (2-9): رخسارههای زمینشناسی حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 43

شکل (2-10): موقعیت هیدرولوژیکی حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 44

شکل (2-11): شواهد تراسهای دریاچه ای کویر حاج علیقلی.. 45

شکل (2-12): بلوک دیاگرام سطح فعلی کویر حاج علی قلی نسبت به ارتفاعات اطراف   46

شکل (2-13): آبراهه های حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 47

شکل (2-14): موقعیت اقلیمی حوضه آبی کویر حاج علی قلی.. 48

شکل (2-15): نمودار مقادیر مولفه های درجه حرارت در ایستگاه دامغان   50

شکل (2-16): نمودار مقادیر مولفه های بارندگی در ایستگاه دامغان   50

شکل (2-17): نمودار مقادیر مولفه های رطوبت نسبی ایستگاه دامغان   51

شکل (2-18): نمودار حداکثر سرعت باد غالب ایستگاه دامغان.. 51

شکل (2-19): گلباد ایستگاه دامغان.. 52

شکل (2-20): نمودار مجموع ماهیانه ساعات آفتابی ایستگاه دامغان   53

شکل (2-21): پروسه و مراحل عمده روش انجام کار پژوهش حاضر.. 54

شکل (2-22): مراحل اجرایی روش پایش بیابان زایی منطقه.. 56

شکل (2-23): نقشه طبقات ارتفاعی در منطقه مطالعاتی.. 58

شکل (2-24): مساحت طبقات ارتفاعی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   58

شکل (2-25): نقشه شیب منطقه مطالعاتی.. 59

شکل (2-26): مساحت طبقات شیب و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   60

شکل (2-27): نقشه جهت شیب در منطقه مطالعاتی.. 61

شکل (2-28): مساحت طبقات جهت شیب و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   61

شکل (2-29): نقشه واحدهای ژئومورفیک منطقه مطالعاتی.. 63

شکل (2-30): مساحت طبقات واحدهای ژئومورفیک و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   63

عنوان                                                                                                                                     صفحه

 

شکل (2-31): نقشه لیتولوژی منطقه مطالعاتی.. 64

شکل (2-32): مساحت طبقات لیتولوژی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   64

شکل (2-33): نقشه کلاس های فرسایشی منطقه مطالعاتی.. 65

شکل (2-34): مساحت کلاس های فرسایشی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   66

شکل (2-35): رابطه خطی معکوس بین ارتفاع و دما.. 68

شکل (2-36): نقشه هم دمای منطقه مطالعاتی.. 69

شکل (2-37): مساحت کلاس های دمایی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   69

شکل (2-38): رابطه خطی مستقیم بین ارتفاع و بارش.. 70

شکل (2-39): نقشه هم بارش منطقه مطالعاتی.. 71

شکل (2-40): مساحت کلاس های بارشی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   71

شکل (2-41): رابطه خطی معکوس بین دما و رطوبت نسبی.. 72

شکل (2-42): نقشه رطوبت نسبی منطقه مطالعاتی.. 73

شکل (2-43): مساحت کلاس های رطوبت نسبی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   73

شکل (2-44): رابطه خطی مستقیم بین دما و تبخیروتعرق.. 74

شکل (2-45): نقشه تبخیروتعرق پتانسیل منطقه مطالعاتی.. 75

شکل (2-46): مساحت کلاس های تبخیروتعرق پتانسیل و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه.. 75

شکل (2-47): نقشه وضعیت اقلیمی منطقه مطالعاتی به روش دومارتن   77

شکل (2-48): مساحت کلاس های وضعیت اقلیمی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   77

شکل (2-49): نقشه وضعیت خشکسالی منطقه مطالعاتی بر مبنای روش SPI  79

شکل (2-50): مساحت کلاس های خشکسالی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه   79

شکل (2-51): نقشه تعداد ساعات آفتابی منطقه مطالعاتی.. 80

شکل (2-52): مساحت کلاس های تعداد ساعات آفتابی و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه.. 81

شکل (2-53): نقشه حداکثر سرعت باد غالب منطقه مطالعاتی.. 82

شکل (2-54): مساحت کلاس های حداکثر سرعت باد غالب و مقدار بیابان زایی رخداده در هر طبقه.. 82

شکل (2-55): نقشه تراکم جمعیت منطقه مطالعاتی براساس آمار سال 1385   85

شکل (2-56): نمودار مساحت کلاسهای عامل تراکم جمعیت در حوضه مطالعاتی   85

شکل (2-57): نقشه تراکم مراکز انسانی منطقه مطالعاتی.. 86

شکل (2-58): نمودار مساحت کلاسهای عامل تراکم مراکز انسانی در حوضه مطالعاتی   87

شکل (2-59): نقشه کاربری اراضی منطقه مطالعاتی.. 88

شکل (2-60): نمودار مساحت کلاسهای عامل کاربری اراضی در حوضه مطالعاتی   88

شکل (2-61): نقشه تراکم پوشش گیاهی منطقه مطالعاتی.. 90

شکل (2-62): نمودار مساحت طبقات عامل تراکم پوشش گیاهی در حوضه مطالعاتی   91

شکل (2-63): نقشه عامل تیپ پوشش گیاهی منطقه مطالعاتی.. 92

شکل (2-64): نمودار مساحت طبقات عامل تیپ پوشش گیاهی در حوضه مطالعاتی   92

عنوان                                                                                                                                    صفحه

 

شکل (3-1): نقشه تحلیل مولفه مبنا تصویر سال 1987.. 98

شکل (3-2): نقشه تحلیل مولفه مبنا تصویر سال 2006.. 99

شکل (3-3): نقشه تفاضلی تحلیل مولفه مبنا.. 99

شکل (3-4): نقشه تسلدکپ تصویر سال 1987.. 100

شکل (3-5): نقشه تسلدکپ تصویر سال 2006.. 100

شکل (3-6): نقشه تفاضلی تابع تسلدکپ.. 101

شکل (3-7): نقشه شوری سال 1987 براساس رابطه (4-1) ………………………………………………………………………..102

شکل (3-8): نقشه شوری سال 2006 براساس رابطه (4-1) ………………………………………………………………………. 102

شکل (3-9): نقشه تفاضلی شوری خاک براساس رابطه (4-1) …………………………………………………………………… 103

شکل (3-10): نقشه شوری سال 1987 براساس رابطه (4-2) ……………………………………………………………………. 103

شکل (3-11): نقشه شوری سال 2006 براساس رابطه (4-2) ……………………………………………………………………. 104

شکل (3-12): نقشه تفاضلی شوری خاک براساس رابطه (4-2) ………………………………………………………………… 104

شکل (3-13): نقشه شوری سال 1987 براساس رابطه (4-3) ……………………………………………………………………. 105

شکل (3-14): نقشه شوری سال 2006 براساس رابطه (4-3) ……………………………………………………………………. 105

شکل (3-15): نقشه تفاضلی شوری خاک براساس رابطه (4-3) ………………………………………………………………… 106

شکل (3-16): نقشه نهایی بیابان زایی حوضه آبی کویر حاج علی قلی   107

شکل (3-17): مدلسازی ژئومورفولوژیکی رخداد بیابان زایی در حوضه آبی کویر حاج علی قلی   110

شکل (3-18): مساحت طبقات وضعیت بیابان زایی حوضه مطالعاتی براساس مدل ژئومورفولوژیکی.. 111

شکل (3-19): نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشه پهنه بندی مدل ژئومورفولوژی   112

شکل (3-20): پهنه های تخریب اراضی کویر حاج علی قلی براساس مدل اقلیمی   115

شکل (3-21): مساحت طبقات وضعیت بیابان زایی حوضه مطالعاتی براساس مدل اقلیمی   115

شکل (3-22): نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشه پهنه بندی مدل اقلیمی   116

شکل (3-23): پهنه های تخریب اراضی کویر حاج علی قلی براساس مدل اکولوژی   120

شکل (3-24): مساحت طبقات وضعیت بیابان زایی حوضه مطالعاتی براساس مدل اکولوژی   120

شکل (3-25): نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشه پهنه بندی مدل اکولوژی   121

شکل (3-26): پهنه های تخریب اراضی کویر حاج علی قلی براساس مدل نهایی   123

شکل (3-27): مساحت طبقات وضعیت بیابان زایی حوضه مطالعاتی براساس مدل نهایی   123

شکل (3-28): نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشه پهنه بندی مدل نهایی   124

شکل (3-29): پهنه های تخریب اراضی کویر حاج علی قلی براساس مدل اینتر   127

شکل (3-30): مساحت طبقات وضعیت بیابان زایی حوضه مطالعاتی براساس مدل اینتر   127

شکل (3-31): نتایج حاصل از اعتبارسنجی نقشه پهنه بندی مدل اینتر   128

شکل (3-32): موقعیت سایتهای نمونه برداری و تصاویر تهیه شده از وضعیت بیابان زایی آنها.. 131

 

 

فهرست جدول ها

عنوان                                                                                                                                     صفحه

 

جدول (1-1): معرفی اجمالی مدلهای مطالعه بیابان زایی در سطح جهانی   19

جدول (1-2): معرفی اجمالی مدل های مطالعه بیابان زایی در سطح ملی   19

جدول (2-1): جدول راهنمای تألیفی نقشه ژئومورفولوژی منطقه مورد مطالعه   37

جدول (2-2): گسل های موثر در زمین ساخت حوضه آبی کویر حاج علی قلی   39

جدول (2-3): مقادیر عناصر اقلیمی ایستگاه دامغان از بدو تاسیس تا 1391   49

جدول (2-4): شاخص های ژئومورفولوژی مورد استفاده در این پژوهش   57

جدول (2-5): مشخصات و آمار اقلیمی ایستگاه های هواشناسی موجود در منطقه   67

جدول (2-6): شاخص طبقه بندی اقلیمی دومارتون.. 76

جدول (2-7): درجهبندی شدت و احتمال وقوع شاخص SPI. 78

جدول (2-8): شاخص های اکولوژی مورد استفاده در این پژوهش.. 83

جدول (2-9): مراکز سکونتی و تعداد نفرات جمعیت آنها براساس سرشماری سال 1385   84

جدول (2-10): ارتباط بین ارزش عددی پیکسلهای تصویر خروج حاصل از NDVI و پوشش گیاهی   90

جدول (2-11): آمار توصیفی کلاسهای بیابان زایی و پارامترهای اکوژئومورفولوژی   93

جدول (2-12): پایگاه دادهی رقومی براساس مقدار واقعی متوسط پارامترهای کمّی   94

جدول (3-1): ارزیابی دقت توابع پایش تغییرات بیابان زایی.. 106

جدول (3-2): نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون بین مناطق بیابان زایی و طبقات عوامل موثر.. 108

جدول (3-3): نتایج اعتبار سنجی مدل ژئومورفولوژی.. 110

جدول (3-4): نتایج حاصل از ارزیابی دقت نقشه پهنه بندی رخداد بیابان زایی در کویر حاج علی قلی.. 111

جدول (3-5): نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون بین مناطق بیابان زایی و طبقات عوامل اقلیمی.. 113

جدول (3-6): نتایج اعتبار سنجی مدل اقلیمی.. 115

جدول (3-7): نتایج ارزیابی دقت پهنه بندی بیابان زایی در کویر حاج علی قلی براساس مدل اقلیمی.. 116

جدول (3-8): نتایج حاصل از آنالیز رگرسیون بین مناطق بیابان زایی و طبقات پارامترهای اکولوژی.. 117

جدول (3-9): نتایج اعتبار سنجی مدل اکولوژی.. 119

جدول (3-10) نتایج ارزیابی دقت پهنه بندی بیابان زایی در کویر حاج علی قلی براساس مدل اکولوژی.. 121

جدول (3-11): نتایج اعتبار سنجی مدل تلفیقی بیابان زایی به روش گام به گام   122

جدول (3-12): نتایج ارزیابی دقت نقشه پهنه بندی بیابان زایی براساس مدل تلفیقی …………………… 124

جدول (3-13): مقادیر ضرایب پارامترهای مدل یک جا.. 125

جدول (3-14): نتایج اعتبار سنجی مدل یک جا.. 126

جدول (3-15): نتایج ارزیابی دقت پهنهبندی بیابان زایی در کویر حاج علی قلی براساس مدل یک جا.. 127

جدول (3-16): نتایج انطباق و مقایسه وضعیت بیابان زایی مشاهده شده با وضعیت های پیش بینی شده.. 132

 

 

 

 

 

 

 

1          فصل اول

مقدمه

 

 

 

 

1-1         کلیات

حدود 40% از وسعت کره زمین را مناطق خشک و نیمه­خشک در برگرفته­اند که 70% این مناطق بر اساس مطالعات انجام شده توسط یونپ (1992) تحت تاثیر معضل بیابان زایی قرار دارند (Veron et al., 2006: 751). بیابان یک بیوم (سرزمین) یا یک‌نوع اکوسیستم زوال یافته است که استعداد تولید طبیعی گیاه (بیوماس) در آن کاهش یافته و یا به کلی از بین رفته است. این فرایند نه تنها به عوامل اقلیمی، بلکه به عوامل محیطی نظیر ساختمان زمین­ شناسی، توپوگرافی، منابع آب و خاک و دخالت انسان در محیط نیز بستگی دارد (FAO/UNEP, 1984). نواحی بیابانی از لحاظ اکولوژی گیاهی و جانوری محدودیت‌هایی را در بر داشته و یا حتی فاقد حیات می­باشد (معیری، 1390: 54). بیابان زایی به عنوان یکی از خطرات زیست محیطی، بخش عمده­ای از جهان را تحت تاثیر خود قرار داده و مجامع علمی به طور گسترده­ای در جهت یافتن راه درمانی برای آن می­باشند. پایش پویایی و علل بیابان زایی برای ارائه دستورالعمل­های مهم جهت استراتژی­ های کنترل بیابان زایی و برنامه ­ریزی منطقی استفاده از زمین در مناطق خشک و نیمه خشک ضروری است. هدف از این پژوهش مدلسازی اکوژئومورفولوژی رفتار بیابان در محدوده حوضه آبی کویر حاج علی قلی می باشد. لذا در این بخش کلیات تحقیق از قبیل تشریح موضوع و مسئله پژوهشی، اهداف، فرضیات و پرسش ها، کاربرد نتایج تحقیق، اهمیت و ارزش تحقیق، و پیشینه آن نیز تشرح شده است.

1-1-1       شرح و بیان مساله پژوهشی

رخداد مسائل زیست محیطی و اتلاف منابع طبیعی از جمله علل ایجاد راهکارهای مدیریت ریسک و بحران محیط زیست هستند (موسوی و همکاران، 1391: 105). روند روزافزون تخریب منابع طبیعی در بسیاری از نقاط جهان، تهدیدی جدی برای بشریت محسوب می­ شود. بیابان زایی به عنوان یکی از مظاهر این تخریب، بسیاری از کشورهای درحال توسعه و توسعه­یافته را تحت تاثیر قرار داده، و پس از دو چالش تغییراقلیم و کمبود آب شیرین، به عنوان سومین چالش زیست محیطی قرن21 معرفی شده است (Hou´erou, 1996). براساس تحقیقات انجام یافته توسط فائو- یونپ (2001)، بیش از یکصد کشور جهان و بیش از 33 درصد از سطح اراضی زمین تحت تاثیر تخریب اراضی و بیابان زایی قرار دارند. همچنین در حدود 73 درصد از مراتع در مناطق خشک به همراه 47 درصد از اراضی کشاورزی دیم حاشیه مناطق خشک در معرض تخریب قرار دارند (زهتابیان و رفیعی امام: 1382: 121).

بیابان زایی کاهش توان اکولوژیکی و بیولوژیک زمین بوده که به صورت طبیعی و مصنوعی رخ می­دهد (اکبری و همکاران، 1390: 398). این پدیده در کشور ایران که دارای پتانسیل بالای بیابان زایی می­باشد از شدت بالایی برخوردار است. لذا مقابله با آن از اهم برنامه ­های منطقه­ای و ملی می­باشد. در این زمینه می­توان با ارائه راهکارها و روش های مدیریتی مناسب از شدت این پدیده کاست و یا از پیشروی آن جلوگیری به عمل آورد. در این راه شناخت فرایندهای بیابان زایی، عوامل به وجود آورنده و تشدید کننده آن و آگاهی از شدت و ضعف این فرایند، امری مهم و ضروری است که باید مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرد (زهتابیان و همکاران، 1387: 163).

در این راستا عوامل موثر بر پدیده بیابان­زای را می­توان به دو دسته عوامل طبیعی و انسانی تقسیم نمود. عوامل طبیعی موثر در بیابان زایی ریشه در تاریخ زمین­ شناسی یک منطقه داشته و از زمان خلقت، طبیعت را به صورت ذاتی دگرگون کرده است، خشکسالی­های پی در پی نیز این امر را تقویت می­كند. در دهه­های اخیر تحت تاثیر دخالت­های گسترده انسان در طبیعت، شتاب بیابان زایی نه تنها در این اراضی، بلکه در سایر بیومها افزایش یافته و جوامع را تحت تاثیر قرار داده است. مدیریت ضعیف زمین و افزایش جمعیت از جمله دیگر عوامل انسانی هستند که موجب بالارفتن سطح میزان آبیاری، برداشت نادرست و یا برداشت بیش از اندازه­ محصول و افزایش تعداد دام می­شوند. این وقایع زمین و خاک را دگرگون می­ کنند، منابع را کاهش می­ دهند و امکان بیابان زایی را بالا می­برند (Mainguet, 1991; Zhu and Chen, 1994; Wu, 2002; Luo, 2003; Qi et al., 2012: 37).

ژئومورفولوژی یک نقش اساسی در کنترل فرایندهای اکوسیستم بازی می­ کند و در عوض اکوسیستم نیز می ­تواند تاثیر عمیقی بر روی اشکال و فرایندهای ژئومورفیک داشته باشد (Penschler et al., 2007: 1). یک چالشی که برای مدت طولانی به صورت ایستا در ژئومورفولوژی وجود داشته این است که چگونه می­توان جریان ماده و انرژی و عملکرد آن در سطوح مختلف سازمان­های زمینی را تشریح نمود، و همچنین اینکه چگونه می­توان پویایی لندفرم­های ژئومورفیک که منتج شده از این فرایند هستند را پیش ­بینی کرد (Corenblit et al., 2011: 308). صرف نظر از فرایندهای درونی و بیرونی، عوارض ژئومورفیک و پویایی آنها می ­تواند جلوه منحصر به فردی از فرایندهای اکولوژیک و حتی تعامل بین عوامل اکولوژیکی و ژئومورفولوژیکی باشد. روند تحول و تکامل بیابان در حقیقت وابستگی بالایی به پسخوراندهای پیچیده­ بین اجزای بیولوژیک و فیزیکی موجود در آن دارد، که از بین آنها می­توان تعامل بین فرم و فرایندهای ژئومورفیک و پوشش گیاهی را به عنوان یک عامل مهم نام برد. بطوریکه روند تحول بیابان را می­توان با بهره گرفتن از تعیین نقش مجزا و مشترک عوامل اکوژئومورفولوژیکی و تعامل بین آنها و مدل­سازی ارت

شکل2-1) مدلی از مقطع عرضی روسازی ماندگار [2]
روش طراحی روسازی های ماندگار یا با عمر بالا به استراتژی متفاوتی از كارهایی كه معمولاً در گذشته انجام می شد، نیاز دارد. طراحی مكانیستیك-تجربی باید بر روابط بین مشاهدات عملكردی روسازی ، مقیاسی از ترافیک موجود، بعضی شاخص های عمده در كیفیت مصالح مانند ضرایب سازه ای و ضخامت لایه ها تكیه كند. در یک سطح از كیفیت مصالح، ضخامت روسازی با افزایش ترافیك، افزایش می یابد. اگرچه این نكته وجود دارد كه روسازی با ضخامت بیشتر، برای بارهای سنگین مورد انتظار مناسب است و هرضخامت روسازی اضافی در مقطع عرضی روكش های معمولی، هزینه های غیر ضروری به همراه دارد. از دیدگاه اقتصادی غیر معقول است كه از منابع برگشت ناپذیر استفاده بیش از حد شود.[2]
2-3) فواید روسازی ماندگار از زبان متخصصین و اعضای انجمنهای آسفالت در دنیا
New comb می گوید: یكی از فواید روسازی ماندگار هزینه چرخه عمر پایین تر آن است. روسازی ماندگار هزینه چرخه عمر پایین تری نسبت به روسازی های آسفالتی معمولی یا روسازی های بتنی دارد. [16]
Mark Buncher ، رئیس انجمن مهندسی در انستیتو آسفالت، در این زمینه می گوید: «ساخت روسازی ماندگار ممكن است مختصراً هزینه اولیه بالاتری در برابر یک روسازی انعطاف پذیر معمولی داشته باشد، اما هنوز هزینه اولیه پایین تری نسبت به ساخت روسازی بتنی (PCC) دارد. بدون بازسازی سیستم روسازی و تنها تعویض دوره ای رویه راه، یک روسازی ماندگار در مقایسه با روسازی بتنی ارزش خالص كنونی پایین تری در آنالیز چرخه عمر دارد. »[16]
علاوه بر این، تعمیرات رویه مخلوط آسفالتی گرم سریعتر از هر گزینه ای است. طبق گزارشات Huddleston : « شما می توانید تنها در یک پروژه شبانه آسفالت را كنده و جایگزین كنید. در مقایسه، بازسازی اساس می تواند سالها طول بكشد. نظریه طراحی روسازی برای 20 سال و سپس نوسازی آن به طور كامل یک نظریه است كه از عمر مفید آن استفاده نمی کند. ما یک تكنولوژی برای انجام بهترین كار داریم. »[16]
در انجمن روسازی آسفالتی ایلی نویز (IAPA) ، Marvin Traylor ، رئیس تحقیق و مهندسی بسیار علاقه مند به روسازی ماندگار است. وی می گوید:« فواید روسازی ماندگار این است كه می توان از بالا از آن مراقبت كرد . شما وصله های عمقی ندارید و مانعی ندارید كه برای چندین هفته ترافیک را مختل كند. شما هرگز نباید خطوط مسیر را در ساعات ازدحام قطع كنید. شما می توانید رویه را در شب خارج كنید و یک سطح جدید روی آن قرار دهید و دوباره آن مسیر را باز كنید. دیگر در مناطق شهری برای بازسازی مسیر تنگراه های ترسناك را نداریم. ترافیک را منحرف نمی كنید و هزینه های شما كاهش می یابد زیرا شما به آسانی 2 اینچ را بر می دارید و 2 اینچ رویه روی آن قرار می دهید.» [16]
در ایلی نویز، Traylor گزارش می دهد که: یک نیروی كار از انجمن حمل و نقل و انجمن روسازی آسفالتی ایلی نویز با یكدیگر كار می كنند تا یک پروسه طراحی روسازی آسفالتی با عمر بالا را توسعه دهند. كمیته خصوصیات و مقطع عرضی را برای روسازی آسفالتی مخلوط گرم با عمر بالا را ارائه داده و صنعتی در ایلی نویز داوطلب قرارداد شده تا تکنولوژی وتوانایی اش را برای این کار ثابت كند. [16]
Traylor می گوید: استفاده از روسازی ماندگار برای ترمیم روسازی های بتنی قدیمی بسیار مناسب می باشد. او می گوید بیشتر درآمد DOT در ایلی نویز برای بازسازی و ترمیم خرج می شود نه برای روسازی جدید. با نظریه روسازی ماندگار نه تنها نیاز به ساخت جدید نیست، بلكه نیاز به بازسازی را نیز محدود می كند، زیرا روسازی بتنی را خرد کرده و به عنوان اساس سنگدانه ای استفاده می كند و روسازی تمام آسفالت را روی آن قرار می دهد. شما با یک مخلوط قوی در پایین شروع می كنید، سنگدانه های مناسب برای جلوگیری ازعریان شدگی را انتخاب می کنید و بالای آن یک SMA قرار می دهید. [16]
2-4) فواید روسازی ماندگار
فواید این روسازی ها به صورت خلاصه آورده شده است. [1]

• طول عمر بالا که به بیش از 50 سال نیز می رسد
• مقاومت بسیار بالا در برابر شیارشدگی
• کنترل ترک خستگی به علت ضخامت زیاد
• محدود کردن تغییر شکل تنها در لایه بالایی روسازی
• هزینه چرخه عمر پایین تر نسبت به سایر روسازی های موجود
• عدم نیاز به بازسازی کامل و ترمیم های با هزینه بالا به علت عملکرد خوب
• عدم وقوع خرابی در لایه های میانی و اساس آسفالتی در صورت ساخت صحیح
• نیاز به رویه مجدد در بازه های چندین ساله زمانی مثلا 20 ساله
• عدم وجود وصله های عمقی یا سایر مرمت هایی که برای چندین هفته ترافیک را مختل می کند
• نیاز به بستن مسیرها برای ترمیم نیست و می توان روکش مجدد را در شب یا در ساعات غیر اوج نیز انجام داد تا برای وسایل نقلیه عبوری
• 
•  مشکل ایجاد نشده و مسیرهای اطراف نیز دچار ترافیک شدید نشود.
• روشی مناسب برای روسازیهای بتنی که نیاز به بازسازی دارد.

وقتی روسازی های بتنی به پایان عمر مفیدشان می رسند، آنها باید تحت بازسازی های گران و زمانبر قرار گرفته و یا به طور كامل خارج شده و دوباره بازسازی شوند. این فرایندها منابع طبیعی گرانبها را تلف می كند و به علاوه حمل و نقل عمومی را دچار ناسازگاری می كند.
استفاده از روسازی ماندگار در این مورد یک پروسه جایگزینی است كه Rubblization نامیده می شود. وقتی روسازی بتنی در محل ترك می خورد، خرد می شود و به عنوان اساس روسازی جدید استفاده می شود.
علاوه بر فواید زیست محیطی، صرفه جویی مالی نیز مهم است. پروسه Rubblization خیلی سریعتر از گزینه خارج و جایگزین كردن است. همچنین می توان ترافیک را از یک خط بدون نیاز به منحرف كردن ترافیک به یک مسیر دیگر عبور داد.

• یک سطح رانندگی ایمن و صاف فراهم می كند.

جاده ی آسفالتی صاف تماس مناسب تر چرخ وسایل نقلیه با جاده را خواهد داشت که امنیت بیشتری برای وسیله نقلیه خواهد داشت. یكی از انواع رویه آسفالتی به عنوان سنگدانه های اصطكاكی با دانه بندی باز شناخته می شود كه اجازه می دهد آب باران از لایه رویه زهكشی شود و از اطراف خارج شود.

• کاهش صدا در جاده در هنگام عبور وسایل نقلیه

مطالعات نشان می دهد كه خصوصیات كاهش صدای آسفالت برای سالهای زیادی باقی می ماند . كاهش صدا از 3 تا 10 dB رایج است . كاهش صدا حدود 3dB مثل این است كه مسافت دو برابر را طی كند یا ترافیک تا حدود 50 درصد كاهش یابد.

• به علت تكنیكهای بازیافتی سازگار با محیط است.
• تكنولوژی و دانش ساخت آن اثبات شده است.
• همواری و حفظ منابع طبیعی وسوخت

مطالعات در یک آزمایش روسازی در Nevada نشان می دهد كه رانندگی در سطوح صافتر می تواند مصرف سوخت را حدود 5/4 تا 5 درصد كاهش دهد. همچنین به دلیل عدم نیاز به ساخت دوباره در استفاده از مصالح نیز صرفه جویی می شود.
وقتی كامیونها روی سطوح ناهموار رانندگی می كنند، پرش چرخها و سنگینی وارده تاثیرات بدی بر روسازی دارد. بعضی متخصصین تخمین می زنند كه 25 درصد افزایش در همواری راه،   9 تا 10 درصد افزایش عمر روسازی را نتیجه می دهد.
 
2-5)روش مكانیستیك- تجربی
اکثر پروسه های طراحی روسازی، هر لایه روسازی را برای توصیف خصوصیات مربوط به خستگی، شیارشدگی و ترك های حرارتی آن لایه در نظر نمی گیرند. از آنجایی كه هر لایه نقش مربوط به خود را درعملكرد روسازی بازی می كند، روشی جدید برای طراحی سازه ای نیاز است كه هر لایه روسازی را برای انواع خرابی های ذکر شده آنالیزكند، كه روش مكانیستیك-تجربی این كار را انجام می دهد. این روش برای روسازی آسفالتی از سال 1960 آغاز شد و در سال های 1980تا1990به پیشرفت های وسیعتری رسید.
طراحی مكانیستیک برای روسازی همانند سایر طراحی های مهندسی است كه برای پل ها، سدها و ساختمان ها استفاده می شود. اصول فیزیكی برای تعیین عكس العمل روسازی بر اثر بارگذاری استفاده می شود و با دانستن نقاط بحرانی در سازه روسازی، می توان سازه ای مقاوم را در برابر انواع مشخص گسیختگی یا خرابی با انتخاب صحیح مصالح وضخامت مناسب لایه ها، طراحی نمود . [16]
روش مکانیستیک – تجربی بر اساس دو پارامتر اندازه گیری می شود:
1 – کرنش فشاری قائم
2 – کرنش کششی افقی
روش مکانیستیک – تجربی روش کاملی است و دو خرابی عمده و مهم را در نظر می گیرد.
1 – ترک های خستگی در لایه آسفالتی
2 –شیار شدگی ( Rutting )
شکل 2-2) علت وقوع ترک خستگی و شیارشدگی [16]