فصل اول: كلیات ‌تحقیق

مقدمه…………………………………… 3

بیان مسئله…………………………………… 4

اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………. 6

اهداف تحقیق……………………………………. 7

چارچوب نظری تحقیق……………………………………. 7

مدل تحلیلی تحقیق……………………………………. 8

فرضیه های تحقیق…………………………………..11

قلمرو تحقیق……………………………………. 12

محدودیت تحقیق……………………………………. 13

تعریف مفهومی متغیرها …………………………………..13

تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق……………………………………. 14

فصل دوم: ادبیات تحقیق  

بخش اول : تفکر استراتژیک………………………………………. 17

مقدمه…………………………………… 17

تعریف تفکر استراتژیک…………………………………..18

مدلی برای آموزش استراتژیک………………………………………… 19

عناصر تفكر استراتژیك………………………………………… 23

تفکر استراتژیک خاستگاه برنامه ریزی استراتژیک……………….. 24

تعریف برنامه ریزی استراتژیک………………………………………. 24

فرایند برنامه ریزی استراتژیک………………………………….. 25

خصوصیات و فواید برنامه ریزی استراتژیک…………………….. 26

اجزاء مورد نیاز جهت برنامه ریزی استراتژیک…………………… 27

ابزارهای برنامه ریزی استراتژیک………………………………………. 28

تفکر و برنامه ریزی استراتژیک………………………………………. 28

تفکراستراتژیک در مقابل برنامه ریزی استراتژیک…………………. 30

وابستگی و هم ترازی اساسی……………………………………. 32

برخی کمبودها و محدودیتهای تفکر و برنامه ریزی استراتژیک……………. 33

یک راه کار مناسب جهت عملکرد بهتر…………………………………… 34

برنامه ریزی استراتژیک طی زمان های متمادی در قالب تفکر استراتژیک تکامل یافته است…….. 34

برنامه ریزی استراتژیک یک تفاوت اساسی را به وجود می آورد…….. 35

چارچوب رابیک کیوب   مدلی از برنامه ریزی استراتژیک با محوریت تفکر استراتژیک…… 36

آیا تفکر استراتژیک با برنامه ریزی استراتژیک سازگار است؟…………. 37

دلایل اهمیت برنامه ریزی و تفکر استراتژیک جهت کاربرد مکملی باهمدیگر………. 39

فاکتورهای اساسی موفقیت دربرنامه ریزی و تفکر استراتژیک و به کارگیری آنها …….40

بازنگری درباره مدیریت استراتژیک جدید……………………………………. 41

جایگاه خلاقیّت و شهود در تفکر استراتژیک………………………………………. 42

خلاقیت استراتژیک………………………………….. 43

انواع تفکر و متفکران………………………………….. 46

تفکر خلاقانه و آنالیزگرا…………………………………..48

خلاقیت یک عامل کلیدی در شکل گیری استراتژی می باشد……………………. 51

تفکر شهودی و نقش و اثرات آن در تفکر استراتژیک…………………………. 51

راهکارهای شهودی کلاسیک می باشند………………………………….. 55

تفکر استراتژیک بستر توسعه استراتژیک منابع انسانی در سده 21……… 56

تعریف توسعه استراتژیک منابع انسانی……………………………………. 57

مفهوم توسعه استراتژیک منابع انسانی و کاربردآن……………………. 58

فرضیات و فلسفه توسعه استراتژیک منابع انسانی…………………….. 59

رابطه بین برنامه های کسب وکار، برنامه های منابع انسانی و توسعه منابع انسانی…… 59

تفاوتهای بین آموزش سنتی و توسعه استراتژیک منابع انسانی…………….. 61

خصوصیات توسعه استراتژیک منابع انسانی…………………………………… 61

ارتباط دهی توسعه منابع انسانی واستراتژی……………………………………. 62

نقش فرهنگ سازمانی در توسعه تفکر استراتژیک……………………………. 63

فرهنگ و مكاتب فرهنگی مدیریت استراتژیك………………………………….. 64

ضرورت ارتباط بین استراتژی و فرهنگ و ساختار……………………………. 67

فرهنگ سازمانی و تفكر استراتژیك………………………………….. 68

تاثیر فرهنگ بر روی الگوهای شناختی………………………………….. 69

ساخت فرهنگی كه مشوق تفكر استراتژیک باشد………………………….. 69

بخش دوم: مزیت رقابتی……………………………………. 71

مقدمه………………………………….. 71

مزیت رقابتی و منشأ آن……………………………………. 72

 

 

انواع مزیت رقابتی……………………………………. 80

جایگاه و مدل رقابتی…………………………………… 87

اساس ماهیت رقابت………………………………….. 88

منابع یک سازمان یا شرکت چه چیزهایی می باشد؟…………….. 89

کاربرد فناوری اطلاعات در ایجاد مزیت رقابتی………………….. 91

مزیت رقابتی پایدار در بازارهای اینترنتی…………………………. 92

روش های شناسایی عوامل راهبردی در ایجاد مزیت رقابتی………..98

روش های شناسایی عوامل داخلی راهبردی………………………….. 99

الف:رویکرد زنجیره ارزش………………………………….. 99

ب)رویکرد وظیفه ای………………………………….. 99

دلیل توجه به منابع انسانی به عنوان عاملی برای مزیت رقابتی………. 100

کسب مزیت رقابتی با ایجاد سازمان یادگیرنده…………………….. 106

بانک،بازاریابی و مزیت رقابتی……………………………………. 108

بر 5 نیروی موثر بر رقابت در صنعت بانکداری…………… 111

بخش سوم: تاثیرتفکر استراتژیک بر مزیت رقابتی…………………. 114

مقدمه…………………………………… 114

چشم انداز سیستمی و مزیت رقابتی……………………………………. 114

فرضیه های محرک(فرضیه محور بودن)و مزیت رقابتی…………… 114

تمرکز بر قصد(نیت)و مزیت رقابتی……………………………………. 115

بخش چهارم: پیشینه تحقیق……………………………………. 115

الف) تحقیقات انجام شده در خارج از کشور…………………………………… 115

ب) تحقیقات انجام شده در داخل کشور……………………………………115

فصل سوم: روش تحقیق  

روش تحقیق……………………………………. 118

جامعه و نمونه آماری……………………………………. 119

ابزار جمع آوری اطلاعات…………………………………….. 119

مقیاسهای پرسشنامه…………………………………… 122

روایی و پایایی ابزار جمع آوری اطلاعات…………………………………….. 122

روش تجزیه و تحلیل داده های آماری……………………………………. 124

بررسی نرمال بودن داده ها………………………………….. 124

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری اطلاعات   

مقدمه…………………………………… 127

بخش اول………………………………….. 128

توصیف آماری سؤالات پرسشنامه………………………………….. 128

بخش دوم………………………………….. 133

تجزیه و تحلیل استباطی داده های آماری( آزمون آماری فرضیه های تحقیق)……. 133

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها                                                                                                          

مقدمه…………………………………… 199

بحث و نتیجه گیری……………………………………. 199

پیشنهادها …………………………………..201

منابع و مآخذ                                                                                                                                    

Abstract…………………………………..

پیوست ها …………………………………..220

چکیده:

تفکر استراتژیک مهم دیدن چیزی است که که دیگران نمی بینند،کشف یک نیاز نهفته به معنای کشف یک فرصت جدید است و این مفهوم اساس نوآوری در کسب وکار به شمار می آید.منافع اصلی یک نوآوری به کسی تعلق دارد که نیازهای نهفته در محیط را زودتر از دیگران کشف کند و بهتر از دیگران به آن پاسخ گوید.تفکر استراتژیک عبارت است از: استفاده از چهارچوبهای مختلف ذهنی،که هنوز بسیاری از آنها برای بررسی و تحلیل و در نهایت تصمیم گیری موقعیتهای استراتژیک ناشناخته اند.جهان امروزی دنیای کسب و کار و تغییر است. با بررسی متون مدیریتی، می توان گرایش عمومی به تغییر مستمر را مشاهده کرد. تغییر مستمر نشانه بارز قرون بیست و بیست و یک می باشد. آلوین تافلر این روند را مرگ ثبات لقب داده است و آن را با شوک آینده در ارتباط می داند. لازمه بقاء در کسب و کار امروزی داشتن چیزی برای ارائه یا همان مزیت رقابتی است. دنیای رقابت بی رحم است و هرکس که نتواند در کمترین زمان ممکن خود را با روند تحولات سازگار نماید محکوم به فنا در محیط رقابتی امروز می باشد. اینچنین اموری، مورگان، نظریه پرداز معروف را به بحث در مورد چگونگی ایجاد و توسعه مزیتهای رقابتی جدید در کسب و کار، وا داشته است. در حالت کلی می توان گفت، مزیت رقابتی عامل بقاء و در مرحله بعدی موفقیت می باشد. تفکر استراتژیک نیز کلید دستیابی به مزیت رقابتی است.

هدف اصلی این تحقیق، بررسی میزان تفکر استراتژیک مدیران بانک تجارت و تاثیر آن بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی (منبع محور) در بانک تجارت می باشد. مدلی که در این تحقیق از آن استفاده شد مدلی ترکیبی می باشد که از ترکیب دو مدل براساس نظریات جین لیدکا و مایکل پورتر می باشد که بر پایه آن سعی گردیده که میزان تفکر استراتژیک مدیران ارشد و تاثیر آن را بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی(منبع محور) در بانک تجارت سنجیده شود. روش تحقیق حاضر از نظر روش ،پیمایشی واز حیث هدف، کاربردی می‌باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر مدیران ارشد بانك تجارت می باشد که تعداد آنها 46 نفر است .از 46 نفر حاضر 3نفر امکان جوابگویی نداشتندو بخاطر این وضعیت جامعه آماری 43 نفر می باشد، با توجه به محدود بودن حجم جامعه آماری ، کل جامعه آماری به عنوان جامعه مورد بررسی در نظر گرفته شده است. جهت جمع آوری اطلاعات از دو پرسشنامه تفکر استراتژیک و مزیت رقابتی(منبع محور) استفاده شد. در این تحقیق برای تعیین روایی ابزار جمع آوری اطلاعات از روایی نمادی یا صوری استفاده گردید. برای آزمون پایایی پرسشنامه از آزمون آلفای كرونباخ استفاده شده است. براساس این روش با یک مطالعه مقدماتی روی 30 كارمند در حوزه جامعه مورد بررسی و با بهره گرفتن از نرم افزار آماری spss میزان پایایی سؤالات تفكر استراتژیک و عوامل ایجاد كننده مزیت رقابتی (منبع محور) بترتیب 867/0 و 933/0 بدست آمد. برای آزمون تاثیر هر متغیر مستقل بر متغیر وابسته این فرضیه ­ها از آزمون رگرسیون استفاده شده است. نتایج حاصل بیانگر آن است كه اغلب ابعاد تفکر استراتژیک بر روی برخی از ابعاد عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی(منبع محور) در بانک تجارت تأثیر مثبت داشتند.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

در محیطی كه ویژگی آن، پیچیدگی و تغییر مستمر است، گفته می شود كه ظرفیت نوآوری و تفكراستراتژیک واگرا، بسیار بیشتر از برنامه‌ریزی استراتژیک محافظه كارانه و همگرا، به عنوان هسته مركزی خلق مزیت رقابتی به حساب می آیند. اما به نظر می رسد هم تفكر استراتژیک و هم برنامه ریزی استراتژیک هر دو نیاز امروزی سازمانها باشند. باوجود محیط غیر قابل پیش بینی و به شدت پیچیده و رقابتی، ظرفیت تفكر استراتژیک خلاقانه و واگرا در سطوح چندگانه سازمانی، به عنوان هسته مركزی خلق و حفظ مزیت رقابتی،حساب می آید(Lietdka,1998,p.32). تفكراستراتژیک فرایندی خلاقانه و واگرا بوده و با چشمانداز و دورنمای طراحی شده توسط رهبران سازمان مرتبط است این امرمستلزم فراتر رفتن اندیشه مدیران از عملیات روزمره باهدف تمركز برقصد ونیت استراتژیک بلند مدت مورد نظر برای كسب و كار است تفكراستراتژیک فعالیتهایی چون گردآوری اطلاعات، تحلیل و بحث وتبادل نظر در خصوص شرایط حاكم بر سازمان و درشركتهای دارای فعالیتهای متنوع، پاسخگویی به سؤالات اساسی در مورد پورتفوی سازمان راشامل میشود، آبراهام لینکلن تفكراستراتژیک راشناسایی استراتژیهای قابل اطمینان ویا مدلهای كسب وكاری میداند كه به خلق ارزش برای مشتری منجرشوند او معتقد است جستجو برای یافتن گزینه های استراتژیک مناسب، كه معمولاًبه عنوان بخشی از فرایند مدیریت استراتژیک انجام میگیرد، درواقع نتیجه عملی تفكراستراتژیک است، (مشبکی و خزاعی ،1387، 106-107). از زمان آدام اسمیت که تئوری مزیت مطلق رامطرح کرد، اقتصاددان ان تمایل پیدا کردند تاعوامل مؤثر برعملکرد صنعت داخلی رابررسی کنند بعد ازآدام اسمیت، ریکاردو تئوری مزیت نسبی را ارائه کرد . دیوید ریكاردو این دیدگاه را اصلاح كرد و مقوله‌ای را كه به “مزیت نسبی معروف شده مطرح كرد. منظور دیوید ریكاردو آن بود كه عوامل بازار، منابع كشور را به صنایعی سوق می دهند كه كشور در آنها بیشترین بهره‌وری نسبی را داشته باشد. یعنی كشور ممكن است كالایی را وارد كند كه خودش می تواند با هزینه كم تولید كند، ولی در تولید كالای دیگری بهره‌ورتر باشد در تئوری ریكاردو، تجارت، مبتنی بر تفاوت بهره‌‌وری نیروی كار در كشورهای مختلف بود. وی این موضوع را به تفاوتهای تشریح نشده در فضای حاكم بر كشورهای مختلف در زمینة صنایع گوناگون ارتباط میداد. ریكاردو مسیر درستی را انتخاب كرده بود ولی مفروضاتش به صنایع متكی بر منابع، كه عمدتاً از كارگر ساده و نیمه‌ماهر استفاده می‌كردند (و در قرنهای هیجدهم و نوزدهم اهمیت اصلی را داشتند) مربوط می‌شد وجه غالب در تئوری “مزیت نسبی” مبتنی بر مطالعات هكشرو اوهلین و این فرض است كه ملل مختلف از تكنولوژی معادلی برخوردارند و تفاوت آنها از فراوانی عوامل تولید، از قبیل زمین، نیروی كار، منابع طبیعی و سرمایه، ناشی می شوداین عوامل داده‌های اولیه برای تولید هستند. كشورها مزیت نسبی متكی بر منابع را در صنایعی به دست می‌آورند كه در آنها از منابعی كه در آن كشورها فراوان است بیشترین استفاده را به عمل می‌آورند. آنها این كالاها را صادر میكنند و كالاهایی را كه در آنها مزیت نسبی ندارند وارد میكنند. برای مثال، كشورهای برخوردار از نیروی كار فراوان و ارزان، مثل كره جنوبی، كالاهای كاربر از قبیل تجهیزات الكترونیكی را صادر می‌كنند و كشورهای برخوردار از منابع اولیة فراوان و زمینهای گستردة قابل كشت، محصولات مبتنی بر آنها را صادر می‌كنند. سوئد در صنعت فولاد بدین دلیل پیشرفته است كه ذخایر قابل توجهی با كمترین ناخالصی دارد و همین موجب میشود كه محصول مرغوب تولید كند(حسینی و پناهی ،1386،153-151).

2-1- بیان مسئله

امروزه در محیط بی ثبات صنعت بانکداری کنونی، داشتن پیشنهادی جدید که هم مورد توجه مشتریان باشد و نیز ایجاد درآمد زایی نماید و هم موجب تمایز یک بانک از بانکی دیگر شود بسیار مهم و حیاتی می باشد.بانکهایی با سابقه تاریخی ،مثل بانک تجارت جمهوری اسلامی ایران،از بعد رقابتی با چندین مساله مواجه می باشند:که از آنها دو بعد بیشتر حائز اهمیت است.مساله اول ورود رقبای جدید و تازه وارد به میدان رقابت است که در طی دهه اخیر شاهد حضور بانکهای خصوصی به میدان رقابت که هریک با توانائیهای خاص خود پا به میدان رقابت نهاده اند و مساله دوم بحث رقابت جهانی است، همانطور که شاهد هستیم دنیای کنونی رو به ایجاد یک دهکده جهانی گذارده است که این مساله سبب می شود پای بانکهای خارجی رابه محیط کشورهای دیگر باز نماید.بانکهای ایرانی مثل بانک تجارت که یکی از بانکهای با سابقه درخشان و پربار در امر بانکداری می باشد جهت ادامه راه بصورت استوارتر در این محیط پیچیده می بایست مزیتهای رقابتی برای خود ایجاد و از عوامل مهم تحکیم این مزیتهای رقابتی بهره گیرد.

موارد بسیاری در عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی موثر می باشد که در تحقیق حاضر سعی گردیده است تاثیر تفکر استراتژیک مدیران بر این امر مورد بررسی قرار گیرد . تفکر استراتژیک داشتن، نگرش متفاوت و متمایز از نگرش سایر افراد صنعت نسبت به پدیده ها و اتفاقات و جریانات حادث شده در جامعه و صنعت می باشد که این امر سبب می گردد متفکر استراتژیک قادر به درک فرصتهای بالقوه محیطی باشد که سایر رقبا حاضر در صنعت از دیدن آنها عاجزند.داشتن تفکر استراتژیک در مدیران عالی سازمان و کارکنان رده بالای سازمان جهت متمایز سازی و ایجاد یک مزیت رقابتی به نظر امری ضروری و حیاتی است،بدین معنا که اگر در این محیط پیچیده کنونی که تغییرات و تحولات آن بیش از گذشته سریع،ناگهانی و خلق الساعه می باشد،اگر به این عناصر اصلی، بانک یا سازمانی، صاحب این سلاح گرانمایه نباشند آن سازمان در رقابت با سایر رقبا محکوم به فنا می باشد. در صنایع کلیدی کشور ما،مثل صنعت بانکداری ،که شاهرگ و نبض اقتصادی کشور عزیز ما ایران می باشد، مدیران عالی بانکها و از شاخص ترین آنها مدیران ارشد بانک تجارت دارای عملکرد خوبی می باشند اما جهت بهبود و افزایش عملکرد و بهره وری شان می بایست آنان را به یک سلاح بسیار قوی مثل تفکر استراتژیک آشنا کرد که آن هم مستلزم درگیری شان با یکسری از موضوعات مثل:داشتن چشم انداز سیستمی،هوشمندی در استفاده از فرصتها،تمرکز بر قصد و تفکر فرضیه محور می باشد.

برای بررسی میزان تفکر استراتژیک مدیران ارشد و تاثیر آن بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی در بانک تجارت تفکر استراتژیک بر اساس نظریه لیدکا در پنج بعد:

1- چشم انداز سیستمی: که نشانگر هدف مشترک، ارزشهای مشترک از جهت دیگر نگرش سیستمی داشتن می باشد. یک متفکر استراتژیک باید همواره الگویی از عوامل خلق ارزش از ابتدا تا انتهادر ذهن داشته باشد و تعامل بین این زنجیره عوامل را به درستی درک نماید.(غفاریان و کیانی،75،1387)

2- تمرکز بر قصد(نیت): قصد یا نیت استراتژیک که برای اولین بار توسط گری همل و پاراهالاد ابداع گردید جهت اشاره بر جاه طلبی استراتژیک می باشد.(همل و پاراهالاد،148،1387)

3- فرصت طلبی هوشمند: دراین بعد عواملی مثل توجه به فرصتهای خارجی،درک محیط داخلی و خارجی و سازگاری با ابهام و پیچیدگی و یکسری دیگر از شاخصها سرکار دارد.

4- تفکر در زمان: در این امر تفکر استراتژیک می بایست بصورت لحظه ای توجه به الگوهای سازمان های گوناگون و ارتباط با گذسته و حال و آینده و بهره گیری از وقایع گذشته می باشد.

5- تفکر فرضیه محور: این بعد دلالت بر ایجاد چندین فرضیه خوب و همچنین ارزیابی اثربخشی آنها در مورد وقایع و پدیده ها بصورت خلق الساعه دارد (مشبکی و خزاعی،112،1387).

و عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی بر اساس نظریه پورتر در چهار بعد ؛

1- شایستگیهای منحصربه فرد: در این بعد از شایستگیهای منحصربه فرد اشاره به عواملی دارد که موجب تمییز سازمان از دیگر سازمان های موجود در صنعت می گردد. (هکس و مجلوف،113،1387)

2- پایداری : پایداری مزیت رقابتی بستگی به عوامل گوناگونی دارد،برخی از عوامل پایداری مثل :قابلیت رقبای بالقوه و بالفعل و رقابت ناپذیری مزیت رقابتی و پویایی محیط می باشد.(خدا دادحسینی وعزیزی،1385، 82)

3- قابلیت حفظ(نگهداری): در این بعد از ایجاد مزیت رقابتی (نگداری)بستگی به توان مقاومتی سازمان ،انتقال پذیری و قابلیت تناسب: یعنی این که متنفع واقعی چه کسی است؟،مطرح می گردد(Sadler,2003).

4- فرصت شناسی/وقت شناسی:مزیت رقابتی می بایست در زمان و فرصت مناسب ایجاد گردد و این مزیت رقابتی از شرایط مثل هزینه کمتر نسبت به ارزش تولیدی داشته باشد.تعریف گردیده است.(هکس و مجلوف،1387،13)

تعریف گردیده است. بطور کلی تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به سوال زیر است:

میزان استراتژیک فکر کردن مدیران عالی بانک تجارت در چه حدی است؟ و تفکر استراتژیک مدیران بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی در بانک تجارت چه تاثیری دارد؟