پیشگفتار. 14

بیان مسأله. 15

پیشینه‌تحقیق.. 15

اهمیّت تحقیق.. 16

اهداف تحقیق.. 16

پرسش‌های تحقیق.. 16

فرضیات تحقیق.. 17

روش تحقیق.. 17

فصل 1-تعاریف و کلیات… 18

درآمد 19

1-1-تاریخچه تصوف و عرفان. 19

1-2-تفاوت تصوف و عرفان. 20

1-2-1- شریعت ، طریقت ، حقیقت.. 21

1-2-2- بررسی روند تصوف و عرفان از قرن دوم تا پنجم هجری  21

1-2-3- تصوف و عرفان در قرن سوم هجری.. 21

1-2-4- تصوف و عرفان در قرن چهارم هجری.. 22

1-2-5- تصوف و عرفان در قرن پنجم هجری.. 22

1-2-6- تصوف و عرفان در قرن ششم.. 23

1-2-7- تصوف و عرفان در قرن هفتم.. 23

1-2-8- تصوف و عرفان در قرن هشتم.. 24

1-2-9- تصوف و عرفان در قرن نهم.. 24

1-2-10- تصوف و عرفان در قرن دهم.. 24

فصل 2 – زندگی و آثار ملا محسن فیض کاشانی.. 26

2-1- شرح زندگی.. 27

2-2- مشایخ و اساتید فیض…. 28

2-3- آثار فیض…. 29

2-4- ویژگی‌های فکری فیض…. 30

2-4-1- توجه به علم و عقل.. 30

2-4-2- مبارزه با نفاق، ریا و تظاهر گرایی.. 32

2-4-3-  بیزاری از عیب جویی.. 33

2-4-4- بیزاری جستن از خودبینی و گمان بد.. 35

2-4-5- تنفر از غرور و تکبر.. 36

2-4-6- مبارزه با حسادت.. 37

2-4-7- تنفر و انزجار از ریاست طلبی.. 38

2-4-8-  بی ارزش شمردن دنیامداری.. 38

2-5- ویژگی‌های شخصیتی فیض…. 39

فصل3-مبانی عرفانی دیوان فیض کاشانی.. 4140

3-1- مقامات عرفانی.. 41

3-1-1- توبه.. 41

3-1-2- ورع.. 43

3-1-4- فقر.. 45

3-1-5- صبر.. 46

3-1-6- توکل.. 48

3-1-7- رضا.. 49

3-2- حالات عرفانی.. 50

3-2-1- مراقبه.. 50

3-2-2- محبت.. 51

3-2-3- خوف.. 53

3-2-4- رجا.. 54

3-2-5- شوق.. 55

3-2-6- اُنس.. 57

3-2-7- اطمینان.. 58

 

3-2-8- مشاهده.. 59

3-2-9-  یقین.. 60

3-3- سایر مفاهیم عرفانی.. 61

3-3-1- عشق از دیدگاه فیض…. 61

3-3-1-1- عشق حقیقی.. 63

3-3-1-2- عشق مجازی.. 63

3-3-1-3- عشق و عبادت.. 64

3-3-2-  پیر عشق.. 65

3-3-3- غیرت عشق.. 67

3-3-4- عقل و عشق.. 68

3-3-5- عشق، رنج و اندوه 70

3-3-6- عشق و حیات.. 70

3-3-7- عشق و آتش… 73

3-3-8- جرأت در عشق.. 77

3-3-9- عشق و ملامت.. 78

3-3-10- ثبات قدم در عشق.. 78

3-3-11- شیرینی و حلاوت عشق.. 79

3-3-12- تقابل عقل و عشق.. 80

3-3-13- تفاوت زاهد و عاشق.. 82

3-3-14- عشق طبیب عاشق.. 83

3-3-15- اتحاد عشق و عاشق و معشوق.. 84

3-4- وصال. 85

3-5- فراق.. 88

3-6-  جان.. 90

3-7- دل.. 91

3-8- تجلی.. 92

3-9- شکر.. 94

3-10- سیر صعودی.. 95

3-11- وحدت وجود.. 97

نتیجه. 100

کتاب‌نامه. 101
چکیده

پژوهش حاضر به منظور بررسی جلوه‌های عرفان در دیوان فیض کاشانی به انجام رسیده است. در عصر صفویه به علت تغییر اساسی که در مذهب و نوع گرایش به وجود آمد، عرفان شیعی جایگزین عرفان اهل سنت شد ؛ عارفان بزرگ غالباً از میان اهل علم و فقها بر خاستند. تفاوت عمده‌ی عرفان این عصر با اعصار پیشین در آن بود که به جنبه‌های اجتماعی بسیار تاکید شده است. عارفان تلاش کرده‌اند با طرح مسائلی خاص زمینه‌ی تحول و تکامل کل اجتماع را فراهم کنند. به علاوه این عرفان با مسائل اخلاقی به شدت آمیخته شده به گونه‌ای که در بسیاری از مواقع تعیین مرز دقیق اخلاق و عرفان غیر ممکن است. فیض کاشانی در اشعار خود با گرایش عمیق به مبانی اعتقادی مذهب تشیع به صورت آگاهانه یا نا خودآگاه بسیاری از مسائل عرفانی را مطرح کرده است .در این پژوهش که به شیوه‌ی قیاسی – استقرایی است نگارنده، اطلاعات خود را جمع آوری کرده و با   بهره گیری از فنون تحلیل محتوا از نوع کیفی نتایج خود را ارائه داده است، پس از استخراج اندیشه‌های عارفانه و طبقه بندی در دسته‌ های مشخص نوع و شکل عرفان فیض تبیین شده است .اهمیت موضوع در آن است که نشان می‌دهد فقیه و مفسری بزرگ همچون فیض کاشانی به اندیشه‌های عرفانی اهتمام داشته است و با ظرافت خاص مهم‌ترین مسائل عارفانه را با ریز بینی و احاطه بر جنبه‌های معنایی گوناگون آن مطرح کرده است و زمینه‌ی همگامی عرفان و فقه را در عصر صفویه فراهم ساخته است .

پیشگفتار  

عرفان و مبانی عرفانی صرف نظر از این که یکی از موضوعات مهم تحقیق در دوران مختلف تاریخ می‌باشد می‌تواند برای شناخت زوایای گوناگون نظم و نثر فارسی و ارزیابی آن ارزشمند باشد. هر چند عرفان و مبانی عرفانی به عنوان شاخه‌ای مهم و تأثیر گذار در ادبیات فارسی در خور توجه و دقت نظر زیادی برای حفظ فرهنگ و ادب سرزمین کهن ایران است. بر آن شدیم با توجه به این که شخصیت فیض کاشانی و اندیشه‌های آن مانند حافظ ، سعدی ، خیام ، مولوی و… مورد بحث و بررسی قرار نگرفته بود، مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. لذا با عنایت به این که ملا محسن فیض کاشانی شخصیتی ممتاز و بی نظیر در اجتهاد ، فلسفه ، اخلاق و عرفان است مبانی فکری و اندیشه‌های او در اشعارش نقش بسزایی دارد .