چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1

فصل اول:مقدمه

1-1- مروری بر کاربرد سیستم­های خبره………………………………………………………………………………………………………… 2

1-2- اهمیت موضوع، هدف از انجام تحقیق و روش انجام آن………………………………………………………………………….. 4

1-3- معرفی فصل­های بعدی……………………………………………………………………………………………………………………….. 5

فصل دوم: پیاده سازی یک سیستم کنترل فرایند آماری

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 6

2-2- کنترل کیفیت…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 6

2-3- کنترل فرایند آماری……………………………………………………………………………………………………………………………. 7

2-3-1- نقش انحرافات تصادفی و با دلیل در تغییر پذیری کیفیت…………………………………………………………………. 8

2-3-2- پیاده­سازی یک سیستم کنترل فرایند آماری………………………………………………………………………………… 10

2-4- پیش نیاز­های پیاده­سازی……………………………………………………………………………………………………………………. 11

2-5- طراحی سیستم اندازه ­گیری و جمع­آوری داده ­ها در کنترل فرایند آماری……………………………………………………. 12

2-5-1- تعیین پارامتر­های کنترلی………………………………………………………………………………………………………….. 12

2-5-2- تعیین پریود اندازه ­گیری…………………………………………………………………………………………………………… 13

2-5-3- تعیین حدود کنترلی برای هر یک از پارامترها……………………………………………………………………………… 14

2-5-4- تعیین روش اندازه ­گیری و دستورالعمل­های مورد نیاز برای ثبت داده ­ها و انجام اقدامات اصلاحی……….. 15

2-6- تعیین سیاست­ها و استراتژی های ارتقاء کیفیت………………………………………………………………………………………. 15

2-7- آموزش…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 16

2-8- تعیین ساختار اجرایی………………………………………………………………………………………………………………………… 17

2-9- تجزیه و تحلیل………………………………………………………………………………………………………………………………… 19

2-10- مشکلات اجرایی کنترل فرایند آماری……………………………………………………………………………………………….. 19

2-11- جمع­بندی…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 22

فصل سوم: طراحی سیستم خبره جهت استفاده در کنترل فرایند آماری

3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 23

3-2- سیستم های خبره……………………………………………………………………………………………………………………………… 23

3-3- تعیین پروژه جهت طراحی سیستم خبره………………………………………………………………………………………………… 27

3-3-1- انتخاب الگوی مناسب…………………………………………………………………………………………………………….. 27

3-3-2- عواید سیستم…………………………………………………………………………………………………………………………. 28

3-3-3- ابزار­های مورد نیاز برای طراحی……………………………………………………………………………………………….. 29

3-3-4- هزینه……………………………………………………………………………………………………………………………………. 29

 

3-3-5- مراحل ایجاد یک سیستم خبره…………………………………………………………………………………………………. 30

3-3-6- تحویل سیستم………………………………………………………………………………………………………………………… 31

3-3-7- نگهداری و تکامل سیستم………………………………………………………………………………………………………… 31

3-4- طراحی سیستم خبره…………………………………………………………………………………………………………………………. 31

3-4-1- طراحی پایگاه دانش……………………………………………………………………………………………………………….. 31

3-4-2- طراحی موتور استنتاج……………………………………………………………………………………………………………..

 35

3-5- ارائه مدلی برای یک سیستم خبره جهت بکارگیری در کنترل فرایند آماری………………………………………………. 38

3-5-1- واحد اندازه ­گیری پارامتر­های کنترلی………………………………………………………………………………………… 40

3-5-2- تعیین ورودی­ ها و خروجی­های سیستم……………………………………………………………………………………….. 40

3-5-3- نحوه دستیابی به قوانین و چگونگی کسب دانش برای ایجاد پایگاه دانش…………………………………………. 41

3-5-4- چگونگی نمایش دانش در سیستم خبره مورد نظر………………………………………………………………………… 42

3-5-5- چگونگی روش استنتاج در سیستم خبره مورد نظر………………………………………………………………………… 43

3-5-6- چگونگی اعتبارسنجی سیستم ایجاد شده…………………………………………………………………………………….. 44

3-5-7- نحوه به روز­آوری دانش سیستم خبره………………………………………………………………………………………… 44

3-6- جمع­بندی……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 44

فصل چهارم: پیاده­سازی کنترل فرایند آماری و طراحی سیستم خبره جهت بکارگیری آن در کاشی مرجان

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 45

4-2- فرایند تولید کاشی…………………………………………………………………………………………………………………………… 45

4-3- وضعیت کنترل کیفیت در کاشی مرجان………………………………………………………………………………………………. 46

4-4- پیاده­سازی کنترل فرایند آماری در شرکت کاشی مرجان………………………………………………………………………… 47

4-3-1- تعیین پارامتر­های کنترلی………………………………………………………………………………………………………….. 47

4-3-2- تعیین پریودهای اندازه ­گیری…………………………………………………………………………………………………….. 48

4-3-3- تعیین حدود کنترلی برای هر یک از پارامترهای کنترلی………………………………………………………………… 51

4-3-4- تعیین اقدامات اصلاحی و دستورالعمل­های مورد نیاز…………………………………………………………………… 51

4-3-5- تعیین سیاست­ها و استراتژی­ های ارتقاء کیفیت……………………………………………………………………………… 51

4-3-6- آموزش……………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

4-3-7- تجزیه و تحلیل………………………………………………………………………………………………………………………. 52

4-4- طراحی سیستم خبره جهت بکارگیری در کنترل فرایند آماری در کاشی مرجان………………………………………….. 52

4-4-1- تعیین ورودی­ های و خروجی­های سیستم…………………………………………………………………………………….. 53

4-4-2- طراحی پایگاه دانش……………………………………………………………………………………………………………….. 62

4-4-3- طراحی موتور استنتاج…………………………………………………………………………………………………………….. 63

4-4-4- استفاده از نر­م­افزار جهت ایجاد سیستم خبره……………………………………………………………………………….. 63

 

4-4-5- اعتبارسنجی سیستم با بهره گرفتن از داده ­های قبلی…………………………………………………………………………….. 67

4-5- نتایج حاصل از کار با سیستم خبره طراحی شده…………………………………………………………………………………….. 68

4-6- جمع­بندی……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 71

 

فصل پنجم: خلاصه، نتیجه ­گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 72

5-2- خلاصه و جمع­بندی…………………………………………………………………………………………………………………………. 72

5-2-1- پیاده­سازی سیستم کنترل فرایند آماری……………………………………………………………………………………….. 72

5-2-2- طراحی سیستم خبره جهت بکارگیری در کنترل فرایند آماری……………………………………………………….. 72

5-2-3- پیاده­سازی سیستم کنترل فرایند آماری و طراحی سیستم خبره مربوط به آن………………………………………. 74

5-3- پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………………. 74

فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 76

 

 

 

چکیده:

 

چالش فرا روی اکثر مؤسسات تولیدی و خدماتی هنگام مواجه شدن با کاهش کیفیت کالا و خدمات آن مؤسسات، یافتن علل کاهش کیفیت و خدمات این سازمان‌ها است. در صورتی که تعداد کنترل­ها در طول فرایند تولید و یا ارائه خدمت زیاد باشد و تاثیر پذیری این پارامتر­های کنترلی بر روی هم بالا باشد تشخیص عامل بروز عیب یا خطا بسیار مشکل است. در این تحقیق، با مدل­سازی و طراحی یک سیستم خبره به استقرار سیستم کنترل کیفیت آماری در واحد­های صنعتی کمک خواهد شد و به سادگی می­توان یک سیستم پشتیبانی از تصمیم برای شناسایی علل به وجود آورنده عیوب محصول، ایجاد نمود. با بهره گرفتن از علم فازی، وجود عدم قطعیت نیز مد نظر قرار گرفته است. این سیستم برای شرکت کاشی مرجان نیز جهت استفاده در کنترل آماری فرایند خود، طراحی شده است و نتایج اجرا بررسی شده است.

کلمات کلیدی: کیفیت، کنترل کیفیت، فازی، سیستم­های خبره

 

 فصل اول

مقدمه

  

1-1- مروری بر کاربرد سیستم­های خبره

در سال­های اخیر تحقیقات هوش مصنوعی، برای پدیدآوری نرم افزارهایی که بتوانند فکر کنند، آغاز گردیده است و در این میان انسان در جستجوی سیستم­هایی مشابه انسان­های کارشناس می­باشد. لذا به عنوان شاخه­ای از رشته وسیع هوش مصنوعی، تصور سیستم خبره، تصور برنامه کامپیوتری بود که توانایی جایگزینی با فرد خبره در رشته علمی یا عملی خاصی، مثلاً در کنترل فرایندها در کار تصمیم­گیری، را داشته باشد و توضیحاتی را برای افراد خبره یا غیرخبره ارائه دهد.

کاربردهای پیچیده یا غیرکلاسیک در سیستم­های خبره مطرح می­باشند و شامل کاربردهایی هستند که دربردارنده فعالیت­ها در دامنه های غیرکلاسیک می­باشند. دامنه های غیرکلاسیک، دامنه­های پویا و جدیدتری هستند که دو مبحث کاملاً متمایز “کنـترل فرایند” و “امور مـالی” به این دامنه­ها تعلق دارند[1]. به هرحـال از دید فنی در مقـابل دامنه­های کلاسیک، این دامنه­ها آن­هایی هستند که هنگام تداوم استدلال، هدف استدلال ممکن است تغییر یابد، یا امکان دارد پاسخ در محدوده زمانی معینی مورد نیاز باشد، و توصیف کامل این سیستم­ها یا در دسترس نبوده (به ویژه در امور مالی) و یاناقص وبسیار پیچیده باشد.

اولین سیستم­های خبره در دهه 1970 توسعه یافتند. از نخستین سیستم‌های خبره می‌توان به DENDERAL اشاره کرد که در سال 1965 توسط پژوهشگران هوش مصنوعی در دانشگاه استنفورد ساخته شد[2].

DENDERAL می‌توانست با بررسی آرایش و اطلاعات مربوط به یک ماده، ساختار مولکولی آن را شبیه‌سازی کند. کارکرد این نرم‌افزار چنان خوب بود که می‌توانست با یک متخصص رقابت کند. از دیگر سیستم‌های خبره مشهور می‌توان به MYCIN اشاره کرد که در سال 1972 در استنفورد طراحی شد. MYCIN برنامه‌ای بود که کار آن تشخیص عفونت‌های خونی با بررسی اطلاعات به دست آمده از شرایط جسمی بیمار و نیز نتیجه آزمایش‌های او بود.

PROSPECTOR  یک متخصص در امر زمین­ شناسی است که احتمال وجود رسوبات معدنی در یک ناحیه بخصوص را پیش ­بینی می­ کند. این سیستم در سال 1987 توسط «ریچارد دودا» و «پیتر هارد» و «رنه ربو» ساخته شد.

در اوایل دهه 80 سیستم­های متخصص به بازار عرضه شد که می­توانستند مشورت­های مالیاتی، توصیه­های بیمه­ای و یا قانونی را به استفاده­کنندگان خود ارائه دهند.

سیستم­های خبره­ی اندکی نیز برای استفاده در سیستم­های کیفیتی ایجاد شده ­اند. از این میان می­توان به مواردی اشاره نمود. یک سیستم کنترل کیفیت مبتنی بر دانش که می­توانست روش اجرایی بازرسی­ها و نیز چارت­های کنترلی مورد نیاز برای متغیر­های کمی و کیفی را مشخص کند در سال 1988 توسط حُسنی [3] توسعه یافت که یکی از اولین سیستم­های خبره در زمینه کنترل کیفیت است. البته این سیستم تنها قادر به انتخاب چارت کنترلی مناسب و نیز تشخیص تحت کنترل بودن یا خارج از کنترل بودن فرایند بود. در سال 1989 نیز سیستم خبره­ای جهت تخصیص فرایند تضمین کیفیت در زمینه مواد اولیه توسط کراوفرد و ایادا [4] ایجاد شد که وظیفه اصلی آن کنترل مواد ورودی به صنایع تولیدی بود. تعداد زیادی سیستم­ خبره نیز  طراحی شدند که کار اصلی آن­ها انتخاب کنترل چارت مناسب برای هر پارامتر بود که از آن جمله می­توان به سیستم خبره طراحی شده توسط الکساندر و جاناتان [5] اشاره کرد.

البته سیستم­های خبره­ای نیز جهت استفاده در کنترل کیفیت آماری طراحی شده ­اند که از میان آن­ها می­توان به سیستم خبره­ای که توسط جیمز، اوانز و لیندسی [6] در سال 1988 طراحی شد اشاره نمود. این سیستم نه تنها می­توانست چارت کنترلی مناسب را انتخاب کند، بلکه قادر بود تفسیر­های مورد نیاز بر روی هر نمودار را نیز به کاربر خود ارائه کند. سیستم­های خبره­ای نیز برای ارزیابی سطح کیفیت تولید در سال های 1990 به بعد توسعه یافتند که اکثر آن­ها با شاخص های کیفیتی نظیر قابلیت فرایند کار می­کردند که از جمله آن ها می­توان به سیستم خبره طراحی شده توسط برینک و ماهالینگام [7] اشاره کرد. سیستم خبره­ای نیز در سال 1989 به همت دانشمندان آلمانی از جمله فیفر [8] برای شناسایی عیوب در طول خط تولید طراحی شد. این سیستم قادر بود عیوب مربوط به محصول را با بهره گرفتن از داده ­های جمع آوری شده از بازرسی­ها شناسایی کند.

در سال­های اخیر نیز تحقیقات اندکی بر روی این زمینه صورت گرفته است که بیشتر آن­ها به سمت استفاده از سیستم­های کنترل کیفیت اتوماتیک و سریع پیش رفته­اند. از این میان می­توان به  ایجاد یک سیستم خبره بازرسی تصویری اتوماتیک در سال 2008 توسط لیو و چن [9] اشاره کرد که برای بازرسی تصویری اتوماتیک و استفاده از چارت­های کنترل آماری فرایندچند متغیره مورد استفاده قرار می­گیرد. در سال 1999 نیز گوه، تانوک و اُبرایان [10] یک ابزار هوشمند برای کنترل آماری فرایند به­روز و اقتصادی ارائه کردند. در سال 1996 سایا و وان [11]  یک سیستم کنترل خبره در زمان واقعی را طراحی نموده ­اند که هدف آن کنترل چند سطحی و به لحظه بود.

در چندین مقاله نیز به طراحی سیستم خبره جهت کنترل پارامترهای کنترلی در خطوط تولید خاص اشاره شده است. بناستره، اُرس و پریس [12] در سال 2004 یک سیستم خبره جهت کنترل یک پارامتر کنترلی و تعیین اقدامات اصلاحی مورد نیاز بر روی آن در صنایع تولید روغن زیتون، طراحی نمودند. پائولو و پوگ­جانر [13] در سال 1999 سیستم خبره­ای طراحی نمودند که وظیفه آن کنترل جذب سطحی ماشین­های خنک کننده با بهره گرفتن از شبکه­ های عصبی و سیستم­های خبره بود. داویدسون [14] هم در سال 1994 در مقاله خود به استفاده از سیستم خبره در صنایع غذایی  اشاره کرده است.

چن، لی و زاین [15] در سال 2007 سیستم خبره­ای را بر اساس کنترل ماتریسی پویای تطبیقی[1] برای کنترل مدار­های بالمیل در صنایع طراحی نمودند که از آن می­توان در صنعت کاشی و سرامیک نیز بهره جست. لی [16] نیز در سال 2005 در پایان نامه خود سیستم خبره­ای را طراحی نموده است که به تشخیص عیوب سطح کاشی­های براق به صورت اتوماتیک کمک می­ کند.

– 1 Adaptive Dynamic Matrix Control

 

• تئوری لایه مرزی                                                                                           8

1-3-1- ضخامت لایه مرزی                                                                                   10
1-3-1-1-طبقه بندی علمی                                                                                   10
1-3-1-2-طبقه بندی مهندسی                                                                                12
1-4-توزیع تنش                                                                                                 16
1-5-تئوری تحقیق                                                                                              17
1-6-ساختار پایان نامه                                                                                           19
فصل دوم: بر تحقیقات گذشته                                                                    
2-1- مقدمه                                                                                                      22
2-2- روش های مختلف اندازه گیری تنش برشی                                                             2
2-2-1- روش مستقیم                                                                                         23
2-2-2- روش غیر مستقیم                                                                                     28
2-2-2-1- روش مقاومت در برابر جریان                                                                  28
2-2-2-2- اندازه گیری پروفیل سرعت                                                                     29
2-2-2-3- استفاده از تنش رینولدز                                                                        30
2-2-2-4- روش انرژی متلاطم                                                                              30
2-2-2-5- روش لوله پرستون                                                                             31
2-2-2-6- روش مانع سطحی                                                                                32
2-2-2-7- روش نیم كره FST                                                                               33
2-2-2-8- روش قانون تنش مرتبه دوم                                                                     34
2-2-2-9- روش كاهش سرعت جریان                                                                     34
2-2-2-10- روش تبادل گرما                                                                                35
2-2-2-11- روش تغییر و انحلال مایع                                                                     36
2-2-2-12- روش قطب سنجی                                                                             37
2-3-بررسی گزارش های علمی در خصوص تعیین تنش برشی در مجاری روباز
2-3-1-مطالعات انیشتین                                                                                       38
2-3-2-مطالعات لین                                                                                             39
2-3-3-مطالعات پرستون                                                                                       40
2-3-4-مطالعات ونونی و بروكس                                                                          41
2-3-5-مطالعات آیپن و درنکر                                                                                 41
2-3-6-مطالعات پاتل                                                                                         42
2-3-7-مطالعات رسته مهندسین ارتش آمریکا                                                               44
2-3-8-مطالعات ویلیامز                                                                                     45
2-3-9-مطالعات كارتا و لدسر                                                                                 45
2-3-10-مطالعات برترالد                                                                                     46
2-3-11-مطالعات نایت و همكاران                                                                          46
2-3-12-مطالعات نایت و پاتل                                                                               47
2-3-13-مطالعات کساب                                                                                      48
2-3-14-مطالعات ردز و نایت                                                                                 49
2-3-15-مطالعات بچرت                                                                                       50
2-3-16-مطالعات زاگارولا و اسمیت                                                                         50
2-3-17-مطالعات وو و راجاراتنام                                                                         50
2-3-18-مطالعات ردز و نیو                                                                                  51
2-3-19-مطالعات پراسد و منسن                                                                             51
2-3-20-مطالعات برلامنت و همکاران                                                                  52
2-3-21-کریشنپن و انگل                                                                                    52
2-3-22-مطالعات بایرون و همکاران                                                                       53
2-3-23-مطالعات یانگ و لیم                                                                                 54
2-3-24-مطالعات جئو و جولین                                                                             56
2-3-25-مطالعات لیم و یانگ                                                                                57
2-3-26-مطالعات چنگ و چو                                                                               59
2-3-27-مطالعات پاپ و همکاران                                                                           60
2-3-28-مطالعات تامسون و همکاران                                                                       61
2-3-29 مطالعات لشکرآرا و همکاران                                                                      61
2-3-30 مطالعات جاعل و همکاران                                                                          62
2-4-بررسی گزارش های علمی در خصوص تعیین تنش برشی در مجاری مرکب                   62
2-4-1- مطالعات نایت و حامد                                                                               64
2-4-2- مطالعات الخطیب و همکاران                                                                      65
2-4-3- مطالعات پاترا و کار                                                                               66
2-4-4- مطالعات هلمیو                                                                                       67
2-4-5- مطالعات افضلی مهر و همکاران                                                                   67
2-4-6- مطالعات خاتوا و پاترا                                                                               67
2-4-7- مطالعات رامشواران و همکاران                                                                   69
2-4-8- مطالعات یو و تان                                                                                   70
2-4-9- مطالعات مک ویلیامز و همکاران                                                                   70
2-4-10- مطالعات پلیتر و همکاران                                                                        70
2-4-11- مطالعات کاکورای و همکاران                                                                     71
2-4-12- مطالعات بیلگیل                                                                                  71
2-4-13- مطالعات ورماس و همکاران                                                                     72
2-4-14- مطالعات موهانتی و همکاران                                                                   73
فصل سوم: مواد و روشها
3-1- مقدمه                                                                                                                                   75
3-2- مدل فیزیکی مورد نیاز و انجام آزمایشات                                                                                75
3-2-1- فلوم آزمایشگاهی و سیستم ورود و خروج جریان                                                                75
3-2-1-1- ساخت و نصب فلوم لبه چاقویی                                                                                     78
3-3- تجهیزات اندازه ­گیری                                                                                                             83
3-3-1-اندازه گیری سرعت جریان                                                                                                83
3-3- 2- اندازه گیری تنش برشی                                                                                                     83
3-3-2-1 لوله پرستون                                                                                                                    83
3-3-2-2- فلوم لبه چاقویی                                                                                                             85
3-3-3-وسایل اندازه گیری فشار                                                                                                     85
3-3-3-1-اندازه گیری فشار دینامیك                                                                                             85
3-3-3-2-اندازه ­گیری فشار استاتیک                                                                                               87
3-3-4 اندازه ­گیری دبی، تراز سطح آب و دمای آب                                                                         88
3-3-4-1 اندازه ­گیری دبی                                                                                                              88
3-3-4-2 اندازه ­گیری تراز سطح آب                                                                                               88
3-3-4-3 اندازه­­گیری دمای آب                                                                                                     89
3-3-5 اندازه ­گیری نیرو                                                                                                                    89
3-3-5-1 اندازه ­گیری بار دینامیك                                                                                                   89

 

3-4 آنالیز ابعادی                                                                                                                             91
3-4-1 آنالیز ابعادی تنش برشی جداره و كف در مجاری مستطیلی مرکب                                         92
3-5 ایجاد زبری به منظور بررسی نحوه توزیع تنش برشی مرزی                                                         95
3-5-1 توضیح در خصوص استفاده از سنباده در آزمایشات                                                               97
3-6 تشریح کلی هر سری از آزمایشات                                                                                            98
فصل چهارم: نتایج و بحث
4-1- مقدمه                                                                                                     102
4-2 تنش برشی مرزی در بستر صاف                                                                       105
4-2-1-اندازه گیری تنش برشی مرزی در بستر صاف به روش انرژی                                 105
4-2-1-1 صحت سنجی نتایج                                                                               108
4-2-1-2- مقایسه توزیع تنش مرزی تحقیق حاضر با محققین قبلی                                   118
4-2-1-3 مقایسه نتایج حاصل از روش انرژی و مومنتوم برای بستر صاف                          120
4-3 تنش برشی در بستر زبر                                                                                 122
4-3-1 اندازه گیری تنش برشی در بستر با زبری 1 میلیمتر                                             123
4-3-2 مقایسه نتایج حاصل از روش انرژی و مومنتوم برای بستر با زبری 1 میلیمتر                 125
4-3-3 مقایسه نتایج حاصل از تنش برشی در بستر صاف و زبری بستر 1 میلیمتر به روش انرژی 130
4-3-4 مقایسه نتایج حاصل از تنش برشی در بستر صاف و زبری بستر 1 میلیمتر به روش ومنتوم133
4-4 اندازه گیری تنش برشی در بستر با زبری های 55/3 و 15/7 میلیمتر                             135
4-5 مقایسه نتایج حاصل از محاسبه تنش برشی در بسترهای مختلف به روش انرژی               136
4-6 مقایسه نتایج حاصل از محاسبه تنش برشی در بسترهای مختلف به روش مومنتوم            138
4-7 بحث و نتیجه گیری                                                                                       140
4-8- نوآوری                                                                                                146
فصل پنجم: پیشنهادات
5-1 مقدمه                                                                                                       149
5-2 پیشنهادات                                                                                                 150
منابع                                                                                                        153
ضمیمه 1: جداول مقادیر پارامترهای مختلف هر یک از بسترها در هر یک از کلاسهای آزمایشی
ضمیمه 2: نمودارهای مربوط به بستر با زبری های 55/3 و 15/7 میلیمتر
 
 
 
 
 
 
 
فهرست مطالب
 
عنوان                                                                                                                           صفحه
فصل اول: مقدمه و تئوری                                                                                  
شكل(1-1) پروفیل سرعت در جریان آشفته و منحنی تنش                                               3
شکل (1-2) نیروهای موثر بر منشور سیال                                                                   5
شكل (1-3) تبدیل لایه مرزی آرام به متلاطم                                                                  9
شكل (1-4) نواحی موجود در جریان از دید تأثیر دیوار و بستر بر ساختار جریان(انیشتین،1942)   10
شكل (1-5) طبقه بندی علمی ناحیه های جریان                                                                                                    12
شكل (1-6) طبقه بندی مهندسی برای نواحی جریان                                                         13
شكل (1-7) توزیع تنش برشی در مقطع كانال(لین، 1953)                                                14
شكل(1-8) حداكثر نیروی كشش ایجاد شده روی بدنه و بستر كانال                                     15
شكل(1-9) نسبت حداكثر تنش برشی ایجاد شده به در كف و بدنه كانال برای حالت خاص 15
شكل (1-10) نحوه اثر جریانهای ثانویه بر توزیع تنش برشی جداره و کف در یک مجرای روباز
مستقیم                                                                                                             16
فصل دوم: بر تحقیقات گذشته
شكل(2-1) انواع نیروهای وارد بر المان شناور                                                               24
شكل(2-2) ساختار المان شناور سطحی استفاده شده توسط براون و چوبرت(1969) برای اندازه گیری
تنش برشی                                                                                                          26
شكل(2-3) وسیله مورد استفاده توسط فری و تامن                                                         27
شكل(2-4) لوله ‌استنتون                                                                                         33
شكل (2-5) ساختار حصار زیر لایه                                                                           33
شکل (2-6) نواحی چند گانه تقسیم شعاع هیدرولیكی به روش انیشتین                                 38
شکل(2-7) حداكثر نیروی مالشی در كف و دیواره پیشنهاد شده توسط لین                            40
شكل(2-8) توزیع تنش برشی در آبراهه منحنی ذوزنقه ای                                                 42
شکل (2-9)منحنی كالیبراسیون ارائه شده توسط پاتل                                                       44
شكل(2-10) حداكثر تنش برشی بستر در انحنای آبراهه                                                     45
شكل(2-11) منحنی كالیبراسیون ارائه شده توسط کساب جهت تعیین سرعت برشی در روش
لوله پرستون                                                                                                     49
شکل(2-12) توزیع تنش برشی به عنوان تابعی از سرعت زاویه‌ای فلوم                                 53
شکل(2-13) نمادهای مورد استفاده در معادله یانگ و لیم                                                 56
شكل (2-14)‌ لوله های دایره ای با بستر صاف                                                               59
شكل(2-15) ساختار آنولار فلوم                                                                               60
شکل (2-16) گردابه های بزرگ ایجاد شده در ناحیه انتقالی در کانال مرکب مستطیلی                 63
شکل (2-17) ساختار منسجم گردابه­های بزرگ در لایه اختلاط با بهره گرفتن از تزریق رنگ در کانالهای
مرکب                                                                                                               64
شکل (2-18) نتایج تحقیقات نایت و دمیتریوس بر روی کانال مرکب مستطیلی                         68
شکل(2-19) مقایسه نتایج خاتوا و پاترا با نتایج پاترا و کار                                                 69
فصل سوم: مواد و روشها
شکل (3-1) نمای شماتیک و پلان فلوم آزمایشگاهی                                                       76
شکل(3-2) نمای جانبی از فلوم به همراه تجهیزات ورودی و خروجی جریان                           78
شکل(3-3) نمایی از بخش متحرک فلوم (بخش لبه چاقویی)                                               79
شکل(3-4) نمایی از حسگر بار دینامیک                                                                      79
شکل (3-5) نمای شماتیک مقطع حالت اول                                                                 80
شکل (3-6) نمای شماتیک مقطع حالت دوم                                                                  81
شکل (3-7) نمای شماتیک مقطع حالت سوم                                                                 81
شکل (3-8) انجام آزمایشات در بستر زبر                                                                      82
شکل(3-9) نمای شماتیک لوله پرستون                                                                       84
شکل(3-10) نحوه قرارگیری لوله پرستون در کانال                                                         84
شکل(3-11) سیستم مبدل اندازه ­گیری نوسانات فشار                                                       86
شکل(3-12) سیستم فشارسنج تفاضلی                                                                       87
شکل (3-13) ارتفاع سنج سوزنی دیجیتال                                                                    89
شکل (3-14) نمایی از حسگر بار دینامیک و نشانگر الکتریکی متصل به آن                             91
شكل (3-15) نمای شماتیک مقطع مرکب                                                                                                                95
شکل (3-16) رسوبات چسبانده شده بر روی فلوم                                                           97
شکل (3-17) نمونه مصالح آماده شده جهت انجام آزمایشات                                             98
فصل چهارم: نتایج و بحث
شکل (4-1) تقسیم بندی کانال مرکب مستطیلی به اجزاء تشکیل دهنده آن                             104
شکل (4-2) تغییرات تنش برشی در برابر عمق نسبی برای کف دشت سیلابی در بستر صاف       109
شکل (4-3) تغییرات تنش برشی در برابر نسبت شکل برای کف دشت سیلابی در بستر صاف     109
شکل (4-4) تغییرات تنش برشی در برابر عمق نسبی برای کانال اصلی در بستر صاف               110
شکل (4-5) تغییرات تنش برشی در برابر نسبت شکل برای کانال اصلی در بستر صاف             110
شکل (4-6) تغییرات تنش برشی در برابر عمق نسبی برای دیواره دشت سیلابی در بستر صاف   111
شکل (4-7) تغییرات تنش برشی در برابر نسبت شکل برای دیواره دشت سیلابی در بستر صاف   111
شکل (4-8) تغییرات تنش برشی در برابر عمق نسبی برای دیواره کانال اصلی در بستر صاف       112
شکل (4-9) تغییرات تنش برشی در برابر نسبت شکل برای دیواره کانال اصلی در بستر صاف     112
شکل (4-10) تغییرات تنش برشی در برابر عمق نسبی برای کل بخش سیلابی در بستر صاف    113
شکل (4-11) تغییرات تنش برشی در برابر نسبت شکل برای کل بخش سیلابی در بستر صاف     113
شکل (4-12) تغییرات تنش برشی در برابر عمق نسبی برای کل کانال اصلی در بستر صاف         114
شکل (4-13) تغییرات تنش برشی در برابر نسبت شکل برای کل کانال اصلی در بستر صاف       114
شکل (4-14) تغییرات درصد تنش برشی بخش میانی مجازی در برابر نسبت شکل در بستر صاف115
شکل (4-15) تغییرات درصد تنش برشی بخش میانی مجازی در برابر نسبت عمق در بستر صاف 115
شکل (4-16) تغییرات نسبت تنش در کف دشت سیلابی به تنش کل در برابر نسبت شکل در بستر صاف         116
شکل (4-17) تغییرات نسبت تنش در دیواره دشت سیلابی به تنش کل در برابر نسبت شکل در بستر صاف       117
شکل (4-18) تغییرات نسبت تنش در دیواره کانال اصلی به تنش کل در برابر نسبت شکل در بستر صاف         117
شکل (4-19) تغییرات نسبت تنش در کف کانال اصلی به تنش کل در برابر نسبت شکل در بستر صاف           118
شکل (4-20) مقایسه نتایج تحقیق حاضر با نتایج نایت و دمیتریوس                                                    119
شکل (4-21) مقایسه نتایج تحقیق حاضر با نتایج خاتوا و پاترا                                                             119
شکل(4-22) مقایسه روش مومنتم با روش پرستون برای کلاس 1 در بستر صاف                                 120
شکل(4-23) مقایسه روش مومنتم با روش پرستون برای کلاس 2 در بستر صاف                                 121
شکل(4-24) مقایسه روش مومنتم با روش پرستون برای کلاس 3 در بستر صاف                                 121
شکل (4-25) تغییرات تنش برشی در برابر عمق نسبی برای کف دشت سیلابی در بستر با زبری 1 میلیمتر         124
شکل (4-26) تغییرات تنش برشی در برابر نسبت شکل برای کف دشت سیلابی در بستر با زبری 1 میلیمتر       124
شکل (4-27) تغییرات تنش برشی در برابر عمق نسبی برای کانال اصلی در بستر با زبری 1 میلیمتر                    125
شکل (4-28) تغییرات تنش برشی در برابر نسبت شکل برای کانال اصلی در بستر با زبری 1 میلیمتر                125
شکل(4-29) مقایسه روش مومنتم با روش پرستون برای کلاس 1 در بستر با زبری 1 میلیمتر                             126
شکل(4-30) مقایسه روش مومنتم با روش پرستون برای کلاس 2 در بستر با زبری 1 میلیمتر                             126
شکل(4-31) مقایسه روش مومنتم با روش پرستون برای کلاس 3 در بستر با زبری 1 میلیمتر                             127
شکل (4-32) تغییرات نسبت تنش در کف دشت سیلابی به تنش کل در برابر نسبت شکل در بستر با زبری 1
میلیمتر                                                                                                                                                        128
شکل (4-33) تغییرات نسبت تنش در دیواره دشت سیلابی به تنش کل در برابر نسبت شکل در بستر با زبری 1
میلیمتر                                                                                                                                                        128
شکل (4-34) تغییرات نسبت تنش در کف کانال اصلی به تنش کل در برابر نسبت شکل در بستر با
زبری 1 میلیمتر                                                                                                                                            129
شکل (4-35) تغییرات نسبت تنش در دیواره کانال اصلی به تنش کل در برابر نسبت شکل در بستر با زبری 1 میلیمتر                                                                                                                                                        129
شکل (4-36) مقایسه تنش برشی در بستر صاف و بستر با زبری 1 میلیمتر در کلاس 1 در برابر عمق                 130
شکل (4-37) مقایسه تنش برشی در بستر صاف و بستر با زبری 1 میلیمتر در کلاس 2 در برابر عمق                 130
شکل (4-38) مقایسه تنش برشی در بستر صاف و بستر با زبری 1 میلیمتر در کلاس 3 در برابر عمق                 131
شکل (4-39) مقایسه تنش برشی به روش انرژی در بستر صاف و بستر با زبری 1 میلیمتر در برابر نسبت شکل
در کلاس 1                                                                                                                                              132
شکل (4-40) مقایسه تنش برشی به روش انرژی در بستر صاف و بستر با زبری 1 میلیمتر در برابر نسبت شکل
در کلاس 2                                                                                                                                                             132
شکل (4-41) مقایسه تنش برشی به روش انرژی در بستر صاف و بستر با زبری 1 میلیمتر در برابر نسبت شکل در
کلاس 3                                                                                                                                                                   133
شکل (4-42) مقایسه تنش برشی به روش مومنتوم در بستر صاف و بستر با زبری 1 میلیمتر در برابر نسبت شکل در
کلاس 1                                                                                                                                                                     134
شکل (4-43) مقایسه تنش برشی به روش مومنتوم در بستر صاف و بستر با زبری 1 میلیمتر در برابر نسبت شکل در
کلاس 2                                                                                                                                                                                     134
شکل (4-44) مقایسه تنش برشی به روش مومنتوم در بستر صاف و بستر با زبری 1 میلیمتر در برابر نسبت شکل در
کلاس 3                                                                                                                                                                                       135
شکل (4-45) تغییرات تنش برشی بروش انرژی در برابر نسبت شکل برای کلیه بسترها از نظر زبری مربوط به کلاس 1   136
شکل (4-46) تغییرات تنش برشی بروش انرژی در برابر نسبت شکل برای کلیه بسترها از نظر زبری مربوط به کلاس 2   137
شکل (4-47) تغییرات تنش برشی بروش انرژی در برابر نسبت شکل برای کلیه بسترها از نظر زبری مربوط به کلاس 3   137
شکل (4-48) تغییرات تنش برشی بروش مومنتوم در برابر نسبت شکل برای کلیه بسترها از نظر زبری مربوط به کلاس 1 139
شکل (4-49) تغییرات تنش برشی بروش مومنتوم در برابر نسبت شکل برای کلیه بسترها از نظر زبری مربوط به کلاس 2 139
شکل (4-50) تغییرات تنش برشی بروش مومنتوم در برابر نسبت شکل برای کلیه بسترها از نظر زبری مربوط به کلاس 3 140
 


 
 
 
 
 
 
فصل اول
 
مقدمه و تئوری
 
 
 


 

• مقدمه

 
اطلاعات در خصوص طبیعت توزیع جریان در یک کانال ساده و مرکب نیازمند حل متغیرهای مسائل هیدرولیک رودخانه­ها و مسائل مهندسی نظیر مفهوم رابطه مقاومت جریان، مکانیسم انتقال رسوب، طراحی کانال پایدار، پوشش کانالها و … می باشد.
تعیین دقیق تنش برشی بستر و دیواره از دیدگاه تئوریک و همچنین از دیدگاه مسائل کاربردی نظیر نقش آن در مطالعات فرسایش و رسوبگذاری و طراحی پوشش ­های حفاظتی از اهمیت خاصی برخوردار است. کانالهای مرکب شامل یک کانال اصلی عمیق و یک یا دو دشت سیلابی در اطراف آن می­باشند که بصورت نسبی عمق کمتری نسبت به کانال اصلی دارند. مطالعات هیدرولیکی بر روی این کانالها به دلیل تاثیر متقابل دشتهای سیلابی و کانال اصلی بمراتب پیچیده تر از کانالهای معمولی است.
زمانیکه عمق جریان در یک کانال طبیعی از عمق مجاز کانال تجاوز می­ کند، دشتهای سیلابی را که در مجاورت آن قرار دارند پوشانیده و بخشی از جریان در دشتهای سیلابی حمل می­گردد. بدلیل تفاوت شرایط هیدرولیکی بین دو مقطع (کانال اصلی و دشتهای سیلابی)، سرعت متوسط در کانال اصلی با دشتهای سیلابی متفاوت می گردد (سرعت متوسط در کانال اصلی بسیار بیشتر از سرعت در دشت سیلابی است). بنابراین جریان در کانال اصلی با شتاب بیشتری بر روی دشتهای سیلابی اعمال می­گردد. این فرایند باعث انتقال مومنتوم بین جریان در کانال اصلی و دشتهای سیلابی اطراف می­گردد. تاثیر متقابل فرایند مذکور وقتی که جریان برروی دشت سیلابی خیلی کم است، نمود بیشتری داشته و رفته رفته با افزایش عمق آب برروی دشت سیلابی، از میزان آن کاسته می­ شود. عدم استنباط صحیح از این فرایند، باعث می­ شود که در طراحی کانالهای پایدار میزان دبی واقعی بسیار بیشتر یا بسیار کمتر برآورد گردد.
بر طبق مطالعات دفتر مهندسی عمران آمریکا، هنگامیکه آب در کانال جریان می­یابد، نیرویی در جهت حرکت آب بر سطح بستر کانال اثر می­ کند. این نیرو بطور ساده نیروی کشش آب بر روی محیط مرطوب است و نیروی مالشی نام دارد. بر اساس تقسیم ­بندی­های کلی، تنش برشی به دو دسته آرام و آشفته تقسیم بندی می­گردد. تنش برشی دیواره (تنش برشی در نزدیکی دیوار یا زیر لایه ورقه­ای) از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در بیرون از لایه آرام، تنش برشی آشفته حکمفرماست. یک لایه بینابینی هم وجود دارد که هردوی تنشهای آرام و آشفته در آن رخ می­دهد. در برخی از متون اشاره گردیده که میزان تنش برشی آشفته تا دهها هزار برابر تنش برشی آرام است. شکل (1-1) چگونگی توزیع پروفیل سرعت و توزیع تنش برشی آرام و آشفته را نشان می دهد.
 
شكل(1-1): پروفیل سرعت در جریان آشفته و منحنی تنش
 
یکی از مهمترین تفاوتهای ماهیت جریان در شرایط آزاد و تحت فشار در عوامل ایجاد جریان این دو شرایط است. در مجاری تحت فشار، عامل اصلی جریان اختلاف فشار بین دو مقطع از جریان است در حالیکه در مجاری روباز عامل اصلی جریان، نیروی ثقل می­باشد. در مجاری تحت فشار عمدتاً بدلیل آنکه نوع مقطع به هندسه دایروی نزدیک است، تنش برشی در تمام مقطع تقریباً برابر است در حالیکه در مجاری روباز بدلیل آنکه عموماً نوع مقطع از جنس مستطیلی یا ذوزنقه­ای است و با توجه به آنکه سطح جریان با اتمسفر آزاد در تماس است، عملاً در سطح جریان هیچ نوع تنش برشی وجود ندارد در حالیکه در جداره­ها و کف میزان تنش برشی بصورت معناداری وجود داشته و دارای توزیعی غیر یکنواخت است.
متوسط تنش­های برشی كف و جداره­های كانالهای روباز ( اعم از ساده و مرکب) را می­توان با حل معادلات پیوستگی و مومنتم تعیین نمود. از طرفی مطالعات جریان در كانالهای روباز نشان داده است كه تفكیک تنش برشی بستر از تنش­های برشی جداره از جایگاه مهمی برخوردار است. بطور مثال به منظور تخمین میزان بار بستر می­باید تنش برشی بستر را از تنش برشی كل تفكیک نمود. بطور مشابه برای تخمین میزان فرسایش دیواره­ های ساحلی و سیل­بندها بایستی از میزان تنش برشی جداره آگاهی داشت.
 

• معادلات پایه

جریان یکنواخت به جریانی گفته می­ شود که در آن سرعت جریان در تمام مقطع یکسان می­باشد. بدین منظور باید در تمام طول مقطع، شکل و عمق جریان یکسان باشد. در چنین حالتی سطح آزاد سیال با کف موازی خواهد شد. برای بدست آوردن رابطه اصلی حرکت سیال در مجاری روباز، قسمتی از سیال را که به شکل منشوری بین دو مقطع AD و BC محدود است، بعنوان حجم مشخصه سیال در نظر گرفته می­شود.
 
 
 
شکل (1-2): نیروهای موثر بر منشور سیال
نیروهایی که بر این حجم کنترل موثرند بشرح زیر می­باشند:
الف: نیروهای فشاری و که بر طرفین حجم کنترل اثر می­ کنند.
ب: نیروی وزن که مولفه آن در جهت حرکت برابر است با:
ج: نیروهای فشاری که بر کف و دیواره­ های این حجم سیال موثرند و عمود بر جهت حرکت بوده و در این راستا مولفه­ای ندارند.
د: نیروی مقاومت ناشی از لزجت سیال که بر کف و دیواره­ های این حجم وارد می­ شود که مقدار آن معادل: می باشد که P: محیط خیس شده، L: فاصله بین دو مقطع و : تنش برشی ناشی از لزجت می­باشد.
با بهره گرفتن از اصل بقای مومنتوم داریم:
(1-1)
(1-2)
که برای جریان یکنواخت ماندگار ترم دوم از معادلات فوق حذف گردیده و رابطه مومنتوم را می­توان بصورت زیر خلاصه نمود:
(1-3)
انتگرال سمت راست را برای حجم مشخصه نشان داده شده بصورت زیر می­توان نوشت:
 
(1-4)
 
به منظور سادگی معمولاً انتگرال فوق را با بهره گرفتن از رابطه بوزینسک در کانالها بصورت زیر می نویسند:
 
 
(1-5)
 
از طرفی بر طبق تعریف جریان یکنواخت داریم:
 
 
بنابراین مجموع نیروهای موثر وارد بر حجم کنترل برابر صفر می گردد و یا بعبارتی:
(1-6)
 
با توجه به برابری فشار در مقاطع 1 و 2، لذا نیروهای فشاری آن دو مقطع مساوی است؛ یعنی:
 
با توجه به شیب عمومی کم مجرا، میتوان سینوس آن را برابر تانژانت آن و نهایتاً مساوی با شیب بستر در نظر گرفت؛ یعنی:
 
(1-7)
مقاومت اصطکاکی را نیز با توجه به رابطه می­توان به شکل زیر نوشت:
(1-8)
با تلفیق روابط فوق خواهیم داشت:
(1-9)
در جریانهای یکنواخت این نیرو همواره با مولفه موثر نیروی ثقل که در جهت حرکت سیال است، برابر می‌باشد. مقدار این نیرو را در واحد سطح مرطوب به نام واحد نیروی مالشی می­نامند و رابطه آن بصورت زیر است:
(1-10)

1-2- هدف از این تحقیق 2
1-3- ساختار تحقیق 2
فصل 2-  تعاریف و مبانی نظری 4
2-1- مقدمه….. 5
2-2- تشکیل گردابه 5
2-3- تأثیر عدد رینولدز بر روند تشکیل گردابه‌ها 6
2-4- نوسان ناشی از گردابه 8
2-5- تقویت اندرکنش سازه و سیال 11
2-5-1-   پدیده همزمانی گردابه‌ها 11
2-5-2-   پدیده قفل شدگی 12
2-6- استفاده از ادوات حذف کننده ارتعاش 12
2-7- تیغه‌های حلزونی 16
2-7-1-   عملکرد……………………………………………………………………………………………………………………………………….17
2-7-2-   پیکربندی ………. 18
مختصر بر ادبیات فنی 17
3-1- مقدمه …. 18
3-2- مطالعات انجام شده پیرامون نوسانات ناشی از گردابه در استوانه ساده 18
3-2-1-   سیستم با نسبت میرایی- جرم بالا 18
3-2-2-   سیستم با نسبت جرم- میرایی پایین 20
3-3- مطالعات انجام شده پیرامون نوسانات ناشی از گردابه در استوانه ساده مایل 26
3-3-1-   مطالعات انجام‌شده پیرامون استوانه مایل 26
3-3-2-   دامنه و فرکانس پاسخ استوانه مایل سوار شده بر فنر ارتجاعی 32
3-4- مطالعات انجام شده پیرامون چینش پشت‌هم استوانه‌ها 34
فصل 4-  برپایی مدل آزمایشگاهی 39
4-1- مقدمه … 40
4-2- حوضچه یدک 40
4-3- نمونه‏های مورد آزمایش 41
4-4- سیستم نگهدارنده استوانه‏ها 43
4-5- حس‌گر‏ها و دستگاه ثبت داده 45
4-6- تجهیزات مورد استفاده جهت تعیین مشخصات سازه‏ای سیستم ارتجاعی 47
4-7- ضرایب كالیبراسیون، میرایی و سختی سیستم ارتجاعی 49
4-8- سیستم‏های ارتجاعی مورد بررسی به همراه فرکانس طبیعی آن‌ ها در آب 51
4-9- نحوه محاسبه دامنه نوسان 54
4-10- نحوه محاسبه فرکانس 55
فصل 5-  بحث و بررسی مدل آزمایشگاهی استوانه منفرد 58
5-1- مقدمه … 59
5-2- صحت‌سنجی و مقایسه با کارهای دیگر محققین 59
5-3- نتایج مربوط به استوانه قائم 61
5-4- نتایج مربوط به استوانه‌های مایل 63
5-4-1-   استوانه ساده 63
5-4-2-   استوانه‌های مایل درای تیغه حلزونی 67
5-5- اعتبار اصل استقلال در استوانه‌های مایل 69
5-6- مقایسه‌ی زوایای تمایل مثبت و منفی 72
5-7- محاسبه ضریب نیروی برآیی 74
5-8- استفاده از تبدیل هیلبرت در تحلیل نوسانات 77
فصل 6-  بحث و بررسی مدل آزمایشگاهی استوانه پشت‌هم 83
6-1- مقدمه … 84
6-2- نتایج مربوط به استوانه‌های ساده قائم پشت‌هم 84
20 پشت‌هم 90
45 پشت‌هم 96
فصل 7-  نتیجه گیری و پیشنهادهایی برای مطالعات آتی 102
7-1- نتیجه گیری 103
7-2- پیشنهاد برای مطالعات آتی 106
فهرست مراجع 107
واژه‌نامه فارسی به انگلیسی 109
واژه نامه انگلیسی به فارسی 110
 
 
فهرست جدول‌ها
عنوان                                            صفحه
جدول ‏1‑1: پارامترهای بکار رفته در این تحقیق 10
جدول ‏3‑1: مشخصات حوضچه یدک 40
جدول ‏3‑2: مشخصات نمونه‌ی استوانه ساده 42
جدول ‏3‑3: مشخصات نمونه‌ی استوانه‌ای دارای تیغه‌ی حلزونی 42
جدول ‏3‑4: مشخصات ورق انتهایی 43
جدول ‏3‑5: مشخصات ورق فنری 44
جدول ‏3‑6: شیب نمودار کرنش- نیرو (N) 49
جدول ‏3‑7: شیب نمودار کرنش – جابجایی (cm) 50
جدول ‏3‑8: تعیین سختی سازه 50
جدول ‏3‑9: میرایی نسبی سازه در هوا با بهره گرفتن از رابطه 3-1 51
جدول ‏3‑10: مشخصات نهایی سیستم‌های سازه‌ای منفرد 53
جدول ‏3‑11: مشخصات نهایی سیستم‌های سازه‌ای پشت‌هم 54
 
فهرست شکل‌‌ها
عنوان                                            صفحه
شکل ‏1‑1: شکل‌گیری لایه مرزی بر روی یک استوانه، جداشدگی آن و تشکیل چرخابه در ناحیه پشت استوانه 5
شکل ‏1‑2: تشکیل گردابه در ناحیه پشت یک استوانه (Gerrad, 1966) 6
شکل ‏1‑3: الگوی جریان در اطراف مقطع یک استوانه قائم ساکن در ازای تغییر در عدد رینولدز (LEAP Australia CFD team ) 7
شکل ‏1‑4: استوانه صلب سوار بر یک سیستم فنر-میراگر در جریان آزاد (Jain and Modares-Sadeghi, 2011) 8
شکل ‏1‑5:نمایش سه شاخه اصلی در پاسخ به تشکیل گردابه‌ها و محدوده هم‌زمانی در گردابه‌ها (Lucor et al., 2005) 12
شکل ‏1‑6: استفاده از تیغه‌های فلزی در دودکش به منظور حذف نوسانات ناشی از گردابه 13
شکل ‏1‑7: تجهیزات متفاوت به منظور حذف نوسانات ناشی از گردابه 13
شکل ‏1‑8: الگوی جریان پشت استوانه ساده 15
شکل ‏1‑9: الگوی جریان پشت استوانه دارای نوار 15
شکل ‏1‑10: تیغه‌های حلزونی 17
شکل ‏1‑11: استفاده از تیغه حلزونی به منظور کنترل تولید گردابه 17
شکل ‏1‑12: پارامترهای هندسی تیغه حلزونی ( DNV، 2010) 18

 

شکل ‏1‑13: نمونه‌ای از تیغه‌های حلزونی با 3 تیغه (Allen et al., 2008) 19
شکل ‏2‑1: مشخصه‌ های نوسان استوانه در آزمایش تونل باد با 36/0 (Feng, 1986) 20
شکل ‏2‑2: دامنه پاسخ استوانه. (▪) مشاهدات Khalak and Williamson (1997b) با 013/0 در آب و (◊) مشاهدات Feng (1986) با 36/0 در هوا. (Khalak and Williamson, 1997b) 21
شکل ‏2‑3: دامنه پاسخ. (●) برای 0014/0 ؛ (○) برای 0032/0 (Govardhan and Williamson, 2000) و (●= نقطه قرمز) برای 00016/0 (Brankovic and Bearman, 2006). (Brankovic and Bearman, 2006) 22
شکل ‏2‑4: دامنه بیشینه شاخه بالایی و پایینی در های متفاوت. (▪) دامنه بیشینه شاخه بالایی (Khalak andWilliamson, 1997a)؛ (∆) دامنه بیشینه شاخه پایینی (Khalak and Williamson, 1997a)؛ (○) دامنه بیشینه 22
شکل ‏2‑5: فرکانس بی‌بعد شده بر اساس سرعت اصلاح‌شده در 013/0 (Khalak and Williamson, 1997a). 23
شکل ‏2‑6: پدیده قفل شدگی مشاهده شده در نسبت جرم‌های متفاوت: (017/0 )3/10 و (019/0 )6/20 (Khalak and Williamson, 1997a). 24
شکل ‏2‑7: ضرایب نیروی پسایی و برآیی بر حسب سرعت اصلاح‌شده، برای (013/0 )       1/10 (Khalak and Williamson, 1997b). 25
شکل ‏2‑8: استوانه مایل در معرض جریان افقی و مؤلفه‌های عمود و در راستای محور استوانه سرعت جریان (Jain and Modarres-Sadeghi, 2014). 26
شکل ‏2‑9: عدد استروهال عمود برای استوانه ثابت در زوایای تمایل متفاوت (Surry and surry, 1967). 26
شکل ‏2‑10: مشاهده جریان در پشت استوانه‌ ثابت مایل در تونل باد (Rember, 1983). 27
دامنه بر حسب سرعت اصلاح‌شده. در این تصویر با نمایش داده شده است (Lucor and Karniadakis, 2003). 28
) بر حسب سرعت اصلاح‌شده(Lucor and Karnadiakis, 2003). 29
) بر حسب سرعت اصلاح‌شده(Lucor and Karnadiakis, 2003). 30
) ، (b) و (c) (Thakur et al., 2004). 31
به مقدار واقعی آن‌ ها. (Willden and Guerbi, 2010) 32
45 ( ) برای 0125/0 (Jain and Modarres-Sadeghi, 2012 بر اساس داده‌های Franzini et al., 2009). 33
45 ( ) برای 0125/0 (Jain and Modarres-Sadeghi, 2012 بر اساس داده‌های Franzini et al., 2009). 34
شکل ‏2‑18: نقشه محدوده‌های تداخل دو استوانه (Zdarvkivich 1988) 35
شکل ‏2‑19: دامنه پاسخ‌های عمود بر جهت جریان برای استوانه پایین‌دست در سرعت‌های اصلاح‌شده (Bearman, 2011) 36
شکل ‏2‑20: اثر فاصله مرکز به مرکز و سرعت اصلاح‌شده بر دامنه ارتعاشات (Bearman, 2011) 37
شکل ‏2‑21: اثر ناحیه سایه پایدار بر ارتعاشات عمود بر جهت جریان در استوانه‌های پشت‌هم (Bearman, 2011) 37
شکل ‏2‑22: نحوه ایجاد نیروهای عرضی ناپایدار بر استوانه پایین‌دست برای سرعت‌های اصلاح‌شده بالاتر از تشدید (Assi et al., 2010). 38
شکل ‏3‑1: حوضچه یدک آزمایشگاه مهندسی دریای دانشگاه شریف 41
شکل ‏3‑2: سیستم تعیین و کنترل سرعت حوضچه یدک 41
شکل ‏3‑3: تصویر شماتیک از لوله‌ی دارای تیغه‌ی حلزونی 42
شکل ‏3‑4: نمونه‌های مورد آزمایش 43
شکل ‏3‑6: نمایش زوایای مختلف تمایل. (الف) زاویه تمایل منفی . (ب) زاویه تمایل مثبت 44
شکل ‏3‑7: سیستم ارتجاعی به همراه سیستم صلب فلزی در بالادست 45
شکل ‏3‑8: نحوه قرارگیری کرنش‌سنج‌ها بر روی ورق‌های فنری 45
شکل ‏3‑9: کرنش سنج نصب شده بر روی قسمت انتهای بالایی استوانه به منظور محاسبه نیروی سیال 46
شکل ‏3‑10: دستگاه ثبت کرنش مورد استفاده (با تشکر از شرکت طازند) 46
شکل ‏3‑11: قاب صلب جهت تعیین سختی و میرایی سیستم ارتجاعی 47
شکل ‏3‑12: نمودار کرنش- نیرو جهت کالیبره نمودن کرنش‌سنج‌ها برای بارگذاری اول 48
شکل ‏3‑13: نمودار کرنش- جابجایی جهت کالیبره نمودن کرنش‌سنج‌ها برای بارگذاری اول 48
شکل ‏3‑14: نمودار نیرو- جابجایی جهت تعیین سختی سازه برای بارگذاری اول 49
شکل ‏3‑15: نمودار تاریخچه زمانی ارتعاش آزاد یا جابجایی اولیه 10 سانتی‌متر 50
شکل ‏3‑16: نمودار تاریخچه زمانی ارتعاش آزاد فرضی 51
شکل ‏3‑17: تاریخچه زمانی ارتعاش آزاد استوانه ساده به همراه ورق انتهایی در آب 52
شکل ‏3‑18: استفاده از تبدیل هیلبرت در تعیین دامنه جابجایی حداکثر 55
شکل ‏3‑19: تاریخچه زمانی ارتعاشات استوانه BC00 در راستای عمود بر جریان و PSD متناظر با آن 57
شکل ‏4‑1: نمودار دامنه‌ی بی بعد نوسان (A/D)در راستای عمود بر جریان بر حسب سرعت اصلاح‌شده برای استوانه (BC00) 60
شکل ‏4‑2: نمودار نسبت فرکانس (f*) بر حسب سرعت اصلاح‌شده برای استوانه ساده قائم (BC00) 61
شکل ‏4‑3: نمودار دامنه‌ی بی بعد نوسان (A/D) بر حسب سرعت اصلاح‌شده برای استوانه ساده قائم (BC00) و استوانه دارای تیغه‌ی حلزونی قائم (HC00) 62
) بر حسب سرعت اصلاح‌شده برای استوانه ساده قائم (BC00) و استوانه دارای تیغه‌ی حلزونی قائم (HC00) 62
20 (BC20). 64
45 (BC45). 65
45 (BC45) 66
45 (BC45) 66
20 (HC20). 68
45 (HC45). 69
شکل ‏4‑11: (الف) دامنه‌ی بی بعد نوسان (A/D) بر حسب سرعت اصلاح‌شده‌ی قائم برای استوانه ساده با زا وای تمایل ○0 (BC00) ، ○20 (BC20) و ○45 (BC45). (ب) فرکانس نسبی (f*) بر حسب سرعت اصلاح‌شده‌ی قائم برای استوانه ساده با زا وای تمایل ○0 (BC00) ، ○20 (BC20) و ○45 (BC45). 70
45 (BH45). 71
20± 72
20± 73
45± 73
45± 74
) برای استوانه ساده قائم (BC00) 74
) را به ترتیب برای استوانه ساده با زاویه تمایل 20± 75
) را به ترتیب برای استوانه ساده با زاویه تمایل 45± 75
45 (BC45) 76
) بر حسب سرعت اصلاح‌شده قائم ( ) برای استوانه ساده با زاویه 20 درجه (BC20) و استوانه حلزونی با زاویه 20 درجه (HC20) 76
شکل ‏4‑22: اختلاف فاز بین نیرو و جابجایی برای سرعت‌های اصلاح‌شده مختلف در استوانه ساده قائم 79
شکل ‏4‑23: ترسم تبدیل هیلبرت (صفحه فاز) تاریخچه زمانی نوسان برای سه شاخه اصلی 82
شکل ‏5‑1: پاسخ استوانه ساده منفرد (TBC00) 86
شکل ‏5‑2: پاسخ استوانه‌های قائم پشت‌هم با فاصله D2 برای حالت بالادست (TBC00-2D-F) و پایین‌دست (TBC00-2D-R) 87
شکل ‏5‑3: پاسخ استوانه‌های قائم پشت‌هم با فاصله D3 برای حالت بالادست (TBC00-3D-F) و پایین‌دست (TBC00-3D-R) 88
شکل ‏5‑4: پاسخ استوانه‌های قائم پشت‌هم با فاصله D4 برای حالت بالادست (TBC00-6D-F) و پایین‌دست (TBC00-6D-R) 89
شکل ‏5‑5: پاسخ استوانه‌های قائم پشت‌هم با فاصله D6 برای حالت بالادست (TBC00-6D-F) و پایین‌دست (TBC00-6D-R) 90
شکل ‏5‑6: (الف) زاویه تمایل منفی (F). (ب) زاویه تمایل مثبت® 91
20 درجه تکی برای حالت بالادست (TBC20-F) و پایین‌دست (TBC20-R) 92
20 پشت‌هم با فاصله D2 برای حالت بالادست (TBC20-2D-F) و پایین‌دست (TBC20-2D-R) 93
20 پشت‌هم با فاصله D3 برای حالت بالادست (TBC20-3D-F) و پایین‌دست (TBC20-3D-R) 94
20 پشت‌هم با فاصله D4 برای حالت بالادست (TBC20-4D-F) و پایین‌دست (TBC20-4D-R) 95
20 پشت‌هم با فاصله D6 برای حالت بالادست (TBC20-6D-F) و پایین‌دست (TBC20-6D-R) 96
45 درجه تکی برای حالت بالادست (TB45-F) و پایین‌دست (TBC45-R) 98
45 پشت‌هم با فاصله D2 برای حالت بالادست (TBC45-2D-F) و پایین‌دست (TBC45-2D-R) 99
45 پشت‌هم با فاصله D3 برای حالت بالادست (TBC45-3D-F) و پایین‌دست (TBC45-3D-R) 100
45 پشت‌هم با فاصله D4 برای حالت بالادست (TBC45-4D-F) و پایین‌دست (TBC45-4D-R) 101
45 پشت‌هم با فاصله D6 برای حالت بالادست (TBC45-6D-F) و پایین‌دست (TBC45-6D-R) 102
 
فهرست علائم و نشانه‌ها
عنوان                                    علامت اختصاری
نسبت میرایی
نسبت دامنه
نسبت جرمی
نسبت فرکانس
فرکانس طبیعی
عدد رینولدز
عدد استروهال
سرعت شروع تحریک
سرعت اصلاح‌شده
سرعت اصلاح‌شده قائم
سرعت اصلاح‌شده بحرانی
ضریب نیروی برآ
ضریب نیروی پسایی
ضریب جرم اضافه بالقوه
ضریب جرم اضافه موثر
زاویه فاز
زاویه تمایل
 

فصل 1-    مقدمه

 
 
 
 
 

چكیده 1

مقدمه: فصل اول

کلیات 3

1- كلیات 4

1-1- طرح تحقیق 4

1-1-1- بیان مسأله 4

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق 6

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق 7

1-1-4- اهداف تحقیق 7

1-1-5- سوابق تحقیق 7

1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق 9

1-1-7- روش تحقیق 9

1-1-8- محدودیت‌ها و مشكلات 9

1-2- تعاریف 10

فصل دوم: بررسی موانع ارث در مذاهب اسلامی

2- بررسی موانع ارث در مذاهب اسلامی 13

2-1- تعریف مانع ارث در کتاب‌های حقوقی 14

2-2- علت تامه، علت ناقصه 15

2-3- سبب 16

2-4- شرط 16

2-5- مانع 17

2-6- مانع ارث و تعریف حقوقی آن 17

2-7- احصای موانع ارث در مذاهب اسلامی 19

2-7-1- تعداد موانع ارث در فقه امامیه 19

2-7-2- تعداد موانع ارث در نزد فقهای سایر مذاهب اسلامی 21

2-7-3- تعداد موانع ارث در نزد فقهای حنفی 21

2-7-4- تعداد موانع ارث در نزد فقهای مالکی 22

2-7-5- تعداد موانع ارث در نزد فقهای حنبلی 22

2-7-6- تعداد موانع ارث در نزد فقهای شافعی 22

2-8- بحث اجمالی در برخی موانع ارث 23

2-8-1- ارتداد 23

2-8-2- وحدت زمان فوت متوارثین: 25

2-8-3- کافر حربی 28

2-8-4- دور حکمی 28

2-8-5- نبوت 31

فصل سوم: مانعیت قتل بر ارث از منظر فقه امامیه و اهل سنت

3- مانعیت قتل بر ارث از منظر فقه امامیه و اهل سنت 36

3-1- تعریف قتل و اقسام آن 37

3-2- شرایط قتل مانع ارث 39

3-2-1- شرایط قتل مانع ارث 39

3-2-1-1-عمدی بودن قتل 39

3-2-1-2- وقوع قتل از طرف وارث 43

3-2-1-3- نامشروع بودن قتل 44

3-2-2- شرایط قتل عمدی غیر مانع ارث 45

3-2-2-1- قتل عمدی به حق و به حکم قانون 46

3-2-2-2- ارتکاب قتل در مقام دفاع و در فراش 49

3-2-2-3- قتل در فراش 54

3-2-3- سقط جنین 55

3-3- ارتکاب قتل از سوی صغیر و مجنون 57

3-3-1- دیدگاه فقهای شافعی دربارة ارتکاب قتل از سوی صغیر و مجنون 58

3-3-2- دیدگاه فقهای حنفی دربارة ارتکاب قتل از سوی صغیر و مجنون 59

3-3-3- دیدگاه فقهای حنبلی دربارة ارتکاب قتل از سوی صغیر و مجنون 59

3-3-4- دیدگاه فقهای مالکی دربارة ارتکاب قتل از سوی صغیر و مجنون 59

3-3-5- دیدگاه فقهای زیدی دربارة ارتکاب قتل از سوی صغیر و مجنون 60

3-4- آثار حقوقی قتل مانع ارث 60

3-4-1- آثار حقوقی عمدی نسبت به وارث کشندة مورث خود 60

نتیجه‌گیری 64

پیشنهادات 67

فهرست منابع 68

چكیده

 

 

در طول تاریخ بر اموال و دارایی احکامی جاری بوده که بخشی از این نظام کیفیت انتقال دارایی و عوامل و علل عدم انتقال ارث را بیان می کند. قتل، از جمله عواملی است که قانون مدنی ایران آن را جزء موانع ارث برمی شمارد.

هدف از تحقیق حاصر بررسی مانعیت قتل بر ارث  از نظر فقهای امامیه و اهل تسنن می باشد.

هر چند علما و فقها نسبت به تعیین موانع ارثی متفق القول نیستند، قتل تنها مانع ارثی است که در اکثر کشورهای اسلامی و غیر اسلامی به عنوان علت عدم انتقال ترکه از مورث به وارث بیان شده است و شاید حکمت آن هم جلوگیری از تحقق بعضی نیات سوء، مانند قتل مورث توسط وارث به انگیزه ارث باشد و بر همین مبنا، قتل عمد به ناحق (مباشرتا یا به تسبیب) مانع ارث می باشد. ارث عبارت است از حقی که صرفاً بحکم قانون از مرده حقیقی یا حکمی به زنده حقیقی با حکمی منقل گردد. نتایج تحقیق حاضر حاکی از آن است که در مذاهب امامیه و اربعه اهل سنت قتل مانع ارث می گردد. اگرچه برخی مذاهب قتل عمد را مانع می دانند و برخی دیگر هر نوع قتلی را مانع ارث معرفی کرده اند.

واژگان کلیدی: ارث، فقهای امامیه، اهل تسنن، مانعیت قتل.

مقدمه

یکی از مباحث مطروح در فقه اسلامی بحث ارث می باشد این موضوع به کرار در کتاب خدا ( قرآن مجید) ذکر گردیده است . در کتب فقهی نیز مباحثی را به خود اختصاص داده و فقهاء را بر آن داشته تا آراء متفاوتی را در این خصوص صادر نمایند. «شارع اسلام مردم را به تعلیم علم ارث ، تشویق کرده و گفته است که : علم ارث، نصف علم است .» ( جعفری لنگرودی، 1371، 248 )

خداوند کریم در آیه شریفه 33 سوره نساء فرموده است :

«وَلِکُلّ جَعَلْنا مَوالیَ مِمّا تَرَکَ الْوالِدانِ و الْاقْرَ بوُنَ وَالَّذینَ عَقَدَتْ اَیمْانُکُم فَاتُوهُمْ نصیبَهُم اِنَّ اللهَ كانَ عَلی کُلِّ شیءٍ شهیداً»

« ارث عبارت است از حقی که صرفاً بحکم قانون از مرده حقیقی یا حکمی به زنده حقیقی یا حکمی منقل گردد  » جعفری لنگرودی ، 1371 ، 253 )

موجب ارث دو امر است : نسب و سبب ( منصور ، 1386 ، 144، جلد 1 و 2و 3 )

مهمترین موضوعی که در کنار بحث ارث مطرح می گردد مبحث موانع در کنار موجبات ارث می باشد .

« از نظر فقهای اسلام کسی می تواند از دیگری ارث برد که اولاً موجبات ارث در او باشد ، وجود رابطه سببی و نسبی بین وارث و مورث و موجود بودن مال و زنده بودن وارث در حین فوت مورث ، را موجبات ارث قرار داده اند. ثانیاً علاوه بر موجب ارث ، مفقودیت مانع نیز مطرح است یعنی وارث نباید دارای مانعی از موانح مذکور ، دربحث ارث باشد» ( مقدسی ، 1374،2 )

موضوع مانعیت که در صدر آمده از نظر فقهای بزرگ با در نظر گرفتن آیات قرآن کریم و روایات وارده از پیامبر(ص) و ائمه معصومین بیان شده است .هدف از نگارش این پایان نامه‌، بررسی مانعیت قتل بر ارث  از نظر فقهای امامیه و اهل تسنن  می‌باشد.

 

1-1- طرح تحقیق

1-1-1- بیان مسأله

یکی از مباحث مطروح در فقه اسلامی بحث ارث می باشد این موضوع به کرار در کتاب خدا ( قرآن مجید) ذکر گردیده است . در کتب فقهی نیز مباحثی را به خود اختصاص داده و فقهاء را بر آن داشته تا آراء متفاوتی را در این خصوص صادر نمایند.

شهید اول در کتاب لمعه دمشقیه جلد دوم بیان می دارد :

« اموری که مانع  از ارث می شود عبارتند از 1- کفر 2- قتل 3- برده بودن 4- لعان 5- بودن بچه در شکم مادر 6- غیبت منقطع »

در میان موانع ذکر شده فوق فقهای امامیه و اهل سنت تمایزات و اشتراکاتی دارند . قتل ، کفر ، رقیت از جمله اشتراکات ، مابقی تمایزات بین آنها می باشد .

با توجه به اینکه موضوع این رساله بررسی مانعیت قتل می باشد لذا نظریات علمای شیعه و اهل تسنن مورد واکاوی قرار می گیرد شهید اول در جلد دوم کتاب لمعه خود قتل را مانع ارث دانسته و بیان می دارد «… در صورتی قاتل از ارث محروم می گردد که با قصد و از روی ظلم و عدوان صورت گرفته باشد . و اگر از روی خطا و اشتباه باشد ، قاتل تنها از دیه محروم می گردد. »

قتل عبارت است از خاتمه دادن به حیات انسان زنده به گونه عمدی یا غیر عمدی ( خطایی).

قتل نفس بر سه نوع است : عمد ، شبه عمد ، خطا . ( قانون مجازات اسلامی ماده 204)

دکتر ابوالحسن محمدی در مقاله خود تحت عنوان قتل از موانع ارث ، قتل را بر 4 نوع ذیل تقسیم نموده است .

1-  قتل عمدی غیر مشروع – مانع ارث است

2-  قتل عمدی مشروع – خواه جایز باشد یا واجب اثری در ارث ندارد و چنین قاتلی از مقتول ارث می برد

3-  قتل خطای غیر مشروع – مشهورترین عقیده فقها شیعه این است که قتل خطایی غیر مشروع مانع ارث نمی شود.

4-  قتل خطائی مشروع – از نظر محتوا بینابین است چون مفاد آن این است که وارث قاتل از دارایی های مورث که با پیش از ارتکاب قتل ،داشته یا مستحق آن بوده ارث می برد و از دارایی که به واسطه ، قبل مالک می شود یعنی دیه و خون بها ارث نمی برد

موارد ذکر شده فوق با استناد مادتین 881-880 ق.م بیان شده است که چنین اشعار می دارد :

ماده 880 ق.م: قتل از موانع ارث است بنابراین کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می شود اعم از اینکه قتل بالمباشره باشد یا بالتسبیب ومنفرداً باشد یا به شرکت دیگری.

ماده 881 ق.م: در صورتی که قتل عمدی مورث به حکم قانون برای دفاع باشد مفاد ماده فوق مجری نخواهد بود.

در تکمیل مادتین فوق ماده 885 ق.م نیز چنین بیان می کند : اولاد و اقوام کسانی که به موجب ماده 880 ق.م از ارث ممنوع می شوند محروم از ارث نمی باشند ، بنابراین اولاد کسی که پدر خود را کشته باشد از جد مقتول خود ارث می برد اگر وارث نزدیک تری باعث حرمان آنان نشود.

آنچه گذشت حکم ارث قاتل در مذهب شیعه بود، اکنون به بررسی این مطالب در دیگر مذاهب اسلامی می‌پردازیم . ( به نقل از موضوعه الفقه السلامی ، جلد چهارم صفحه 285 ببعد)

1-  مذهب حنفی

اختلاف بارزی که بین مذهب حنفی و مذهب شیعه در این مساله وجود دارد در تاثیر نقل بالتسبیب است. بطوری که گذشت مذهب شیعه قتل بالتسبیب را مثل قتل بالمباشره میداند.در هر جا قتل بالمباشره مانع ارث باشد قتل بالتسبیب را نیز مانع دانسته و هر جا اولی را مانع ندانسته دومی را هم مانع نمی داند . ولی مذهب حنفی قتل بالتسبیب را مطلقاً مانع ارث نمی داند هر چند قتل عمد نا مشروع باشد و استدلالی که بر این حکم دارند این است که در احادیث مربوط به اثر قتل در ارث تعبیر شده به “قاتل” مثلاً داریم “لا میراث للقاتل “و در فرض قتل بالتسبیب قاتل حقیقی سبب نیست و او را مجازاً قاتل گویند مثلاً هر گاه کسی در غیر ملک خود چاهی حفر کند و رهگذری در آن بیفتد و بمیرد صاحب چاه واقعاً قاتل او نیست و اطلاق قاتل بر او مجازی است و لذا استدلال به روایت “لا میراث للقاتل” شامل او نمی شود .

2-  مذهب مالکی – این مذهب موافق مذهب شیعه است .

3-  مذهب شافعی

مذهب شافعی اختلاف فحاشی ، در این مسذله با مذهب شیعه و مالکی دارد ، زیرا این مذهب هر گونه قتل اعم از عمدی ،خطائی ، به حق و بنا حق را مانع ارث می داند تنها برخی از فقهای آنها قائل به تفصیل شده اند.

4-  مذهب حنبلی:

مذهب حنبلی در حالی که بین قتل عمدی و خطائی – بالمباشره و بالتسبیب فرق نمی گذارد و همه مانع را ارث می داند ، مثل مذهب شافعی ، بین قتل محق و بنا محق فرق می گذارد و قتل به حق را مانع ارث نمیداند.

5-  مذهب زیدی : مذهب زیدی مثل مذهب شیعه است. ( محمدی ، 1390، 8)

با عنایت به نظرات فقهای شیعه و اهل سنت مجموعاً می توان عنوان کرد که قتل تنها مانعی است که در اکثر مذاهب اسلامی به عنوان یکی از علل عدم انتقال ترکه  از مورث به وارث بیان شده است و شاید حکمت آن جلوگیری از تحقّق یعنی نیّات سوء بوده که انگیزه های مادّی عمده ترین داعی ارتکاب است .

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق

1. از نظر فقهای امامیه و اهل سنت قتل چه تاثیری بر ارث گذاشته است؟

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق

1- میان فقهای اهل سنت و امامیه در خصوص مانعیت قتل در ارث اختلاف نظر وجود دارد.

2- میان فقهای اهل سنت در خصوص مانعیت قتل بر ارث اختلافاتی وجود دارد.

3- فقهای امامیه اشتراک نظر کامل نسبت به مانعیت قتل بر ارث دارند

1-1-4- اهداف تحقیق

1- بررسی دیدگاه فقهای امامیه در خصوص مانعیت قتل بر ارث

2- نظر فقهای اهل سنت در خصوص مانعیت قتل بر ارث

3- اشتراکات نظرات فقهای امامیه و اهل سنت در خصوص مانعیت قتل بر ارث

4- تمایزات نظرات فقهای امامیه و اهل سنت در خصوص مانعیت قتل بر ارث

1-1-5- سوابق تحقیق

با توجه  به تحقیقات و پژوهش های انجام شده در خصوص موضوع رساله مذكور مشاهده می گردد این موضوع از جمله مباحثی می باشد كه كمتر مورد مطالعه قرار گرفته و همین امر باعث گردید اینجانب به پژوهش در این خصوص بپردازم .

خداوند كریم در قران مجید در آیه 12 سوره نساء احكام ارث را بیان داشته و در آیه 13 همان سوره نیز به آن تأكید نموده و فرموده است  : « اینها اوامر و احكام خداست هر كس پیرو امر خدا و رسول اوست او را به بهشتهایی در آورد كه در زیر درختانش  نهرها جاری است و آنجا منزل ابدی مطیعان خواهد بود . این است سعادت و فیروزی عظیم »

همچنین در كتاب های فقهی ، من جمله رساله های مجتهدین نیز براین امر تأكید و كتاب های جداگانه ای تألیف گردیده است .

قیدی كه به آن اضافه گردیده بحث مانعیت در قتل می باشد كه فقهای امامیه و اهل سنت نظرات متفاوتی در این باره ذكر نموده اند . 

« مالك ، اوزاعی ، نخعی ، سعید ابن مسیب از علمای عامه ، همچون اما معتقدند قاتل خطایی تنها از دیه ارث نمی برد ( شیخ طوسی ، 1377 ؛ 260 )

در میان فقهای اهل سنت ابوحنیفه معتقد است قتل خطایی ، چنانچه از سوی كودك یا دیوانه واقع شود موجب محرومیت از ارث نخواهد بود و چنین قاتلی از كل ماترك و دیه ارث خواهد برد .

از میان فقهای امامیه ، ابن عقیل ، فضل بن شاذان  و عمانی از متقدمان معتقدند كه قاتل خطایی از ماترك و دیه ارث نمی برد ( نراقی ، 1419 ، 692 ).

در میان اقسام سه گانه قتل ، تنها قتلی مانع ارث است كه از روی عمد و ظالمانه و به عبارتی دیگر، به نا حق واقع شود . به نظر می رسد مفاد ماده 880 قانون مدنی ایران ، مبنی بر محروم بودن قاتل عمدی از ارث مورث خود، مورد اتفاق و قبول مذاهب مختلف اسلامی است و جمیع مذاهب و فرق اسلامی ، در مانع ارث بودن قتل عمدی به  ناحق ، اتفاق نظر دارند ( ابن مرتضی ، 367 )

احمد بن حنبل قتلی را مانع ارث می داند كه مجازاتی – هر چند مالی – برآن مترتب باشد ؛ بنابراین ، قتل عمدی به حق كه مستوجب مجازات نباشد ، مانع ارث نخواهد بود، بلكه سایر اقسام قتل مانع ارث است ؛ هر چند خطایی باشد یا شبه عمد ( جعفری لنگرودی ، 1363 ، 84). 

تا قبل از پیروزی انقلاب تبصره ماده 43 ق مجازات عمومی ( اصلاحی 1352 ) مقرر می داشت « وقتی دفاع از نفس و یا ناموس ، عرض و آزادی تن دیگری جایز است كه او ناتوان از دفاع بوده  و تقاضای كمك  كند و یا در وضعی باشد كه امكان استمداد نداشته باشد » ولی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بازنگری در قانون مجازات عمومی با توجه به نظر اكثر فقهای امامیه و احادیث وارده تبصره فوق اینچنین اصلاح شد « وقتی دفاع از نفس و یا ناموس و یا عرض و یا مال و یا آزادی تن دیگری جایز است كه او ناتوان از دفاع بوده و نیاز به كمك داشته باشد » بنابراین دفاع ، مدافع مشروع محسوب شده  و قاتل ( مدافع ) علاوه بر مجازات كیفری از مجازات مدنی ( ممنوعیت از ارث ) نیز معاف دانست ( ابن خرم ، 1351،80 ) با عنایت به موارد ذكر شده در  قانون مدنی مادتین 885-881-880 اشارات مستقیم به موضوع مانعیت قتل در ارث داشته همچنین در قانون مجازات اسلامی 61 و 62 و 630 اشاراتی نیز داشته است .

1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق

هر چند در بررسی مانعیت قتل بر ارث  از نظر فقهای امامیه و اهل تسنن در کتب ومقالات علمی مطالبی مختصر مطرح گردیده ،لکن تاکنون کسی دراین زمینه  کار تحقیقی با این وسعت انجام نداده است .   نگارنده در این رساله بر آن است تا با انجام یک کار تطبیقی ،ضمن بررسی نظرات فقهای امامیه واهل تسنن ،موارد اشتراک وافتراق را استخراج وبا آشنایی هر چه بیشتر محققان بااین مفهوم ،راه را برای ادامه مسیر وتکمیل این اثر هموار نماید.

1-1-7- روش تحقیق

روش استدلالی و تحلیل منطقی و عقلانی كه از ویژگی تحقیقات کتابخانه ای می‌باشد كه در این تحقیق با بهره گرفتن از منابع و مطالعات كتابخانه‌ای از جمله كتب، مقالات، پایان‌نامه‌ها، كتابخانه الكترونیك، مطالب، جمع‌ آوری و مورد استفاده واقع گردیده است.

1-1-8- محدودیت‌ها و مشكلات

در این تحقیق با سختی‌هایی از قبیل: تهیه‌ی منابع فقهی مورد نیاز و ترجمه‌ی سلیس متون عربی به فارسی مواجه شدم.

1-2- تعاریف

قتل

 محقق حلی در شرایع می گوید:« قتل عمد تحقق پیدا می کند به قصد بالغ عاقل به کشتن کسی به وسیله آلتی که غالباً کشنده است ».(حلی، 1408 ه.ق، ج4، ص 199)

امام خمینی (ره) در تعریف قتل عمد چنین می فرماید:« قتل عمد محض به قصد کشتن به آنچه که می کشد و لو بندرت و به قصد فعلی که غالباً به آن کشته می شود.اگر چه قصد قتل را به آن ننماید تحقق پیدا می کند ».(خمینی، 1369، ج 4، ص 269)

یعنی اینکه جانی باید از روی عمد عملی را با قصد انجام دهد به این معنا که جانی قصد کشتن شخص معینی را دارد و عمل هم از اموری است که غالباً کشنده است. انجام عمدی عملی بدون  قصد قتل نیز در حکم قتل عمد است.(دادمرزی، 1388، ص652)

قتل عمد دارای ارکان زیر است:

قصد

ازارکان مهم تحقق قتل عمد، قصد و نیت است که جنایتکار قصد به فعل و قصد به نتیجه دارد. (مؤمنی، 1382، ص 322و321)

1-2-8-2- فعل

عنوان                  صفحه

چكیده 1

مقدمه 2

فصل اول: کلیات

1- كلیات 3

1-1- طرح تحقیق 3

1-1-1- بیان مسأله 3

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق 3

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق 3

1-1-4- اهداف تحقیق 3

1-1-5- سوابق تحقیق 3

1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق 3

1-1-7- روش تحقیق 3

1-1-8- محدودیت‌ها و مشكلات 3

1-2- مفاهیم 3

1-2-1- معنای لغوی خمس، فیء، انفال و غنیمت 3

1-2-2- معنای اصطلاحی خمس 3

1-2-3- تفاوت غنیمت، فیء و انفال 3

1-3- ادله خمس 3

1-3-1- ادله قرآنی 3

1-3-2- ادله روایی 3

1-3-3- دلیل اجماع 3

فصل دوم: پیشینه تاریخی و فقهی خمس

2- پیشینه تاریخی و فقهی خمس 3

2-1- خمس در عصر پیامبر گرامی اسلام (ص) 3

2-1-1- منابع خمس 3

2-1-2- موارد مصرف خمس 3

2-2- خمس در دوران خلفا 3

2-3- خمس در زمان ائمه (ع) 3

2-3-1- منابع خمس 3

2-3-2- توزیع خمس 3

2-4- خمس در عصر غیبت 3

2-4-1- منابع خمس 3

2-4-1-1- غنیمت 3

2-4-1-2- ارباح مکاسب 3

2-4-1-3- زمین انتقال یافته از مسلمان به ذمّی 3

2-4-1-4- معدن 3

2-4-1-5-مال حلال آمیخته به حرام 3

2-4-1-6- کنز 3

2-4-1-7- غوص 3

2-5- نتیجه بحث 3

فصل سوم: دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت در خصوص منابع اصلی خمس

3- دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت در خصوص منابع اصلی خمس 3

3-1- دیدگاه اهل سنت دربارۀ خمس 3

3-2- دیدگاه شیعه دربارۀ خمس 3

3-3- دلایل اهل تسنن بر انحصار خمس در غنیمت جنگی 3

3-3-1- پاسخ دلیل اول 3

3-3-2- پاسخ دلیل دوم 3

3-3-3- چکیدۀ دیدگاه‌ها 3

3-3-4- حکم زمین غنیمتی 3

3-4- مالکیت عمومی 3

3-4-1- وجوه تمایز میان ملکیت عمومی و دولتی 3

3-4-2- جهاد ابتدایی 3

3-4-3- جایگاه خمس در جهاد بی‌اذن امام 3

3-4-4- جهاد دفاعی 3

3-4-5- جنگ مسلمان با مسلمان‌نما 3

3-5- معادن از دیدگاه فقها 3

3-5-1- نظریات حقوقی دربارۀ معادن 3

3-5-5-1- دیدگاه اول ودلایل آن 3

3-5-5-2- دیدگاه دوم و دلایل آن اشتراک در معادن 3

 

 

3-5-5-3- دیدگاه سوم و دلایل آن 3

3-5-5-4- بررسی دیدگاه ها 3

3-5-5-5- ردّ دلایل و قول به اشتراک معادن 3

3-5-5-6- راه های ثبوت حق ویژه در معادن 3

3-5-5-7- سرچشمۀ حق ویژه در معدن و حکم خمس  آن 3

3-5-6- خمس جواهر دریایی 3

3-5-7- عنبر 3

3-5-8- ثروتهای دریایی 3

3-6- کنز (گنج) 3

3-6-2- ویژگیهای مشترک معدن، گنج و جواهر دریایی 3

3-7- خمس مال حلال مخلوط به حرام 3

3-8- خمس زمین انتقالی 3

3-8-1- خمس زمین ذمی 3

3-9- جایگاه خمس ارباح مکاسب 3

3-9-1- دیدگاه فقها 3

فصل چهارم: مصارف خمس

4- مصارف خمس 3

4-1- دیدگاه فقها 3

4-2- تقسیم خمس بعد از نبی 3

نتیجه گیری 3

فهرست منابع 

چكیده

یکی از تدابیر دین مبین اسلام در رفع نیازهای مالی جامعه، فریضه خمس می‌باشد که در کنار زکات واجب گردیده است و از نظر مشهور فقها جهت تأمین هزینه‌های سادات که از زکات محرومند و نیز سهم امام (ع) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با توجه به اختلافاتی که در وجوب خمس در عصر غیبت، موارد آن و نیز مصارف خمس بین فقهای امامیه و اهل سنت وجود دارد هدف این پژوهش بررسی خمس از منظر مذاهب خمسه در قالب یک تحقیق نظری به شیوه کتابخانه‌ای می‌باشد به نحوی که وجوه افتراق و اشتراک مذاهب خمسه در سه محور حکم، منابع و مصارف خمس مورد بررسی قرار گرفته است. مهمترین یافته‌های این پژوهش عبارت‌اند از:

فقهای مذاهب خمسه معتقدند که خمس واجب است. دیدگاه غالب فقهای اهل سنت انحصار خمس به غنائم جنگی است اما خمس نزد فقهای امامیه در منابع هفت‌گانه (غنیمت، ارباح مکاسب، زمین منتقله به ذمی، معدن، کنز، غوص، مال حلاب آمیخته به حرام، معدن) واجب است. فقهای امامیه در شش چیز (سهم خدا، سهم پیامبر، سهم ذی‌القربی، سهم ایتام، سهم مساکین، سهم در راه‌ماندگان) و فقهای اهل سنت (حنیفه، شافعیه، مالکیه) مصارف خمس را در پنج چیز (سهم پیامبر، سهم ذی‌القربی، سهم ایتام، سهم مساکین، سهم در راه‌ماندگان) خلاصه کرده‌اند.

واژه های كلیدی: خمس، فقه امامیه، اهل سنت، منابع خمس، مصارف خمس.

مقدمه

تردیدی نیست که اسلام به صورت یک مکتب اخلاقی، فلسفی و یا اعتقادی محض ظهور نکرد؛ بلکه به عنوان یک آیین جامع ـ که تمام نیازهای مادی و معنوی در آن پیش بینی شده ـ پا به عرصه ظهور گذاشت. از سوی دیگر، این مکتب از همان عصر رسول خدا(ص) با تأسیس حکومت همراه بود؛ در نتیجه برای اداره آن نیاز به یک پشتوانه مالی غنی و منظم داشت که بتواند در سایه تشکیل حکومت اسلامی از بینوایان، بیماران، بی سرپرستان، معلولان و یتیمان جامعه دستگیری نماید و این خلأ اقتصادی را پرکند. خداوند متعال با نزول آیات زکات دست یاری و رحمت بی پایانش را به کمک نبی اکرم(ص) فرستاد و با واجب ساختن زکات، این نقص و کاستی را برطرف کرد. این فریضه الهی از مالیاتهایی است که در حقیقت جزو اموال عمومی جامعه اسلامی محسوب می شود و نیز به غیر بنی هاشم «سادات» اختصاص دارد و لذا مصارف آن عموماً موارد یاد شده است. ولی امام به عنوان رئیس حکومت نیز هزینه هایی دارد که باید تأمین شود. او برای پیشبرد نظام اسلامی و اداره جامعه، به بودجه فراوانی نیاز دارد. فریضه خمس برای تأمین این منظور، بر متمکنان جامعه واجب گردیده است. خمس یکی از مسلّمات اسلام است که قرآن مجید وجوب آن را به صراحت بیان نموده است. قرآن ادای خمس را با ایمان به خداوند پیوند زده است. از اینجا روشن می شود که نه فقط اعتقاد به وجوب خمس، بلکه ادای آن از ضروریات دین است. آنچه بین شیعه و اهل سنت مشترک و مسلّم است، وجوب خمس بر اموال جنگی است. ولی مکتب اهل بیت(ع) با توجه به ظاهر آیه خمس و نظر به عرف و لغت، علاوه بر اموال غنیمت جنگی، خمس هر چیزی را که بر آن در لغت و عرف، غنیمت و فواید صدق می کند، واجب می داند و روایات فریقین را بر این مطلب دلیل آورده است. اما اکثر اهل سنت وجوب خمس را فقط بر اموال جنگی منحصر کرده اند، اگر چه برخی از آنها خمس را بر گنج و برخی دیگر بر اشیا نیز لازم می دانند. فلسفه اختصاص خمس به خاندان پیامبر هم این است که از یک طرف از زحمات پیوسته آن خاندان تقدیر به عمل آید و هم آنها از نظر اقتصادی به مردم نیاز نداشته باشند و از همه مهم تر در اداره نظام جامعه کمکی به این خاندان باشد.

این پژوهش با پرداختن به بررسی خمس از دیدگاه مذاهب پنج‌گانه به شکل تطبیقی سعی دارد به گوشه ای از قدرت و قوت حکومت اسلامی در حمایت از سلامت اقتصادی جامعه اشاره نماید.

 

1-1-1- بیان مسأله

خمس در اسلام، جایگاه ویژه‌ای دارد و از فرایض مالى مسلمانان محسوب مى گردد. فقهاى اهل سنّت، خمس را فقط در غنایم جنگى و گنج و معادن، واجب مى دانند، لیکن از نظر فقهاى شیعه، خمس بر هفت چیز واجب است. (شیخ طوسی، 1406ق، ص116)

 اهل سنّت مانند ما شیعیان، در مواردى به وجوب خمس در غیر غنایم جنگى معتقدند، لیکن در این مسئله میان مذاهب چهارگانه حنفى، مالکى، حنبلى و شافعى، تفاوت نظر وجود دارد. حنفى ها به جز غنیمت جنگى، در «معدن و رِکاز» نیز خمس را واجب مى دانند، اما مى گویند: معادن سه قسم است و یک قسم آن، خمس دارد. در گنج نیز خمس واجب مى باشد و مصرف آن دو مانند غنیمت جنگى است. مالکى ها مى گویند: در گنج و معدن طلا و نقره، خمس واجب است و مصرف آنها را مانند غنایم جنگى مى دانند. شافعى ها و حنابله مى گویند: در رِکاز یا گنج، خمس واجب است. با توجه به اینكه بین فقهای امامیه و اهل سنت از یكسو و خود فقهای اهل سنت از سوی دیگر در متعلقات و احكام خمس اختلاف نظر و ابهاماتی وجود دارد، لازم است این اختلافات و ابهامات مورد بررسی و تبیین قرار بگیرد. (همان منبع، 117).

لذا در این پایان نامه بر‌آنیم تا با بررسی دیدگاه فقهای مذاهب خمسه در خصوص خمس وجوه افتراق و اشتراک آنها را استخراج و موضوع را به شکل تطبیقی و علمی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق

– وجوه افتراق و اشتراک مذاهب خمسه در مورد خمس چیست؟

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق

• مذاهب خمسه در اصل وجوب خمس اشتراک نظر دارند.
• مذاهب خمسه در تعلق گرفتن خمس به غنائم جنگی اشتراک نظر دارند و در سایر متعلقات خمس اختلاف نظر دارند.
• وتعلق خمس به زائد بر موونه، مال مخلوط به حرام و زمینی که ذمی از مسلمان مسلمان می‌خرد مختص به فقه امامیه است..
• مذاهب خمسه در مصرف خمس چه از جهت نحوه تقسیم و چه از جهت نحوه هزینه کردن اختلاف نظر دارند.

1-1-4- اهداف تحقیق

• بررسی دیدگاه مذاهب خمسه در خصوص خمس چه از جهت حکم تکلیفی، متعلقات و مصارف آن.
• بررسی و استخراج وجوه اشتراک مذاهب خمسه در خصوص خمس.
• بررسی و استخراج وجوه افتراق مذاهب خمسه در خصوص خمس.
• بررسی و تحلیل ادله مذاهب خمسه در خصوص خمس.

1-1-5- سوابق تحقیق

نگارنده این پژوهش در خصوص بحث خمس در فقه امامیه و اهل سنت به شکل تطبیقی  کتاب مستقلی نیافته است و اگرچه در لابلای کتب فقهی مباحثی با عنوان خمس وجود دارد ولی به کاری جامع که تا کنون تفاوت خمس را از منظر فقهای پنج‌گانه مورد بررسی قرار دهد برخورد نکردم. البته در این خصوص می توان به کتاب « خمس، چالش‌ها و راهکارها » نوشته دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان رضوی که بحث تحولات تاریخی خمس را مورد بررسی قرار داده است، می‌توان اشاره نمود (دفتر تبلیغات اسلامی، 1386).

همچنین کتاب « روش محاسبه خمس طبق نظر نه تن از مراجع تقلید» تألیف علی اصغر ظهیری از دیگر کتبی است که بحث خمس را به شکل مختصر ازمنظر فقهی مورد بحث قرار داده است (ظهیری، 1382). همچنان‌ کتاب «بررسی تاریخی و فقهی خمس» به قلم عبدالرحمن انصاری و مصطفی آخوندی توسط انتشارات بوستان کتاب به چاپ رسیده است (انصاری و آخوندی، 1386).

همچنین فداحسین عابدی مقاله‌ای با عنوان « بررسی خمس از دیدگاه شیعه و اهل سنت» به نگارش در آورده که در مجله طلوع به چاپ رسیده است (عابدی، 1387).

1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق

اگرچه در خصوص خمس و مطالعه تطبیقی آن در مذاهب 5 گانه مقالاتی نگاشته شده است اما كاری جامع كه همه زوایای خمس را در مذاهب پنج گانه مورد بررسی قرار دهد انجام نشده است. این پایان‌نامه می‌تواند این مهم را به انجام برساند.

1-1-7- روش تحقیق

روش استدلالی و تحلیل منطقی و عقلانی كه از ویژگی تحقیقات کتابخانه ای می‌باشد كه در این تحقیق با بهره گرفتن از منابع و مطالعات كتابخانه‌ای از جمله كتب، مقالات، پایان‌نامه‌ها، كتابخانه الكترونیك، مطالب، جمع‌ آوری و مورد استفاده واقع گردیده است.

1-1-8- محدودیت‌ها و مشكلات

با توجه به كمبود كتب مرجع و مهم در خصوص مباحث فقهی، برای تهیه منابع سفرهایی را به شهر قم انجام داده و برای تهیه منابع به مرکز فقهی اهل بیت (ع) و کتابخانه بزرگ فقهی آیت‌الله فاضل لنکرانی و کتابخانه تخصصی فقه قم مراجعه نمودم. برای ترجمه مطالب عربی نیز با سختی‌هایی مواجه شدم.

 

1-2- مفاهیم

1-2-1- معنای لغوی خمس، فیء، انفال و غنیمت

خمس، در فرهنگ لغت به معنای «یک‌پنجم» و جمع آن «اخماس» است (ابن منظور، 1405ق، ج 6، ص115).