چكیده 1

فصل اول: كلیات تحقیق

1-1- مقدمه. 3

1-2- بیان مساله. 4

1-3- ضرورت اهداف و اهمیت موضوع. 4

1-4- سؤالات تحقیق.. 5

1-5- فرضیه‏های تحقیق.. 5

1-6- روش تحقیق.. 7

1-7- مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق.. 8

1-8- تعریف واژه ‏ها و اصطلاحات… 13

فصل دوم: مفهوم شناسی

2-1- حجاب… 15

2-2- خمار. 17

2-3- جلباب… 19

فصل سوم: حدود پوشش

3-1- حدود پوشش از نظر فقهای پیشین شیعه. 22

3-2- حدود حجاب در روابط زن و مرد. 26

3-3- كیفیت پوشش زن و مرد. 27

3-4- کیفیت پوشش سراسری و شرایط آن. 31

3-5- آیات مربوط به كیفیت ارتباط با نامحرم. 36

3-6- تقسیم بندی حدود پوشش… 42

3-7- نگاهی بر شبهات… 44

3-8- بازتاب رعایت حدود پوشش مناسب… 48

3-9- حدود پوشش بین زن ومرد. 50

3-10- احادیث نبوی.. 52

فصل چهارم: فلسفه پوشش

4-1- فلسفه پوشش… 55

4-2- فلسفه تائید اسلام بر مسئله حجاب… 56

4-3- منظور از غض بصر. 58

 

4-4- فلسفه حجاب از دیدگاه موافقان حجاب… 58

4-5- فلسفه حجاب از دیدگاه مخالفان. 59

4-6- حجاب و پوشش… 60

4-6-1 فلسفه‌ فردی حجاب و پوشش… 60

4-6-2 فلسفه اجتماعی حجاب و پوشش… 61

4-7- فلسفه اصل وجوب پوشش… 62

4-8- فلسفه حجاب از دیدگاه مسلمانان. 63

4-9- فلسفه حکم پوشش… 64

4-10- شواهد روایی.. 65

4-11- فلسفه تفاوت پوشش زن و مرد. 67

4-12- فلسفه حجاب و افزایش التهاب… 69

فصل پنجم: نتایج و پیشنهادات

5-1- نتیجه گیری.. 72

منابع و مآخذ 75

فهرست منابع فارسی 75

چکیده انگلیسی.. 77

چكیده 
حجاب فیزیكی بدن، همان محوری است كه مورد توجه اكثر علما و فقها بوده است، این بخش از حجاب محسوس ترین و ملموس ترین بُعد می باشد. در پایان نامه حاضر، پوشش وحجاب از دیدگاه قرآن كریم مورد بررسی قرار گرفته كه در ابتدا به پیشینه و مفاهیم مختلفی درباره پوشش وحجاب اشاره شده است، سپس ازموضوعات زیر سخن رفته است: حدود پوشش زن و مرد، فلسفه پوشش كه در  قرآن كریم چون سوره های احزاب و نور به این بعد از حجاب با عنوان خمار و جلباب تاكید ویژه شده است. در پایان نتیجه حاصل از دامنه تحقیق كه از طریق منابعی چون تفحص درسور قرآن كریم و بررسی پایانامه هایی كه در زمینه پوشش و حجاب كار شده اند را ذكر نموده ایم.

1-1- مقدمه
پوشش در کلام الله مجید در سوره های نور و احزاب به صراحت و وضوح تبیین شده است. «در این آیات شریفه حدود پوشش، آثار و کارکردهای آن بیان گردیده است؛ در حقیقت، پوشش زن  ومرد مسلمان به فتوای همه ی مراجع معروف تقلید در این زمان یکی از ضروریات دین است.»

لزوم پوشیدگی براساس شش دلیل قطعی قابل اثبات است که هر یک به تنهایی برای اثبات ضرورت پوشش کافی است: – قرآن کریم، روایات شریفه، سیره ی اهل بیت علیه السلام، براهین عقلی، فطرت و طبیعت انسانی و تاریخ.

نکته مهم در بررسی پوشش از نظر دین مبین اسلام، این است که نگرشی مطابق با فطرت و هویت حقیقی زنان است که نه تنها یک بُعدی نبوده، بلکه همه­ی ابعاد و جوانب شخصیت زن ومرد مسلمان در بُعد مادی و معنوی را مدّ نظر قرار داده است. از این روی در این پایانامه، پوشش از دیدگاه قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است.

مقدمه. 2

1- تعریف و تبیین مسأله: 3

2- سؤالات تحقیق: 4

3- سابقه و پیشینه تحقیق: 4

4- ضرورت انجام پژوهش: 4

5- فرضیه‌های تحقیق: 5

6- هدف‌ها و كاربردهای انجام این تحقیق: 5

7- بیان روش تحقیق و چارچوب پژوهش: 6

كلیات…. 7

مبحث اول: مفاهیم.. 7

گفتار اول: حكم.. 7

معنای لغوی: 7

معنای اصطلاحی: 7

تعریف لغوی حكم: 8

تعریف اصطلاحی حكم: 8

گفتار دوم: تعدی.. 10

معنای لغوی: 10

تعریف اصطلاحی: 10

گفتار سوم: حریم.. 12

معنای لغوی حریم: 12

تعریف اصطلاحی حریم: 13

گفتار چهارم: حریم خصوصی.. 14

گفتار پنجم: شخص حقیقی.. 15

گفتار ششم: اذن. 16

معنای اصطلاحی اذن. 17

تفاوت اذن و رضایت: 18

تفاوت اذن و اجازه: 19

گفتار هفتم: حق.. 19

معنای لغوی: 19

تعریف اصطلاحی حق: 20

مبحث دوم: مبانی.. 22

گفتار اول: آزادی.. 22

الف) مفهوم آزادی: 22

ب) آزادی در اسلام: 23

تعریف و مفهوم آزادی تن: 24

ج) حمایت از آزادی در اسناد بین المللی: 25

د) حمایت از آزادی در قانون اساسی: 26

حدود آزادی تن: 27

گفتار دوم:  امنیت… 27

الف) مفهوم امنیت: 29

ب) امنیت در اسلام: 29

ج) امنیت در قانون اساسی: 31

1- امنیت حیثیت: 31

2- امنیت جان: 31

3- امنیت مال: 32

4- امنیت مسكن: 33

د) امنیت و اصول قضایی: 35

گفتار سوم:  شأن و كرامت انسانی.. 36

الف) انواع كرامات الهی: 37

1- خلقت انسان: 37

2- داشتن روحی خدایی: 37

3- مسخّر قرار دادن موجودات دیگر برای انسان: 38

4- فراهم كردن اسباب هدایت انسان: 38

5- برتری دادن انسان بر سایر مخلوقات… 38

ب) كرامت انسانی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و پیامدهای آن: 39

ج) كرامت انسانی در اسناد بین المللی: 40

فصل دوم: حوزه های حریم خصوصی و حمایتهای شرعی و قانونی از حریم خصوصی در برابر تعدّی.. 42

مبحث اوّل: حوزه‌های حریم خصوصی.. 43

گفتار اوّل: حریم منزل و خلوت افراد: 43

الف) مبانی فقهی و شرعی حرمت مسكن افراد: 43

 

1- آیات… 44

2- روایات: 46

3- قاعدة فقهی لاضرر: 49

ب) حمایت از مسكن در قوانین ایران. 50

1) قانون اساسی: 50

2) قانون مجازات اسلامی: 50

3) قانون آئین دادرسی كیفری: 51

ج) حمایت از مسكن در اسناد بین المللی و فرمان هشت‌ماده‌ای امام خمینی: 52

1) میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی: 52

2) اعلامیه جهانی حقوق بشر. 52

3) حمایت از مسکن در فرمان هشت‌ماده‌ای امام خمینی.. 52

گفتار دوّم: حریم خصوصی اموال.. 53

الف) تعریف مال: 53

1) تعریف مال در اصطلاح فقهی و حقوقی: 54

ب) حرمت مال در آیات قرآن: 56

خلاصة بحث‌ها: 59

ج) حرمت مال در روایات: 61

1- قاعدة فقهی تسلیط: 63

2- قاعدة فقهی احترام مال مسلمان: 64

د) حمایت از مال در قوانین ایران. 64

1- قانون مدنی: 65

2- قانون اساسی: 65

ه‍‌) حمایت از مال در اعلامیه جهانی حقوق بشر. 65

و‍‌) حمایت از مال در فرمان هشت ماده ای امام خمینی(ره) 65

 

گفتار سوّم: حریم و امنیت جان: 66

الف) آیات… 66

ب) حمایت از جان در قوانین ایران و اسناد بین المللی: 66

1- قانون اساسی: 66

2- اعلامیه جهانی حقوق بشر: 67

3- میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی: 67

4- قانون مسئولیت مدنی: 67

گفتار چهارم: حمایت از حریم حیثیتی اشخاص….. 68

الف: ممنوعیت تجسّس و تحسّس و تفتیش: 68

1- آیات: 68

2- روایات: 69

ب) مموعیت سوء ظن: 71

1) آیات… 71

2) روایات: 71

ج) ممنوعیت نمیمه و غیبت: 74

1- آیات: 74

2- روایات: 74

د) ممنوعیت اشاعة فحشا و هتك ستر: 75

1- روایات: 76

ه‍‌) ممنوعیت سَبّ و هجو و قذف: 77

1- معنای لغوی سَبّ: 77

2- معنای فقهی سبّ: 78

3- معنای لغوی هجو: 78

4- معنای فقهی هجو: 79

5- مستندات فقهی سَبّ: 80

1-5) آیات: 80

2-5) روایات: 81

3-5) اجماع: 82

4-5) عقل: 82

6- مستندات فقهی هجو: 82

1-6) آیات: 82

2-6) روایات: 83

3-6) اجماع: 84

4-6) عقل: 84

گفتار پنجم: مصونیت مكاتبات، مخابرات و ارتباطات خصوصی افراد: 84

الف) حمایت از مكاتبات افراد در روایات: 84

ب) حمایت از مكاتبات و مراسلات افراد در قوانین ایران: 85

1) قانون اساسی: 85

2) قانون مجازات اسلامی: 86

3- قانون آئین دادرسی كیفری: 87

4- قانون تأسیس شركت مخابرات ایران: 87

ج) حمایت از مكاتبات و ارتباطات افراد در مقررات بین المللی و فرمان هشت‌ماده‌ای امام خمینی: 88

1) میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی: 88

2) اعلامیه جهانی حقوق بشر: 88

3) فرمان هشت‌ماده‌ای امام خمینی: 88

گفتار ششم: مصونیت اندیشه و بیان. 89

الف) اهمیت تعقل، اندیشه و خردورزی در كتاب و سنت: 89

ب) تقابل بین رعایت حریم خصوصی و آزادی بیان: 91

1- آزادی بیان در قرآن: 91

دامنه وُسعت اِعمال حق آزادی بیان: 92

2- مرزها و محدوده‌های آزادی بیان: 92

1-2) مخالفت با اسلام: 93

2-2) مخالفت با مصالح مسلمین و جامعه اسلامی: 93

3-2) نشر و تبلیغ ادیان غیر اسلامی و افكار و عقاید ضالّه: 94

4-2) مخالفت با اخلاق و عفت عمومی: 94

گفتار هفتم: مصون بودن شغل افراد از تعرض….. 95

الف) محدوده‌های آزادی شغل: 96

ب) حمایت از شغل افراد در قانون اساسی: 98

گفتار هشتم: نقض حریم خصوصی بوسیلة تكنولوژی و ابزار جدید.. 98

مبحث دوّم: استثنائات وارد شدن به حریم خصوصی افراد. 101

گفتار اوّل: استثنائات وارد بر اصل مصونیت مسكن.. 101

گفتار دوّم: تحقیق و تفحّص در امر ازدواج.. 102

دلیل جواز: 102

گفتار سوّم: تفحّص و مراقبت از كودك، نوجوان و جوان. 103

دلیل جواز: 103

گفتار چهارم: تفحّص از احوال محرومان جامعه: 104

دلیل جواز: 104

گفتار پنجم: نقیب و عریف…. 105

گفتار ششّم: نظارت بر اعمال كارگزاران. 106

دلیل جواز نظارت در اعمال كارگزاران: 107

الف) قدرت عامل فساد و انحراف: 107

ب) امر به معروف و نهی از منكر: 107

فصل سوم: حکم تعدی و راهکارهای فقهی و حقوقی برای برخورد با فرد متعدی.. 109

مبحث اوّل: حكم تعدّی به حریم خصوصی اشخاص….. 110

گفتار اوّل: دلیل حرمت… 110

الف) دلیل عام: 110

1) دلیل عقلی: 110

1-1) ظلم بودن ورود به حریم خصوصی افراد. 110

2-1) اصل عدم ولایت: 111

ب) دلیل خاص (دلیل نقلی): 114

1- ظلم بودن ورود به حریم خصوصی افراد از نظر شرع: 114

2- حرمت مؤمن در قرآن و سنّت: 114

گفتار دوّم: دفاع در مقابل تجاوز به حریم خصوصی افراد. 117

الف) معنای لغوی دفاع مشروع: 117

ب) تعریف اصطلاحی دفاع مشروع: 115

ج) دفاع مشروع در اسلام: 118

د) بحث در وجوب دفاع مشروع و فرق آن با اقسام دفاع: 121

ه‍‌) موضوع دفاع مشروع در فقه اسلامی: 124

و) گسترة قلمرو دفاع مشروع: 124

1- دفاع فردی (دفاع از نفس): 124

1-1. آیات: 125

1-1-1. آیه اعتداء: 125

2-1-1. مفردات آیه اعتداء: 125

3-1-1. تفسیر عمومی آیه‌ی اعتداء: 128

4-1-1. تفسیر اختصاصی آیه اعتداء: 129

1-1-2. آیة معاقبه: 131

1-1-3. آیة جزا سیّئه: 132

2-1-3. مفردات آیه: 133

3-1-3. تفسیر عمومی آیه: 134

4-1-3. تفسیر اختصاصی: 135

1-2) روایات.. 136

1-1-2. روایات مربوط به دفاع از نفس: 136

2-1-2. روایات مربوط به دفاع از مال: 137

3-1-2. روایات مربوط به دفاع از عرض: 138

4-1-2. روایات در باب دفاع از مسكن: 139

دفاع از غیر: 140

1-2. دفاع از نفس غیر: 140

2-2. دفاع از مال غیر: 141

1-3. عقل: 141

1-4. اجماع: 142

1-3-1-2. دفاع از عرض و ناموس و مال در قانون مجازات اسلامی: 142

2- دفاع اجتماعی اسلام: 142

1-2. معنای لغوی معروف و منكر: 143

2-2. مراتب و مراحل امر به معروف و نهی از منكر: 144

1-2-2. مراتب تذكاری.. 144

1-1-2-2. انكار قلبی: 145

2-1-2-2. انكار زبانی: 145

2-2-2. مرتبة عملی (انكار به ید) 145

3) دفاع از كیان اسلام: 146

گفتار سوّم: تعدّی به مال دیگران: 147

الف) ضمان مدنی: قاعدة ضمان ید. 147

1- مستندات قاعده: 148

1-1. بنای عقلاء: 148

2-1. سیره 148

3-1. حدیث علی الید: 148

4-1. بیان مفاد حدیث: 148

ب) قاعدة اتلاف: 149

6-1. موارد تطبیق قاعدة اتلاف: 150

ج) قاعدة تسلیط: 150

گفتار چهارم: فرق عرض و ناموس…. 151

الف) قتل در فراش به عنوان یكی از مصادیق دفاع از ناموس: 151

ب) فقه و قتل در فراش: 152

ج) روایات و قتل در فراش: 154

1- فلسفة حكم موضوع مادة 630 در فقه اسلامی: 156

1-1. تحریک و تهییج روحی (اختلاف در قوة اراده و در نتیجه مخدوش شدن عنصر معنوی جرم) 157

2- 1. اجرای حدّ الهی: 158

3- 1. دفاع مشروع: 159

گفتار پنجم: چرا دفاع در برابر قوای انتظامی، دفاع مشروع نیست؟. 161

الف) موضوع تجاوز: 161

ب) ضرورت اثبات دفاع مشروع: 162

ج) دلایل ضرورت اثبات دفاع مشروع: 162

د) طریق اثبات دفاع مشروع: 163

1- مستندات قانونی دفاع مشروع: 164

1-1. قانون اساسی: 164

2-1. قانون مجازات اسلامی: 165

3-1. مادة 92 قانون تعزیرات: 166

4-1.مادة 93 قانون تعزیرات: 166

5-1. قانون مدنی: 167

گفتار ششم:  ضمانت اجرای تعدی به حقوق حیثیتی اشخاص: 167

الف) معنای لغوی و اصطلاحی تعزیر: 168

1- نظریه مشروعیت تعزیر مالی در فقه امامیه: 169

2- تعریر مالی كیفر خصوصی نسبت به آلام و دردهای جسمی.. 170

3- تعزیر مالی كیفر خصوصی نسبت به لطمه زدن به عرض: 170

4- تعزیر مالی كیفر خصوصی نسبت به ایراد خسارت معنوی به وسیله سَبّ: 171

5- امكان تبدیل تعزیر به روش جبران مالی خسارت معنوی: 173

نتیجه‌گیری.. 175

پیشنهادها 177

فهرست منابع.. 180

الف) منابع عربی.. 181

ب) منابع فارسی.. 189

ج) مقالات… 193

د) پایان نامه ­ها 193

چكیده
احکام حریم خصوصی با توجه به ارتباط مستقیمی که با کرامت انسان دارد یکی از اساسی­ترین حقوق بشر امروز به شمار می­آید،   و از اهمیت ویژه­ای برخوردار است.

وجوب رعایت حریم خصوصی دیگران یکی از احکام مهم اسلام است. قرآن کریم در آیات متعدد نظیر: (27 و 28) سورة نور و (12) سورة حجرات، بر وجوب رعایت حریم خصوصی افراد تأکید کرده است. روایات پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) نیز به پرهیز از نقض حریم خصوصی دیگران توصیه می­نماید.

هرچند حریم خصوصی با این عنوان خاص در کتب فقهی مطرح نشده است ولی بسیاری از مصادیق آن مانند حق مالکیت، منع تجسّس، حق برخورداری از اصل برائت، حق غیرقابل تعرض بودن حقوق وابسته به شخصیت با تأکید بر نهی از سوء ظن، اشاعة فحشاء، سَبّ، هجو، قذف، نمیمه، و غیبت به طور صریح مورد حمایت قرار گرفته است. آیات (27 و 28) سورة نور نیز صریحاً یکی از عمده­ترین مصادیق حریم خصوصی یعنی مصونیت مسکن را به رسمیت شناخته است.

در این رساله پس از بررسی مفاد واژه­ های کلیدی و مبانی فقهی و حقوقی حریم خصوصی شامل آزادی، امنیت و کرامت انسانی، به بحث از حمایتهای شرعی و قانونی از مصادیق و حوزه های حریم خصوصی در برابر تعدی پرداخته­ایم، همچنین بیان کرده­ایم که از منظر فقهی و حقوقی برای اشخاص متعدی چه مجازاتهایی در نظر گرفته شده است. البته برخی از مصادیق تعدی مانند سوء ظن، نمیمه و غیبت منحصراً دارای مجازات اخروی هستند با آنکه از نظر تعدی به حریم حیثیتی، گناه بزرگی به شمار می­آیند.

بیان مسئله تحقیق (موضوع مطالعاتی). 1

اهمیت تحقیق(ضرورت مطالعاتی). 2

اهداف تحقیق (غایت مطالعاتی). 2

سؤالات  تحقیق.. 3

فرضیه ها. 3

سابقه و پیشینه تحقیق(تاریخچه مطالعاتی). 4

روش تحقیق (شیوه مطالعاتی). 5

محدوده و قلمرو تحقیق(گستره مطالعاتی). 5

سازماندهی تحقیق.. 6

فصل اول: تعاریف وکلیات… 7

طرح بحث… 8

1-1-1- تعریف قاعدة فقهی.. 9

1-1-1-1- معنای لغوی قاعده 9

1-1-1-2. معنای اصطلاحی قاعده 11

1-1-1-3. فرق بین قاعدة فقهی واصولی.. 12

1-1-1-4.  تفاوت قاعدة فقهی با مسئلة فقهی.. 16

1-1-1-5. فرق قاعده فقهی با مسأله اصولی.. 18

1-1-2. اقسام قواعد فقهی.. 20

1-1-2-1 . اقسامقواعد فقهی از نگاه فقهای شیعه. 21

1-1-2-2 .  اقسام قواعد فقهی از نگاه اهل سنت.. 23

1-1-3-تاریخچه قواعد فقهی.. 24

1-1-3-1 .  سیر مراحل تاریخچه قواعد فقهی در فقه شیعه. 25

1-1-3-2. سیر تاریخچه قواعد فقهی درفقه اهل سنت.. 33

1-1-4منابع قواعد فقهی.. 36

1-1-4-1.منابع قواعد فقهی از دیدگاه شیعه. 36

1-1-4-2منابع قواعد فقهی از دیدگاه اهل سنت.. 38

1- 2-1. تعریف اصطلاحات… 44

1-2-1-1. عقد و واژه های نزدیک به آن . 44

1-2-1-2. تعریف عهد. 45

1-2-1-3. تفاوت معنای عقد و عهد. 46

1-2-1-4.معنای اصطلاحی عقد. 46

1-2-1-5. معنای اصطلاحی عهد. 48

1-2-1-6.  تعریف ایقاع. 48

1-2-1-7. ملا ک تمایز عقد و ایقاع. 48

1-2-2.تحقق عقد واعتبار قانونی آن.. 49

1-2-2-1 . ارکان عقد. 51

1-2-2- 2 . شروط قرارداد. 52

1-2-2-3.  شروط متعاقدین.. 54

1-2-2-4. شروط مورد معا مله. 57

1-2-2-5اقسام عقود. 60

1-2-3. معنای برخی از واژه گان.. 64

1-2-3-1. تابع. 64

1-2-3-2.  قصد. 64

1-2-3-3 . بنای عقلاء. 64

1-2-3-4. دلیل عقل.. 65

1-2-3-5.اقسام دلیل عقلی.. 65

2-1 .مفاد حقوقی قاعدة «العقود تابعة للقصود». 68

2-1-1. نقش قصد در عقد. 69

2-1-2. مراحل تکوین اراده 70

2-1-3. منظورازقصد، قصد ابراز شده است. 71

2-1-4 . تعلق قصد به لفظ ومعنا ومطابقت آن معنا با عقد مورد نظر. 74

2-1-5 . جمع بندی.. 77

2-2.ادله اثبات قاعده. 79

2-2-1. اجماع. 79

2-2-2.اصالت فساد. 79

 

2-2-3 . روایات.. 81

2-2-4 . تدبر در مفهوم انشاء. 83

2-2-5 . تدبردر مفهوم عقد. 83

2-2-6 . بنای عقلاء. 84

2-2-7 . دلیل عقل.. 84

2-3 .  گسترة شمول قاعده .85

2-3-1 . مفهوم عقد. 85

2-3-2.مقتضای ذات عقد. 85

2-3-2 . مقتضای اطلاق عقد. 86

2-3-3 . موارد انصراف.. 86

2-3-4 . شرایط ضمن عقد. 86

2-3-5شرایط و موانع. 87

2-3-6 . ضمان بایع نسبت به مبیع تلف شده پیش از قبض…. 87

2-3-7 . ضمان تلف در زمان خیار. 88

2-3-8.آثار و احکام منشأ 89

2-3-9 . جمع بندی.. 89

2-4 .  آیا قاعدة «العقود تابعة للقصود» شامل ایقاع هم می شود؟. 90

3-1. نقض های وارد شده به قاعده و توجیه آن ها. 93

3-1-1 . صحت بیعی که غاصب برای خودش انجام می دهد. 93

3-1-2 .  صحت عقد مکرَه بعد از رضایت او، وصحت عقد فضولی بعد از اجازه مالک… 94

3-1-3 و4 . تبدیل عقد متعه ای که درآن مدت ذکرنشود به عقد دائم. 95

3-1-5 و 6 . صحت عقد با تخلفِ وصف یا شرط.. 96

3-1-7و8 . بیع آن چه که ملکیت پذیرنیست همراه آن چه که به ملکیت درمی آید ،و بیع آن چه که ملاک آن است به ضمیمة آن چه ملاک آن نیست. 97

3-1-9 . ضمان تلف مبیع قبل از قبض آن توسط مشتری.. 98

3-1-10 . صحت معاطات بنابر قول به اباحه. 99

4-1 . جریان قاعده در عقود مستحدث و قراردادهای بی نام ….. 103

4-1-1. بررسی دو نظریة توقیفی بودن یا توقیفی نبودن عقود. 58

4-1-2. دلیل بر صحت عقود مستحدث(اصل آزادی قراردادها) 105

4-1-3 . نیازعرفی.. 106

4-1-3 . تطابق سیرۀ عرفی و سیرۀ عملی مسلمانان در معاملات.. 107

4-1-5 . دلیل های لفظی.. 107

4-1-6 . جریان قاعده در عقود مستحدث.. 115

5-1 . مبانی حجیت قواعد فقهی………………………………………………………………………………………………………..119

5-2.جمع بندی وخلاصه مطالب……………………………………………………………………………..126

5-3 پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………………..128. 5-

4 .فهرست منابع ومآخ… … …….. .129

5-4-1.منابع فارسی………………………………………………………………………………………….129

5-4-2.منابع عربی……………………………………………………………………………………………………………………………………….13

چکیده:

این پایان نامه، پژوهشی پیرامون قاعده ى فقهی « العقود تابعة للقصود » در فقه شیعه و اهل سنت می باشد که شامل یک پیشگفتار و پنج فصل است. پیش گفتار در بردارندة بیان مسأله تحقیق، اهمیت تحقیق، پیشینة تحقیق، فرضیه ها ، اهداف وروش تحقیق است. فصل اول به بیان مراحل شکل گیری دانش قواعد فقهی در فقه شیعه و اهل سنت و تبیین معنای برخی اصطلاحات مورد نیاز و مفردات قاعده، از منظر دو دیدگاه اختصاص دارد.

فصل دوم،‌ در بارة مفاد و ادلة اثبات قاعده و گسترة شمول آن است و بیان می کند که این قاعده به این معنا است که عقد، وجوداً و عدماً تابع قصد است. مراد از قصد، قصد ابراز شده است نه قصد درونی؛ منظور از تبعیت، آن است که قصد در تحقق عقد مؤثر است. در بارة شمول قاعده چنین بیان می شود که این قاعده، موارد زیر را فرا می گیرد: مفهوم عقد، مقتضای عقد، مقتضای اطلاق عقد؛ ولی موارد زیر را در برنمی گیرد: موارد انصراف، شرایط ضمنی عقد، ‌شروط و موانع عقد ،آثار و احکام مُنشأ، ضمان بایع نسبت به مبیع تلف شده پیش از قبض و ضمان تلف در زمان خیار. دلایل اثبات این قاعده عبارت است از: اجماع، روایات، خروج از اصالت فساد، مفهوم انشا، مفهوم عقد، بنای عقلا و دلیل عقل .

در فصل سوم، موارد نقض این قاعده شمرده ، به توجیه آنها پرداخته شده است، مِن جمله: صحت بیعی که غاصب برای خودش انجام میدهد، صحت عقد مکره بعد از لحوق رضایت، در فصل چهارم به کاربرد قاعده مورد بحث، در عقود مستحدث اشاره شده است و فصل پنجم به جمع بندی ، نتیجه گیری، ارائه پیشنهادات و معرفی منابع اختصاص یافته است.

مقدمه و پیشگفتار

بیان مسئله تحقیق (موضوع مطالعاتی)

1)تعریف مسأله و بیان سئوال های  تحقیق. 2

2)سابقه و پیشینه تحقیق……………………………. 3

3) ضرورت حرمت خون مسلمان درنظام كیفری اسلام…………. 3

4)ضرورت انجام تحقیق………………………………….. 5

5)فرضیه ها  ……………………………………………….. 5

6)تعریف اصطلاحات…………………………………………. 6

7)نگاهی به فصول پایان نامه……………………. 8

8)شیوه نگارش پایان نامه ………………………… 8

فصل اول:كرامت انسانی وحرمت خون ………….. 9

1)جرم وعدم بقای كرامت انسانی………………… 11

2)آیه اعطای كرامت به انسان……………………. 12

1-2)تكریم وتفضیل……………………………………….. 12

2-2)تفضیل انسان برسایرموجودات………………. 13

3-2)مظاهرتكریم……………………………………………. 14

1-3-2)عقل……………………………………………………… 14

2-3-2) نعمت های لذت بخش………………………….. 16

3-3-2)برتری انسان نسبت بر سایر موجودات…… 16

3)كرامت درروایات……………………………………….. 17

1-3)حرمت انسان مومن………………………………….. 17

2-3)شیوه راه رفتن ازمظاهركرامت انسان… 18

3-3)گوناگون بودن مظاهركرامت انسانی…….. 18

4-3)چهره زیبا ازمظاهركرامت انسان………… 19

5-3)شروط برتری انسان برملائكه………………… 19

فصل دوم:علا ئم ودلایل حرمت خون مسلمان…………………………………..22

بخش اول:علت اهمیت حرمت خون مسلمان………. 23

1)علائم حرمت خون مسلمان…………………………………………………….24

1-1) عدم تضییع خون مسلمان……………………… 24

1-1-1)قصاص…………………………………………………… 24

2-1-1)حدود…………………………………………………… 26

3-1-1)دیات…………………………………………………… 27

4-1-1)كفاره……………………………………………………………………….29

2)ارزش برابرخون…………………………………………. 32

3)برتری خون مسلمان برغیرمسلمان……………. 35

بخش دوم:دلایل حرمت خون مسلمان درآیات وروایات………. 37

آیه اول:……………………………………………………………………………..37

1)تعدّی به حرمت خون مسلمان درقتل عمد….. 37

1-1)شناخت قتل عمد دربی حرمتی به خون مسلمان…………. 38

2-1)اختلاف درتوصیف تعدّی به خون مسلمان… 38

3-1)انواع بی حرمتی به خون مسلمان درقتل عمد…………. 39

مباشرت وتسبیب برای تعدّی به خون مسلمان درقتل عمد.. 39

4-1)بازدارندگی مجازات اخروی ازارتكاب قتل عمدوحفظ حرمت خون مسلمان  .. ..43

5-1)نهی ازكشتن انسان محقون الدم………….. 44

6-1)حرمت نداشتن خون قاتل مسلمان ………… 46

7-1)استیفای حق قصاص،جبران خون مسلمان… 47

8-1)ممنوعیت زیاده روی درقتل متعدّیان….. 48

2)تعدّی به خون مسلمان وشیوه جبران خون درروایات قتل عمد:          50

1-2)ابزارها وشیوهای تعدّی به خون مسلمان درقتل عمد. 50

2-2)شدیدبودن عذاب آخرت  قاتل دربی حرمتی به خون مسلمان 52

3-2)ممنوعیت زیاده روی استیفای قصاص درروایات جبران خون مسلمان      53

آیه دوم:……………………………………………………………………………56

1)جبران خون مسلمان بابرابری قصاص نفس درحریت ورقیت،مونث ومذكربودن56

1-1)عدم منافات دیه درعفو باحرمت خون مسلمان……………………….58

2)حفظ حرمت خون مسلمان درروایات مساوات قصاص وعفو…………………61

1-2)حفظ حرمت خون مسلمان بامساوات درقصاص نفس………………………..61

2-2)جایگزین كردن عفو بادیه به جای قصاص درحفظ حرمت خون مسلمان……62

3-2)عفو قاتل مسلمان نشانگر برتری احكام اسلام برسایر ادیان………………….63

آیه سوم:………………………………………………………………………………...65

1)حفظ حرمت خون بابرابری درانواع قصاص………………………………………..65

1-1)عفو,كفاره گناهان بخشنده علاوه برجبران خون مسلمان ………71

2)قصاص ومساوات  دراجرای آن عامل جبران خون درروایات…………………..73

 

1-2)حق قصاص برای ولی دم عامل جبران خون مسلمان………………………..73

2-2)مساوات درروایات قصاص جبران خون………………………………………..74

آیه چهارم:………………………………………………………………………………77

1)جوازجنگ ومقابله به مثل درصورت حرمت شكنی دشمنان برحریم مسلمانان….77

2)حفظ حرمت خون مسلمان درروایات رعایت حرمت ها………………………..83

1-2)چگونگی حفظ حرمت خون مسلمان درتزاحم باحرمت ها. . .83

2-2)مقدم بودن برخی حرمت هابرمجازات متعدّیان به خون مسلمان…………….85

3-2)نهی ازمثله دراحیای خون مسلمان………. ..87

آیه پنجم :………………………………………………………………………………88

1)بی حرمتی به خون مسلمان درقتل غیرعمد. …..89

1-1)شناخت بی حرمتی به خون مسلمان درقتل غیرعمد…… .. 90

2-1)عدم جوازبی حرمتی به خون مسلمان درقتل خطایی…. . .90

3-1)دیه قتل خطایی حافظ تضییع خون مسلمان…. . .92

4-1)تشریع دیه برای حمل مسلمان………………. … 95

2)دیه ،كفاره وسكونت دردارالإسلام حافظ حرمت خون مسلمان درروایات …97

1-2)خطای درفعل وقصدو بی حرمتی به خون مسلمان            .. 97

2-2)حفاظت خون  انسان بااسلام وسكونت دردارالإسلام…… ……99

3-2) پرداخت كفاره قتل خطایی حاكی ازتوجه شارع به خون مسلمان  . 100

4-2)دیه حمل مسلمان نشانه توجه دقیق شارع به حیات مسلمانان     .101

آیه ششم:………………………………………………………………………………103

1)به خطرافتادن خون مسلمان ازطریق محاربه…. ….103

1-1)شناخت شروط محاربه سبب آگاهی ازشیوه بی حرمتی به خون مسلمان  ….104

2-1)مجازات شدید محارب عامل بازدارنده ازبی حرمتی به خون مسلمان  …107

2)مجازات محارب عامل حفظ حرمت خون مسلمان درروایات. …112

1-2)توجه به حرمت خون مسلمان درشأن نزول آیه محاربه            111

2-2)امنیت خون باتناسب بین جرم ومجازات …… 113

آیه هفتم:……………………...116

1)اهمیت حفظ حرمت خون هادرفلسفه مجازات قصاص…………. 116

1-1)حفاظت ازخون مسلمان به سبب حیات درقصاص 117

2-1)مساوات بی حرمتی به خون یک مسلمان بابی حرمتی به خون تمام مسلمین…………………………………120

3-1)تأثیراحترام خون وإحیای آن………………. 120

2)بازدارندگی مجازات متعدی  به خون مسلمان واهمیت حرمت خون اودرروایات…………………………………………………………………………………………..122

1-2)ترس ازقصاص عامل بازدارنده ازتعرّض به خون مسلمین . 122

2-2)مجازات قصاص عامل حفظ حرمت خون مسلمان.. .123

3-2)بازدارندگی مجازات اخروی قاتل، ازبی حرمتی به خون مسلمان  .124

4-2)اهمیت حرمت خون مسلمان……………………… 126

5-2) مجازات اخروی تعرّض به خون یک مسلمان برابر بامجازات تعرّض به خون همه مسلمانان…………….. .128

6-2)عمومیت داشتن احترام خون انسانها….. .130

فصل سوم:استثنائات حرمت خون مسلمان………. 132

عوامل حرمت نداشتن خون مسلمان………………… 133

بخش اول :حرمت نداشتن خون مسلمان درتتّرس…… 133

1)انواع تتّرس……………………………………………….. 137

1-1)تتّرس كفاربه مسلمین وحكم آن……………. 138

2)حفظ حرمت خون مسلمان درروایات تترس….. 143

1-2)حفظ حرمت خون مسلمان با اصول پسندیده جنگ دراسلام         141

2-2)جنگ باكفاربالغ برای حفظ حرمت خون مسلمانان…… 144

3-2)تقدّم اهمیت غلبه بردشمن، برحرمت خون مسلمانان.. 145

بخش دوم:حرمت نداشتن خون مسلمان مهاجم دردفاع مشروع            146

1)اقسام دفاع……………………………………………….. 147

1-1)دفاع فردی……………………………………………… 147

2-1)دفاع اجتماعی……………………………………….. 148

3-1)دفاع ازكیان اسلام……………………………….. 148

2)شرایط حمله……………………………………………….. 150

3)شرایط دفاع……………………………………………….. 150

4)عدم احترام خون متعدی به جان مسلمان درروایات دفاع مشروع     152

1-4)جواز ریختن خون دزددردفاع ازجان ومال…. 152

2-4)عدم احترام خون متجاوزبرجان وناموس مسلمان…….. 155

3-4)برتری دفاع ازجان دردفاع ازمال………. 156

4-4)قدرت مدافع ،شرط دفاع ازخون……………. 156

بخش سوم:حرمت نداشتن خون مسلمان مهدورالدم.. 157

1)عدم مباح بودن خون مسلمان درإباحه ثانویه 158

2)علل إباحه قتل…………………………………………. 157

3)مواردإباحه قتل……………………………………….. 160

4)انواع مهدورالدم……………………………………… 161

1-4)كفر…………………………………………………………. 161

2-4)ارتداد…………………………………………………… 162

3-4)زانی محصن ولائط………………………………………………………..163

4-4)قتل مستحق قصاص………………………………………………………..165

5-4)سابّ النبی…………………………………………………………………..165

5)انواع مهدورالدم درروایات……………………. 167

1-5)هدرشدن خون ازباب دفاع……………………… 167

2-5)مواردمهدور الدم……………………………….. 169

نتیجه …………………………………………………………… 172

فصل اول: کلیات… 3

1-1-مفاهیم پایه. 4

‏1-1-1-آفرینش،خلق.. 4

1-1-1-1-دراصطلاح حکمت… 5

1-1-1-2-کاربرد درنهج البلاغه. 6

1-1-2-مفاهیم قریب المضمون.. 6

1-1-2-1-إبداع. 6

1-1-2-1-1-دراصطلاح حکمت… 7

1-1-2-1-2-کاربرد درنهج البلاغه. 8

1-1-2-2-إنشاء 9

1-1-2-2-1-دراصطلاح حکمت… 9

1-1-2-2-2-کاربرد درنهج البلاغه. 10

1-1-2-3-ایجاد. 11

1-1-2-3-1-دراصطلاح حکمت… 11

1-1- 2-3-2-کاربرد درنهج البلاغه. 11

1-1-2-4-إخْتِراع‏. 12

1-1-2-4-1-دراصطلاح حکمت… 12

1-1-2-4-2-کاربرد درنهج البلاغه. 12

1-1-2-5-تکوین‏.. 12

1-1-2-5-1-دراصطلاح حکمت… 13

1-1-2-5-2-کاربرد درنهج البلاغه. 14

1-1-2-6-فیض…. 14

1-1-2-6-1-دراصطلاح حکمت… 14

1-1- 2-6-2-کاربرد درنهج البلاغه. 15

1-1-2-7-صنع.. 15

1-1-2-7-1-در اصطلاح حکمت… 15

1-1-2-7-2-کاربرد درنهج البلاغه. 16

1-1-3-مفاهیم مرتبط… 16

1-1-3-1-حدوث… 16

1-1-3-1-1-دراصطلاح حکمت… 18

1-1-3-1-2-کاربرد درنهج البلاغه. 19

1-1- 3-2-قدم‏. 20

1-1-3-2-1-دراصطلاح حکمت… 20

1-1-3-2-2-کاربرد درنهج البلاغه. 21

1-1-3-3-تجلّی.. 21

1-1-3-3-1-دراصطلاح حکمت… 22

1-1-3-3-2-کاربرد درنهج البلاغه. 23

1-1-3-4-تطوّر 23

1-1-3-4-1-دراصطلاح حکمت… 24

1-1-3-4-2-کاربرد درنهج البلاغه. 25

1-1-3-5-حلول.. 26

1-1-3-5-1-دراصطلاح حکمت… 26

1-1-3-5-2-کاربرد درنهج البلاغه. 26

1-2-مبانی کلی وچارچوب­های نظری مسألهی آفرینش درحکمت سینوی.. 27

1-2-1-مبانی هستی شناسی.. 27

1-2-1-1-مسائل مربوط به وجود. 28

1-2-1-2-اطلاق وجود براشیاء 28

1-2-1-3-تمایزوجود وماهیت… 29

1-2-1-4-نسبت بین وجودوماهیت… 30

1-2-1-5-حقیقت واصالت وجود. 32

1-2-1-6-تقسیم موجودات به واجب وممکن.. 33

1-2-2-مبانی دین شناسی.. 34

1-2-2-1-جایگاه وحی ونبوت درمسأله­ آفرینش درحکمت سینوی.. 34

1-2-2-1-1-عقل فعال منبع علوم وحیانی.. 36

1-2-2-1-2-برخورداری نبی ازعقل قدسی.. 37

1-2-2-1-3-چگونگی اتصال نفس باعقل فعال.. 38

1-2-2-2-جایگاه امامت وعصمت درنزدبوعلی سینا 39

1-3-سیری گذرا براحوال وآثارشیخ الرئیس…. 43

1-3-1-جایگاه اندیشه ورزی پیرامون مسأله­ آفرینش دراحوال او 43

1-3-2-منبع­شناسی جایگاه خلقت درآثارابن سینا 46

 

1-4-کلیاتی پیرامون نهج البلاغه وگردآورنده آن.. 47

1-4-1-سخنی پیرامون نهج البلاغه. 47

1-4-1-1-ویژگی­های نهج البلاغه. 47

1-4-1-1-1-کلام فوق بشری.. 47

1-4-1-1-2-برجستگی ادبی.. 47

1-4-1-2-وصف خلقت درنهج البلاغه. 48

1-4-1-2-1-آفرینش جهان پرتویی از علم وقدرت حق.. 48

1-4-1-2-2-كیفیت آفرینش جهان و نظام هستی.. 49

1-4-2-سیدشریف رضی8.. 50

1-4-2-1-مختصری از زندگی شریفش…. 50

1-4-2-2-جایگاه حکمت واندیشه های فلسفی-کلامی درآثاروتألیفات سیدرضی8.. 51

نتیجه فصل.. 53

فصل دوم: ماهیت آفرینش 54

2-1-نظریه های مختلف درباب آفرینش…. 55

2-1-1-دیدگاه متکلمین وعلت مخالفت مشائین با آن.. 56

2-1-1-1-اشکالات وارد بردیدگاه متکلمین.. 57

2-1-2-حلول وهمه خدایی.. 58

2-1-3-نظریه­ی تطوّرو تکامل.. 58

2-1-4-تجلّی.. 58

2-1-5-فیض…. 58

2-2-ماهیت آفرینش از نگاه نهج البلاغه. 59

2-2-1-علم الهی و چگونگی ایجاد موجودات… 60

2-3-ماهیت آفرینش ازنگاه ابن سینا 61

2-3-1-منشأ پیدایش نظریه­ی فیض…. 61

2-3-2-تفسیرنظریه­ی فیض…. 63

2-3-2-1-کیفیت صدور کثرت از وحدت… 65

2-4-نقد دیدگاه ابن سینا در باب آفرینش بر اساس نهج البلاغه. 67

2-5- مقایسه نظریه­ی فیض و تجلّی.. 67

2-5-1-کیفیت تجلی و تشأن.. 69

2-6-تطابق دیدگاه صدرا با دیدگاه امام J… 70

نتیجه فصل.. 71

فصل سوم: علل آفرینش….. 72

3-1-اصل علیت در تفکر علوی.. 76

3-2-اقسام علت… 78

3-2-1-علل وجود. 80

3-2-1-1-علت فاعلی.. 80

3-2-1-1-1-علت فاعلی طبیعی.. 81

3-2-1-1-2-علت فاعلی الهی.. 81

3-2-1-1-3-اقسام فاعل.. 82

3-2-1-1-3-1-فاعل بالعنایه. 83

3-2-1-1-3-1-1-تفسیرعنایت الهی.. 83

3-2-1-1-3-2-فاعل بالتجلّی.. 85

3-2-1-2-علت غایی.. 86

3-2-1-2-1-علت غایی در طبیعت… 86

3-2-1-2-1-1-نظریه­ی ارسطو دربارهی علت غایى.. 86

3-2-1-2-2-علت غایی خداوند ازخلقت… 88

3-2-1-2-2-1-غایت­مندی با توجه به غایت فاعل.. 89

3-2-1-2-3-1-1-غنای پروردگار 89

3-2-1-2-2-1-2-غرض از خلقت، علم و عشق ذاتی خدا به خیر و کمال.. 91

3-2-1-2-2-2-غایت­مندی با توجه به غایت فعل.. 92

3-2-1-2-2-2-1-خداوند غایت الغایات است… 93

3-2-1-2-2-2-2-وصف غایت الغایات درکلام امیرالمؤمنین G.. 96

3-2-1-2-2-2-3-خدای حکیم و غایت­مندی در نهج البلاغه. 97

3-2-1-3-رابطه­ علت غایی با علت فاعلی.. 98

3-2-2-علل ماهیت… 99

3-2-2-1-1-ملاک نیاز معلول به علت… 100

3-2-2-1-2-نظریه­ی امکان ماهوی.. 100

3-2-2-1-3-ریشه یابی نظریه­ی فقروجودی درحکمت سینوی.. 102

3-2-2-1-3-1-فاصله گرفتن ابن سینا ازتفسیر ارسطویی علیت… 102

3-2-2-1-3-2-گامی ازامکان ذاتی به سوی فقروجودی.. 104

3-2-2-2-علت مادی.. 108

3-2-2-2-1-اثبات هیولا ی اولی.. 112

3-2-2-2-2-علت مادی عالم درنهج البلاغه. 113

3-2-2-3-علت صوری.. 115

نتیجه فصل.. 117

فصل چهارم: مراتب آفرینش….. 118

4-1-اقسام موجودات… 119

4-2-(قاعده­ی الواحد) یا ربط کثیر به واحد. 121

4-3-قاعده الواحد ونقدآن براساس نهج البلاغه. 123

4-4-عقول وافلاک کثیر. 126

4-5-عالم عقول در حکمت سینوی.. 128

4-5-1-عقل اول.. 129

4-5-2-تطبیق عقل اول در روایات با عقل اول در آثار ابن سینا 130

4-5-3-نظریه­ی افلاک نه­گانه. 131

4-6- عالم عقول یا فرشتگان درنهج البلاغه. 133

4-6-1-ملائکه در نهج البلاغه. 133

4-6-1-1-تجرد ملائکه. 134

4-6-1-2-زمان خلقت ملائکه. 134

4-6-1-3-رؤیت فرشتگان.. 138

4-6-1-4-خواب فرشتگان.. 140

4-7-نقد نظریه­ی افلاک نه گانه و عقول عشره بر اساس نهج البلاغه. 143

4-7-1-آسمان­هاى هفت­گانه. 144

4-8-عالم مثال.. 146

4-8-1-دیدگاه حکماء مشاء 148

4-9-عالم ماده 148

4-9-1-نقش عقل فعال در حیات مادی.. 148

4-9-2-حدوث وقدم جهان.. 149

4-9-2-1-اقسام حدوث و قدم. 149

4-9-2-1-ادله­ی متکلمان بر حدوث جهان.. 150

4-9-2-2-استدلال ابن سینا بر قدم زمانی عالم.. 151

4-9-2-3- پذیرش حدوث ذاتی عالم ودلایل آن.. 152

4-9-3-حدوث عالم از دیدگاه نهج البلاغه. 154

4-9-4-کیفیت پیدایش عالم محسوس یا مادی.. 156

4-9-4-1-عالم طبیعت… 158

4-9-4-1-1-طبیعت کل.. 159

4-9-4-1-2-عنصر کل.. 159

4-9-4-1-3-ماهیت جسم.. 160

4-9-4-1-3-1-اقوال مختلف در حقیقت جسم.. 164

4-9-5-عالم نفوس…. 165

4-9-5-1-تعریف نفس…. 166

4-9-5-2-پیدایش نفوس و چگونگی حدوث آن.. 167

4-9-5-2-1-حدوث روحانی نفوس…. 169

4-9-5-2-2-دلایل حدوث نفوس…. 170

4-9-5-3-اقسام نفوس…. 171

4-9-5-3-1-تکوین نفس نباتی.. 172

4-9-5-3-2-تکوین نفس حیوانی.. 172

4-9-5-3-3-نفس انسانی.. 174

4-9-6-سلسله های بعدی موجودات تا مبدأ کل.. 176

نتیجه فصل.. 178

الف) منابع فارسی… 179

ب) منابع عربی… 184

ج) مقالات… 188

د) سایت­ها 188

چکیده