1-مقدمه. 2

درآمد……………. 2

1-1-تاریخچه. 3

1-2-بیان مساله. 8

1-3-اهمیّت و ضرورت و اهداف تحقیق.. 11

1-4-تعارف عملیاتی متغیرها 15

1-4-1-صُورخیال.. 15

1-4-2-تشبیه. 15

1-4-3-استعاره 15

1-4-4-مجاز 15

1-4-5-كنایه. 15

1-4-6-سبك عراقی.. 16

1-6-پیشینه تحقیق.. 16

1-7-روش تحقیق.. 17

1-8-تحقیق توصیفی تحلیلی.. 18

1-9-نوع مطالعه، روش ها و ابزارهای گردآوری اطلاعات… 19

1-10-اسناد عمده مورد استفاده در این تحقیق.. 19

1-11-محدودیت ها و موانع.. 20

فصل دوّم:تشبیه. 21

2-1-تشبیه. 22

2-1-1-محسوس به محسوس: 23

2-1-2-معقول به معقول یا عقلی به عقلی: 23

2-1-3-محسوس به معقول: 24

2-1-4-معقول به محسوس: 24

2-2-تشبیه در غزلیّات خواجوی كرمانی.. 25

2-3-1-تشبیه مفرد و مقید. 27

2-3-2-تشبیه مرکب… 28

2-3-3-تشبیه جمع.. 32

2-3-4-تشبیه تسویه. 34

2-3-5-تشبیه ملفوف… 35

2-3-6- تشبیه مفروق.. 35

2-3-7-تشبیه معکوس یا مقلوب… 38

2-3-8-تشبیه مضمر. 38

2-3-9-تشبیه مشروط.. 40

2-3-10- تشبیه تفضیل.. 41

2-3-11-تشبیه تمثیل.. 42

2-3-12-اضافه تشبیهی.. 42

2-3-13-تشبیه مفرد به مفرد. 45

2-4-اضافه تشبیهی ( مفرد به مفرد ) 46

2-5-وجه شبه مرکب محسوس…. 47

2-6-تشبیه بلیغ و مضمر و مجاز به علاقه آلیّه و ملازمت… 47

2-7-تشبیه ملفوف و مضمر. 48

2-8-تشبیه مفرد به مرکب و ایهام. 48

2-9-جمع و مقید. 49

2-10-اضافۀ تشبیهی و مقیّد. 49

2-11-تشبیه معقول به محسوس و مفرد به مفرد. 49

2-12-تشبیه محسوس به محسوس و مضمر. 50

2-13-تشبیه مُضمر و ایهام. 50

2-13-تشبیه مقیّد و  بلیغ.. 51

2-14-تشبیه و استعاره 52

2-15-تشبیه بر مبنای استعاره 52

2-16-تشبیه مُرسل و کنایه. 53

2-17-اضافه تشبیهی و آمیزه ای از ا استعاره و کنایه. 53

2-18-اضافه تشبیهی و کنایه. 54

2-19-اضافه تشبیهی و استعاره 54

2-20-اضافه ی تشبیهی محسوس به محسوس…. 57

2-21-تشبیه مقیّد و استعاره 57

2-22-تشبیه مفروق و اضافه ی تشبیهی و استخدام. 58

2-23-تشبیه مقیّد محسوس به محسوس و کنایه (ایما) 61

2-24-تشبیه مرکب به مقید. 61

 

2-25-تشبیه مقید و کنایه. 62

2-26-تشبیه محسوس به معقول و مضُمر و ایهام. 62

2-27-تمثیل و ملفوف… 63

2-28-تشبیه تمثیل و کنایه. 63

2-29-تشبیه مفرد به مفرد و کنایه. 63

2-30-تشبیه تفضیل برمبنای استعاره 64

2-31-اضافه ی تشبیهی و ایهام. 64

2-32-تشبیه تمثیل و ایهام. 65

2-33-تشبیه و کنایه. 65

2-34-تشبیه مقیّد و مجاز به علاقه ی جزء به کل.. 66

2-35-استخدام. 67

2-36-استخدام و کنایه. 67

2-37-تشبیه مقیّد به مقیّد. 67

2-38-تشبیه مرکب و مُضمر. 68

2-39-تشبیه مفرد محسوس به محسوس و معقول به محسوس و مجاز 69

2-40-تشبیه تمثیل و استعاره 70

2-41-تشبیه مضمر و مفروق و تفضیل.. 70

2-42-تشبیه مفرد به مفرد محسوس و کنایه اسمی بعید. 70

2-43-تشبیه تفضیل و کنایه بعید. 71

2-44-اضافه تشبیهی و تشبیه مضمر. 71

2-45-تشبیه مقّید. 71

2-46-تشبیه مضمر و مقید. 72

2-47-تشبیه مفرد به مفرد و کنایه  و ایهام. 72

2-48-اضافه تشبیهی مفرد به مفرد. 73

2-49-تشبیه مفروق و مقیّد. 73

2-50-تشبیه تفضیل و مُضمر. 73

2-51-تشبیه مقید محسوس به محسوس…. 74

2-52-تشبیه صریح و کنایه. 75

2-53-تشبیه مرسل و مفصل.. 75

2-54-تشبیه مرسل و مفصّل و مفروق.. 75

2-55-تشبیه معقول به محسوس بلیغ.. 76

2-56-تشبیه مقّید و ایهام. 76

2-57-تشبیه مرکّب و مفرد. 77

2-58-تشبیه مرکب و مفروق.. 77

2-59-تشبیه مُضمر و ایهام  توأمان.. 77

2-60-تشبیه مقّید محسوس به محسو س…. 78

2-61-تشبیه مُضمر و بلیغ.. 78

2-62-تشبیه بلیغ و مقیّد. 78

2-63-تشبیه ملفوف استعاره ی مکنّیه و مصّرحه. 79

2-64-تشبیه مفروق و مرکب… 79

2-65-تشبیه مرکب به مرکب… 80

2-66-تشبیه بلیغ: 80

2-67-تشبیه بلیغ (محسوس به محسوس) 80

2-68-تشبیه بلیغ و استعاره ی تبعّیه. 81

2-69-تشبیه و مضمر،وجه شبه در مشبه اقوی است… 81

2-70-شبیه مفروق و تفضیل.. 82

2-71-تشبیه فشرده و استعاره ی مطلقه. 82

2-72-تشبیه مقیّد و مرکب… 83

فصل سوّم:استعاره 84

3-1-2- استعارۀ مصرّحۀ مرشحه. 88

3-1-3-استعارۀ مطلقه. 89

3-2-استعارۀ مکنیّه تخییلیّه. 89

3-2-1- به صورت ترکیب اضافی یعنی اضافۀ استعاری.. 89

3-2-2-به صورت ترکیب وصفی که همان معنای اضافۀ استعاری را می دهد مانند. 89

3-2-3-به صورت جمله. 90

3-3-تشخیص یا پرسونیفیکاسیون.. 92

3-4-تشخیص و استعارۀ مصرّحه. 94

3-5-تشخیص (استعاره ی مکنیّه ) 94

3-6-استعارۀ تبعیّه. 95

3-7-استعاره تبعیّه و کنایه. 96

3-8-استعاره ی تبعیّه ی وصفی و کنایه. 97

3-9-استعاره ی تبعیّه ی فعلی.. 97

3-10-استعاره ی تبعیّه ی فعلی و استعاره ی محقّقه. 97

3-11-استعاره ی تبعیّه ی اسمی (اسم مشتق) 98

3-12-استعاره ی تبعیّه ی وصفی.. 98

3-13-استعاره تبعّیه و ایهام و کنایه. 99

3-14-استعاره ی تبعّیه و کنایه ی قریب… 100

3-15-استعاره ی تبعّیه اسمی.. 100

3-16-استعاره تبعّیه وصفی و کنایه(تلویح) 101

3-17-استعاره و فاقیّه و عنادیّه. 102

3-18-استعاره مکنیّه با ساختار بدیع.. 102

3-20-استعارۀ مكنیه و ایهام توأمان.. 103

3-21-استعاره مکنیّه و ایهام و کنایه توأمان: 103

3-22-استعاره مكنیه با ژرف ساخت تشبیه جمع و مجاز: 104

3-23-حسن تعلیل با ژرف ساخت استعاره: 105

3-24-اضافۀ استعاری و کنایه. 105

3-25-اضافۀ استعاری.. 105

3-26-اضافه ی استعاری (استعاره ی مکنیّه ) 107

3-27-استعاره مکنیّه. 107

3-28-استعاره مصرّحه وصفی.. 109

3-29-استعاره ی مصرحّه نمادین.. 110

3-30-استعاره مصرحّه و تبعیّه. 111

3-31-استعاره ی مصرحّه ی مطلقه. 111

3-32-استعاره ی مصرحّه نمادین و اقسام کنایه. 112

3-33-استعاره ی مکنیّه و تبعیّه. 113

3-34-اضافه ی تشبیهی و آمیزه ای از استعاره و کنایه. 113

3-39-استعاره با ژرف ساخت تشبیه تفضیل.. 116

3-40-پارادوکس و استعاره 117

3-41-استعاره با ژرف ساخت تشبیه ملفوف… 118

3-42-استعاره محققّه. 119

3-43-استعاره ی محققه مجرده 119

3-44-استعاره ی تبعیّه و مصرحّه. 120

3-46-استعاره ی مصرحّه. 121

3-47-استعاره ی مصرحّه و کنایه. 123

3-48-استعاره در استعاره 124

3-49-تشبیه تفضیل و کنایه ی بعید. 124

3-50-استعاره و تشبیه تفضیل.. 124

3-51-استعاره ی مصرحّه ی نمادین.. 124

3-52-استعاره مرکّب نمادین: 125

3-53-استعاره ی مصّرحه و ایهام. 126

3-54-استعاره ی مصّرحه و کنایه قریب (تشبیه کنایی) 126

3-55-استعاره ی مطلّقه و تبعّیه. 127

3-56-استعاره ی مصّرحه مطلقه کنایه قریب(ایما) 127

3-57-استعاره ی مطّلقه و ایهام. 127

3-58-استعاره ی مکنّیه. 128

3-59-استعاره مکنیه (اضافه استعاری) 128

3-60-استعاره ی مکنیه و کنایه (ایماء) 129

3-61-استعاره مکنیّه و مصرحّه. 129

3-62-استعاره  مکنیّه و تشبیه. 129

3-63-استعاره و تشبیه بلیغ(محسوس به محسوس) 130

3-64-استعاره ی مکنّیه و کنایه. 130

3-65-استعاره ی مطلقه و تشبیه. 131

فصل چهارم:مجاز 132

4-1-مجاز 133

4-1-1-علاقه کل و جزء 133

4-1-2-علاقه حال و محل یا ظرف و مظروف : 134

4-1-3-علاقه لازم و ملزوم. 134

4-1-4-علاقه علّت و معلول.. 134

4-1-5-علاقه ی عام و خاص…. 135

4-1-6-علاقه ماکان و مایکون.. 136

4-1-7–مجاز به علاقه ی ماکان.. 137

4-1-8-علاقه جنس…. 138

4-1-9-علاقه مجاورت… 138

4-1-10-علاقه تضاد. 138

4-2-مجاز و کنایه. 138

4-3-مجاز و تشبیه مقید. 140

4-4-مجاز به علاقه ی آلیه و استعاره ی تبعّیه وصفی.. 141

4-5- مجاز به علاقهی آلیّه و استعارهی تبعیّه فعلی.. 141

4-6-مجاز به علاقه ی جز به کل.. 142

4-7-مجاز به علاقه ی ملکّیت شرعی.. 143

4-8-مجاز به علاقه ی علت به معلول و استعاره ی مصّرحه و ایهام. 144

4-9-مجاز به علاقه ی ملازمت و استعاره 144

4-10-مجاز به علاقه ی جز به کل و استعاره و کنایه. 145

4-11-مجاز به علاقه ی حال و محل و کنایه فعلی.. 145

4-12-مجاز به علاقه ی آمرو مامور 145

4-13-مجاز به علاقه ی علّت و معلول و تشبیه. 146

4-14-مجاز بالاستعاره 147

4-15-مجاز به علاقه ی ظرف و مظروف… 147

4-16-مجاز به علاقه ی جنسیت و کنایه بعید(تلویح) 147

4-17-مجاز به علاقه ی ملازمت… 148

4-18-مجاز به علاقه ی ملازمت(مجاز فعلی) 149

4-20-مجاز به علاقه ی حال و محل و تشبیه مرکّب به مرکّب… 151

4-21-مجاز فعلی به علاقه ی ملازمت و حال و محل.. 151

4-22-مجاز به علاقه ی عدم تکرار 152

4-23-مجاز به علاقه ی مسامحه. 152

4-24-مجاز به علاقه ی مسامحه و کنایه قریب… 153

4-25-مجاز به علاقهی ظرف و مظروف و حالّ و محلّ.. 153

4-26-مجاز به علاقهی جزء به کل و ظرف و مظروف… 155

4-27-مجاز و استعاره  یا کنایه ایهام آفرین.. 156

4-29-اقسام مجاز در غزلیّات خواجوی کرمانی.. 157

فصل پنجم:کنایه. 161

5-1-کنایه. 162

5-1-1-کنایه از موصوف (اسم) 162

5-1-2-کنایه از صفت… 162

5-1-3-کنایه از فعل یا مصدر 163

5-2-انواع کنایه به لحاظ واضح بودن و مخفی و مستور بودن معنا و مقصود. 163

5-2-1-ایماء 163

5-2-3-رمز. 164

5-2-4-تعریض…. 164

5-3-کنایه. 164

5-4-کنایه بعید فعلی: 166

5-5-ایهام تناسب بر مبنای کنایه: 169

5-6-کنایه و ایهام. 169

5-7-کنایه وصفی.. 170

5-8-کنایه قریب (فعلی) 170

5-9-ظهور و ارائه انواع کنایات در دیوان خواجو. 171

5-10-کنایه فعلی.. 176

5-11-کنایهی بعید با ساختار جمله. 178

5-12-ایهام تضاد برمبنای کنایه استعاره ی تبعیّه ی وصفی.. 179

5-13-ایهام تضاد بر مبنای کنایه. 180

5-14-کنایه(تلویح) 181

5-15-ایهام. 186

5-16-ایهام و تشبیه. 187

5-17-ایهام و استعاره 187

5-18-تشخیص و ایهام. 187

5-19-کنایه فعلی قریب… 188

5-20-تشخیص و کنایه. 188

5-21-تلویح واستعاره 189

5-22-کنایه قریب با ساختار جمله. 190

5-23-کنایه بعید و تشبیه. 190

5-25-کنایه بعید وصفی.. 191

5-26-کنایه (تلویح ) وایهام. 191

5-27-کنایه قریب و بعید اسمی وفعلی.. 191

5-28-کنایه وتشبیه فشرده 192

5-29-کنایه تلویح و تشبیه: 192

5-30-مجموعه ای از کنایات… 193

5-30-1-کنایه( تلویح) 193

5-30-2-کنایه ایماء 194

5-30-3-کنایه بعید و استعاره ی مصرحه. 195

5-30-4-کنایه و استعاره ی مکنّیه. 195

نتیجه گیری.. 196

منابع و ماخذ. 198

 

چکیده

خواجوی کرمانی از شاعران نامدار و بلیغ قرن هشتم و اوایل قرن نهم ه.ق. است. وی به کثرت آثار و کاربرد ترکیبات و تعبیرات و بویژه ارائه نکات بلاغی در غزلیّات خویش، شهرة آفاق است. انواع صور خیال از تشبیه و استعاره و کنایه و مجاز، مخصوصاً انواع تشبیه و استعاره را برای القای مفاهیم عاشقانه و عارفانه و آفرینش و پردازش تخیّلات ظریف و دل نشین خویش در ابیات غزلیّات خویش، به کار برده است.

عنوان پایانه نامه­ی فراروی، صور خیال در دیوان غزلیّات خواجوی کرمانی است، پوهشگر پیش از آغاز این پژوهش،هرگز بر این باور نبود که این شاعر کرمانی، در آفرینش صور خیال براستی بعد از سعدی و حافظ، قرار گیرد امّا پژوهشگر مستمر در اغلب ابیات غزلیّات وی، استادی و توانمندی طبع این شاعر را در ارائه و آفرینش زیباترین صور بلاغی در حوزه­ شعر غنایی بویژه در مطاوی غزلیّاتش، به روشنی و بسیار برجسته، ثابت می کند. خیلِ انبوه صور خیال در دیوان وی، به گونه ای است که کمتر شاعری را در جلوه دادن و نمودار ساختن زیباترین و جذّاب ترین تشبیهات و استعارات، می توان با این شاعر خوش قریحه و پرکار، مقایسه کرد و سنجید. از سعدی و حافظ که بگذریم، خواجوی کرمانی، در عرصه­ بلاغت، شیواترین و برجسته ترین لطایف و تعبیرات بلاغی را به خوانندگان غزلیّاتش، در دراز نای قرون، هدیه نموده است. نگارنده در چهار فصل، بلیغ­ترین صور خیال فاخر و برجسته­ی شاعر یاد شده را با استناد به تک تک ابیات غزلیّات وی، توضیح داده و همه­ی جوانب بلاغی را در تشریح هر صورت بلاغی و خیالی، مدّنظر داشته است.
1-مقدمه

نخل بندِ شعرا، کمال الدین ابوالعطا، محمدبن علی، مرشدی کرمانی، عارف بزرگ و شاعر استاد ایران در قرن هشتم هجری ست. نسبت «مرشدی» او به جهت انتساب اوست به فرقه­ی مرشدیّه که پیروان شیخ مرشد ابواسحاق کازرونی بوده اند و عنوان «نخلِ بندِ شعرا» که در غالب مآخذ به وی مکرّر داده شده است. حکایت از تبّحر و کمال او در خَلق معانی و برتری او بر فرهیختگان و ادبای روزگار خویش است.

ولادت خواجو آنگونه که در پایان مثنوی «گل نوروز» آورده، بیستم ماه، ذی الجحّه 689 ه.ق. است. وی بنایه روایت دولتشاه سمرقندی (صفا، 1396: 889) از بزرگ زادگان کرمانی بوده است و در دوران کودکی را در کرمان گذرانیده و سپس به سفرهای طولانی خود به حجاز و شام و بیت المقدس و عراق حجم و عراق عرب و مصر و فارس و بعضی از بنادر خلیج فارس و بعضی از بنادر خلیج فارس پرداخت و در این سفرها دانش و تحقیق اندوخت. وی دربار سلطان ابوسعید را دیده و با وزیرش غیاث الدین محمد دوستی داشته است. پس در پناه خاندان اینجو به سر برده و بویژه در دوران حکومت شاه شیخ ابواسحاق، در عنایت او، روزگار به رفاه گذرانیده است. افزون بر این وی با امر مبارز الدین نیز مرتبط بوده و او را مدح گفته است. خواجو از بزرگان طریقت، شیخ مرشد ابواسحاق کازرونی و شیخ سیف الدین باَخرزی و شیخ الاسلام امین الدین بلیانی و شیخ علاء الدوله سمنانی را ستوده وبه او ارادت می ورزیده است.

خواجو در طریقت تصوّف، ثابت قدم بوده و از همین جاست که نفوذ افکار صوفیانه و اندیشه های عارفانه را در غالب اشعار او آشکار می توان دید.

از میان معاصران خواجو، ذکر نام حافظ در اینجا لازم تر و ضروری تر است، زیرا این دو استاد بزرگ هم زمان ارتباط نزدیک وجود داشت. خواجو که به سال و تجربه شاعری بر حافظ تقدّم داشت، در مدّتی که مقیم شیراز بود، چون دوستی که سمت رهبری داشته باشد بر اندیشه ی حافظ پرتو تعلیم انداخته بود و به همین سبب است که در دیوان خواجه ی  شیراز، بسیار ابیات می بینیم که به تقلید یا به استقبال از غزل های خواجو ساخته و یا گاه معنی و لفظی از خواجو را اقتباس کرده است تا جایی که یکی از شاعران آن روزگار گفته است:

استاد غزل سعدی ست نزد همه کس امّا           دارد سخن حافظ، طرز سخن خواجو

سال وفات خواجو را 750 ه. ق. ذکر کرده اند. وفات وی در شیراز اتفاق افتاده و آرامگاه او در تنگ الله اکبر شیراز است. آثار خواجو متعدد و کلیّات او مفصّل و از هر جهت سزاوار دقّت و شایان اهمیّت است. وی از آغاز جوانی سرودن شعر را آغاز نموده و تا پایان حیات به خلق آثار مختلف خود، سرگرم بوده است. مجموعه ابیاتش در حدود چهل بیت است و از جمله شاعرانی است که در حیات وی، به جمع آوری اشعار دیوان و آثار وی اقدام شده است. دیوان وی، بیست و پنج هزار بیت است. خواجو شش مثنوی در اوزان گوناگون سروده و در آنها به نظامی و فردوسی نظر داشته است و استادی و مهارت و قدرت طمع و اندیشه وی در همه مثنوی های وی آشکار است. این مثنوی ها عبارتند از:

-سام نامه که منظومه ای حماسی و عشقی در بحر متقارب مثمن مقصور یا محذوف است و به تقلید از فردوسی سروده است درباره سرگذشت سام نریمان و عشق ها و جنگ ها و ماجراهای اوست.

-همای و همایون مثنوی عاشقانه ای است در داستان عشق همایون با همای دختر مغفور چین در بحر متقارب که خواجو آن را به سال 732 به اتمام رسانید.

– مثنوی دیگری وی گل و نوروز است در بحر هَرج مدّس مخذوف در عشق شاهزاده یی به نام نوروز «گل» دختر پادشاه روم که شاعر آن را در برابر خسرو و شیرین نظامی سروده است.

عنوان                                                                                                       صفحه

چکیده……………………………………………………………………………………….. 1

 

فصل اول: مقدمه و کلیات

1- کلیات…………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 3

1-2- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 4

1-3- پیشینه­ی تحقیق………………………………………………………………………………………….. 4

1-4- روش کار تحقیق…………………………………………………………………………………………… 5

 

فصل دوم: نقد و گونه­ های آن

2- نقد و گونه­ های آن…………………………………………………………………………………………….. 7

2-1- تعریف نقد……………………………………………………………………………………………………… 7

2-1-1- نقد ادبی……………………………………………………………………………………………………. 8

2-1-1-1- نسبی بودن نقد ادبی…………………………………………………………………………… 8

2-1-1-2- فایده­ نقد و کار منتقد……………………………………………………………………… 8

2-1-1-3- تاریخچه و پیشینه­ی نقد ادبی……………………………………………………………. 9

2-1-1-4- هدف­های نقد ادبی……………………………………………………………………………… 10

2-1-1-5- ضرورت نقد ادبی…………………………………………………………………………………. 11

2-1-1-6- نقد ادبی در دوره­ های مختلف…………………………………………………………….. 11

2-2- نقد جدید………………………………………………………………………………………………………. 14

2-3- انواع نقد ادبی……………………………………………………………………………………………….. 16

 

فصل سوم: تعاریف جنگ و عوامل آن

3- تعاریف جنگ و عوامل آن………………………………………………………………………………… 22

3-1- تعاریف جنگ………………………………………………………………………………………………… 22

3-2- علل جنگ……………………………………………………………………………………………………… 23

3-3- فلسفه جنگ………………………………………………………………………………………………….. 25

3-4- جنگ ایران و عراق………………………………………………………………………………………. 26

 

فصل چهارم: ادبیات دفاع مقدس

4-1- پیشینه­ی جنگ در ادبیات ایران…………………………………………………………………. 31

4-2- داستان جنگ تحمیلی یا دفاع مقدس……………………………………………………….. 32

4-3- داستان و داستان­نویسان دفاع مقدس…………………………………………………………. 34

4-4- نویسندگی و «هنر قدسی»…………………………………………………………………………. 35

4-5- ادبیات دفاع مقدس………………………………………………………………………………………. 37

4-5-1- مهم­ترین موضوعاتی که نویسندگان جنگ به آن پرداخته­اند………………. 38

4-5-2- داستان­های جنگ با توجه به نوع نگرش به جنگ……………………………….. 39

4-5-3- تاریخچه­ی رمان و داستان دفاع مقدس…………………………………………………. 40

4-5-4- زاویه­ی دید در داستان­های دفاع مقدس ……………………………………………….  41

 

فصل پنجم: نقد داستان­های جنگ سید مهدی شجاعی، احمد دهقان و احمد غلامی

5-1- معرفی سید مهدی شجاعی و نقد آثارش ………………………………………………….  45

5-1-2- رئالیسم جادویی……………………………………………………………………………………….. 45

5-1-3- معرفی نویسنده ……………………………………………………………………………………….  46

5-1-4- آثار شجاعی در زمینه­ تألیف بزرگسالان …………………………………………….  47

5-1-5- آثار شجاعی در زمینه­ تألیف کودکان …………………………………………………  47

5-1-6- معرفی مجموعه داستان «دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز»………………….. 48

5-1-6-1- خلاصه­ی داستان «دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز» ………………………..  48

5-1-6-2- خلاصه­ی داستان «آبی اما به رنگ غروب» ……………………………………..  49

5-1-6-3- خلاصه­ی داستان «راز دو آینه» ………………………………………………………..  49

5-1-6-4- خلاصه­ی داستان «در آن شب عزیز» ………………………………………………  50

5-1-6-5- خلاصه­ی داستان «آرامش قهوه­ای» …………………………………………………  51

5-1-6-6- خلاصه­ی داستان «بغض آینه» ………………………………………………………….  51

5-1-6-7- خلاصه­ی داستان «امضا» …………………………………………………………………..  52

5-1-7- شخصیت­پردازی در مجموعه داستان دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز….. 53

5-1-8- توصیف در مجموعه­ داستان دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز………………… 55

5-1-9- شیوه­ دیالوگ­نویسی در مجموعه­ داستان دو کبوتر،

دو پنجره، یک پرواز…………………………………………………………………………………………………. 57

5-1-10- واگویه یا مونولوگ در مجموعه ­داستان دو کبوتر،

دو پنجره، یک پرواز…………………………………………………………………………………………………. 61

 

 

5-1-11- عشق در مجموعه­ داستان دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز…………………. 62

5-1-12- شیوه­ روایت در مجموعه­داستان دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز……. 63

5-1-13- شیوه­ شروع، اوج­گیری و ختم مجموعه­ داستان «دو کبوتر،

دوپنجره، یک پرواز»………………………………………………………………………………………………… 64

5-2- معرفی احمد دهقان و نقد آثارش……………………………………………………………….. 67

5-2-1- رئالیسم …………………………………………………………………………………………………….  67

5-2-2- معرفی نویسنده ……………………………………………………………………………………….  67

5-2-3- آثار احمد دهقان ……………………………………………………………………………………..  68

5-2-3-1- خلاصه­ی داستان «سفر به گرای 270 درجه»………………………………… 68

5-2-3-2- شخصیت­پردازی داستان …………………………………………………………………….  68

5-2-3-3- ساختار کلمات و جملات داستان ……………………………………………………..  70

5-2-3-4- توصیف شخصیت­ها و صحنه­های داستان ………………………………………..  71

5-2-3-5- شیوه­ روایت داستان ……………………………………………………………………….. 72

5-2-3-6- شکل شروع، اوج­گیری و ختم داستان ……………………………………………..  73

5-2-4- معرفی و نقد مجموعه داستان «من قاتل پسرتان هستم» ………………….  75

5-2-4-1- معرفی مجموعه­داستان«من قاتل پسرتان هستم» …………………………..  75

5-2-4-1-1- خلاصه­ی داستان «مسافر» …………………………………………………………..  76

5-2-4-1-2- خلاصه­ی داستان «بلدرچین» ………………………………………………………  76

5-2-4-1-3- خلاصه­ی داستان «زندگی سگی» ……………………………………………….  77

5-2-4-1-4- خلاصه­ی داستان «تمبر» ……………………………………………………………..  77

5-2-4-1-5- خلاصه­ی داستان «بلیت» …………………………………………………………….  78

5-2-4-1-6- خلاصه­ی داستان «پری دریایی» ………………………………………………….  79

5-2-4-1-7- خلاصه­ی داستان «من قاتل پسرتان هستم» ……………………………..  79

5-2-4-1-8- خلاصه­ی داستان «بازگشت» ……………………………………………………….  80

5-2-4-1-9- خلاصه­ی داستان«بن­بست» ………………………………………………………….  80

5-2-4-1-10- خلاصه­ی داستان «پیشکشی» …………………………………………………..  81

5-2-4-2- نقد مجموعه ­داستان «من قاتل پسرتان هستم» ……………………………..  81

5-2-4-2-1- شخصیت­پردازی در این مجموعه داستانی …………………………………..  81

5-2-4-2-2- توصیف در مجموعه داستان «من قاتل پسرتان هستم» ……………  88

5-2-4-2-3- ساختار جملات و کلمات مجموعه­ داستان «من

قاتل پسرتان هستم» ………………………………………………………………………………………………  90

5-2-4-2-4- شیوه­ روایت در مجموعه­ داستان من قاتل پسرتان هستم………. 91

5-2-4-2-5- شکل شروع، اوج­گیری و ختم داستان ………………………………………… 91

5-3- معرفی احمد غلامی و نقدآثارش………………………………………………………………… 98

5-3-1- دادائیسم …………………………………………………………………………………………………..  98

5-3-2- معرفی نویسنده ……………………………………………………………………………………….  99

5-3-3- معرفی آثار احمد غلامی ………………………………………………………………………..  100

5-3-3-1- خلاصه­ی داستان «همه­ی زندگی» ………………………………………………….  100

5-3-3-2- خلاصه­ی داستان «ناله» …………………………………………………………………….  101

5-3-3-3- خلاصه­ی داستان «سکوت»……………………………………………………………….. 102

5-3-3-4- خلاصه­ی داستان«سایه­ها اوهامند» ………………………………………………….  102

5-3-3-5- خلاصه­ی داستان «در انتهای خشم» ……………………………………………….  103

5-3-4- شخصیت­پردازی در مجموعه داستان «همه­ی زندگی»……………………….. 103

5-3-5- توصیف در مجموعه داستان «همه­ی زندگی» ……………………………………..  109

5-3-6- شیوه­ روایت در مجموعه داستان «همه­ی زندگی» …………………………..  114

5-3-7- شکل شروع، اوج­گیری و ختم مجموعه داستان «همه­ی زندگی» ……..  116

5-3-8- نقد کلی مجموعه داستان «همه­ی زندگی» …………………………………………  118

5-3-9- نقد رمان «جیرجیرک»…………………………………………………………………………… 119

5-3-9-1- خلاصه­ی رمان «جیرجیرک»…………………………………………………………….. 119

5-3-9-2- شخصیت­پردازی در رمان «جیرجیرک»……………………………………………. 120

5-3-9-3- توصیف در رمان «جیرجیرک»………………………………………………………….. 123

5-3-9-5- شکل شروع، اوج­گیری و ختم رمان «جیرجیرک» …………………………  123

5-3-9-5- نقد کلی رمان «جیرجیرک»………………………………………………………………. 125

 

فصل ششم: نتیجه گیری و پیشنهادها

نتیجه گیری ……………………………………………………………………………………………………………. 127

پیشنهادها ………………………………………………………………………………………………………………..  129

منابع ………………………………………………………………………………………………………………………..  130

 چکیده:

 

 جنگ تحمیلی عراق علیه ایران یکی از رویداد­های بزرگ تاریخی عصر حاضر است که تأثیری کلی بر ادبیات، اقتصاد و سیاست کشور گذاشت و باعث خلق ادبیاتی ارزشمند تحت عنوان «ادبیات دفاع مقدس» گردید. در این رساله نگارنده برآن است تا با توجه به ساختار داستان و معیارهای مشخص (شخصیت­پردازی، شیوه­ی­ روایت، شروع و توصیف داستان) به نقد آثار نویسندگان مذکور بپردازد.   

این رساله در شش فصل تدوین و تنظیم گشته است که فصل اول و دوم آن به ترتیب شامل کلیات، تعریف نقد و گونه­ های آن می­باشد. فصل سوم ادبیات جنگ را در بر­می­گیرد که در آن به تعاریف جنگ، فلسفه­ی جنگ و علل و عوامل آن پرداخته شده­ است. فصل چهارم شامل ادبیات دفاع مقدس است که در آن به تعریف و پیشینه­ی ادبیات جنگ در ایران، داستان و داستان­نویسی پرداخته­ می­ شود. در فصل پنجم که مهم­ترین فصل رساله است، نقد و بررسی آثار سه نویسنده­ی مذکور مورد پژوهش قرار می­گیرد. پس از معرفی هر­یک از نویسندگان، آثارشان از نظر محتوا، ساختار، شخصیت­پردازی، شیوه­ روایت، شروع و توصیف بررسی شده ­است. فصل ششم آخرین فصل این رساله است که شامل نتیجه ­گیری می­باشد. سید مهدی شجاعی، با خلق آثاری مذهبی، جنگی و متن­های ادبی در شروع و بالندگی «ادبیات دفاع مقدس» تأثیری بسزا داشت. احمد دهقان و احمد غلامی، با آمیختن تجربه و تخیل درثبت رویدادهای جنگ و انتقال آن به نسل­های آینده نقش مهمی را در گستره­ی ادبیات دفاع مقدس ایفا کرده ­اند.

واژگان کلیدی:  نقد ادبی، ادبیات جنگ، داستان، سید ­مهدی ­شجاعی، احمد­ دهقان، احمد ­غلامی.

 1-1-­ مقدمه:

ادبیات، بخصوص ادبیات­ داستانی، با جنگ درآمیخته است. از روزگاران کهن تا به امروز، جنگ مقوله­ی مهمی برای ادبیات محسوب شده و می­ شود. ادبیات ­داستانی ایران در واکنش به جنگ هشت ساله در قالب پرداخت حادثه، شخصیت، کنش، کشمکش و فضا­سازی، انتخابی هوشمندانه کرده و دو چهره­ی کاملاً متضاد از خود نشان داده است. یکی شیفتگی به جنگ با طرح موضوعاتی چون قهرمان و روحیه­ی قهرمان­پروری، آرمان­گرایی، حماسه­سازی، شجاعت، روحیه­ی شهادت­طلبی، پرداختن به معنویت و دوری از زندگی دنیوی همراه بود و دیگری انزجار و نفرت از جنگ که با موضوعاتی چون: ترس، فقر، تخریب، گرسنگی، فحشا و نابودی بشر و…  

بررسی همه جانبه­ی آثار هر نویسنده راهی به سوی بهتر شناختن اوست. با بررسی محتوایی و نحوه­ چینش واژگان آثار هر نویسنده می توانیم به سوالات زیر پاسخی درست و منطقی دهیم.

محتوای آثار نویسندگان مطرح شده در این پژوهش بیشتر به چه موضوعاتی پرداخته است؟ آیا به نویسندگان مطرح شده در این پژوهش دیکته شده است که داستانی با این قالب و موضوعات مشخص بنویسند یا این­که دغدغه­ی فکری و ذهنی آن­ها نوشتن در مورد جبهه و جنگ بوده است؟

بررسی محتوا و موضوعات و درونمایه­های جنگی، ساختار و شخصیت­پردازی آثار این نویسندگان نگارنده را بر آن داشت تا در راستای انجام پایان نامه­ دوره­ کارشناسی ارشد خویش به تحلیل و نقد آثار این نویسندگان بپردازد. این بررسی ابتدا به صورت مطالعه­ کلی و مستمر صورت گرفت و به تعریف نقد و نقادی و وظیفه­ی ناقد پرداخته و بعد به بیان تعاریف جنگ و داستان جنگ پرداخته است، سپس تمامی موضوعات محتوایی و درونمایه­ها و موضوعات شخصیت­پردازی، توصیف و شیوه­ روایت را به طور جداگانه در هر اثر بررسی و جمع­آوری کرده و در هر قسمت که نیاز به تعریفی کوتاه و قابل فهم بوده بیان کرده است، و در متن و ذیل تحلیل آثار هر نویسنده در صورت لزوم قسمتی از متن داستان را به عنوان شاهد نقل کرده­ام. در این بررسی متوجه شده که با توجه به اینکه هر سه نویسنده داستان جنگی نوشته­اند اما دغدغه­ی ذهنی و فکری هریک با دیگری متفاوت است و سعی در بزرگ­نمایی آن داشته است.

وقتی با دوست دوره­ کارشناسی­ام آقای دکتر حسین کیا که انسانی فرهیخته و فاضل است، برای انتخاب این موضوع مشورت کردم، بسیار خوشحال شد، از من خواست و تشویقم کرد که حتماً این کار را انجام دهم زیرا که دانشجویان ادبیات بیشتر به ادبیات کهن توجه دارند و کمتر به ادبیات دفاع مقدس که سهم بزرگی در ادبیات و غنای ادبیات ما داشته است، پرداخته­اند، این بود که برخود وظیفه دانستم تا در این وادی مقدس گام نهم و  این پژوهش را انجام دهم. در این راه از خرمن اندیشه­ی دکتر سید عطاءالله افتخاری و دکتر مهدی فاموری که استادان راهنما و مشاورم بودند، خوشه چینی کردم و با توجه به مشغله­ی زیادی که داشتند با سعه­ی صدر با راهنمایی­های بی­دریغ و عالمانه­ی خود هدایتم کردند.

1-2- اهداف تحقیق:

از آن­جا که شناخت صحیح و معرفی نویسندگان باید بر اساس بررسی آثاری که از خود به یادگار گذاشته­اند صورت پذیرد؛ در این تحقیق، که به بررسی و نقد داستان­های جنگ سید مهدی شجاعی، احمد دهقان، احمد غلامی پرداخته شده است، اهداف تحقیق به­ طور کلی در سه محور خلاصه می­ شود.

1- تحلیل و بررسی قسمتی مغفول از ادبیات داستانی پایداری ایران به عنوان بخشی از ادبیات امروز ایران.

2- شناساندن چهره­ی سه تن از داستان­نویسان مهم دهه­های اخیر.

3- کوششی برای روشن کردن وجهی از تاریخ تطور نثر فارسی در روزگار معاصر.

1-3- پیشینه­ی تحقیق:

در مورد این موضوع کتاب هایی تألیف شده است. از جمله حسن میر عابدینی در کتاب صد سال داستان­نویسی در ایران به معرفی نویسندگان و نقد و تحلیل آن­ها در صد سال تاریخ داستان­نویسی در ایران پرداخته است.

حسن بارونیان یکی دیگر از محققانی است که به موضوع تحلیل داستان­های جنگ پرداخته است. بارونیان در کتاب شخصیت­پردازی در داستان­های کوتاه دفاع مقدس یکی از محوری­­ترین و مهم­ترین عناصر داستان کوتاه یعنی شخصیت­پردازی را انتخاب و در هفت مجموعه داستان کوتاه جنگ مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

جنگی داشتیم داستانی داشتیم، اثری دیگر در زمینه­ نقد و بررسی 14عنوان کتاب داستان نشر صریر از کامران پارسی نژاد است.­ در این اثر به نقد داستان «سفر به گرای 270 ­درجه» ­از احمد ­­دهقان و ­مجموعه داستان «همه­ی زندگی» از احمد غلامی  نیز ­پرداخته است.

عنوان                              صفحه

چكیده. 1

مقدمه. 2

فصل اول: کلیات

1- كلیات… 5

1-1-هدف پژوهش…. 5

1-2-پیشینه‌پژوهش…. 5

1-3-روش تحقیق.. 6

فصل دوم: بحثی درباره‌ی خانقاه

2- بحثی درباره‌ی خانقاه. 8

2-1- خانقاه 8

2-2-اشكال گوناگون كلمه‌ی خانقاه 9

2-3- اجزای تركیبی خانقاه 10

2-4-تأسیس اوّلین خانقاه و سیر تاریخی آن.. 10

2-5- محّل بنّای خانقاه 14

2-6- متصوّفه‌ی ایران و استقلال خانقاه‌های ایرانی.. 14

2-7-كانون‌هایی كه قبل از احداث خانقاه، اعمال خانقاهی در آن ها اجرا می‌شد. 15

2-7-1- مسجد. 16

2-7-2- مدرسه. 17

2-7-3- دویره 17

2-7-4-صومعه. 18

2-7-5- رباط.. 18

2-7-6- آرامگاه 19

2-8-موارد استفاده از خانقاه 20

2-9-ساختار خانقاه 21

2-10-گله از خانقاه و خانقاه داری.. 22

2-11- خانقاه و علم و فرهنگ…. 22

2-11-1- ایجاد كتابخانه. 23

2-11-2- وعظ و خانقاه 23

2-11-3-تدریس علوم اسلامی در خانقاه 24

2-11-4-تفسیر قرآن در خانقاه 25

فصل سوم: ادبیات خانقاهی

3- ادبیات خانقاهی.. 27

3-1- رواج تصوّف و ادبیات… 27

3-2- وضع اوّلیه‌ی شعر عرفانی در قرن ششم.. 28

3-3-اشعار اخلاقی پیش زمینه شعر عرفانی.. 30

3-4-شعر آغازین عرفانی با مضامین موعظه و تنبیه. 31

3-5-شعرمبتنی بر شرع. 31

3-6- ادبیات خانقاهی.. 32

3-7- تنوّع در ادبیات صوفیانه‌ی خانقاهی.. 33

3-8- نثر صوفیانه. 34

3-9- شعر صوفیانه. 35

3-10- مثنوی قالب رایج ادبیات خانقاهی.. 36

3-11-شاعران خانقاهی.. 36

3-11-1-سنایی.. 37

3-11-2-عطار 39

3-11-4-مولوی.. 40

فصل چهارم: آیین، آداب و رسوم خانقاه تا قرن هشتم

4- آیین، آداب و رسوم خانقاه تا قرن هشتم.. 43

4-1- سماع و آداب آن.. 43

4-1-1-آداب نشستن قبل از شروع سماع. 43

4-1-2-اوقات سماع. 44

4-1-3-سماع به دور از چشم نامحرّمان.. 45

4-1-4-پرهیز از طعام و سفره در سماع. 45

4-1-5-اهلیّت داشتن محفل سماع. 45

4-1-6-شرایط حضور در محفل سماع. 46

4-1-7-به جای آوردن نماز استخاره قبل از حضور در محفل سماع. 46

4-1-8-مکان سماع. 46

4-1-9-حکم عدم تمایل صوفی به سماع. 47

4-1-10-شرایط تشکیل محفل سماع. 47

 

 

4-1-11-پرهیز از دعوی غلبه‌ی حال در سماع. 47

4-1-12-خودداری کردن از حرکت در سماع در حضور پیر. 48

4-1-13-احکام کمک خواستن و کمک کردن در سماع. 48

4-1-14-ممانعت از  حضورجوانان بی ریش در سماع. 49

4-1-15-سماع با دف و نای و رقص…. 49

4-1-16-اجتناب از تبسّم و لهو در سماع. 50

4-1-17-سماع با اذن و حضور شیخ.. 50

4-1-18-حضور اخوان در محفل سماع. 50

4-1-19-روی در پای شیخ مالیدن در سماع. 51

4-1-20-احتراز از تكلّف در سماع. 51

4-1-21-اجتناب از سماع در حضور زنان و مردان جوان.. 52

4-1-22-ذكر به جای سماع. 52

4-1-23-قوّال مجلس سماع. 52

4-1-24-قوال از جنس سالكان.. 53

4-1-25-ضرورت قوّال ریش دار 53

4-1-26-احتراز از دخالت در كار قوّال.. 53

4-1-27-اجتناب از مدح و ذم قوّال.. 54

4-1-28-پاداش قوّال.. 54

4-1-29-خرقه دری مجلس سماع. 54

4-1-30-القا وتخریق خرقه در سماع فقط در صورت غلبه‌ی حال.. 55

4-1-31-چه نوع خرقه ای شایستگی پاره كردن در محفل سماع را داشت؟. 56

4-1-32-انواع خرقه‌های القا شده در سماع. 56

4-1-33-حكم خرقه‌ی صحیحه در سماع. 56

4-1-34-خرقه‌ی صحیح را به تبع خرقه‌ی پاره،  پاره كردن.. 57

4-1-35-خرقه صحیحه از آن جماعت… 58

4-1-36-سهیم شدن از خرقه بدون حضور در حلقه‌ی سماع. 58

4-1-37-احكام خرقه‌ی القا شده از سر غلبه‌ی حال.. 59

4-1-38-خرقه القا شده از آن درویش…. 60

4-1-39-گرفتن خرقه از قوّال با ایثار كردن چیزی هم ارزش با آن.. 61

4-1-40-هدیه كردن خرقه به قوّال در صورتی كه با میل خود آمده بود. 61

4-1-41-آوردن فدایی در میان، جهت گرفته خرقه. 61

4-1-42-قریب العهد بودن خرقه به حقّ متعال.. 62

4-1-43-خرقه و عمامه انداختن شیخ و جوانان.. 62

4-1-44-حكم خرقه و دستار افكنده شده 63

4-1-45-خرقه‌ی القا شده ازآن جماعت… 63

4-1-46-پاره كردن خرقه به متابعت شیخ و متقدم. 63

4-1-47-حكم خرقه ای كه به متا بعت خرقه‌ی شیخ القا می‌شد. 64

4-1-48-فرستادن خرقه‌های پاره شده به  سایرخانقاه ها 64

4-1-49-سهیم كردن مریدان ساكن شهر از خرقه‌های پاره شده در سماع. 65

4-1-50-حكم پاره‌های خرقه كه به درویشان و مریدان می‌رسید. 65

4-1-51-امساك شیخ در مورد خرقه‌ی القا شده‌ی خود و وظیفه‌ی مریدان در برابر او 65

4-1-52-حكم خرقه‌ی درویشی كه در سماع خود را برهنه می‌كرد. 66

4-1-53-بی نصیب بودن قوّال از خرقه. 66

4-1-54-حكم خرقه ای كه با مطایبه القامی شد. 67

4-2-آداب لباس پوشیدن صوفیان.. 67

4-2-1-تهیّه‌ی لباس از وجهی جلال.. 67

4-2-2-اقسام پوشندگان لباس…. 68

4-2-3-تهیّه‌ی لباس از تكه‌های دور انداخته. 68

4-2-4-پوشیدن لباس كم قیمت… 69

4-2-5-پوشیدن لباس‌های دون دراقتدا به انبیاء 69

4-2-6-پوشش بنابر متقضای رفق و یاری نفس…. 69

4-2-7-پوشش جهت اخفای حال.. 70

4-2-8-پوشیدن لباس فتوحی از نوع نرم و خشن.. 70

4-2-9-خرقه پوشی و گونه های آن.. 71

4-2-10-تعریف خرقه. 71

4-2-11-خرقه پوششی به تقلید اهل صفّه. 72

4-2-12-فواید خرقه. 72

4-2-13-اجزای ترکیبی خرقه. 73

4-2-14-خرقه نشان شایستگی درویش…. 74

4-2-15-امتحان ورودی برای دریافت خرقه. 75

4-2-16-خرقه ی ارادت، خرقه‌ی تبرّک وخرقه‌ی ولایت… 75

4-2-17-محدودیت در خرقه دادن.. 76

4-2-18-خرقه پوششی نشان سر سپردگی برابر مراد و پیر. 76

4-2-19-خرقه‌ی دوتایی صوفیان.. 77

4-2-20-خرقه‌ی آستین كوتاه 77

4-2-21-خرقه‌ی هزار میخی.. 78

4-2-22-دلق صوفیان.. 78

4-2-23-اقسام دلق.. 78

4-2-24-دلق ملمع.. 79

4-2-25-شیوه‌ی پوشیدن خرقه. 80

4-2-26-اوصاف پوشاننده‌ی خرقه. 80

4-2-27-اوصاف درویش خرقه گیرنده 81

4-2-28-اختیار رنگ خرقه بر حسب سیرت و باطن.. 81

4-2-29-اختیار خرقه‌ی كبود. 82

4-2-30- انتخاب جنس و رنگ خرقه به صلا حدید شیخ.. 84

4-2-31-احتراز از فروختن خرقه. 84

4-3-درآمد خانقاه ها 85

4-3-1-توکّل سالکان.. 85

4-3-2-مسئله‌ی فقر صوفیان.. 87

4-3-3-در یوزه وگدایی کردن.. 87

4-3-4-درآمد صوفیان شاغل.. 88

4-3-5-وام گیری.. 89

4-3-6-فتوح.. 90

4-3-7-كمك رجال سیاسی.. 91

4-3-8-بهره وری از ثروت اعضای توانگر. 91

4-3-9-نذور 92

4-3-10-مخالفان كمك پذیری صوفیان.. 93

4-4-آداب مریدپذیری.. 94

4-4-1-مرید پذیری قراردادی.. 95

4-4-2-آداب تلقین ذكر به مرید قراردادی.. 96

4-4-3-مسامحت در پذیرش مرید. 96

4-4-4-سخت‌گیری در پذیرش مرید. 97

4-5-تجرّد و تأهل صوفیان.. 99

4-5-1-آفت تجرّد صوفیان.. 99

4-5-2-آداب سالكان مجرّد. 99

4-5-3-ادب سالك متأهل.. 100

4-5-4-توجّه به وقت جهت ادای فرایض و هم نشینی با سایر اخوان.. 101

4-6-آیین سرتراشی مریدان نوپا 101

4-7-شیوه‌ی بیعت با شیخ.. 102

4-8-آداب مرید در خدمت شیخ خانقاه 103

4-8-1-طلب شیخ.. 104

4-8-2-توبه‌ی نصوح كردن.. 105

4-8-3-زهد اختیار كردن و مرقّعه پوشیدن.. 105

4-8-4-اظهار اسرار با شیخ.. 105

4-8-5-دعای استخاره قبل از زیارت شیخ.. 106

4-8-6-گردن نهادن حكم شیخ در مورد خطاها 106

4-8-7-غسل كردن و وضوگرفتن قبل از زیارت شیخ.. 107

4-8-8-ترك هر گونه خواسته و اراده 107

4-8-9-احتراز از اعتراض بر شیخ.. 107

4-8-10-ضرورت نگاه نكردن به جوانب در محضر شیخ.. 108

4-8-11-ادب نگاه نكردن به شیخ.. 108

4-8-12-اطاعت از شیخ بدون تعلّل و درنگ…. 109

4-8-13-احترام به شیخ.. 109

4-8-14-ادب صحبت كردن با صدای آهسته. 110

4-8-15-ضرورت گرفتن اذن و رخصت از شیخ.. 110

4-9-آداب شیخی در خانقاه 111

4-9-1-رعایت آداب نشستن بر منصب شیخی.. 111

4-9-2-امتحان كردن مرید. 112

4-9-3-آگاه نكردن مرید از چگونگی زیستن شیخ.. 112

4-9-4-تنبیه كردن مریدی كه بدون رخصت از خلوت گاه بیرون می‌آمد. 113

4-9-5-كوتاهی نكردن در حقّ مریدان.. 113

4-9-6-بازخواست كردن مریدان.. 114

4-9-7-ضرورت رخصت دادن شیخ به مریدان.. 114

4-9-8-اغماض از خطاهای مریدان.. 114

4-9-9-تنبیه كردن مرید جهت آوردن دلایل عقلی و رجوع نكردن به سخنان شیخ.. 115

4-9-10-تنزّه از مال مریدان.. 115

4-9-11-اخراج مرید از خانقاه جهت بی حرمتی به شیخ.. 116

4-9-12-رفق و مدارا با مریدان.. 116

4-9-13-منع مرید از ملاقات با شیخ دیگر. 117

4-9-14-منع مرید از هم صحبت شدن با اصحاب دیگر. 117

4-9-15-محدودیت شیخ در ملاقات با اصحاب و خواص…. 118

4-9-16-داشتن خلصت ایثار 119

4-9-17-نماز خواندن شیخ در خلوتگاه مرید مبتدی.. 119

4-10-خلافت و نمایندگی مشایخ.. 120

4-10-1-انتخاب جانشین توسّط مشایخ.. 120

4-10-2-امتحان كردن مرید جهت جانشینی.. 121

4-10-3-تأثیر روابط خویشاوندی در انتخاب جانشین.. 121

4-10-4-مطیع بودن شیوخ انتخابی.. 122

4-11-تنبیه انظباطی مریدان.. 122

4-11-1-ماجرا 123

4-11-2-سر برهنه وارد عرصه‌ی تنبیه شدن.. 123

4-11-3-احتراز از سخن بیهوده در ماجرا 124

4-11-4-تمیز بودن درویشان و دوری از تكبّر و درشتی در ماجرا 124

4-11-5-همّت كردن مقدّم اصحاب در عرصه‌ی تنبیه قبل از سایرین.. 124

4-11-6-پاره كردن خرقه‌ی درویش خاطی در تنبیه ماجرا 125

4-11-7-نمونه‌های تنبیه ماجرا 125

11-8-غرامت و پای‌ماچان.. 126

4-11-9-بازگرفتن خرقه از درویش خاطی.. 126

4-11-10-ادب كردن درویش خاطی توسّط شیخ و خادم. 127

4-11-11-آوردن چیزی به میان درویشان بعد از استغفار 127

4-11-12-حكم كردن در مورد هر چیزی كه میان می‌آوردند. 128

4-11-13-بوسیدن دست مقدّم بعد از استغفار 128

4-11-14-اظهار دوستی بعد از استغفار شخص…. 129

4-11-15-صفا بعد از صلح و آشتی.. 129

4-12-آداب زیستن صوفیان با هم.. 129

4-12-1-تصرّف در مال‌یكدیگر و عدم مالكیّت… 130

4-12-2-ضرورت مهاجرت هم نشین.. 131

4-12-3-خصلت ایثار 131

4-12-4-استعمال الفاظ خاص…. 132

4-12-5-احتراز از دشمنی و كینه. 132

4-12-6-امیر كردن هم‌نشین.. 132

4-12-7-انصاف از خود دادن.. 133

4-12-8-اخی خواندن همدیگر. 134

4-12-9-احتراز از قرض و عاریت… 134

4-12-10-نصیحت كردن و پذیرفتن.. 135

4-12-11-رفتار با همنشین به اندازه درجت او 135

4-12-12-اجتناب از مدارا و اعتذار 135

4-12-13-پوشش معایب و كشف محاسن.. 136

4-12-14-غمگین شدن جهت رفیق.. 136

4-12-15-عدم بانگ زدن بر كسی.. 137

4-12-16-تغافل از خطای هم‌نشین.. 137

4-12-17-عدم تسلیم برابر اموری غیر از مسلك طریقت… 137

4-12-18-انتخاب هم‌نشین هم‌جنس…. 138

4-12-19-احتراز از نافرمانی.. 138

4-12-20-وفای به عهد هم‌نشینان.. 138

4-13-ریاضت و انواع آن در آیین تصوّف… 139

4-13-1-مبارزه با نفس…. 140

4-13-2-تحمّل گرسنگی.. 141

4-13-3-مراسم چلّه‌نشینی.. 142

4-13-4-پایه و بنیاد دینی چلّه‌نشینی.. 143

4-13-5-فایده‌ی تعیین اربعین.. 143

4-13-7-غسل كردن قبل از به چلّه نشستن.. 143

4-13-8-ادب سالك در بدو ورود به خلوت‌گاه 144

4-13-9-تقلیل طعام سالك خلوت نشین.. 144

4-13-10-تقلیل خواب سالك چلّه‌نشین.. 145

4-13-11-دل با دل شیخ داشتن سالك…. 145

4-13-12-در حالات مخوف پناه بردن به شیخ.. 146

4-13-13-دوام ذكر سالك…. 146

4-13-14-مكان و شیوه‌ی نشستن سالك چلّه‌نشین.. 147

4-13-15-بیرون نیامدن از خلوت‌گاه جهت آگاه نكردن مردم. 147

4-13-16-مداومت بر ذكر هنگام بیرون آمدن از خلوت گاه 148

4-13-17-اجتناب از اعتراض…. 148

4-13-18-سكوت اختیار كردن سالك…. 149

4-13-19-دایم الصوم بودن سالك…. 149

4-13-20-دایم الوضو بودن سالك…. 149

4-13-21-مداومت بر نفی خاطر داشتن.. 150

4-13-22-احتزار از هر گونه كینه و دشمنی و تعلّق و تملّک در این دنیا 150

4-13-23-بیرون نیامدن سالك از خلوت‌گاه 151

4-13-24-مداومت عمل سالك…. 151

4-13-25-چلّه‌نشینی چهل چله. 152

4-13-26-مراقبت از مرید در چلّه‌نشینی.. 152

4-13-27-زمان مراسم چلّه‌نشینی.. 153

4-13-28-محّل چلّه‌نشینی.. 153

4-13-29-مخالفت با چلّه‌نشینی.. 154

4-14-آداب روزه داری.. 154

4-14-1-كتمان روزه 155

4-14-2-تعجیل در صرف افطار 155

4-14-3-اجتناب از پرخوری در زمان افطار 155

4-14-4-ضرورت صرف سحری.. 156

4-14-5-تهیّه‌ی افطاری و سحری از مال حلال.. 156

4-14-6-گداختن طعام با ذكر و نماز و تلاوت قرآن.. 156

4-14-7-موارد روا بودن روزه گشودن.. 157

4-14-8-اعتكاف كردن شخص روزه دار 157

4-14-8-آداب اعتكاف شخص روزه دار 158

4-15-آداب غذا خوردن.. 158

4-15-1-نیت كردن برای طاقت عبادت… 159

4-15-2-ضرورت بر سفره طعام خوردن.. 159

4-15-3-دست شستن قبل و بعد از غذا 159

4-15-4-شروع و ختم طعام با نمك…. 160

4-15-5-شروع صرف غذا با ذكر نام حقّ متعال.. 160

4-15-6-دعا خواندن در مقدّمه‌ی طعام. 161

4-15-7-خوردن غذای حلال.. 161

4-15-8-قبل از جمع ابتدا به خوردن نكردن.. 161

4-15-9-ضرورت عذر خواهی کردن در صورت داشتن عذر 162

4-15-10-وقت تلف کردن در صرف غذا کراهت داشت… 162

4-15-11-حاضر شدن هم زمان با گستردن سفره 162

4-15-12-نخوابیدن بعد از صرف غذا، و ذکرو نماز خواندن.. 163

4-15-13-احتراز از گرفتن فتوح از زنان.. 163

4-15-14-احتراز از استدعا کردن جهت خوردن.. 163

4-15-15-احتراز از ذخیره کردن غذا 164

4-15-16-ایثار کردن غذاهای کمیاب… 164

4-15-17-احتراز از بخشیدن غذا بدون رخصت هم کاسه. 164

4-15-18-موافقت کردن درویش با اخوان در غذایی که کراهت داشت… 165

4-15-19-برداشتن غذا از جلوی خود. 165

4-15-20-آب نخوردن تا حدّ امکان.. 165

4-15-21-با سه انگشت غذا خوردن.. 166

4-15-22-استفاده از فتوح و ذخیره نکردن آن.. 166

4-15-23-ایثار کردن بر سرسفره 166

4-15-24-احتراز از نگاه کردن به دیگران.. 167

4-15-25-انصاف داشتن سر سفره 167

4-15-26-احتراز از لیسیدن دست در حین صرف طعام. 167

4-15-27-احتراز از جفت خوردن، خوردنی های قابل شمارش…. 168

4-15-28-احتراز از پاک کردن دست و کاسه باسفره 168

4-15-29-ردّ نکردن لقمه‌ای که سر سفره بخشیده می‌شد. 168

4-15-30-روزی یکبار غذا خوردن.. 169

4-15-31-با سمت راست لقمه خاییدن.. 169

4-15-32-مسکین وار بر سر سفره نشستن.. 169

4-15-33-عیب و ایراد نگرفتن.. 169

4-15-34-اجتماع بر طعام. 170

4-15-35-اجتناب از میان غذا خوردن.. 170

4-15-36-پاک کردن و خوردن لقمه ی افتاده 171

4-15-37-تعلّل کردن بر سفره 171

4-15-38-نان خورش طلب نکردن.. 172

4-15-39-اجتناب از دمیدن بر غذا 172

4-15-40-لقمه گرفتن با دست راست… 172

4-15-41-بدون دعوت سر سفره حاضر نشدن.. 172

4-15-42-وارد نشدن بر جماعت در حین صرف طعام. 173

4-15-43-سلام نگفتن بر سفره 173

4-15-44-سپاس حقّ متعال بعداز صرف غذا 173

4-15-45-لیسیدن انگشتان.. 174

4-15-46-دست شستن و آداب آن.. 174

4-15-47-آداب صابون گرفتن.. 175

4-15-48-دعاكردن خادم دست شوی.. 175

4-15-49-خلال کردن و آداب آن.. 175

4-15-50-آداب آب خوردن.. 176

4-16-ارزش مقوله‌ی سفر. 177

4-16-1-اجبار كردن مرید به مسافر. 178

4-16-2-هدف صوفیان از سیر و سفر. 178

4-16-3-طلب علم مسافر. 178

4-16-4-زیارت مشایخ در سفر. 179

4-16-5-تعظیم كردن به ‌یاران قبل از رهسپار شدن.. 180

4-16-6-امیر كردن‌یكی از جماعت… 180

4-16-7-آگاه کردن اخوان و وداع با آنها 180

4-16-8-ضرورت رخصت از والدین وشیخ جهت مسافرت… 181

4-16-9-خواندن نماز استخاره قبل از رهسپار شدن.. 181

4-16-10-نماز خواندن جهت وداع با منزل.. 181

4-16-11-وداع با برادران و اصحاب… 182

4-16-12-تهی بودن دست راست مسافر در نزدیكی منزل‌یا هر اقامتگاهی.. 182

4-16-13-موافقت كردن با رفقا در طول سفر. 183

4-16-14-احتراز از اذیت كردن راحله. 183

4-16-15-سلام كردن بر احیاء و اموات… 183

4-16-16-دعا خواندن مسافر در نزدیكی منزل.. 184

4-16-17-صرف كردن غذا و عوض كردن لباس و مهیّا كردن سجّاده قبل از رسیدن به شهر 184

4-16-18-تكبیر گفتن مسافر در گردنه ها 184

4-16-19-زمان مسافرت صوفی.. 185

4-16-20-آداب سوار شدن بر مركب… 185

4-16-21-احتراز از گدایی و سؤال.. 186

4-16-22-ضرورت مسافر با اخوان و اصحاب… 186

4-16-23-بدرقه كردن صوفی مسافر. 186

4-16-24-تهی بودن دست راست مسافر قبل از مسافرت… 187

4-16-25-آداب حمل وسایل.. 187

4-16-26-غسل کردن مسافر. 188

4-16-27-پیاده روی کردن مسافر  در طول سفر. 188

4-16-28-حمل کردن اسباب اخوان در طول سفر. 188

4-16-29-ضرورت داشتن رکوه 189

4-16-30-صوفی مسافر باید هر اقامتگاهی را از آن خود می‌دانست… 189

4-16-31-مسافرت بدون زاد و توشه. 190

4-16-32-احتراز صوفی از سفر کردن به مکانی که یک بار سفر کرده بود. 190

4-16-33-وداع کردن مقیمان با مسافر. 190

4-16-34-رعایت ادب برابر مشایخ و مکان متبرّکه در طول سفر. 190

4-17-آداب ورود به خانقاه 191

4-17-1-منتظر نشستن مسافر جلوی خانقاه جهت پذیرایی از او 191

4-17-2-ورود به خانقاه با پای راست… 192

4-17-3-تقبل و بوسیدن دست شیخ خانقاه 192

4-17-4-ادب اوّل سلام نکردن بر جماعت خانقاه نشین.. 192

4-17-5-اوّل نماز خواندن، بعد سلام کردن به اهل خانقاه 193

4-17-6-ادب شانه کردن محاسن بعد از خواندن نماز سلام. 193

4-17-7-آداب باز کردن کشکول.. 193

4-17-8-رعایت آداب پاک کردن موزه و گذاشتن کشکول و … 194

4-17-9-تهی بودن دست راست مسافر. 194

4-17-10-آوردن حقّ القدوم. 194

4-17-11-خروج مسافر از خانقاه  به اذن شیخ.. 195

4-17-12-زمان ورود مسافر به خانقاه 195

4-17-13-مکروه بودن ورود مسافر به خانقاه بعد از نماز عصر. 196

4-17-14-رعایت ادب در آوردن پاپوش…. 196

4-17-15-مدّت زمان اقامت مسافر صوفی در خانقاه 196

4-17-17-تجدید وضو کردن مسافری که وضو داشت… 198

4-17-18-پرهیز از سلام کردن بی‌جا 198

4-17-19-تنها نرفتن درویش مسافر به کانون خانقاه 198

4-17-20-احتراز از سبقت گرفتن در سخن گفتن.. 199

4-17-21-طلب خدمت خانقاهی.. 199

4-17-22-احتراز از اظهار علم و علوم در خانقاه 199

4-17-23-ورود مسافر به خانقاه طبق سنّت… 200

4-17-24-بازجویی از مسافر جهت ممانعت از سوءاستفاده از خانقاه‌ها 200

4-17-25-عمل کردن درویش به حکم جمع.. 200

4-18-آداب ورود صوفی مسافر به شهر. 201

4-18-1-خواندن دو رکعت نماز در بدو ورود به شهر. 201

4-18-2-غسل کردن و استعمال بوی خوش مسافر. 201

4-18-3-نیّت زیارت دوستان حق متعال كردن.. 202

4-18-4-سلام کردن به احیاء و اموات شهر. 202

4-18-5-دعا خواندن قبل از وارد شدن به شهر. 202

4-18-6-مقیم شدن در محضر شیخ یا موضع فقرا‌یا دوستداران اهل طریقت… 203

4-18-7-ترجیح دادن موضعی که از لحاظ طهارت و آب برتری داشت… 203

4-19-در آداب خواب… 203

4-19-1-مسواک كردن و وضو گرفتن قبل از خواب… 204

4-19-2-نیّت کردن برای قیام بعد از خواب… 204

4-19-3-پنداشتن خواب به عنوان مرگ و بعث… 204

4-19-4-دعا خواندن هنگام تقلّبات… 205

4-19-5-وصیّت کردن قبل از خواب… 205

4-19-6-توبه از تمام معاصی گذشته. 205

4-19-7-ضرورت خوابیدان در زمان غلبه‌ی خواب… 206

4-19-8-عدم تکلّف در فراش…. 206

4-19-9-رو به قبله خوابیدن.. 206

4-19-10-خواندن دعا و سوره هایی از قرآن قبل از خواب… 207

4-20-مجلس عُرس صوفیان.. 208

4-21-آداب سؤال و گدایی.. 210

4-21-1-گدایی کردن به شرط ضرورت… 210

4-21-2-احتراز از افراد متکبّر و هم چنین تواضع کردن در امر سؤال.. 210

4-21-3-سؤال کردن را منبع در آمد به شمار نیاوردن.. 211

4-21-4-سؤال کردن جهت خواری نفس…. 211

4-21-5-قصد نداشتن قبل از زمان ضرورت سؤال.. 212

4-21-6-دستاویز نکردن زاهدی در امر سؤال.. 212

4-21-7-سؤال کردن جهت پرداخت وام خانقاهی.. 212

4-21-8-سؤال کردن جهت رفاه خانقاه نشینان.. 212

4-21-9-سؤال نکردن از زنان و مردم بازار 213

4-21-10-احتراز از بی نصیب گذاشتن گدا 213

4-21-11-ظرف گدایی.. 213

4-22-آداب برخی وسایل شخصی مانند سجّاده، ابریق و عصا 214

4-22-1-داشتن سجّاده‌ی خاص…. 214

4-22-2-پیوسته بر سجّاده بودن: 215

4-22-3-دایم الذکر بودن برسجّاده 215

4-22-4-باوقار و رو به قبله نشستن بر سجّاده 215

4-22-5-حاضر نشدن با پای خیس بر سجّاده 215

4-22-6-احتراز از نشستن بر سجّاده ی دیگری.. 216

4-22-7-ضرورت حمل ابریق.. 216

4-22-8-ابریق به دست چپ گرفتن.. 216

4-22-9-ابریق به دست راست گرفتن.. 217

4-22-10-ممانعت ازورود صوفی بدون ابریق به خانقاه 217

4-22-11-آیین عصاداری درویشان.. 218

4-22-12-گذاشتن عصا کنار سجّاده 218

4-22-13-گذاشتن عصا رو به قبله. 218

4-22-14-مایل گرفتن عصا 218

4-23-آیین های دیگر طبقات خانقاهی.. 219

4-23-1-خادمان خانقاه 219

4-23-2-آداب فرّاشی.. 220

4-23-2-1-تمیز نگه داشتن متوّضا و مهیّا کردن آب گرم… 221

4-23-4-آداب آشپز. 221

4-23-4-1-خیانت نکردن آشپز به سایر اخوان.. 221

4-23-4-2-وظایف سایر اخوان مقابل زحمات آشپز. 222

4-23-5-آداب سماط گستردن.. 222

4-23-6-رعایت ترتیب جهت پهن کردن سماط.. 222

4-23-7-ندا دادن جهت صرف طعام. 223

4-23-8-آداب جمع کردن سماط.. 223

4-23-9-رعایت آداب توزیع خلال توسّط خادم. 223

4-23-10-نیّت کردن خادم دست شوی برای پاک گردانیدن دل خود از تباهی و فساد. 224

4-23-11-شروع کردن خادم دست شوی از شیخ و متقدم. 224

4-23-12-ادب خادم دست شوی در صورتی که درویشان یک جنس بودند. 224

4-23-13-آداب ساقی.. 225

4-23-13-1-سیراب کردن اخوان قبل از خود. 225

4-23-13-2-پاکیزه نگه داشتن سقّا خانه. 226

4-24-پذیرایی در خانقاه 226

4-24-1-استقبال کردن از مسافر با بشاشت و گشاده‌رویی.. 227

4-24-2-به پیشواز مسافر آمدن.. 227

4-24-3-قیام کردن جهت استقبال.. 228

4-24-4-طعام آوردن برای مسافر. 228

4-24-5-احتراز از دستاویز کردن مسافر جهت گدایی و طمع.. 228

4-24-6-مالیدن دست و پای مسافر. 229

4-24-7-اجتناب از پرسیدن در مورد مشخصّات مهمان.. 229

4-24-8-به گرمابه بردن مسافر. 230

4-24-9-عدم تمایل مسافر به زیارت کسی.. 230

4-24-10-آگاه نبودن مسافر از نظامات خانقاهی و اخراج نکردن او از خانقاه 230

4-24-11-اهلیّت نداشتن مسافر و بیرون کردن او از خانقاه 231

4-24-12-در‌یوزه کردن خادمان.. 231

4-25-آداب به گرمابه رفتن.. 232

4-25-1-پرداخت مزد حمّامی.. 232

4-25-2-سالک باید در بدو ورود  به حمّام پای چپ را مقدّم می‌کرد. 232

4-25-3-نیّت کردن برای پاکی و طهارت جهت نماز خواندن.. 233

4-25-4-احتراز از نماز خواندن در حمّام. 233

4-25-5-حكم سخن گفتن در حمّام. 233

4-25-6-سپاس حقّ متعال بعد از حمّام کردن.. 234

4-25-7-تصوّر کردن دوزخ در حمّام. 234

4-25-8-غروب به حمّام رفتن مکروه است… 235

4-25-9-احتراز از قرائت قرآن در حمّام. 235

4-25-10-احتراز از سلام کردن در حال رفتن به حمّام. 235

4-25-11-قناعت در حمّام. 236

4-25-12-ضرورت خلوت بودن حمّام. 236

4-25-13-پرداخت مزد بیشتر به حمّامی جهت خالی کردن حمّام. 236

4-25-14-ضرورت پوشیدن شلوار در حمّام. 237

4-25-15-صلّا دادن جهت حمّام کردن دسته جمعی.. 237

4-25-16-رعایت آداب حمّام دسته جمعی.. 237

4-25-17-به کار گرفتن دلّاک در حمّام. 238

4-25-18-بیرون آمدن از حمّام با پای راست… 238

4-25-19-رعایت کردن آداب حمّام از راه طب… 239

نتیجه‌گیری.. 240

فهرست منابع.. 242

ABSTRACT: 246

چكیده

در این رساله چنان که از عنوان آن پیداست به بحث و بررسی آیین، آداب و رسوم خانقاه تا قرن هشتم پرداخته شده است. قبل از ورود به بحث اصلی، در باب خانقاه مطالبی به رشته تحریر در آمده است. یک فصل از این رساله هم به موضوع ادبیات خانقاهی اختصاص یافته است. در فصل چهارم این رساله که مربوط به آیین ها و رسوم خانقاهی است، تمامی این آیین و رسوم از کتب معتبر اهل تصوف و خانقاه نشینان استخراج گردیده و تعریف شده است. شیوه ی ترتیب این آیین ها برحسب اهمیّت آنها صورت گرفته است. مثلا اوّلین آیین «سماع» است چون بیشترین آداب و رسوم در این کتاب ها مربوط به سماع و شیوه ی اجرای این رسم صوفیانه بوده است، در ضمن بعد از تعریف این آیین ها موارد وشواهد به صورت مستند به کتاب های اصلی ارجاع داده شده است.

 عنوان …………………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

 چکیده …………………………………………………………………………………………………………………………………. 1

 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

 فصل اول کلیات ……………………………………………………………………………………. 6

1-1. هدف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………. 7

1-2.  روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………. 7

1-3 پیشینه ی تحقیق………………………………………………………………………………………………………… 7

فصل دوم : دهخدا و آثار و افکار او …………………………………………………………… 9

2-1- دهخدا………………………………………………………………………………………………………………………. 10

2-2- دهخدا و آثار و افکار او ………………………………………………………………………………………….. 13

 فصل سوم : دهخدا و اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی واقتصادی زمان او … 18

3-1- اوضاع سیاسی و اجتماعی …………………………………………………………………………………….. 19

3-2- اوضاع  سیاسی  و اجتماعی واقتصادی زمان دهخدا …………………………………………… 19

3-3- اوضاع اقتصادی ………………………………………………………………………………………………………. 22

3-4- کوششها و مبارزه های روشنفکران و روحانیون زمان دهخدا  ……………………………. 24

3-5- قرارگرفتن روشنفکران و روحانیون همراه مردم در برابر دولت ………………………….. 26

3-6- شورش مردم در 22 ذی الحجه و پذیرفتن مشروطه و سرانجام آن……………………. 31

فصل چهارم : طنز و نقد و بررسی آن در مجموعه مقالات چرند و پرند  …….. 35

4-1- طنز از نظر لغوی،اصطلاحی و موضوعی  ………………………………………………………….. 36

4-2- هدف از آوردن طنز ………………………………………………………………………………………….. …53

4-3-ورود طنز در آثار ادبی ……………………………………………………………………………………………55

4-4-انواع طنز از نظر مضامین  …………………………………………………………. 57

4-4- 1-طنز فردی ……………………………………………………………………………………………………….. 57

 4-4-2- طنزهای خصوصی …………………………………………………………………………………………. 58

4-4- 3-طنز فلسفی ……………………………………………………………………………………………………… 58

4-4-4- طنزهای اجتماعی ………………………………………………………………………………………….. 58

4-4-5- طنز سیاسی ……………………………………………………………………………………………………. 59

4-4- 6-طنز خانوادگی …………………………………………………………………………………………………. 59

 4-5- : زمینه های طنز  ……………………………………………………………………. 59

4-5-1- طنز و زمینه جامعه شناختی آن ………………………………………………………………….. 59

4-5- 2-طنز و زمینه های اخلاقی آن ………………………………………………………………………… 60

4-5- 3-طنز و زمینه های تاریخی آن ………………………………………………………………………… 60

4-5- 4-طنز و زمینه های هنری آن ………………………………………………………………………….. 60

فصل پنجم :مقاله نویسی در روزنامه ها و مجلات و تاثیر آنها بر جامعه …………….62

5-1- : مقاله نویسی  در روزنامه ها و مجلات …………………………………………. 63

5-2- : تاثیر مقالات دهخدا بر جامعه …………………………………………………….. 68

  5-3-اعتقاد مردم به اشعار و نوشته های ظنز آمیز دهخدا………………………..81

فصل ششم : ویژگی های نثر دهخدا در مجموعه مقالات طنز آمیزچرند و پرند 86

6-1- نثر دهخدا پلی است بین عامیانه نویسی و قصه نویسی و روزنامه نویسی ……… 87

6-2-  مقایسه نثر طنز آمیز مقالات چرند و پرند با نثر معاصر و غیره ……………………… 88

6-3- نمونه ای  از نثر طنز آمیز دهخدا ……………………………………………………………………… 90

6-4- تقلید از نثر متداول زبان ساده و اصطلاحات زیبا …………………………………………………         ..92

6-5-  واژه های عامیانه در نثر طنز آمیزچرند و پرند ………………………………………………… 96

6-6- از ویژگی دیگر دهخدا در نثر حذف علامت مفعول بی واسطه «را» در جملات 98

6-7- به کار گرفتن افعال مرکب در زبان مردم ………………………………………………………….. 98

6-8- اصطلاحات عامیانه در نثر طنز آمیز دهخدا ……………………………………………………… 99

6-9- به کاربردن  ضرب المثلهای فارسی در نثر طنز آمیز چرند و پرند ……………….. 100

6-10- ضرب المثلها و عبارات عربی در نثر طنز آمیز چرند و پرند………………………… 101

6-11- استفاده از کلمات و زبان اروپای در نثر طنز آمیز چرند و پرند ………………….. 103

6-12- شگردهای علامه دهخدا در بیان مطالب طنز آمیز ……………………………………… 105

6-12-1- کنایه …………………………………………………………………………………………………………… 105

6-12-2- ضرب المثلها ………………………………………………………………………………………………. 109

6-12-3- مجاز ……………………………………………………………………………………………………………. 110

6-12-4- استعاره ……………………………………………………………………………………………………….. 110

6-12-5- تمثیل …………………………………………………………………………………………………………. 110

6-12-6-  ادبیات فلوکلوریک …………………………………………………………………………………….. 111

6-12-7- زبان محاوره ای ………………………………………………………………………………………….. 111

6-12-8- بزرگ نمایی ( اغراق )………………………………………………………………………………… 111

6-12-9- ضرب المثلها و عبارات عامیانه در طنز دهخدا ……………………………………….. 112

6-12-10- تشبیه به حیوانات …………………………………………………………………………………… 112

6-12-11- ذم شبیه به مدح  …………………………………………………………………………………… 113

 

 

6-12-12- تحقیر ……………………………………………………………………………………………………….. 113

6-12-13- شیوه و شگردهای دهخدا حمله او به تابوها ی قرون وسطایی ایران …. 114

فصل هفتم  :  نتیجه گیری  ……………………………………………………………….. 126

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………….129

چكیده

طنز سابقه ای طولانی در نظم و نثر دارد و در ادبیات این مرز و بوم مانند سایر ملل جهان دارای جایگاه خاص و ویژه ای است.

دهخدا یکی از بزرگانی است که با آثار طنز آمیز خود جایگاه ویژه ای در ادبیّات فارسی مخصوصاً طنز نویسی دارد گر چه کسانی مانند عبید زاکانی و… قبل از او در طنز نویسی دستی داشته اند ولی سخن دهخدا و طنز او چون به زبان گفتاری و عامیانه نزدیک است با اقبال بیشتری روبرو بوده است .

 در این اثر به سیر و حوادث زندگی دهخدا و آثار و اوضاع و احوال او و تاریخچه طنز،چگونگی به وجودن آمدن طنز و سابقه طنز درایران نگاهی انداخته اند و به بررسی شگردهاو زمینه های طنزو پیشینه ی آن مخصوصاً در زمان مشروطه پرداخته و مقالات طنز آمیز دهخدا را در چرند و پرند مورد بررسی قرار داده ایم .

واژه‌ی های كلیدی: دهخدا ، چرند و پرند ، طنز ، مشروطه،مقالات.

 

مقدمه

«توّجه جدی بشر به مسائل زبانی از زمانی شروع شدکه او پی بردتنها راه رسیدن به مقصود ، نبرد فیزیکی و جسمانی نیست. در این راستا ، او به فکر استفاده از استعدادهای  بالقوه ی فکری و زبانی خود شد.»

« داستان ها گفت و شعرها سرود و سعی کرد با قصّه ها و حکایت ها ، مفاهیم ذهنی خود را به شنونده هایش انتقال دهد. این داستان ها که بی شک در ابتدا ساده و بی  آلایش  و مطابق با واقعیات بودند کم کم مزیّن به صنایعی  شدند که داستان سرا و شاعر و حکایت پرداز به طور خودآگاه یا ناخودآگاه در آثار خود گنجانده اند. با تکامل فکری بشر افرادی پیدا شدند که صنایع نهفته در این آثار را کشف و به طبقه  بندی آنها پرداختند. این صنایع ادبی که اکنون مجله های قطور با عنوان اصطلاحات ادبی را به خود اختصاص داده اند به اعتراف  محققین هنوز به طور کامل شناسایی نشده اند.»

« یکی از صنایع و تمهیدات ادبی  که ریشه در یونان باستان و قرون پیش از میلاد دارد ، صنعت « طنز » می باشد، که در نوشته های منثور و منظوم  بکار رفته است. آن طور که تاریخ مکتوب نشان می دهد شاعرانی طنز پرداز از جمله ،آرکیلوکوس ( قرن هشتم پیش از میلاد )، هیپوناکس   ( قرن ششم پیش از میلاد) و ارسیتوفان ( قرن پنجم پیش از میلاد ) در یونان باستان وجود داشته اند که با کلام طنز آمیز خود ، افراد  مورد طنز  را وادار به خودکشی  کرده اند.»

( چراغی ؛1390،صص 54-52)

 امّا با توجه به کتب و نوشته های موجود، چه فارسی و چه انگلیسی، کلام طنز آمیز و هدف طنز پرداز را به طور خلاصه می توان چنین تعریف کرد: طنزپرداز با بهره گرفتن از طنز، خود را موظف می داند  که نادرستی ها و کجرویهای اجتماعی را مورد انتقاد قرار  دهد و برای رسیدن به یک جامعه ی مطلوب و ایده آل، انحراف ها را به باد تمسخر واستهزاء بگیردکه در این راه او از شگردهای متفاوتی چون مستقیم گویی و غیر مستقیم گویی ( از قبیل در لفافه گویی، دروغ گویی، کم و زیاد گویی ، اغراق ، ایهام وکنایه ) استفاده می کند.

مثال اصل کنایه: جمله کنایی « فلانی دوست واقعی است » ( که به منظور مخالف بکارگرفته شده است) را ناقص اصل  کیفیت می داند چون گوینده مطلبی را بیان کرده که خود می دانسته دروغ است.طنز در مورد  آدم ها است؛ پس باید نوعی شخصیت سازی در کار باشد. ساده ترین نوع آن توصیف توسط مؤلف است.یکی از مهمترین راه ها برای بررسی وشناخت هر دوره ی تاریخی ، بررسی  مطبوعات آن دوره است . بررسی مطبوعات می تواند ، جهش فکری  و تغییرات جامعه را به طور قابل قبولی نشان دهد. افکاری که در عصر نهضت مشروطه در ایران پیدا شد، پربارترین روزگار طنز ایران ، در دوران جنبش مشروطه است. طنز دوره ی مشروطه به علت اجتماعی بودن از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد و بهتر است به عنوان یک نوع ادبی مورد بررسی قرار گیرد. در حقیقت طنز این دوره یکی از ابزارهای اصلی و موثر در تحولات سیاسی است . در طنز های این دوره به دلیل رسالتی که طنز نویسان بر دوش خود احساس می کردند، به همه ی جوانب سیاسی و اجتماعی که به جامعه مربوط می شد و از ساختار متنوعی برخوردار بود ، می پرداختند . طنزی  که در دوران مشروطه بوجود آمد، طنزی است  که مقاصد انقلابی و آزادی خواهی و منافع تمام اقشار جامعه را مد نظر داشته و از کینه توزی های شخصی جدا می باشد، همچنین اهداف متعالی انسانی را دنبال می کند.

 با صدور فرمان مشروطه تاریخ ایران  چه از نظر سیاسی و چه از نظر اجتماعی وارد مرحله ی جدیدی شد.در اصل می توان گفت : که این فرمان ، مهر تأییدی برمبارزات روشنفکران بود. صدور فرمان مشروطه بر اثر عوامل متعددی بود که امکان داشت  این عوامل چه از درون و چه ازبیرون تاثیر داشته باشند ولی به هر حال باعث شد که  محیط سیاسی و اجتماعی جامعه را همراه با روزنامه نگاری دگرگون کند.

 اگر چه به خوبی این موضوع مشاهده می شود که با صدور فرمان مشروطیت رشدی در روزنامه نگاری بوجود آمد و قلم در خدمت بیداری مردم و جامعه قرار گرفت. امّا مشخّص است که بعضی از روزنامه ها، تأثیرشان بیشتر از بقیه ی روزنامه ها می باشد و آن هم روزنامه های طنز است.

«شکوفایی طنز و طنز نویسی در گرو رواج نقدها و انتقادهای سیاسی  و اجتماعی و ارتقای سطح فرهنگی مردم و توسعه ی دانش عمومی خوانندگان نشریات است. با بررسی مقالات و مطبوعات از جهات مختلف از جمله بررسی طنز در مقالات و مطبوعات هر دوره می توان، نمایشگر اوضاع و احوال سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوره باشیم»

 ( همان ؛1390صص: 58-57)

در روزگاری که نابسامانی و بیداد بر جامعه ی ایرانی حاکم بود دهخدا که روشنفکری توانا و همنشین و همدرد عامه ی مردم ستم کشیده ی ایران بود با قلم توانای خود مبارزه بر علیه استبداد و استعمار زمان و شاهان بی کفایت و والیان بی لیاقت را آغاز کرد دهخدا با مقالات طنز آمیز خود اوضاع سیاسی و اجتماعی آن زمان را به گونه ای  بیان می کند که اکنون گوئی از دریچه ای به گذشته وقایع را آن گونه که هستند می بینیم.

این رساله با توجه به احساس نیازی که در این زمینه  می شد اقدام به بررسی  مقالات دهخدا  در چرند و پرند كرده و در یک مقدمه و هفت  فصل گرد آوری  شده است .

 در فصل اول : نگارنده کلیّات طرح را  که مشتمل بر پیکره بندی تحقیق است ارائه داده و به ترتیب هدف تحقیق، روش تحقیق و پیشینه ی تحقیق  را مشخص کرده است .

 فصل دوم: به طور اجمال نگاهی به آثار و افکار دهخدا انداخته است.

در فصل سوم: دهخدا و اوضاع و احوال سیاسی زمان او .

 در فصل چهارم:  طنز و نقد و بررسی آن در  مجوعه ی  مقالات چرند و پرند پرداخته است.

 در فصل پنجم:  مقاله نویسی در روزنامه ها و مجلات و تاثیر آنها بر جامعه مورد بررسی قرار گرفته است .

در فصل ششم :  ضمن بیان نمونه هایی از چرند و پرند به ویژگی های نثر دهخدا دراثر مذکور پرداخته شده است.

 در فصل هفتم : که فصل نتیجه گیری است آراء پژوهنده و یافته های تحقیق ارائه  گردیده و نگارنده نظریات خود را که نتیجه ی بررسی است بیان کرده است.

1-1.هدف تحقیق: 

 هدف از این تحقیق، نقد و بررسی شیوه های طنز در مجموعه مقالات چرند و پرند و غنی تر کردن آثار انتقادی،به ویژه نقدهایی است که درباره ی طنز نویسی در مقالات دهخدا به کار رفته و نمودن راهی است برای کسانی که می خواهند به نکته های تازه ای در باب فهم عمیق تر آثار طنز آمیز و انتقادی دست یابند.

 1-2.روش تحقیق :

 این تحقیق به روش کتاب خانه ای است.  و نگارنده کوشیده است برای شناخت دقیق تر و جزیی تر  علامه علی اکبر دهخدا ، رفتار، گفتار، کردار، طنز، مقالات و آثار او را  مورد پژوهش قرار دهد. و با توجه به آثار  مختلف به نقد و بررسی طنز در مجموعه  مقالات چرند و پرند بپردازد . 

چكیده. 1

مقدمه. 2

 فصل اول: کلیات

1-1- اهداف تحقیق.. 6

1-2- ضرورت تحقیق.. 6

1-3-پیشینه‌تحقیق.. 7

1-4- روش تحقیق.. 7

 

فصل دوم: قصه‌های بازنویسی شده

 

2-1- مَتَتی.. 9

2-2- زن “لیلی” درست کن.. 18

2-3- سر اره و پا تیشه. 29

2-4- “کَچَلَک”. 37

2-5- دختر دال.. 52

2-6- علی سینا 59

2-7- مهرهی مار. 68

2-8- بز و میش…. 75

2-9- گنجشک ناقلا.. 78

2-10- درویش احمد.. 83

2-11- ولی کور. 100

2-12- دست و پا چوبی یا قصه دو برادر. 103

2-13- پند پدر. 109

2-15- سه شاهزاده. 120

 

فصل سوم:  معرفی و تحلیل شخصیتها

 

3-1- قهرمان.. 132

3-2- زنان.. 134

3-3- پیرزنان.. 138

3-4- دختران.. 139

3-5- موجودات فرا زمینی.. 144

3-6- دیو. 146

 

فصل چهارم: تحلیل مضامین قصه‌ها

 

4-1 محتوا و مضمون قصه‌ها 149

4-2-1- باورهای قومی در قصه‌ها 152

4-1-2- روابط خانوادگی در قصه‌ها 154

4-2- مضمون قصه‌ی دختر دال.. 155

4-3- مفهوم عشق در قصه ها 157

4-4- تحلیل قصه‌ی سر اره و پا تیشه. 161

4-5- تحلیل قصه‌ی متتی.. 163

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها و فهرست منابع و مآخذ

 

5-1- نتیجه گیری.. 168

منابع و مآخذ.. 170

ABSTRACT.. 173

چكیده

 

قصه‌های محلی یكی از شاخه‌های ادبیات عامیانه است كه در فرهنگ عامیانه‌ی همه ملت‌ها دیده می‌شود. این قصه‌ها به شكل روایی اندیشه‌ها و جهان ‌بینی ملت‌ها را بیان می‌كنند. كهگیلویه و بویراحمد، با قدمت تاریخی چند هزارساله گنجینه‌ی بی همتایی از فرهنگ عامیانه است و قصه‌های محلی آن، از كهن‌ترین نمونه‌های تفكر و تخیل مردم این استان است كه كیفیت و مباحث ذهنی و غم و اندوه آن‌ ها را نشان می‌دهد و به منزله‌ی سند معتبر و سودمندی از تاریخ اجتماعی این مردم است.

تحلیل این قصه‌ها نشان می‌دهد که وضعیت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی استان در بوجود آمدن قصه‌ها نقش داشته است.

پژوهشگر ابتدا چند قصه از قصه‌های رایج استان را گردآوری و بازنویسی كرده است و سپس به معرفی و تحلیل قصه پرداخته و در پایان كار رایج‌ترین قصه‌ی محلی استان را به طور جداگانه تحلیل و بررسی كرده است.

واژه‌ی‌های كلیدی: فرهنگ عامیانه، ادبیات عامیانه، کهگیلویه و بویراحمد، قصه‌های محلی.

 مقدمه

“قصه در اصطلاح بی معنی حکایت و سرگذشت است. اثری که تأکید اصلی آن بر پایه‌ی حوادث شگفت انگیز و خارق العاده است.

در گذشته قصه برای اقوامی که خط نداشتند، نوعی تاریخ نگاری بود و امروز نیز در نگارش تاریخ اجتماعی جامعه‌ها به منزله‌ی سندی معتبر و سودمند

 به کار می‌رود.

قصه بیان واقعه در امتداد زمان است. سالیان درازی است که زندگی و آداب و رسوم جامعه‌ی ما با هزاران قصه مملو و ممزوج شده‌است. قصه‌ها با هر محیط اجتماعی و محلی انطباق می‌یابند. “(آموزگار، 1389، ص 67).

قصه‌های محلی استان کهگیلویه و بویراحمد یکی از شاخه‌های ادبیات عامیانه یا همان فولکلوراست که به طور شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. این قصه‌ها روایت آرزوها، باورها و تجربه‌ها و غم و اندوه نیاکان این قوم است که با چاشنی خیال، طنز، تمثیل و رمز در قالب قصه بیان شده است.

بخش عمده‌ای از ادبیات عامیانه‌ی استان، قصه هایی است که قدمت بعضی از آن‌ ها به گذشته‌های دور و حتی پیش از تاریخ برمی گردد که سینه به سینه از گذشتگان به آیندگان رسیده است. نیاکان و اجداد ما دور چاله‌ها یا زیر لحاف‌های کرسی، در چله‌ی زمستان، شروع به متیل گفتن می‌کردند و کودکان با اشتیاق فراوان با صدای شرشر باران آن‌ ها را در سینه‌ی خود حفظ می‌کردند تا روزی آن‌ ها هم راویان این قصه‌ها باشند.

قصه‌های محلی استان کهگیلویه و بویراحمد از کهن‌ترین نمونه‌های تفکر و تخیل مردم این استان است که کیفیت و مباحث ذهنی و غم و اندوه این قوم را نشان می‌دهد. تحلیل این قصه‌ها نشان می‌دهد که وضعیت اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی استان در بوجود آمدن قصه‌ها، نقش موثری داشته است به طوری که به جرأت می‌توان گفت هدف از خلق بسیاری از قصه‌ها نه فقط سرگرمی، بلکه وحدت قوم و قبیله و بازگو کردن اهداف سیاسی خود به زبان رمز با بیانی زیرکانه، بوده است.

فضای قصه‌ها ساده و ابتدایی است و شخصیت پردازی در این قصه‌ها بسیار کم رنگ است.

اساس این قصه‌ها بر پایه‌ی پیام اخلاقی، حفظ خوبی، دوری از بدی و به طورکلی حفظ زندگی و ساختن یک زندگی ایده آل، بنا شده است.

قصه‌هایی که در استان روایت می‌شوند، بی شمارند تا آنجا که برای بیان یک نکته‌ی اخلاقی، قصه‌ای هر چند کوتاه، برای آن خلق شده‌است و این بیانگر ذهن خلاق سازندگان این آثار است.

محتوای اکثر قصه ها، روابط اجتماعی رایج بین مردم بوده است. آنچه که به عنوان محتوای قصه‌ها بیان می‌شود همان مفهوم زندگی مردم اجتماع است که با بیانی اغراق آمیز به صورت قصه به روایت در آمده است.

قصه‌های رایج در استان گاه با چندین روایت، بیان شده‌اند. این اختلاف روایت، شاید به علت کوچ اقوام کهن لر از منطقه‌ای به منطقه‌ی دیگر و تغییر قصه در طول زمان باشد و یا علت آن به روایت کنندگان آن برگردد، چرا که گاهی بعضی از آنان سلیقه‌ای عمل کرده و هر آنچه از نظرشان زیباتر و یا هیجان آورتر می‌بود به قصه‌ اضافه یا قسمتی از آن را حذف کرده‌اند.

گاهی نیز دیده می‌شود به علت کهولت سن راویان و فراموشی شدن قسمتی از قصه، قسمتی از یک قصه در قصه‌ای دیگر گنجانده شده و یا یک قصه‌ی بلند به چند قصه تبدیل شده‌است. اما آنچه که مهم و موردنظر است، اصل قصه‌هاست که با چندین روایت و با وجود اختلاف، باز هم پا برجا و دست نخورده باقی مانده است.

از میان قصه‌های رایج در استان، می‌توان به وفور، قصه هایی از ملانصرالدین، بهلول، قصه هایی از شاهنامه، کلیله و دمنه، مرزبان نامه، و قصه‌های قرآن را شنید.

علاوه برآن‌ ها، قصه‌های بسیار کوتاهی نیز، در استان رایج است که هر کدام در برگیرنده-ی یک نکته‌ی اخلاقی است که تعمق در این قصه‌ها لازم و ضروری است.

کار پژوهشگر در این پژوهش، جمع‌ آوری و بازنویسی تعدادی از قصه‌های بلند و تخیل-آمیز منطقه‌ی باشت و گچساران از استان کهگیلویه و بویراحمد است که علاوه بر جذاب بودن محتوا و مضمون آن‌ ها، از محبوبیت خاصی نیز بین مردم برخوردار بوده است.

پژوهشگر ابتدا قصه‌هایی از قصه‌گوهای روستاهای مختلف این مناطق جمع‌ آوری و بعداز بازنگری، کامل شده‌ی آن‌ ها را نزد چند نفر که تمامی قصه‌ها را به طور کامل و بدون تحریف و حذف به یاد داشتند، بازنویسی کرده است.

تمام قصه‌های این پژوهش به صورت کامل و بدون تحریف و حذف توسط زنده یاد آقای علی درودفرد، آقای امین محبی و آقای سید غفار کشاورز و خانم مرضیه سلیمانی روایت شده‌اند که پژوهشگر کمال تشکر از تمامی این عزیزان را دارد.

این روایان‌گاه با پیچ و خم و فراز و نشیب‌های قصه، آن چنان شنونده را مسحور قدرت روایی خود می‌ساختند که گوی جهانی تازه برای مخاطب خود خلق می‌کردند. جهانی که تمام صحنه‌ها و افراد قصه را جلوی چشم او به تصویر در می‌آورند.

– اهداف تحقیق

 1- کوشش برای ثبت و ضبط و ترویج ادبیات شفاهی‌گویش لری برای به دست آوردن هویت ملی خویش در برابر فرهنگ‌های جهانی.

2- کوشش برای ثبت و ضبط ادبیات شفاهی‌گویش لری برای جلوگیری از زوال و میرایی آن در گذر زمان.

3- کوشش برای شناخت یک گونه‌ی کمتر شناخته شده‌ی ادب محلی در جهت غنا بخشیدن به ادب رسمی کشور.

-2- ضرورت تحقیق

ساده و بی پیرایه بودن این نوع از ادبیات عامیانه، یکی از دلایل عدم توجه به آن است و این بی‌توجهی یا کم‌توجهی و عدم بازنویسی و بازنگری به‌آن، به ‌‌خود ‌‌بیگانگی به فرهنگ محلی می‌ انجامد و این گنجینه‌های ارزشمند در دل صاحبان خود مدفون خواهند شد.

علاوه براین نباید نقش آموزشی این قصه‌ها را در استحکام رفتارهای اجتماعی، تحکیم اصول اخلاقی نادیده گرفت. ثبت این قصه‌ها باعث پایداری فرهنگ قومی و محلی استان می‌شود.

1-3-پیشینه‌تحقیق

علاقه مندان به ادب محلی در استان کهگیلویه و بویراحمد فراوانند. این گرایش باعث شده است که گام هایی در جمع آوری و حفظ ادبیات مردم استان، هم گام با سایر نقاط ایران برداشته شود، اما هنوز گامی اساسی در جمع آوری و بازنویسی و تحلیل قصه‌های استان، برداشته نشده است. البته کار ارزنده‌ای آقای حسین آذر شب در جمع آوری 109 قصه‌ی محلی حائز اهمیت است. همچنین روایت قصه‌ی مشهور گنجشک در کتاب فرهنگ عامیانه‌ی عشایر بویراحمدی و کهگیلویه، از منوچهر لمعه و پایان نامه‌ی خانم مهین تاج صادق نیا فارغ التحصیل از دانشگاه آزاد یاسوج، نگاهی گذرا به قصه‌های استان داشته است.

1- آذر شب، حسین، (1379)، افسانه‌های مردم کهگیلویه و بویراحمد، شیراز، انتشارات تخت جمشید.