مقدمه. 2

1. فصل  اول: کلیات ……………………………………………………………………………………………………………….4

1-1. بیان مسئله. 5

1-2. اهمیت تحقیق.. 5

1-3. اهداف تحقیق.. 5

1-4. پرسش های تحقیق………………………………………………………………………………………………………..6

1-5. فرضیه تحقیق 6

1-6. روش کار (پژوهش) 6

1-7. پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………….7

2. فصل دوم: پیشینه تحقیق.. 8

2-1.معرفی فردوسی.. 9

2-1-1.  زندگی شخصی ……………………………………………………………………………………………………9

2-1-2. زندگی اجتماعی.. 12

2-1-3. آثـار فردوسی.. 20

2-2. معرفی زرتشت ….. 24

2-2-1. زندگی شخصی.. 24

2-2-2. زندگی اجتماعی.. 29

2-2-3. از تولد تا رسالت زرتشت… 33

2-2-4. زمان ظهور زرتشت… 37

2-3. تفاوت ها و شباهت های دین زرشت با دین اسلام…. 41

2-4. مفهوم موعود در دین زرتشت… 42

2-5. سوشیانت در متون زرتشتی پس از اوستا 48

2-6. جایگاه ویژه اهورامزدا در تفکر زرتشت… 51

3.  فصل سوم: روش تحقیق……….. ……………………………………………………………………………………….58

3-1. ابزار گردآوری.. 59

3-2. شیوه گردآوری اطلاعات… 59

3-3. شیوه تجزیه و تحلیل داده ها 59

4.  فصل چهارم: یافته های تحقیق………………………………………………………………….. ………………….60

4-1. نوع خداشناسی در شاهنامه ………………………………………………………………………………………..61

4-1-1. توحیدشناسی  در شاهنامه ……………………………………………………………………………….61

4-1-2. توحیدشناسی در دین زرتشت…………………………………………………………………………..78

4-2. تطبیق خداشناسی شاهنامه با دین زرتشت ……………………………………………………………..81

4-2-1. شناخت خداوند ……………………………………………………………………………………………….81

4-2-2. عرفان 83

4-2-3. یگانگی خداوند 86

4-2-4. توانایی خداوند 90

4-2-5. بندگی و ستایش خداوند 91

4-2-6. مناجات 94

4-2-7. خرد 97

4-2-8. مرگ و رستاخیز. 99

4-2-9. تأثیر کتاب آسمانی 102

4-2-10.رفتار نیک 108

4-2-11.خواب 110

4-2-12.شکرگزاری 111

4-2-13……………………………………………………………… .دادگری 112

 

4-2-14.قضا و قدر 114

4-2-15.اسطوره 115

4-2-16.اهورامزدا و خدای یگانه 115

4-2-17.ظهور منجی 117

4-2-18.اهریمن و شیطان 118

5.  فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها…. 120

5-1. نتیجه گیری.. 121

5-2. پیشنهادها …………………………………………………………………………………………………………………126

5-3. محدودیت ها …………………………………………………………………………………………………………….127

منابع و مآخذ…. 128

چکیده :

خداجویی و خداشناسی یکی از خواسته ها و نیاز های اصلی بشر است. فردوسی شاعری یکتاپرست است و سراسر شاهنامه سرشار از نام و یاد خداست در واقع تمام تار و پود شاهنامه متأثر از بینشی توحیدی است و این نتیجه تاثیر مستقیم عقاید فکری و مذهبی  فردوسی در شاهنامه است  . فردوسی اشعار خود را  با حمد خدا آغاز نموده  و این روش پسندیده را در همه ی    باب ها  و فصول دیگر نیز تکرار کرده است  خدا شناسی در توحید  یکی از محورهای اساسی شاهنامه است . کسی که شاهنامه را  با دید تحقیقی می خواند ناخود اگاه در ذهنش  یک محور  فکری که دارای  وحدت کلی و یکپارچگی  است تداعی  می شود این محور فکری همان  قوای اهریمنی  و نیروهای یزدانی و خیر است . درگیری این دو مبدأ  خیر و شر  که متاثر  از آیین باستانی  ایران قدیم است  در شاهنامه به صورت  یک جریان فکری  دنباله دار  ادامه دارد  و در هر بخش  سنبل ها و نمودهای خاصی  به خود می گیرد

مقدمه:

تاریخ و فرهنگ هر قوم شناسنامه ملی آن قوم را تشکیل می دهد.تکنولوژی بدون فرهنگ انسان را به ماشین تبدیل می کند. بی شک علت سرگردانی بسیاری ، همین دور بودن از فرهنگ و ناآگاهی از ویژگی های  ملی است. فرهنگ سرچشمه عشق به زیبایی، دوستی، راستی و نیکی است و آنجا که هنر و فرهنگ نباشد، بشر در خطر تباهی و زوال است.

فرهنگ و ادب سرزمین کهنسال ایران یکی از غنی ترین و گسترده ترین فرهنگ هادر جهان است، سابقه این فرهنگ بارور و نامدار، چنان که از لا به لای “یشت ها” به چشم می خورد ، به دوران زندگی مشترک هند و ایران می پیوندد. از جهت برخورداری از دین و عرفان و فلسفه ، ایران کشوری است که نخستین دین یکتاپرستی (توحیدی)را با  همه ارزش های عالی و اصول اخلاقی و مبانی عقلی آن به جهانیان پیشکش کرد.

ایران سرزمین آیین ها و دین های بزرگی از جمله آیین های زرتشت ، میترا، مانی، مزدک ، و شیعه نیز هست. پیدایش اشو زرتشت و پذیرش پیام او در ایران ، رویدادی بزرگ بود.

کشور ما از جهت شعر و ادبیات نیز غنی است و  شهرت جهانگیر دارد.اشعار خداوندگاران سخن پارسی چون فردوسی ، سعدی، حافظ، و صدها شاعر نامدار دیگر، همه جا دل ها را به هیجان        می آورد و اندیشه ها را به اعلی مرتبه کمال می رسانند و به  ما را در انجام وظیفه انسانی خود الهام می بخشد.

ایرانیان گروهی از آریایی ها هستند که پس از مهاجرت به بخش های بلند سرزمین های واقع در جنوب دریای مازندران ، این سرزمین ها را ایران نام نهادند، که طبق نوشته های باستانی چون اوستا به معنی سرزمین آریایی ها است.

قبل از مهاجرت ، اجتماع اقوام آریایی هند و ایرانی به سه طبقه تقسیم شده بودند:

1-    روحانیون

2-    جنگ جویان

3-    کشاورزان

یادداشتهای مقدمه. 9

فصل اوّل

معرفی پروفسور تالكین ،آثار و اندیشه های او

1- 1  زندگی نامه تالکین.. 11

1-2آثار تالکین.. 14

1-2-1 رمان و داستان‌های بلند. 14

1-2-1-1 سیلماریلیون(silmarilion) 14

1-2-1-2 هابیت(Hobbit) 15

1-2-1-3 داستان‌های سه‌گانه ارباب حلقه‌ها 19

الف : رمان یاران حلقه. 19

ب : دو برج:(Two towers)………………………………………………………………………………………………………………………………21

پ :بازگشت پادشاه (the retorn of the king)…………………………………………………………………………………………….22

1-2-1-4 فرزندان هورین(children of hurin) 23

1-2-2 داستان های كوتاه 24

1-3 اشعار 27

1-4 اندیشه های تالکین.. 28

1-5 افتخارات و عناوین علمی  تالکین.. 31

فصل دوّم:

تعاریف و کلیات

2-1 تعریف رمان.. 35

2-2 مروری بر تاریخچه رمان.. 36

2-3 وضعیت رمان معاصر در انگلستان.. 42

2-4 عناصر داستان.. 46

2-5 شخصیت و شخصیت پردازی.. 47

2-5-1تعریف شخصیت… 47

2-6تقسیم بندی شخصیت… 47

2-6-1شخصیت ایستا 47

2-6-2شخصیت پویا 47

2-7انواع شخصیت… 48

7-2-1 شخصیت قالبی.. 48

7-2-2 شخصیت های قراردادی.. 48

7-2-3شخصیت های نوعی.. 49

7-2-4 شخصیت های تمثیلی.. 49

7-2-5 شخصیت نمادین.. 49

7-2-6شخصیت همه جانبه. 49

فصل سوّم :

تحلیل عنصر شخصیت در رمان یاران حلقه

درآمد. 52

3-1 وجوه شباهت داستان هابیت و ارباب حلقه ها 53

3-2تفاوت هابیت و ارباب حلقه ها 55

3 – 3دورف(Dwarves) 57

3-3-1گیملی(gimli ) 59

3-4 اورک(Orcs) 60

3-5گابلین(Gablin) 60

3 –6 الف(Elves) 60

6 –3-1 گیل- گالاد(gil _gallad) 61

6-3-2گالادریل (Galadriel) 62

6-3-3الروند(Elrond) 64

6-3-4لگولاس (Legolas) 66

6-3-5گلورفیندل GlorFindel 67

3-7ترول(Troul) 68

 

3-8هابیت ها (Hobbits) 69

3-8-1فورودو بگینز (forodo baggins) 77

3-8-2سام گامگی (sam gamgee) 80

3-8-3گالوم. 82

3-8-4پیپین(pipin) 84

3-8-5مری برندی بایک (merry brandy back) 85

3-8-6ماگوت دهقان (Furmermaggot) 86

3-9ایستاری ( Istari) 87

3-9-1سارومان(saruman) 87

3-9-2گندالف(Gondalf) 89

3-10 سائورون Sauron.. 91

3-11یگانه حلقه قدرت… 93

3 -12گلدبری (Goldberry) 100

3-13تام با مبادیل (tom bumbudil) 101

3-14 برومیر (Beromir) 103

3-15آراگورنAragorn.. 105

3-16 نارسیل (narsil) 108

3-17الندیل(Elendil) 110

3-18 ایسیلدور (Isildur) 112

3-  19  نزگول ( Nazgul) یا اشباح حلقه (Ring-Wraiths) 113

3-20 بارلی‌من باتربارbarliman Butterbur. 115

یادداشتهای فصل سوم. 116

فصل چهارم:

نتیجه گیری

حاصل سخن.. 118

یادداشتهای فصل نتیجه گیری.. 123

کتاب نامه. 1

چکیده

یاران حلقه، شاهکار پروفسور تالکین، قلمرویی زیباست که قوانین و ضوابط حاکم بر آن تحت اراده و قدرت الهی است. سرزمین میانه آن چنان با ظرافت و دقت بوسیله اصول اخلاقی پی ریزی شده است که معنای تمام اعمال آن را می توان با اصطلاحات و تعاریف علوم ریاضی تطبیق داد.  هدف تحقیق واکاوی ابعاد رمان یاران حلقه،  علی الخصوص آگاهی در جهت تقویت ذهن  قشر شائق و علاقه مند به مطالعۀ رمان و دادن آگاهی های متنّوع به آنها، خواهد بود. با توجّه به انواع روش های تحقیق در علوم انسانی برای پژوهش در موضوع پایان نامه، روش توصیفی تحلیل محتوا، مناسب این پژوهش است.

موضوع داستان نبرد خیر و شر است که سابقه دیرین در میان ابناء بشر و اقوام مختلف دارد. داستانی برخاسته از کتاب مقدس و رمانس ها و افسانه های قرون وسطایی؛ آن روی دیگر سکه ، دنیای پریان ، اژدهایان، جادوگران، جنگل های سحر شده و از همه مهمتر اساطیر ژرمنی و اسکاندیناوی است، که اصول زیباشناختی آن پیوستگی تنگاتنگی با هنر و فرهنگ کلاسیک مغرب زمین دارد. از نظرگاه تاریخی و باورهای باستانی حلقه مفهوم حاکمیت و پادشاهی را داراست ، درست همانند حلقه قدرت در ارباب حلقه ها؛حلقه و نیروی افسانه ای آن نماد قدرت و قدرت طلبی معرفی می شود و حوادث بعدی داستان را رقم می زند تا مخاطبان، دنیای خیالی تالکین را پیش چشمان خود آورند و این جهان تازه را به عنوان امری واقعی بپذیرند و باور کنند.

سرآغاز سخن
1تریلوژی[1] (Trilogy)  ارباب حلقه‌ها یکی از محبوب‌ترین و جذاب‌ترین آثار ادبی جهان است. اثری که مورد استقبال و اقتباسات فراوانی واقع شد و شهرت فراوانی نصیب خالقش جان رونالد روئل تالکین نمود. نمونه‌های زیادی از این اقتباسات را می‌توان در حوزه‌های مختلف هنری از قبیل سینما، موسیقی، تئاتر، نمایش و یافت.از جمله: فیلم معروف ارباب حلقه‌ها به کارگردانی پیتر جکسون (peter Jackson) ، سمفونی ارباب حلقه‌ها به آهنگ‌سازی هاوارد لزلی شور(Howard leslie shore) ، تئاتر ارباب حلقه‌ها و… . بنابراین تأثیر هنر کلاسیک و گوناگونی مظاهر و جلوه‌های آن به طور کاملاً محسوسی در شخصیت‌ها، صحنه پردازی‌ها، اشعار، ترانه‌های این اثر، بازتاب یافته است .

هنر و فرهنگی که امروزه محققان ریشه‌های آن را در یونان باستان می‌جویند و آغاز آن را به دو جزیره، مینوس(minos) و دیگری تمدن میسن(mycene) نسبت می‌دهند(مرزبان، 1373: 57). علاقه و آشنایی وافر نگارنده به فرهنگ و هنر کلاسیک غربی، ظهور شخصیت‌های افسانه‌ای و اسطوره‌ای، وجود عوامل متافیزیک، حس کنجکاوی را قم این سطور را پیرامون این اثر برانگیخت. در میان آثار تالکین رمان ارباب حلقه‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به گونه‌ای که شخصیت‌های دیگر داستان‌های تالکین مثل هابیت، ماجراهای تام

بامبادیل، سیلماریلیون، در این رمان به منصه ظهور می رسند، و رگ و ریشه ی خود را پیدا می‌کنند. لذا پرسش اصلی تحقیق درباره عنصر شخصیت در رمان یاران حلقه ها اولین قسمت از تریلوژی ارباب حلقه‌ها است . در این رساله سعی شده است اطلاعات جامع و مستندی نسبت به پیشینه و ویژگی‌های شخصیت‌های رمان مزبور داده و عموما  درباره موضوعات ذیل بحث می‌شود:

I: شخصیت‌های اصلی رمان یاران حلقه‌ کدامند ؟ و هر یک نماد چه قدرت و پیام هستند؟

II: اهداف نویسنده از نگارش رمان مزبور چیست؟

1-1) تعریف مساله    ………………………………………………………………………………………………….. 2

1-2) سفر در سیرالعباد الی‌المعاد سنایی ……………………………………………………………………. 2

1-3) سفر در هشت کتاب سپهری……………………………………………………………………………….. 4

1-4) پیشینه‌پژوهش ………………………………………………………………………………………………. 5

1-5) اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………………………………. 7

1-6) حدود پژوهش …………………………………………………………………………………………………….. 7

1-7) پرسش‌های پژوهش …………………………………………………………………………………………… 7

1-8) شیوه‌های پژوهش ……………………………………………………………………………………………… 8

1-9) زمان‌بندی اجرای پروژه …………………………………………………………………………………….. 8

فصل دوم: چارچوب مفهومی تحقیق

2) چارچوب مفهومی تحقیق …………………………………………………………………………………… 10

2-1) سفر در لغت …………………………………………………………………………………………………….. 10

2-2) سفر در قرآن و احادیث و روایات ………………………………………………………………………11

2-3) سفر و مسافر در اصطلاح عرفانی …………………………………………………………………….. 14

2-4) انواع سفر در عرفان …………………………………………………………………………………………..15

2-4-1) سفر آفاقی(ظاهری) ………………………………………………………………………………….. 16

2-4-1-1) انگیزه‌های سفر آفاقی ………………………………………………………………………….. 16

2-4-1-2) آداب سفر از دیدگاه روایات و احادیث و عرفا …………………………………….. 18

2-4-2) سفر انفسی (باطنی) …………………………………………………………………………… 20

2-5) ضرورت دلیل و راهنما در سفرهای آفاقی و انفسی ………………………………. 22

2-6) سفر در مکتب‌های ادبی معاصر ………………………………………………………………. 24

2-6-1) سفر به اسطوره …………………………………………………………………………………… 25

2-6-2) سفر به شرق ………………………………………………………………………………………….26

2-6-3) سفر به کودکی …………………………………………………………………………………….. 27

فصل سوم: زندگی‌نامه سهراب سپهری و سنایی

3-1) زندگی سنایی ‌…………………………………………………………………………………………. 29

3-2) زندگی سهراب سپهری ………………………………………………………………………….. 32

فصل چهارم: سفر در شعر سهراب سپهری و سنایی

4-1) بررسی مفهوم سفر در سیرالعباد …………………………………………………………….. 39

4-1-1) انگیزه سفر ………………………………………………………………………………………….. 39

4-1-1-1) احساس غربت روح در این جهان و اصل آسمانی آن …………………… 40

4-1-1-2) نیاز فطری انسان  به تعالی و تکامل …………………………………………….. 41

4-1-2) مراحل و موانع سفر …………………………………………………………………………..  42

4-1-2-1) مراحل صعودی سفر ……………………………………………………………………… 42

4-1-2-2) ضرورت پیر یا راهنما ……………………………………………………………………. 45

4-1-2-3) موانع صعودی سفر ………………………………………………………………………. 47

4-1-2-3-1)گذار از موانع عالم صغیر …………………………………………………………… 48

 

4-1-2-3-1-1) جوهر خاک و صفات آن …………………………………………………….. 48

4-1-2-3-1-2) جوهر آب و صفات آن ……………………………………………………….. 51

4-1-2-3-1-3) جوهر باد و صفات آن ……………………………………………………….. 52

4-1-2-3-1-4) جوهر آتش و صفات آن …………………………………………………… 54

4-1-2-3-2) گذار از موانع عالم کبیر ………………………………………………………… 55

4-1-3) نتیجه‌ی سفر و مدینه فاضله‌ی سنایی …………………………………………… 59

4-1-4) پایان سفر و بازگشت از عروج ………………………………………………………… 61

4-2) بررسی مفهوم سفر در هشت کتاب ……………………………………………………. 62

4-2-1) مرگ رنگ ……………………………………………………………………………………… 63

4-2-2) زندگی خواب‌ها ……………………………………………………………………………… 64

4-2-3) آوار آفتاب ……………………………………………………………………………………… 68

4-2-4) شرق اندوه …………………………………………………………………………………….. 72

4-2-5) صدای پای آب ……………………………………………………………………………….75

4-2-6) مسافر ……………………………………………………………………………………………. 84

4-2-6-1) تنهایی و عشق …………………………………………………………………………. 84

4-2-6-2) انتظار برای پایان سفر …………………………………………………………….. 87

4-2-6-3) سفر به تمدن‌های کهن بشری ………………………………………………… 89

4-2-6-4) مرور سفرهای آفاقی ………………………………………………………………… 91

4-2-6-5) سفر به اسطوره طبیعت و کودکی ………………………………………….. 92

4-2-7) حجم سبز ……………………………………………………………………………………. 94

4-2-8) ما هیچ، ما نگاه ……………………………………………………………………………. 100

4-3) مقایسه مفهوم سفر در سیرالعباد و هشت کتاب ……………………………. 102

4-3-1) تفاوت‌های مفهوم سفر در سیر‌العباد‌ و هشت‌کتاب …………………… 103

4-3-2) شباهت‌های مفهوم سفر در سیر‌العباد‌ و هشت‌کتاب ………………… 106

فصل پنجم: نتیجه‌گیری

5-1) نتیجه‌گیری …………………………………………………………………………………….. 112

5-2) منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………… 115

 

فصل اول: کلیات

1-1- بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………… 5

1-2- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………. 5

1-3- سؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….. 6

1-4- فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………. 6

فصل دو.م: مبانی نظری

2-1- ادبیات تعلیمی…………………………………………………………………………………………………………………… 8

2-2- نخستین شاعران حکمت و تعلیم ……………………………………………………………………………….. 10

2-3- علم اخلاق………………………………………………………………………………………………………………………. 11

2-4- رابطه ادبیات و اخلاق…………………………………………………………………………………………………….. 13

2-5- پیشینه اندرزنامه نویسی………………………………………………………………………………………………… 15

2-5-1- انواع گوناگون اندرزنامه ها…………………………………………………………………………………………. 18

2-5-2- اندرزنامه و اندرزنامه نویسان……………………………………………………………………………………… 19

2-5-3- جایگاه اخلاق در اندرزنامه نویسی و آثار تعلیمی(قابوس نامه و سیاست نامه)…….. 20

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات در این پایان نامه ………………………………………………….. 23

3-2- تعریف روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 23

3-3- طرح نظری مسئله تحقیق……………………………………………………………………………………………… 23

3-4- ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات………………………………………………………………………………… 31

فصل چهارم: زندگی نامه دو نویسنده

4-1- زندگی نامه عنصرالمعالی……………………………………………………………………………………………….. 33

4-1-1- تألیفات……………………………………………………………………………………………………………………….. 34

4-1-2- انگیزه عنصرالمعالی از تألیف قابوسنامه…………………………………………………………………… 35

4-1-3- مشخصات سبک و شیوه نگارش …………………………………………………………………………….. 35

4-1-4- ترجمه و چاپ قابوس نامه ………………………………………………………………………………………. 38

4-2- زندگی نامه خواجه…………………………………………………………………………………………………………. 39

4-2-1- تألیفات نظام الملک…………………………………………………………………………………………………… 42

4-2-2- انگیزه تألیف سیاست نامه:………………………………………………………………………………………… 43

4-2-3- مشخصات سبک………………………………………………………………………………………………………… 43

فصل پنجم: مضامین اخلاقی

5-1- آئین عبادی…………………………………………………………………………………………………………………….. 47

5-2- آئین عقوبت کردن و عفو کردن…………………………………………………………………………………….. 57

5-3- آئین تربیتی…………………………………………………………………………………………………………………….. 69

5-4- سیاست آئینه اخلاق……………………………………………………………………………………………………… 81

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………. 90

منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 95

 

چکیده

ادبیات تعلیمی یکی از محورهای مهم تحلیل آثار ادبی در امر نقد محسوب می شود که برای مقوله ی اخلاق اهمیت ویژه ای قائل است. سیاستنامه و قابوس نامه از آثار ارزشمند و ادبی، تاریخی و اجتماع و سیاسی مشهور زبان ادبیات فارسی هستند به این موضوع توجه نموده اند. این پژوهش با توجه به اهمیت اخلاق و تعالیم حکمی در زندگی انسان ها، بنا دارد تا به بررسی مضامین اخلاقی و حکمی این دو اثر بپردازد. لذا به همین منظور بازخوانی نکات و مضامین اخلاقی و سپس به تحلیل محتوای آن ها براساس آیات و احادیث و فرامین دینی پرداخته است. این پژوهش در پنج فصل تدبیر شده است:

فصل اول: کلیات

فصل دوم: مبانی نظری

فصل سوم: روش تحقیق

فصل چهارم: زندگی نامه دو نویسنده

فصل پنجم: مضامین اخلاقی

از پژوهش فوق چنین به عمل آمد که نکته ای نیست که در آن روزگار باب ملک و ملت بی اعتنا باشد و نویسندگانی در دو کتاب ارجمند خود راجع به آن سخن نگفته باشند. علاوه بر این مواردی که معتقد هستند در این جهان روزنامه ی ملوک است روایت و حکایت گذشتگان را چاشنی سخن خود کرده اند و حلاوتی خاص به کتاب های خود بخشیدند.

پیشگفتار

ادب و هنر بر خلاف پندار بسیاری از زندگی اجتماعی می تراود و یکی از عوامل ضروری حیات اجتماعی است و پا به پای جامعه تغییر می پذیرد . بس ادب و هنر  صرفا پدیده ای نیست که ساخته  ادیب باشد بلکه باید گفت ادب نتیجه ان چیزی است که وجود دارد و به وسیله ادیب پرداخته می شود  از عواملی که در پدید آوردن  ادب نفش مهمی دارند مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و همچنین وقایع تاریخی جامعه است یعنی ادیب در جامعه به سر میبرد. و موافق مقتضیات ان جهت یابی میکند. جوامع ز ان خود را در میابد . شاید بتوان گفت سیر توفیق ادیب انست که روح زندگی مردم عصر خویش را در میابد. با ارمآنها و غمها و شادیهای آنها آشنا میشود  و نیازهای درونی معاصران خویش را درک می کند و ان را در آثار خود منعکس میکند بنابر این چنین اثری آئینه زندگی مردم همزمان ادیب است . تعهد اجتماعی هنرمند و ادیب نیز یکی از رکن های اصلی مورد بررسی در جامعه شناسی  ادبیات است  شاعر و نویسنده متعهد نارضایتی ناشی از اختلافات و ناهمگونی جامعه  را که دال بر تحولات و تغییرات ان جامعه است در اثر خود جلوه میدهد. درمیان آثار کهن  منثور فارسی ، کتب سیاست نامه و قابوس نامه  فرد اهل ادب و همه فارسی خوانان شهرت بیشتری دارد که در ادبیات فارسی ، شعر به مراتب بر نثر غلبه ورجحان داشته است و صنعت ادیب همیشه با صفت و معنای “شاعر” قرین و همراه بوده است . همانطور که شعر برخاسته از قریحه و ذوق است اما عامل نویسندگی به خصوص در روزگاران کهن انجام وظیفه و شغل بوده است  نویسندگانی مانند عنصرالمعالی ،خواجه نظام الملک طوسی همگی نویسنده دیوانی یعنی کارمند اداری روزگار خود بوده اند و نوشتن شغل و حرفه  انان  بوده است البته هنر و ابتکار موجب پیشرفت انان می شده است  و پس از نویسندگی به مقام وزارت هم رسیده اند. لذا نظام الملک طوسی وزیر نآمدار سلجوقیان کتاب سیاست نامه را به نگارش در آورد تا دستور العملی برای امر کشورداری سلطنت، حکومت باشد و این رسوم کهن بوده است. که دانشمندان و فرزانگان نظر خیر خواهانه خود را به حاکمان و والیان عرضه دارند تاانان با هوشیاری بتوانند به عدل و داد حکومت کنند و در نتیجه حکومت و سلطنتشان استوار باقی بماند .انچه پدران ما به نثر پارسی پیش از این دو کتاب نوشته اند بیشتر به تاراج حوادث رفتندو ورق های ان را باد خزان در سالیان دراز پراکنده کرده و جز نامی از انان نمانده است و انچه به دست است به دلایل بسیار با ین دو کتاب برابری نتوان کرد : نخست انانکه نویسندگان دیگر در لفظ و معنی تا این پایه ساده پسند و خوش سلیقه نبوده اند بیشتر سخنان ایشان  از حیث لفظ از ان روانی و سادگی که از هر پیدایه ای فریبنده ترو از هر زیوری اراینده تر است  دو دست ، تکلف و تصنع که روزی پسند مردم دشوارجوی بود و در این زمانه ما ناپسند است همواره در بیشتر از ان کتاب ها مایه بازار و رباینده خریدارست . اگر اندیشه  پند و اندرزی پخته اند سخنانی دور از خوی مردمی و گران و ناهموار گفته اند که به کار بسته اند ان را مردمانی بزرگ باید . دیگر انکه این دو کتاب در هر ورق شامل فواید لغوی و تاریخی بسیارست و حتی بسیاری از عادات و رسوم زمانه را که در جای دیگر نتوان یافت در خود جاویدان گذاشته و از دستبرد فراموشی باز رهانیده اند . بزرگترین مزیت این دو کتاب  بزرگوار ان است که نویسندگان انان دبیران بسیار توانا بوده و بهترین نمونه نثر فارسی قرن پنجم را از خود به یادگار گذاشته اند  که در حد خود شاهکار هایی از زبان روان و ساده دانشمندان و دبیران زبر دست ایران است .هنگامی که به حسب اشتیاق و به حسن اتفاق به خواندن کتب ارزشمند سیاست نامه وقابوس نامه توفیق یافتم ان دو را مجموعه هایی دیدم پر از نکته ها بدیع و گفته های حکمت اموز که میتوانند همچون سایر متون و آثار ارزشمند ادب فارسی راهگشای بسیاری مسائل نهفته و حقایق ناگفته باشند از سویی چون این کتب جزو واحد های درسی دانشجویان رشته ادبیات فارسی محسوب شده و حتی مطالب زیادی از ان ها در کتاب های درسی دوره متوسطه گنجانده شده است  حقیر که خود را در برابر چنین کاری عظیم و سترگ کوچکتر از ان  میدیدم که حتی فکر دست یازیدن به چنین خطر خطیری را در سر جای دهد با همه سختیهای راه و عظمت کار و قلت بضاعت علمی بر ان شدم تا در حد وسع و توان گوشه ای از حقایق و مضامین اخلاقی نهفته در این کتابها را به دوستداران علم و ادب بنمایاند و بنا به معروف که :

1-1. بیان مسأله 2

1-2. ضرورت و اهمیت موضوع تحقیق. 2

1-3. اهداف تحقیق. 2

1-4. سؤال‌های تحقیق. 3

1-4-1. سوال اصلی. 3

1-4-2. سوال‌های فرعی. 3

1-5. پیشینه تحقیق. 3

1-6. شرح روش تحقیق. 4

1-7. جامعه آماری. 4

1-8. تعاریف.. 5

1-8-1. انواع ادبی. 5

1-8- 2. موضوع. 6

1-8-3. مکتب وقوع و واسوخت.. 6

1-8-3-1. خاستگاه مکتب وقوع. 8

1-8-3-2. ویژگی‌های شعر وقوعی. 8

1-9. زندگی، آثار و ویژگیهای شعر وحشی بافقی. 9

1-10. اوضاع ادبی و اجتماعی عصر شاعر. 14

فصل دوم: موضوعات دینی در شعر وحشی بافقی

2-1. توحید. 17

2-1-1.آغاز منظومه‌های وحشی با نام خداوند. 19

2-1-2. بر شمردن اوصاف الهی. 20

2-1-3. نیایش پروردگار 21

2-1-4. لطف پروردگار 23

2-1-5. ولایت مطلق پروردگار 24

2-1-6. بی نیازی خداوند. 25

2-2. نبوت.. 26

2-2-1. نعت رسول اکرم (ص) 26

2-2-2.شرع رسول اکرم (ص) 27

2-2-3. عزت و شکوه پیامبر (ص) 28

2-2-4. معجزات پیامبر. 29

2-2-4-1. معراج پیامبر. 29

2-2-4-2. شقالقمر. 32

2-2-4-3. سایه نداشتن پیامبر. 32

2-3. امامت.. 32

2-3-1. منقبت.. 33

2-3-2. منقبت امام علی (ع) 34

2-3-3. منقبت امام زمان (عج) 38

2-3-4. منقبت امام هشتم (ع) 40

فصل سوم: موضوعات فردی در شعر وحشی بافقی

3-1. عشق. 43

3-1-1. عشق حقیقی. 45

3-1-2. عشق مجازی (عشق زمینی) 52

3-1-2-1. عشق درد بی درمان است.. 53

3-1-2-2. عشق و دیوانگی. 54

3-1-2-3. عشق و بی عزتی. 55

3-1-2-4. بی پایانی عشق. 55

3-1-2-5. عقل و عشق. 56

3-1-2-6. عشق و رسوایی. 56

3-2. عاشق. 57

3-2-1. پستی و بلندی مقام عاشق. 57

3-2-2.عاشق اندوهگین و فراغ زده است.. 58

3-2-3. عاشق بیاختیار و مطیع است.. 59

3-2-4. عاشق وفادار است.. 60

3-2-5. عاشق به وصال رسیده است.. 61

3-2-6. عاشق در حال التماس است.. 62

3-2-7.  عاشق در حال تهدید به ترک معشوق است.. 62

3-2-8. عاشق دلزده و پشیمان از عشق ورزی به معشوق  است.. 64

3-2-9. عاشق مغرور است.. 65

3-2-10. عاشق خوار و بی اهمیت است.. 66

3-3. معشوق. 67

 

3-3-1. ویژگی‌های جسمی و ظاهری معشوق. 70

3-3-1-1. غمزه 70

3-3-1-2. ابرو 71

3-3-1-3. چشم. 71

3-3-1-4. قد. 72

3-3-1-5. رخسار 73

3-3-2. جنسیت معشوق. 74

3-3-2-1. معشوق زن. 74

3-2-2-2. معشوق مرد 74

3-3-2-3. معشوق کم سن و سال. 75

3-3-2-4. ویژگی‌های رفتاری معشوق. 76

3-3-3-1. بی وفا 76

3-3-3-2. بی توجه 77

3-3-3-3. پاکدامن. 79

3-3-3-4. تند خو. 80

3-3-3-5.  بی رحم و جفاکار 8

3-3-3-6. معشوق متوجه به غیر. 82

3-3-4. بی اهمیت و بی اعتبارشدن معشوق. 83

3-4. عرفان. 84

3-5.  مرثیه 87

3-6. شکواییه 91

3-6-1. شکایت از روزگار 92

3-6-2. شکایت از زندگی پر درد و رنج. 93

3-6-3. شکایت از بیتوجهی ممدوحان. 94

فصل چهارم: موضوعات اجتماعی در شعر وحشی بافقی

4-1. مدح. 97

4-1-1. مدح غیاث‌الدین محمد میرمیران. 98

4-1-2.در مدح شاه تهماسب صفوی. 103

4-1-3. در مدح عبدالله خان اعتمادالدوله 105

4-1-4. در مدح شاهزادهی آزاده شاه خلیل اللّه 106

4-1-5. مدح خان احمد. 107

4-1-6. مدح ولی سلطان. 108

4-1-7. مدح عباس بیگ گردون قدر 109

4-1-8. مدح بکتاش بیگ حکمران کرمان. 110

4-2. انتقاد 113

4-2-1. انتقاد از زاهدان ریایی. 113

4-2-2. انتقاد از ریاکاران. 114

4-2-3. انتقاد از یاران ریایی. 114

فصل پنجم: موضوعات ادبی

5-1.  طنزو هجو در دیوان وحشی. 117

5-1-1. هجو ده بافق. 119

5-1-2. هجو خر گدا 119

5-1-3. هجو خواجه 119

 

5-1-4.هجو مطبخ خواجه 120

5-1-5. هجو غضنفر گله جاری. 120

5-1-6. هجو کیدی. 120

5-1-7. هجو ملا فهمی. 121

5-1-8. حروف شراب.. 121

5-1-9.  استر گرسنه 121

5-1-10.  مانده‌ی بابا 122

5-1-11.ستور فقیر. 122

5-2. مفاخره و خودستایی. 122

5-2-1. تفاخر به معروف بودن  شعرش.. 123

5-2-2.  تفاخر به قانع بودن. 124

5-2-3. تفاخر به قدرت شاعری. 124

5-2-4.  تفاخر به یگانه بودنش… 126

5-3.  وصف.. 126

5-3-1. وصف مرغزار 127

5-3-2. وصف غار 127

5-3-3. وصف کاخ میرمیران. 127

5-3-4. وصف اسب امام علی. 128

5-3-5. وصف فصل بهار 128

5-3-6. وصف شب.. 129

5-3-7. وصف جمال. 129

5-3-7-1. وصف جمال امام علی (ع) 129

5-3-7-2. وصف جمال میر میران. 130

5-3-7-3. وصف جمال شاهزادهی آزاد شاه خلیل الله. 130

5-3-7-4. وصف معشوق. 131

5-3-7-5.  وصف شاهزاده منظور 131

 

فصل ششم: موضوع اخلاقی

6-1.پند و موعظه 134

6-1-1. توصیه به تواضع و فروتنی. 135

6-1-2. نکوهش کبر و غرور 135

6-1-3. نکوهش حرص و طمع. 136

6-1-4. نکوهش گفتن راز 137

6-1-5. نکوهش حسد ورزی. 138

6-1-6. توصیه به قانع بودن و دوری از زیاده خواهی. 138

6-1-7. ستایش علم و دانش… 139

6-1-8. توصیه به خاموشی و سکوت و نکوهش زیاده‌گویی. 139

6-1-9. اغتنام فرصت.. 139

6-1-10. نکوهش تنهایی و توصیه به یار وفادار گُزیدن. 140

6-1-11. جهان سرای جهان سرای مکافات است.. 140

6-1-12. نکوهش مال اندوزی. 141

نتیجه‌گیری. 142