فصل اول: كلیات ‌تحقیق

مقدمه…………………………………… 3

بیان مسئله…………………………………… 4

اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………. 6

اهداف تحقیق……………………………………. 7

چارچوب نظری تحقیق……………………………………. 7

مدل تحلیلی تحقیق……………………………………. 8

فرضیه های تحقیق…………………………………..11

قلمرو تحقیق……………………………………. 12

محدودیت تحقیق……………………………………. 13

تعریف مفهومی متغیرها …………………………………..13

تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق……………………………………. 14

فصل دوم: ادبیات تحقیق  

بخش اول : تفکر استراتژیک………………………………………. 17

مقدمه…………………………………… 17

تعریف تفکر استراتژیک…………………………………..18

مدلی برای آموزش استراتژیک………………………………………… 19

عناصر تفكر استراتژیك………………………………………… 23

تفکر استراتژیک خاستگاه برنامه ریزی استراتژیک……………….. 24

تعریف برنامه ریزی استراتژیک………………………………………. 24

فرایند برنامه ریزی استراتژیک………………………………….. 25

خصوصیات و فواید برنامه ریزی استراتژیک…………………….. 26

اجزاء مورد نیاز جهت برنامه ریزی استراتژیک…………………… 27

ابزارهای برنامه ریزی استراتژیک………………………………………. 28

تفکر و برنامه ریزی استراتژیک………………………………………. 28

تفکراستراتژیک در مقابل برنامه ریزی استراتژیک…………………. 30

وابستگی و هم ترازی اساسی……………………………………. 32

برخی کمبودها و محدودیتهای تفکر و برنامه ریزی استراتژیک……………. 33

یک راه کار مناسب جهت عملکرد بهتر…………………………………… 34

برنامه ریزی استراتژیک طی زمان های متمادی در قالب تفکر استراتژیک تکامل یافته است…….. 34

برنامه ریزی استراتژیک یک تفاوت اساسی را به وجود می آورد…….. 35

چارچوب رابیک کیوب   مدلی از برنامه ریزی استراتژیک با محوریت تفکر استراتژیک…… 36

آیا تفکر استراتژیک با برنامه ریزی استراتژیک سازگار است؟…………. 37

دلایل اهمیت برنامه ریزی و تفکر استراتژیک جهت کاربرد مکملی باهمدیگر………. 39

فاکتورهای اساسی موفقیت دربرنامه ریزی و تفکر استراتژیک و به کارگیری آنها …….40

بازنگری درباره مدیریت استراتژیک جدید……………………………………. 41

جایگاه خلاقیّت و شهود در تفکر استراتژیک………………………………………. 42

خلاقیت استراتژیک………………………………….. 43

انواع تفکر و متفکران………………………………….. 46

تفکر خلاقانه و آنالیزگرا…………………………………..48

خلاقیت یک عامل کلیدی در شکل گیری استراتژی می باشد……………………. 51

تفکر شهودی و نقش و اثرات آن در تفکر استراتژیک…………………………. 51

راهکارهای شهودی کلاسیک می باشند………………………………….. 55

تفکر استراتژیک بستر توسعه استراتژیک منابع انسانی در سده 21……… 56

تعریف توسعه استراتژیک منابع انسانی……………………………………. 57

مفهوم توسعه استراتژیک منابع انسانی و کاربردآن……………………. 58

فرضیات و فلسفه توسعه استراتژیک منابع انسانی…………………….. 59

رابطه بین برنامه های کسب وکار، برنامه های منابع انسانی و توسعه منابع انسانی…… 59

تفاوتهای بین آموزش سنتی و توسعه استراتژیک منابع انسانی…………….. 61

خصوصیات توسعه استراتژیک منابع انسانی…………………………………… 61

ارتباط دهی توسعه منابع انسانی واستراتژی……………………………………. 62

نقش فرهنگ سازمانی در توسعه تفکر استراتژیک……………………………. 63

فرهنگ و مكاتب فرهنگی مدیریت استراتژیك………………………………….. 64

ضرورت ارتباط بین استراتژی و فرهنگ و ساختار……………………………. 67

فرهنگ سازمانی و تفكر استراتژیك………………………………….. 68

تاثیر فرهنگ بر روی الگوهای شناختی………………………………….. 69

ساخت فرهنگی كه مشوق تفكر استراتژیک باشد………………………….. 69

بخش دوم: مزیت رقابتی……………………………………. 71

مقدمه………………………………….. 71

مزیت رقابتی و منشأ آن……………………………………. 72

 

 

انواع مزیت رقابتی……………………………………. 80

جایگاه و مدل رقابتی…………………………………… 87

اساس ماهیت رقابت………………………………….. 88

منابع یک سازمان یا شرکت چه چیزهایی می باشد؟…………….. 89

کاربرد فناوری اطلاعات در ایجاد مزیت رقابتی………………….. 91

مزیت رقابتی پایدار در بازارهای اینترنتی…………………………. 92

روش های شناسایی عوامل راهبردی در ایجاد مزیت رقابتی………..98

روش های شناسایی عوامل داخلی راهبردی………………………….. 99

الف:رویکرد زنجیره ارزش………………………………….. 99

ب)رویکرد وظیفه ای………………………………….. 99

دلیل توجه به منابع انسانی به عنوان عاملی برای مزیت رقابتی………. 100

کسب مزیت رقابتی با ایجاد سازمان یادگیرنده…………………….. 106

بانک،بازاریابی و مزیت رقابتی……………………………………. 108

بر 5 نیروی موثر بر رقابت در صنعت بانکداری…………… 111

بخش سوم: تاثیرتفکر استراتژیک بر مزیت رقابتی…………………. 114

مقدمه…………………………………… 114

چشم انداز سیستمی و مزیت رقابتی……………………………………. 114

فرضیه های محرک(فرضیه محور بودن)و مزیت رقابتی…………… 114

تمرکز بر قصد(نیت)و مزیت رقابتی……………………………………. 115

بخش چهارم: پیشینه تحقیق……………………………………. 115

الف) تحقیقات انجام شده در خارج از کشور…………………………………… 115

ب) تحقیقات انجام شده در داخل کشور……………………………………115

فصل سوم: روش تحقیق  

روش تحقیق……………………………………. 118

جامعه و نمونه آماری……………………………………. 119

ابزار جمع آوری اطلاعات…………………………………….. 119

مقیاسهای پرسشنامه…………………………………… 122

روایی و پایایی ابزار جمع آوری اطلاعات…………………………………….. 122

روش تجزیه و تحلیل داده های آماری……………………………………. 124

بررسی نرمال بودن داده ها………………………………….. 124

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری اطلاعات   

مقدمه…………………………………… 127

بخش اول………………………………….. 128

توصیف آماری سؤالات پرسشنامه………………………………….. 128

بخش دوم………………………………….. 133

تجزیه و تحلیل استباطی داده های آماری( آزمون آماری فرضیه های تحقیق)……. 133

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها                                                                                                          

مقدمه…………………………………… 199

بحث و نتیجه گیری……………………………………. 199

پیشنهادها …………………………………..201

منابع و مآخذ                                                                                                                                    

Abstract…………………………………..

پیوست ها …………………………………..220

چکیده:

تفکر استراتژیک مهم دیدن چیزی است که که دیگران نمی بینند،کشف یک نیاز نهفته به معنای کشف یک فرصت جدید است و این مفهوم اساس نوآوری در کسب وکار به شمار می آید.منافع اصلی یک نوآوری به کسی تعلق دارد که نیازهای نهفته در محیط را زودتر از دیگران کشف کند و بهتر از دیگران به آن پاسخ گوید.تفکر استراتژیک عبارت است از: استفاده از چهارچوبهای مختلف ذهنی،که هنوز بسیاری از آنها برای بررسی و تحلیل و در نهایت تصمیم گیری موقعیتهای استراتژیک ناشناخته اند.جهان امروزی دنیای کسب و کار و تغییر است. با بررسی متون مدیریتی، می توان گرایش عمومی به تغییر مستمر را مشاهده کرد. تغییر مستمر نشانه بارز قرون بیست و بیست و یک می باشد. آلوین تافلر این روند را مرگ ثبات لقب داده است و آن را با شوک آینده در ارتباط می داند. لازمه بقاء در کسب و کار امروزی داشتن چیزی برای ارائه یا همان مزیت رقابتی است. دنیای رقابت بی رحم است و هرکس که نتواند در کمترین زمان ممکن خود را با روند تحولات سازگار نماید محکوم به فنا در محیط رقابتی امروز می باشد. اینچنین اموری، مورگان، نظریه پرداز معروف را به بحث در مورد چگونگی ایجاد و توسعه مزیتهای رقابتی جدید در کسب و کار، وا داشته است. در حالت کلی می توان گفت، مزیت رقابتی عامل بقاء و در مرحله بعدی موفقیت می باشد. تفکر استراتژیک نیز کلید دستیابی به مزیت رقابتی است.

هدف اصلی این تحقیق، بررسی میزان تفکر استراتژیک مدیران بانک تجارت و تاثیر آن بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی (منبع محور) در بانک تجارت می باشد. مدلی که در این تحقیق از آن استفاده شد مدلی ترکیبی می باشد که از ترکیب دو مدل براساس نظریات جین لیدکا و مایکل پورتر می باشد که بر پایه آن سعی گردیده که میزان تفکر استراتژیک مدیران ارشد و تاثیر آن را بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی(منبع محور) در بانک تجارت سنجیده شود. روش تحقیق حاضر از نظر روش ،پیمایشی واز حیث هدف، کاربردی می‌باشد. جامعه آماری تحقیق حاضر مدیران ارشد بانك تجارت می باشد که تعداد آنها 46 نفر است .از 46 نفر حاضر 3نفر امکان جوابگویی نداشتندو بخاطر این وضعیت جامعه آماری 43 نفر می باشد، با توجه به محدود بودن حجم جامعه آماری ، کل جامعه آماری به عنوان جامعه مورد بررسی در نظر گرفته شده است. جهت جمع آوری اطلاعات از دو پرسشنامه تفکر استراتژیک و مزیت رقابتی(منبع محور) استفاده شد. در این تحقیق برای تعیین روایی ابزار جمع آوری اطلاعات از روایی نمادی یا صوری استفاده گردید. برای آزمون پایایی پرسشنامه از آزمون آلفای كرونباخ استفاده شده است. براساس این روش با یک مطالعه مقدماتی روی 30 كارمند در حوزه جامعه مورد بررسی و با بهره گرفتن از نرم افزار آماری spss میزان پایایی سؤالات تفكر استراتژیک و عوامل ایجاد كننده مزیت رقابتی (منبع محور) بترتیب 867/0 و 933/0 بدست آمد. برای آزمون تاثیر هر متغیر مستقل بر متغیر وابسته این فرضیه ­ها از آزمون رگرسیون استفاده شده است. نتایج حاصل بیانگر آن است كه اغلب ابعاد تفکر استراتژیک بر روی برخی از ابعاد عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی(منبع محور) در بانک تجارت تأثیر مثبت داشتند.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

در محیطی كه ویژگی آن، پیچیدگی و تغییر مستمر است، گفته می شود كه ظرفیت نوآوری و تفكراستراتژیک واگرا، بسیار بیشتر از برنامه‌ریزی استراتژیک محافظه كارانه و همگرا، به عنوان هسته مركزی خلق مزیت رقابتی به حساب می آیند. اما به نظر می رسد هم تفكر استراتژیک و هم برنامه ریزی استراتژیک هر دو نیاز امروزی سازمانها باشند. باوجود محیط غیر قابل پیش بینی و به شدت پیچیده و رقابتی، ظرفیت تفكر استراتژیک خلاقانه و واگرا در سطوح چندگانه سازمانی، به عنوان هسته مركزی خلق و حفظ مزیت رقابتی،حساب می آید(Lietdka,1998,p.32). تفكراستراتژیک فرایندی خلاقانه و واگرا بوده و با چشمانداز و دورنمای طراحی شده توسط رهبران سازمان مرتبط است این امرمستلزم فراتر رفتن اندیشه مدیران از عملیات روزمره باهدف تمركز برقصد ونیت استراتژیک بلند مدت مورد نظر برای كسب و كار است تفكراستراتژیک فعالیتهایی چون گردآوری اطلاعات، تحلیل و بحث وتبادل نظر در خصوص شرایط حاكم بر سازمان و درشركتهای دارای فعالیتهای متنوع، پاسخگویی به سؤالات اساسی در مورد پورتفوی سازمان راشامل میشود، آبراهام لینکلن تفكراستراتژیک راشناسایی استراتژیهای قابل اطمینان ویا مدلهای كسب وكاری میداند كه به خلق ارزش برای مشتری منجرشوند او معتقد است جستجو برای یافتن گزینه های استراتژیک مناسب، كه معمولاًبه عنوان بخشی از فرایند مدیریت استراتژیک انجام میگیرد، درواقع نتیجه عملی تفكراستراتژیک است، (مشبکی و خزاعی ،1387، 106-107). از زمان آدام اسمیت که تئوری مزیت مطلق رامطرح کرد، اقتصاددان ان تمایل پیدا کردند تاعوامل مؤثر برعملکرد صنعت داخلی رابررسی کنند بعد ازآدام اسمیت، ریکاردو تئوری مزیت نسبی را ارائه کرد . دیوید ریكاردو این دیدگاه را اصلاح كرد و مقوله‌ای را كه به “مزیت نسبی معروف شده مطرح كرد. منظور دیوید ریكاردو آن بود كه عوامل بازار، منابع كشور را به صنایعی سوق می دهند كه كشور در آنها بیشترین بهره‌وری نسبی را داشته باشد. یعنی كشور ممكن است كالایی را وارد كند كه خودش می تواند با هزینه كم تولید كند، ولی در تولید كالای دیگری بهره‌ورتر باشد در تئوری ریكاردو، تجارت، مبتنی بر تفاوت بهره‌‌وری نیروی كار در كشورهای مختلف بود. وی این موضوع را به تفاوتهای تشریح نشده در فضای حاكم بر كشورهای مختلف در زمینة صنایع گوناگون ارتباط میداد. ریكاردو مسیر درستی را انتخاب كرده بود ولی مفروضاتش به صنایع متكی بر منابع، كه عمدتاً از كارگر ساده و نیمه‌ماهر استفاده می‌كردند (و در قرنهای هیجدهم و نوزدهم اهمیت اصلی را داشتند) مربوط می‌شد وجه غالب در تئوری “مزیت نسبی” مبتنی بر مطالعات هكشرو اوهلین و این فرض است كه ملل مختلف از تكنولوژی معادلی برخوردارند و تفاوت آنها از فراوانی عوامل تولید، از قبیل زمین، نیروی كار، منابع طبیعی و سرمایه، ناشی می شوداین عوامل داده‌های اولیه برای تولید هستند. كشورها مزیت نسبی متكی بر منابع را در صنایعی به دست می‌آورند كه در آنها از منابعی كه در آن كشورها فراوان است بیشترین استفاده را به عمل می‌آورند. آنها این كالاها را صادر میكنند و كالاهایی را كه در آنها مزیت نسبی ندارند وارد میكنند. برای مثال، كشورهای برخوردار از نیروی كار فراوان و ارزان، مثل كره جنوبی، كالاهای كاربر از قبیل تجهیزات الكترونیكی را صادر می‌كنند و كشورهای برخوردار از منابع اولیة فراوان و زمینهای گستردة قابل كشت، محصولات مبتنی بر آنها را صادر می‌كنند. سوئد در صنعت فولاد بدین دلیل پیشرفته است كه ذخایر قابل توجهی با كمترین ناخالصی دارد و همین موجب میشود كه محصول مرغوب تولید كند(حسینی و پناهی ،1386،153-151).

2-1- بیان مسئله

امروزه در محیط بی ثبات صنعت بانکداری کنونی، داشتن پیشنهادی جدید که هم مورد توجه مشتریان باشد و نیز ایجاد درآمد زایی نماید و هم موجب تمایز یک بانک از بانکی دیگر شود بسیار مهم و حیاتی می باشد.بانکهایی با سابقه تاریخی ،مثل بانک تجارت جمهوری اسلامی ایران،از بعد رقابتی با چندین مساله مواجه می باشند:که از آنها دو بعد بیشتر حائز اهمیت است.مساله اول ورود رقبای جدید و تازه وارد به میدان رقابت است که در طی دهه اخیر شاهد حضور بانکهای خصوصی به میدان رقابت که هریک با توانائیهای خاص خود پا به میدان رقابت نهاده اند و مساله دوم بحث رقابت جهانی است، همانطور که شاهد هستیم دنیای کنونی رو به ایجاد یک دهکده جهانی گذارده است که این مساله سبب می شود پای بانکهای خارجی رابه محیط کشورهای دیگر باز نماید.بانکهای ایرانی مثل بانک تجارت که یکی از بانکهای با سابقه درخشان و پربار در امر بانکداری می باشد جهت ادامه راه بصورت استوارتر در این محیط پیچیده می بایست مزیتهای رقابتی برای خود ایجاد و از عوامل مهم تحکیم این مزیتهای رقابتی بهره گیرد.

موارد بسیاری در عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی موثر می باشد که در تحقیق حاضر سعی گردیده است تاثیر تفکر استراتژیک مدیران بر این امر مورد بررسی قرار گیرد . تفکر استراتژیک داشتن، نگرش متفاوت و متمایز از نگرش سایر افراد صنعت نسبت به پدیده ها و اتفاقات و جریانات حادث شده در جامعه و صنعت می باشد که این امر سبب می گردد متفکر استراتژیک قادر به درک فرصتهای بالقوه محیطی باشد که سایر رقبا حاضر در صنعت از دیدن آنها عاجزند.داشتن تفکر استراتژیک در مدیران عالی سازمان و کارکنان رده بالای سازمان جهت متمایز سازی و ایجاد یک مزیت رقابتی به نظر امری ضروری و حیاتی است،بدین معنا که اگر در این محیط پیچیده کنونی که تغییرات و تحولات آن بیش از گذشته سریع،ناگهانی و خلق الساعه می باشد،اگر به این عناصر اصلی، بانک یا سازمانی، صاحب این سلاح گرانمایه نباشند آن سازمان در رقابت با سایر رقبا محکوم به فنا می باشد. در صنایع کلیدی کشور ما،مثل صنعت بانکداری ،که شاهرگ و نبض اقتصادی کشور عزیز ما ایران می باشد، مدیران عالی بانکها و از شاخص ترین آنها مدیران ارشد بانک تجارت دارای عملکرد خوبی می باشند اما جهت بهبود و افزایش عملکرد و بهره وری شان می بایست آنان را به یک سلاح بسیار قوی مثل تفکر استراتژیک آشنا کرد که آن هم مستلزم درگیری شان با یکسری از موضوعات مثل:داشتن چشم انداز سیستمی،هوشمندی در استفاده از فرصتها،تمرکز بر قصد و تفکر فرضیه محور می باشد.

برای بررسی میزان تفکر استراتژیک مدیران ارشد و تاثیر آن بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی در بانک تجارت تفکر استراتژیک بر اساس نظریه لیدکا در پنج بعد:

1- چشم انداز سیستمی: که نشانگر هدف مشترک، ارزشهای مشترک از جهت دیگر نگرش سیستمی داشتن می باشد. یک متفکر استراتژیک باید همواره الگویی از عوامل خلق ارزش از ابتدا تا انتهادر ذهن داشته باشد و تعامل بین این زنجیره عوامل را به درستی درک نماید.(غفاریان و کیانی،75،1387)

2- تمرکز بر قصد(نیت): قصد یا نیت استراتژیک که برای اولین بار توسط گری همل و پاراهالاد ابداع گردید جهت اشاره بر جاه طلبی استراتژیک می باشد.(همل و پاراهالاد،148،1387)

3- فرصت طلبی هوشمند: دراین بعد عواملی مثل توجه به فرصتهای خارجی،درک محیط داخلی و خارجی و سازگاری با ابهام و پیچیدگی و یکسری دیگر از شاخصها سرکار دارد.

4- تفکر در زمان: در این امر تفکر استراتژیک می بایست بصورت لحظه ای توجه به الگوهای سازمان های گوناگون و ارتباط با گذسته و حال و آینده و بهره گیری از وقایع گذشته می باشد.

5- تفکر فرضیه محور: این بعد دلالت بر ایجاد چندین فرضیه خوب و همچنین ارزیابی اثربخشی آنها در مورد وقایع و پدیده ها بصورت خلق الساعه دارد (مشبکی و خزاعی،112،1387).

و عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی بر اساس نظریه پورتر در چهار بعد ؛

1- شایستگیهای منحصربه فرد: در این بعد از شایستگیهای منحصربه فرد اشاره به عواملی دارد که موجب تمییز سازمان از دیگر سازمان های موجود در صنعت می گردد. (هکس و مجلوف،113،1387)

2- پایداری : پایداری مزیت رقابتی بستگی به عوامل گوناگونی دارد،برخی از عوامل پایداری مثل :قابلیت رقبای بالقوه و بالفعل و رقابت ناپذیری مزیت رقابتی و پویایی محیط می باشد.(خدا دادحسینی وعزیزی،1385، 82)

3- قابلیت حفظ(نگهداری): در این بعد از ایجاد مزیت رقابتی (نگداری)بستگی به توان مقاومتی سازمان ،انتقال پذیری و قابلیت تناسب: یعنی این که متنفع واقعی چه کسی است؟،مطرح می گردد(Sadler,2003).

4- فرصت شناسی/وقت شناسی:مزیت رقابتی می بایست در زمان و فرصت مناسب ایجاد گردد و این مزیت رقابتی از شرایط مثل هزینه کمتر نسبت به ارزش تولیدی داشته باشد.تعریف گردیده است.(هکس و مجلوف،1387،13)

تعریف گردیده است. بطور کلی تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به سوال زیر است:

میزان استراتژیک فکر کردن مدیران عالی بانک تجارت در چه حدی است؟ و تفکر استراتژیک مدیران بر عوامل ایجاد کننده مزیت رقابتی در بانک تجارت چه تاثیری دارد؟

فهرست مطالب:

فصل اول: کلیات تحقیق  

1-1 مقدمه…………………………… 2

1-2 بیان مسئله…………………………… 4

1-2-1 تعریف فساد…………………………… 5

1-2-2 تعریف تقلب…………………………….. 5

1-2-3 تعریف سلامت اداری……………………………. 5

1-2-4 تعریف فساد اداری……………………………. 6

1-3 اهداف پژوهش………………………………. 8

1-3-1 اهداف اصلی پژوهش………………………….. 8

1-3-2 اهداف جزئی پژوهش………………………….. 8

1-4 اهمیّت پژوهش………………………………. 8

1-5 ضرورت تحقیق…………………………….. 9

1-6 فرضیات تحقیق…………………………….. 10

1-6-1 فرضیه اهم…………………………..10

1-6-2 فرضیه‌های اخص………………………….. 10

1-7 روش تحقیق…………………………….. 10

1-8 ابزار گردآوری اطلاعات…………………………….. 11

1-9 جامعه و نمونه آماری…………………………….. 11

1-10 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………………….. 11

1-11 ساختار تحقیق…………………………….. 12

1-12 تفاوت این تحقیق با دیگر تحقیقات……………………. 12

1-13 مدل مفهومی…………………………….. 13

1-14 مدل عملیاتی…………………………….. 14

1-15 تعریف مدل مفهومی و مدل عملیاتی………………… 15

1-15-1 فرهنگ سازمانی………………………….. 15

1-15-1-1 فاصله قدرت………………………….. 15

1-15-1-1-1آزادی و استقلال فردی………………………….. 15

1-15-1-1-2 میزان، حدود و ثغور ارتباط با همکاران………… 15

1-15-1-1-3 تفویض اختیار………………………….. 15

1-15-1-1-4تصمیم‌گیری شخصی………………………….. 15

1-15-1-1-5 میزان مدیریت مشارکتی………………………….. 15

1-15-1-2 فرد گرایی…………………………… 16

1-15-1-2-1 اهمیت به فرد………………………….. 16

1-15-1-2-2 میزان تعهد واحساس فرد به گروه…………….. 16

1-15-1-2-3 میزان موردقبول واقع شدن فرد در گروه………….16

1-15-1-2-4 پاداش‌های فردی………………………….. 16

1-15-1-2- 5 صمیمیت و کارگروهی………………………….. 16

1-15-1-3پرهیز از نا شناخته‌ها (ابهام ‌گریزی)………………………….. 16

1-15-1-3-1 پیروی از قوانین و دستورات………………………….. 16

1-15-1-3-2 اطلاع از انتظارات سازمان………………………….. 16

1-15-1-3-3 میزان انعطاف‌پذیری و رویه‌های عملیاتی استاندارد…………….. 17

1-15-1-3-4 پیروی از اصول و قواعد کیفی مشخص………………………….. 17

1-15-1-3-5 دستورالعمل‌های شفاف و روشن………………………….. 17

1-15-2 فساد اداری……………………………. 17

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1 بخش اول : فرهنگ سازمانی ………………………….19

2-1-1 مقدمه…………………………… 19

2-1-2 پیشینه تاریخی……………………………. 21

2-1-3مفاهیم پایه و اساسی فرهنگ………………….. 22

2-1-3-1 ارزش‌ها………………………….. 22

2-1-3-2 فرهنگ…………………………..22

2-1-4 کارکردهای فرهنگ……………………………… 26

2-1-5 فرهنگ سازمانی………………………….. 27

2-1-5-1 كاركردهای فرهنگ سازمانی…………………….30

2-1-5-2 عوامل مؤثر و تاثیر گذار بر فضای فرهنگ سازمانی………….. 31

2-1-5-3 تاثیر محیط روی فرایند مدیریت فرهنگ سازمان……………. 32

2-1-5-4 فضای فرهنگ ملی……………………………. 34

2-1-5-4-1 عوامل اصلی و موثر برفرهنگ ملی………………… 34

2-1-5-4-1 -1 اوضاع اقلیمی……………………………. 34

 

 

2-1-5-4-1 -2 موقعیت جغرافیایی……………………………. 35

2-1-5-4-1-3 مذهب…………………………….. 35

2-1-5-4-1-4 نظام حاکم بر جامعه (در سطح خرد و کلان)…………. 36

2-1-6 جمع بندی و پیشنهادات و ارائه یک مدل……………………… 36

2-2 بخش دوم: فساد اداری…………………………….. 37

2-2-1 مقدمه…………………………… 37

2-2-2 تعاریف فساد اداری……………………………. 38

2-2-2-1 فساد چیست؟…………………………… 38

2-2-3 مبانی اعتقادی (ارزشی) در زمینه فساد اداری……….. 41

2-2-4 انواع فساد…………………………… 41

2-2- 5 فساد در کشورهای مختلف………………………….. 46

2-2- 5 -1 آرژانتین……………………………. 46

2-2- 5 -2 برزیل…………………………… 47

2-2- 5 -3 هنگ کنگ……………………………… 47

2-2- 5 -4 مالزی……………………………. 48

2-2- 5 -5 ایران…………………………… 48

2-2- 6 علل بروز فساد اداری و اثرات آن……………………………. 49

2-2-7 رویكردهای اساسی پیشگیری……………………………. 54

2-2-8 راه‌های پیشگیری از فساد اداری از دیدگاه اسلام………… 56

2-2-9 نظریه‌های کنترل فساد…………………………… 58

2-2-10 راهبرد جامع پیشگیری از فساد اداری در ایران…………. 60

2-2-10-1 ارتقای پاسخ‌گویی سیاسی……………………………. 61

2-2-10-2 پاسخ‌گویی رهبری نظام سیاسی……………………………. 62

2-2-10-3 تقویت جایگاه آموزه‌های دینی……………………………. 62

2-2-10-4 تقویت مشارکت مردمی……………………………. 62

2-2-10-5 تقویت نقش رسانه‌ها………………………….. 62

2-2-10-6 ایجاد بخش‌ خصوصی رقابت…………………………….. 63

2-2-10-7 سازوکارهای نهادی ناظر بر قدرت…………………………….. 63

2-2-10-8 اصلاح مدیریت دولتی……………………………. 63

2-2-11 راه‌كار‌های پیشگیری و مقابله با فساد در نظام اداری كشور………… 64

2-2-11- 1 راه‌كار‌های كلان……………………………. 64

2-2-11- 1-1 پیشگیری از طریق اصلاح و بهسازی نظام اداری و آموزش…… 64

2-2-11-1-2 مقابله و برخورد جدی با مصادیق فساد…………………….. 64

2-2-11-1-3 مدیریت موثر برنامه مقابله با فساد…………………………… 64

2-2-11-1 -4 تصویب قوانین كار آمد و راه‌گشا در مقابله با فساد………….. 64

2-2-11-2 راه‌كار‌های خرد…………………………… 64

2-2-11-2-1 راه‌كار های اداری و مدیریتی………………………….. 64

2-2-11-2-2 راه‌كار‌های فرهنگی ـ اجتماعی………………………….. 64

2-2-11-2-3 راه‌كار‌های سیاسی ـ مدنی………………………….. 65

2-2-11-2-4 راه‌كار‌های اقتصادی………………………….. 65

2-2-12 نوآوری در پیشگیری از فساد اداری…………………………… 66

2-2-12-1 میثاق سلامت………………………….. 66

2-2-12-2 عناصر اصلی برنامه میثاق سلامت عبارتند از……………. 67

2-3 بخش سوم: کالبد شکافی فرهنگی فساد…………………………… 68

2-3-1 ابعاد فرهنگ ملل از نظر هافستد…………………………… 70

2-3-1 -1 فاصله قدرت…………………………….. 70

2-3-1 -2 فردگرایی در مقابل جمع گرایی……………………………. 71

2-3-1-3 ابهام گریزی (عدم اطمینان)…………………………..74

2-3-1-4 بعد مردسالاری……………………………. 76

2-3-2 تصویر ایران در پژوهش هافستد…………………………… 78

2-3-2-1مطالعه‌ ی اول……………………………. 78

2-3-2-1مطالعه‌‌ی دوم…………………………… 79

2-3-3 انتقادهای وارده به هافستد…………………………… 80

2-3- 4 مدل‌های نقش فرهنگ سازمانی در پیشگیری از بروز فساد اداری……. 81

فصل سوم: روش تحقیق

3-1 مقدمه…………………………… 85

3-2 متغیرها و شاخصهای تحقیق…………………………….. 86

3-5 روش تحقیق…………………………….. 91

3-6 جامعه آماری…………………………….. 91

3-7 تعیین حجم نمونه…………………………… 91

3-8 قلمرو تحقیق…………………………….. 92

3-8-1 موضوعی………………………….. 92

3-8-2 زمانی………………………….. 92

3-8- 3 مکانی…………………………..93

3-9 روش و ابزار گردآوری اطلاعات…………………. 93

3-9-1 بررسی اسناد و مدارک……………………….. 93

3-9-2 پرسش‌نامه…………………………… 94

3- 10 واحد آماری…………………………….. 95

3-11روایی ابزار سنجش………………………………. 95

3-12 پایایی پرسشنامه…………………………… 96

3-12-1 اجرای دوباره(روش بازآزمایی) ………………96

3-12-2 روش موازی(همتا) …………………………..96

3-12-3 روش تصنیف(دو نیمه کردن) ……………….96

3-12-4 روش کودر- ریچاردسون……………………………. 96

3-12-5 روش آلفای کرونباخ……………………………. 96

3-13تجزیه و تحلیل داده‌ها …………………………..97

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و نتایج

4-1 مقدمه…………………………… 99

4-2 آمار توصیفی متغیرهای جمعیت شناسی تحقیق………. 99

4-2-1 جنسیت…………………………….. 100

4-2- 2 میزان تحصیلات…………………………….. 101

4-2-3سابقه کار …………………………..102

4-2-4 نوع استخدامی……………………………. 103

4-2-5 سن……………………………. 104

4-3 پایایی متغییر مستقل……………………………. 105

4-3-1 پایایی فاصله‌ قدرت…………………………….. 105

4-3-2 پایایی فرد گرایی……………………………. 105

4-3-2 پایایی ابهام گریزی……………………………. 106

4-4 پایایی متغییر وابسته…………………………… 106

4-5 تحلیل فرضیات با بهره گرفتن از رگرسیون……………. 106

4-5-1 مدل خلاصه…………………………… 107

4-5-2 آزمون معنادار بودن رگرسیون……………………………. 107

4-5-3 آزمون معنادار بودن ضرایب…………………………….. 108

4-6 تحلیل استنباطی…………………………….. 109

4-6-1 آزمون فرضیه اول……………………………. 110

4-6-2 آزمون فرضیه دوم…………………………… 110

4-6-3 آزمون فرضیه سوم…………………………… 110

4-7 یافته‌های جانبی……………………………. 111

4-7-1 رتبه میانگین ها………………………….. 111

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

5-1 مقدمه…………………………… 114

5-2 یافته‌های تحقیق…………………………….. 114

5-2-1 یافته‌های آمار توصیفی…………………………….114

5-2-2 یافته‌های آزمون فرضیات تحقیق…………….. 114

5-2-2-1 فرضیه اول……………………………. 114

5-2-2-2 فرضیه دوم…………………………… 115

5-2-2-2 فرضیه سوم…………………………… 115

5-3 پیشنهادات بر اساس یافته‌ها‌ی تحقیق…………………… 116

5-4 پیشنهادات جانبی…………………………….. 116

5-5 پیشنهاد برای محققان آتی…………………………….. 119

5-6 مشکلات و محدودیت‌های تحقیق……………………. 119

فهرست منابع فارسی……………………………. 120

فهرست منابع لاتین……………………………. 125

پیوست«الف»: پرسش‌نامه…………………………..130 

پیوست «ب»: معرفی نامه توزیع پرسشنامه……………. 133

پیوست«ج»: جدول حاوی کشورها از نظر رتبه بندی هافستد… 134

چکیده لاتینی………………………………………137

چکیده:

فرهنگ سازمانی به‌ دلیل ماهیت اثرگذاری قوی كه می‌تواند بر رفتار و عملكرد اعضاء سازمان داشته باشد، نقش مهمّی در كنترل درونی رفتارهای كاركنان و پیشگیری از بروز فساد اداری دارد. پژوهش حاضر به منظور بررسی عوامل فرهنگ سازمانی براساس مدل هافستد در سازمان‌های دولتی، در سازمان جهادکشاورزی استان آذربایجان‌غربی انجام شده است. این پژوهش از جنبه هدف، کاربردی و نیز توسعه‌ای واز نظر ماهیت، توصیفی پیمایشی است. یافته‌های تحقیق حاصل جمع‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آوری اطلاعات از 448 نفر جامعه آماری و نمونه‌ی 208 نفری از کارکنان به روش تصادفی ساده می‌باشد. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی از طریق نرم‌افزار SPSS و تحلیل رگرسیون استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد بین فاصله‌ قدرت و فساد اداری در سازمان‌های دولتی رابطه‌ی معنادار وجود دارد که اندازه‌ی این رابطه 020/0 می‌باشد؛ هم‌چنین بین ابهام‌گریزی و فساد اداری در سازمان‌های دولتی رابطه‌ی معنادار وجود دارد که اندازه‌ی این رابطه صفر می‌باشد؛ در حالی که رابطه‌ی معنادار بین فردگرایی و فساد‌ اداری در سازمان‌های دولتی وجود ندارد که اندازه‌ی این رابطه 702/0 می‌باشد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

تجربه‌های به دست آمده از کشورهای مختلف نشان‌گر این است که فساد امری پیچیده، پنهان و متنوع است. از این رو، مبارزه با آن نیز باید امری مستمر، طولانی و پیچیده باشد. درحقیقت، فساد (در ابعاد اداری و ابعاد دیگر جامعه) مانند عفونت است که اگر به اندام و پیکر جامعه راه یابد، اعضای آن را یکی پس از دیگری عفونی کرده و از کار می اندازد و چه بسا گسترش این عفونت، کل پیکره‌ی جامعه را فاسد کند.

اصطلاح فساد اداری که آن را در برابر سلامت اداری به کار می برند، مدت زیادی است که مورد توجه اندیشمندان و صاحب‌نظران مختلف سازمانی قرار گرفته و تلاش کرده‌اند با ارائه‌‌‌‌‌‌‌‌ی تعاریف منطبق با اصول سازمانی در جهت رفع آن گام بردارند که وجه اشتراک اغلب تعاریف ارائه شده درباره‌ی فساد دستگاه‌های دولتی را می توان رشوه و سوءاستفاده از موقعیت‌های شغلی، برای نفع شخصی دانست. پیامدهای فساد اداری نیز در قالب معضلات و ناهنجاری‌هایی هم‌چون سوءاستفاده از موقعیت‌های شغلی، ارتشاء و اختلاس، کلاه‌برداری، پارتی بازی، بی عدالتی، باج خواهی، ایجاد نارضایتی برای ارباب رجوع (ذینفع ها)، سرقت اموال و دارائی‌های سازمان، فروش اطلاعات محرمانه سازمان به دیگران و نظایر آن بــه صورت فردی، گروهی و سازمـان یافته پدیدار می‌گردد. عوامل و زمینه‌های گوناگونی وجود دارند که می‌تواند موجب پیدایش و گسترش و ترویج فساد اداری به صورت بالقوه و بالفعل شوند. برمبنای این عوامل و زمینه‌ها می‌توان راه‌هایی را شناسایی کرد که اثر بیشتری در کاهش و حذف پدیده فساد اداری در سازمان دارند. اگر سازمان را به صورت یک سیستم درنظر بگیریم، این سیستم از خرده سیستم‌های گوناگونی تشکیل شده است که یکی از مهم‌ترین آنها خرده سیستم منابع انسانی است. بر همین اساس در مبارزه با پدیده فساد اداری، تمرکز بر روی عواملی که مستقیمــاً به بعد منابع انسانی سازمان مربوط می شود، می‌تواند تاثیر بیشتری در کاهش یا حذف فساد اداری در سازمان داشته باشد هرچند که عوامل سازمانی دیگری هم‌چون شفافیت قوانین اداری و… در این زمینه موثرند.

فرهنگ سازمانی به عنوان پدیده‌ای که نقش گرفته از سیاست‌ها و رویکردهای مدیران رده بالای سازمانی است از جمله عواملی است که نقش مهمی در پیشگیری از بروز فساد در ادارات و سازما‌ن‌ها دارد. صاحب‌نظران نسبت فرهنگ سازمانی به سازمان را، هم‌چون نسبت شخصیت به فرد می دانند که نقش مهمی در شکل گیری رفتار (فردی و سازمانی) دارد.

از آ‌‌ن‌جا که فساد اداری (و انواع دیگر آن همچون فساد اقتصادی، سیاسی و…) می‌تواند تاثیر زیادی بر روی حرکت توسعه جامعه بگــذارد و با توجه به این که امروزه در زمینه‌ی مبارزه با فساد اداری، بیشتر تأکید روی رویکردهایی است که بر پیشگیری از بروز چنین پدیده‌ای تمرکز می‌کند و بنابر اهمیتی که فرهنگ سازمانی – به عنـــــوان یکی از مهم‌ترین عوامل پیشگیری کننده از بروز فساد اداری – دارد. این رساله تلاش دارد تا با برجسته نمودن نقش فرهنگ سازمانی مطلوب، زمینه مناسبی را برای افزایش شناخت مدیران سازمان‌ها و شرکت‌ها در جهت پیشگیری از بروز پدیده‌ای نامطلوب به نام فساد اداری به وجود آورد. در نهایت با توجه به تاثیر متقابل فرهنگ سازمانی و فساد، براساس مدل ارائه شده، بر آن توجه داردكه فرهنگ سازمانی قوی با ابعاد مورد نظر هافستد، از جمله فاصله قدرت پایین، فرد گرایی و ابهام گریزی و تاثیرات این ابعاد در بروز عدالت‌خواهی، جلوگیری از تبعیض و حاكمیت شفافیت، می‌تواند باعث مهار فساد و مانعی درفراگیر شدن آن و نهایتاً منجر به رونق و رشد و بالندگی جامعه شود و نیاز به برخوردهای قهر آمیز و تنبیه را – با توجه به عوارض نامطلوب آن – تا حد زیادی كاهش دهد.

با این اوصاف اگرچه در ایران برنامه‌های زیادی برای مبارزه با فساد، طراحی و به اجرا درآمده است، اما در این رابطه موفقیت اندكی حاصل شده است كه می‌توان دلیل اصلی آن را این چنین بیان كرد كه برنامه‌های صورت گرفته از سوی دولت ها غالباً بر روی تنبیه و مجازات متخلفین متمركز بوده است به‌ جای آن‌كه بر پیشگیری از بروز فساد تأكید داشته باشد. در این پژوهش، سعی شده است كه تأثیر فرهنگ سازمانی به عنوان یكی از عوامل پیشگیرانه در بروز فساد اداری مورد بحث قرار گیرد. این مهم از طریق مطالعه تطبیقی ارائه شده ابعاد فرهنگی تحقیقات هافستد و گزارش سازمان شفافیت (2012 ) مورد بررسی قرار گرفته است.

2-1- بیان مسئله

فرهنگ سازمانی هم‌چون دیگر پدیده‌های سازمانی به صورت‌های مختلفی تعریف شده است. در این رابطه ادگار شاین[1]، یکی از برجسته‌ترین اندیشمندان رفتار سازمانی معتقد است که: فرهنگ سازمانی عبارت از آداب، رسوم و اخلاقیات است. فرهنگ سازمانی ارزش‌هایی را به طور علنی اعلام شده‌اند را شامل می‌شود. فرهنگ سازمانی، انباشته ‌ای از آموخته‌هایی مشترک در طول تاریخ مشترک است و آن اشاره به استحکام ساختاری و الگویی بودن و تکامل سازمان دارد (شاین، 1383). کارتر مک نامارا[2] در رابطه با فرهنگ سازمانی معتقد است که آن شامل پیش‌فرض‌ها، هنجارها و علائم ملموس (مصنوعات بشری) اعضای سازمان و رفتارهای آن‌ هاست. فرهنگ از جمله اصطلاحاتی است که بیان آن به طور واضح بسیار مشکل است، اما هر فردی آن را حس کند، آن را به خوبی می‌شناسد. فرهنگ یک سازمان از طریق نظاره ترتیب لوازم، آن‌چه اعضا درباره آن حرف می‌زند و آن گونه که پوشیده‌اند و… قابل تشخیص است. دیل و کندی در تعریف فرهنگ سازمانی قوی، آن را فرهنگی می‌دانند که افراد تحت آن، اهداف سازمانی را به خوبی می‌شناسند و در جهت آنها کار می‌کنند. به عقیده این دو نفر فرهنگ قوی آهرمی قوی برای رفتار (کارکنان) است و کارکنان را برای انجام کارهایشان به شیوه بهتر به ویژه دو صورت خاص کمک می کند (دیل و کندی[3]، 1988).

فساد در بین کارگزاران دولت ممکن است به صورت فراگیر یا نادر صورت گیرد. فساد فراگیر با تضعیف انگیزه‌ها موجب زیان‌های اجتماعی و یا تضعیف نهاده‌های موجود، باعث زیان‌های سیاسی و یا توزیع ناعادلانه منابع، موجب زیان‌های اقتصادی می‌گردد.

فرهنگ سازمانی به دلیل ماهیت توانا و موثر بر رفتار و اعمال کارکنان سازمانی، نقش حیاتی در کنترل درونی رفتارهای کارکنان و پیشگیری از فساد اداری را دارد. ارتباط نزدیک فرهنگ سازمانی با فرهنگ عمومی جامعه، به عنوان یک عامل مهم در شکل گیری رفتار سازمانی در نظر گرفته شده است.
پس آیا عوامل فرهنگ سازمانی مدل هافستد بر پیشگیری از فساد اداری در سازمان‌های دولتی موثرند؟

در تحقیق حاضر تلاش بر این است تا عوامل فرهنگ سازمانی با بهره گرفتن از مدل هافستد در پیشگیری از بروز فساد اداری را مورد بررسی قرار دهیم.

1-2-1 تعریف فساد

خواستار فساد و تباهی در روی زمین مباش که خداوند تبهکاران را دوست نمی‌دارد (سوره قصص، آیه 77).

ریشه فساد[4] از فعل لاتین «رومپر» به معنای «شکستن» است. بنابراین در فساد چیزی می‌شکند یا نقض می‌شود. فساد در فرهنگ و بستر به عنوان «پاداشی نامشروع برای وادار کردن فرد به تخلف از وظیفه تخصیص داده شود» آمده است. گونار میردال[5] فساد را در معنای وسیع‌تری مورد مطالعه قرار می‌دهد. به نظر وی، فساد به تمام شکل‌های گوناگون انحراف یا اعمال قدرت شخصی و استفاده نامشروع از مقام و موقعیت شغلی قابل اطلاق است (عباس زادگان، 1383). فساد یک موضوع پیچیده است و هنگامی جلوه‌گر می‌شود که موسسات، ضعیف و نظام اقتصادی بازار منحرف شده‌ باشد. بانک جهانی فساد را به عنوان سوءاستفاده از اختیارات دولتی (عمومی) برای منافع شخصی یا گروهی که از آن تبعیت می‌کند تعریف کرده است.

کیلتگارد[6]، 1996 مدل زیر را برای بحث فساد ارائه کرده است: (پیام یونسکو، دوره 27).

فساد = قدرت انحصاری + اختیار – پاسخ‌گویی

1-2-2 تعریف تقلب

تقلب عبارت است از تحریف حقایق و یا اطلاعات با اهمیت، به منظور کسب منافع مالی نا مشروع یا ناحق (رهنمودهای آسوسای[7]، 2003).

1-2-3 تعریف سلامت اداری

وضعیتی که کلیه عوامل یک سازمان قابلیت تامین اهداف سازمان را به طور مطلوب داشته و بتواند انحراف از هنجارهای اداری و قانونی و موانع اهداف سازمانی را در اسرع وقت شناسایی و تدابیر لازم و به هنگام را برای رفع آن‌‌ها لحاظ نماید.

1-2-4 تعریف فساد اداری

فساد اداری پدیده­ای بسیار گسترده­تر از كلاه­برداری و دارای ماهیتی چند وجهی است. فساد یک فعل غیر­اخلاقی، غیرقانونی و تقلب­آمیز است كه با هدف كسب منافع غیرمشروع به وسیله یک یا چند نفر انجام می­ شود و می‌توان آن را كاربرد غیراخلاقی هر نوع امكانات عمومی) دولتی( برای كسب منافع شخصی، انحراف از امانت و درستی از طریق ارتشاء یا تبانی، انجام فعلی مغایر قانون به منظور مساعدت به شخص ثالث در ازای دریافت وجه توسط كاركنان دولت تعریف نمود. یکی از نخستین تعاریفی که از فساد به عمل آمد توسط ژرژ سنتوریا[8] در سال 1931 ارائه گردید. از نظر وی فساد اداری به معنی استفاده غیر قانونی از قدرت دولت برای نفع شخصی است. ساموئل هانتیگتون[9] تصویر دیگری از فساد را ترسیم می­ کند، به عقیده او فساد اداری به رفتار آن بخش از کارکنان دولتی اطلاق می­ شود که برای منافع شخصی خود، ضوابط پذیرفته شده را زیر پا می­نهند. فساد به­ طور اعم و فساد اداری به طور اخص از ویژگی­های متعددی برخوردار است که آن را به یک موضوع قابل بحث تبدیل کرده است (دانایی فر، 1383).

فساد، مفهومی فرهنگ محور است. ممکن است دریافت هدیه یا پدیده­ای نظیر پدیده x در فرهنگ شرقی نوعی فساد تلقی شود ولی در فرهنگ غربی امری طبیعی تصور گردد یا بالعکس.

فساد از منظر اقتصاد و مدیریت دولت، عامل مثبتی نیز تلقی می­ شود:؛ در واقع فساد اداری به گردش چرخه‌های دولت و تولید کالاها و خدمات کمک می­ کند.

فساد، پدیده­ای فراگیر است. به عبارت دیگر، فساد در هر جا وجود دارد و در همه جنبه­ها می ­تواند بروز کند.

پیامدهای مخرب فساد و تضاد آن با منافع عام، از جمله اتلاف منابع، کاهش رشد اقتصادی کشورها و کاهش اثربخشی، باعث توجه روزافزون به اهمیت پدیده تقلب و فساد در جوامع مختلف شده است. در گزارش سال ۲۰۱1 سازمان شفافیت جهانی[10]، ایران از منظر مفاسد اداری بین 183 کشور در رتبه 120 قرار دارد. این سازمان ایران را به لحاظ رشد رشوه، فساد مالی و دولتی یکی از فاسدترین کشورهای دنیا تشخیص داده است. فساد اداری از جمله پدیده­های سازمانی است که روند توسعه کشورها را بطور چشمگیری با مشکل روبرو می­ کند.

تجربیات به دست آمده از اجرای این برنامه‌ها نشانگر این است که برای حذف یا کاهش این پدیــده شوم در نظام اداری کشور، نیازمند برنامه‌هایی هستیم که با تاثیر بر فرهنگ عمومی جامعه و ابعاد آن هم‌چون فرهنگ سازمانی (به عنوان پدیده‌ای که به طور مستقیم از فرهنگ جامعه تاثیر می پذیرد)، پیشگیری از بروز فساد اداری را هدف قرار دهد، به جای آن‌که از طریق طراحی رویه‌های تنبیهی و پس از وقوع با آن مبارزه کند. همان ‌گونه که در دنیای پزشکی تاکید بر این است که پیشگیری بهتر از درمان است و از این طریق با هزینه کم‌تر و سریع‌تر می‌تــوان به مقصود رسید، در این‌جا نیز تاکید می‌کنیم که فرهنگ سازمانی این قابلیت را دارد که بتواند مانع از بروز بسیاری از جریانات توأم با فساد اداری گردد. فرهنگ سازمانی از کارکـــردهای گوناگونی برخوردار است. می تواند با معرفی الگوی رفتاری مطلوب به کارکنان، رفتار آنان را کنترل کند. فرهنگ سازمانی ازطریق تثبیت شیوه‌های مطلوب انگیزش، به رفتار کارکنان جهت می‌دهد. هم‌چنین فــــرهنگ سازمانی از نظر اجتماعی به عنوان چسبی به حساب می‌آید که می‌تواند ازطریق ارائه استاندارد مناسب (در رابطه با آن‌چه که باید اعضای سازمان انجام دهند یا بگویند) اجزای سازمان را به هم متصل می‌کند. اهمیت فرهنگ سازمانی در شکل دادن به رفتار کارکنان و القای تعهد درونی در آنان به حدی است که استانلی دیویس[11] در کتاب مدیریت فرهنگ سازمانی خود، به مجموعه آن نام سازمان غیررسمی را می دهد که می‌تواند باعث شود در افراد نوعی تعهد و احساس مسئولیت نسبت به چیزی به وجود آید که آن چیز، بیش از منافع شخصی فرد است. در عین حال، برنامه‌هایی وجود دارند که متمرکز بر فرهنگ جامعه بوده و به منظور پیشگیری از ایجـــاد فساد طراحی شده‌اند. ازجمله این برنامه‌ها، طرح میثاق سلامت است که سازمان جهانی شفافیت آن را مطرح کرده و هدف آن محفوظ نگه داشتن تعاملات همگانی از فساد است. در اصل میثاق سلامت، یک سوگند نامه لازم الاجرا بین سازمان های دولتی (به عنوان ارائه دهندگان خدمات) و موسسات و افراد (به عنوان مراجعه کنندگان به دولت) است، به طوری که آنها رشوه ندهند و دولت و اجزای آن رشوه نگیرند.

در نهایت در زمینه مبارزه با فساد اداری صاحب‌نظران سازمانی معتقد به رویکردهایی هستند که آن بیشتر بر پیشگیری از بروز چنین پدیده­ای باشد، تا اینکه بخواهد از طریق اعمال مجازات بر کارکنان خاطی با چنین پدیده گسترده­ای مبارزه کند. رویکرد اساسی که این تحقیق بر آن تاکید دارد این است که به جای اتکا بر رویه­ هایی که مبتنی بر تنبیه بعد از ارتکاب فساد است، ایجاد و راه­اندازی یک سیستم پیشگیری از فساد که هسته مرکزی آن فرهنگ سازمانی می­باشد، امری ضروری است.

1Edgar H.Shein

[2] Karter mak namara

[3] Deal &Kennedy

1Corruption

[5] gonarmirdal

3Klitaarad

[7] ASOSI

[8] Sentoria

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….. 3

1-2- بیان مساله…………………………………………………………………………………………………………. 4

1-3- مدل مفهومی تحقیق…………………………………………………………………………………………… 6

1-4- اهداف پژوهش…………………………………………………………………………………………………… 6

1-5- سؤال‏های پژوهش………………………………………………………………………………………………. 7

1-6- فرضیه های پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 7

1-7- حدود پژوهش……………………………………………………………………………………………………. 7

1-7-1- قلمرو موضوعی………………………………………………………………………………………………. 7

1-7-2- قلمرو مکانی………………………………………………………………………………………………….. 7

1-7-3- قلمرو زمانی…………………………………………………………………………………………………… 8

تعریف واژه ها و اصطلاحات…………………………………………………………………………………………… 8

فـصل دوم………………………………………………………………………………………………………………….. 9

2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………. 10

2-2- کیفیت سود………………………………………………………………………………………………………. 10

2-2-1- مولفه های سنجش کیفیت سود……………………………………………………………………….. 14

2-2-1-1- پایداری سود…………………………………………………………………………………………….. 14

2-2-1-2- قابلیت پیش بینی سود………………………………………………………………………………. 15

2-2-1-3- به موقع بودن سود…………………………………………………………………………………….. 15

2-2-1-4- مربوط بودن سود به ارزش سهام………………………………………………………………….. 16

2-2-1-4- محافظه کارانه بودن سود…………………………………………………………………………….. 16

2-3- فرصت های رشد………………………………………………………………………………………………. 16

2-3-1- فرصت های رشد و ساختار سرمایه………………………………………………………………….. 17

2-3-2- فرصت های رشد و سود تقسیمی……………………………………………………………………. 18

2-3-3- فرصت های رشد و ساختار مالکیت…………………………………………………………………. 18

2-4- جریان نقدی آزاد………………………………………………………………………………………………. 19

2-5- تحلیل رگرسیون………………………………………………………………………………………………. 21

2-6- سوابق پژوهش…………………………………………………………………………………………………. 22

2-6-1- پژوهشهای خارج از کشور………………………………………………………………………………. 22

2-6-2- پژوهشهای داخل کشور…………………………………………………………………………………. 25

2-7- جمع بندی سوابق پژوهش…………………………………………………………………………………. 28

فـصل سوم………………………………………………………………………………………………………………. 30

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 31

3-2- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………. 31

3-2-1- جامعه آماری پژوهش…………………………………………………………………………………….. 31

3-2-2- نمونه آماری پژوهش……………………………………………………………………………………… 32

3-3- ابزار جمع آوری داده ها…………………………………………………………………………………….. 32

3-4- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات………………………………………………………………. 33

3-4-1- مدل پانل دیتا……………………………………………………………………………………………… 34

3-4-1-1- مزیت داده‌های تلفیقی نسبت به سری‌های زمانی و مقطعی…………………………….. 34

3-4-1-2- تعیین روش تخمین در روش پانل دیتا…………………………………………………………. 35

3-4-1-3-آزمون معنی دار بودن اثرات فردی F لیمر…………………………………………………… 36

3-4-1-4- انتخاب روش برای تخمین مدل………………………………………………………………….. 37

3-4-1-4-1- روش اثرات ثابت………………………………………………………………………………….. 38

3-4-1-4-2- روش اثرات تصادفی…………………………………………………………………………….. 38

3-4-2- فروض کلاسیک آماری…………………………………………………………………………………. 38

3-4-3- تجزیه و تحلیل رگرسیون و همبستگی…………………………………………………………… 41

فـصل چهارم……………………………………………………………………………………………………………. 42

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….. 43

4-2- تحلیل آماری داده های جمع آوری شده………………………………………………………………. 43

4-2-1- تحلیل آماری آزمون فرضیه فرصت های رشد………………………………………………….. 43

4-2-2- تحلیل آماری آزمون فرضیه پایداری سود……………………………………………………….. 45

فـصل پنجم…………………………………………………………………………………………………………….. 48

 

 

5- 1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………. 49

5-2- مروری مختصر بر هدف، مسئله و چگونگی كار…………………………………………………….. 49

5-3- نتایج و یافته ها………………………………………………………………………………………………… 50

5-4- بحث، مقایسه و نتیجه گیری………………………………………………………………………………. 50

5-5- پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده………………………………………………………………………. 52

منابع……………………………………………………………………………………………………………………….. 53

منابع و ماخذ فارسی………………………………………………………………………………………………….. 54

منابع و ماخذ انگلیسی……………………………………………………………………………………………….. 56

ضمیمه…………………………………………………………………………………………………………………….. 59

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………….. 64

چکیده:

پژوهش حاضر به بررسی ارتباط بین جریان نقدی آزاد و بازده سهام با وجود فرصت های رشد و پایداری سود می ­پردازد. در این پژوهش از ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام، سود خالص و سود تقسیمی بعنوان متغیرهای کنترلی استفاده شده است. داده های مورد نیاز از 89 شرکت طی یک دوره زمانی ده ساله (1381-1391) بصورت فصلی جمع آوری شده است. نتایج تحقیق دلالت بر ارتباط مثبت و معنادار جریان نقدی آزاد با بازده سهام با وجود فرصت­های رشد و ناپایداری سود دارد. بر این اساس نتیجه حاضر در بازار سرمایه ایران می تواند در تصمیم گیری مدیران و سرمایه گذاران جهت رسیدن به بازده مناسب شرکت موثر باشد و اقدامات کنترلی سهامداران مانند توجه به تئوری سرمایه گذاری اضافی و تئوری کورو می تواند در این امر موثر باشد.

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه

رشد و توسعه شركت­های سهامی در گذر زمان به پیدایش و فزونی قشری از صاحبان سرمایه انجامید كه در ادارة شركت­ها مشاركت مستقیم نداشته و از طریق انتخاب هیئت مدیره، امور شركت را هدایت و بر آن نظارت می­كردند. این تحول جدید، گروه تازه ای از مدیران حرفه ای را پدید آورد كه در سرمایة مؤسساتی كه اداره می كردند، سهمی ناچیز داشته و یا سهمی نداشتند و بدین ترتیب مدیریت مؤسسات از مالكیت سرمایة آن ها تفكیک شد (شباهنگ و همكاران، 1377). جدایی مدیریت از مالكیت، موجب ایجاد تضاد منافع بین مدیران و سهامداران و پیدایش مسئله تئوری نمایندگی شد. تئوری نمایندگی كه مالكیت و كنترل را در شركت­ها از یكدیگر جدا می­كند، باعث ایجاد تضاد منافع بین سهامداران و مدیران شركت­ها می­ شود. یکی از منزه ترین اشکال تحلیل بنیادی اوراق بهادار، ارزشیابی جریان های نقدی واحد تجاری می باشد. چراکه این شیوه بین ارزش یک شرکت و بازدهی اقتصادی ناشی از دارایی های آن مستقیماً ارتباط برقرار می کند(درجه، 1390). جریان نقد آزاد معیاری برای اندازه گـیری عمـلكرد شـركت می­باشد و وجه نقدی را نشان می دهد كه شركت پس از انجام مخارج لازم برای نگهداری یا توسعه­ دارایی­ ها، در اختیار دارد. جریان نقدی آزاد از این حیث دارای اهمیت است كه به شركت اجازه می دهد تا فرصت هایی را جستجو كند و ارزش سهامدار را افزایش دهد. بدون در اختیار داشتن وجه نقد، توسعه­ محصولات جدید، انجام تحصیل­های تجاری، پرداخت سودهای نقدی به سهامداران و كاهش بدهی­ها امكان­پذیر نمی باشد. از طرف دیگر، وجه نقد باید در سطحی نگهداری شود كه بین هزینه ی نگهداری وجه نقد و هزینه­ وجه نقد ناكافی تعادل برقرار شود.

در این فصل از تحقیق به بیان مساله مورد بررسی، بیان ضرورت انجام تحقیق، مدل مفهومی تحقیق، اهداف تحقیق،‌ سوالات تحقیق، قلمرو تحقیق(قلمرو مكانی، زمانی و موضوعی) پرداخته شده است.

2-1- بیان مسئله

به استناد نظریه جنسن[1](1986)، از شرکتی که فرصت­های‏ سرمایه‏گذاری پائینی برخوردار است، انتظار می‏رود که جریان‏های نقد آزاد بالایی داشته باشد. زیرا هر چه فرصتهای‏ سرمایه‏گذاری(بالفعل و بالقوه)افزایش پیدا کند، اکثر وجوه مازاد در جهت افزایش ثروت سهامداران از طریق‏ سرمایه‏گذاری در فرصتهای موجود مورد استفاده قرار می‏گیرد و افزایش در میزان سرمایه‏گذاری از محل وجوه مازاد منجر به‏ کاهش این وجوه خواهد شد. بنابراین طبق نظر جنسن و تئوری نمایندگی، تضاد منافع بین مدیران و سهامداران هنگامی تشدید می­ شود كه شركت، جریان­های نقدی آزاد با اهمیتی(مثبتی) ایجاد ­كند و با فرصت­های رشد کمی نیز مواجه باشد. در صورت نبود اقدامات کنترلی توسط سهامداران، مدیران شرکت­هایی که دارای جریان نقدی آزاد[2] مثبت و فرصت­های رشد کم هستند، ابتدا در پروژه­ هایی با ارزش فعلی خالص[3] مثبت سرمایه گذاری می­ کنند و به علت کم بودن فرصت­های رشد، در پروژه­ هایی با ارزش فعلی خالص منفی نیز سرمایه گذاری می­ کنند که موجب از بین رفتن ارزش سرمایه ­گذاری و در پی آن کاهش قیمت سهام می­ شود. بنابراین مدیران برای آنکه توسط سهامداران حذف نشوند سعی می­ کنند با گزارش افزایش سود (جنسن، 1986) و یا با نفوذ و دستکاری­های حسابداری، هزینه های غیر بهینه (گوول و تسی[4]، 1998) را بپوشانند. به همین علت مدیران تمایل زیادی به استفاده از افزایش درآمد اقلام تعهدی اختیاری به منظور گزارش افزایش سود دارند(چانگ، فرس و کیم[5]، 2005). بنابراین، قابل اتکا بودن و مفید بودن اقلام تعهدی مورد تردید است، چرا که مدیران قادرند آن­ها را مطابق میل خود تعدیل نمایند(حامدی، 1388).

جریان نقدی آزاد می تواند در ارزیابی سلامت مالی یک شرکت مفید باشد، چرا که تمام مفروضات حسابداری موجود در ساختار درآمد را کنار می گذارد. سود یک شرکت ممکن است رقم بالا و در حال رشد باشد، اما تا زمانی که وجوه نقد آزاد مورد توجه قرار نگرفته است نمی­توان به این نکته پی برد که آیا این سود، برابر نقدینگی حاصل شده برای یک شرکت در یک سال معین می باشد یا خیر؟ صاحبان سرمایه در نهایت علاقه مند به وجوه نقدی آزاد می باشند، چیزی که سود، آن را نشان نمی­دهد(مهام، فجرزاده و حسینی، 1385). به عقیده پنمان و یهودا (2009) جریان نقدی آزاد می ­تواند دارای محتوای اطلاعاتی باشد. بنابراین طبق تئوری نمایندگی به احتمال زیاد مدیران تمایل دارند پول اضافی را با توجه به منافع خود هزینه نمایند و منافع سهامداران را در اولویت بعدی قرار دهند. وقتی سود ناپایدار باشد سرمایه گذاران به منابع اطلاعاتی حسابداری و جریان نقدی آزاد برای تصمیم گیری نیاز خواهند داشت.

تئوری ارزش­گذاری حقوق صاحبان سهام بیان می­ کند که جریان نقدی آزاد نمی ­تواند با بازده سهام ارتباط داشته باشد(دستگیر و شریفی، 1390) زیرا فاقد ارزش افزوده است(حبیب[6]، 2012؛ ژانگ[7]، 2000)، جریان نقدی آزاد فقط در شرایطی خاص می ­تواند با بازده سهام ارتباط داشته باشد. بر اساس مدل ارزش­گذاری حقوق صاحبان سهام(فرانسیس و دیگران[8]، 2004) سرمایه ­گذاران علاقه بیشتری به شرکت­هایی با پایداری سود دارند. بنابراین در صورت وجود ناپایداری سود، سرمایه گذاران توجه­شان را به عواملی چون جریان نقدی آزاد جهت ارزشگذاری جلب می­ کنند.

پژوهش حاضر بر مبنای حسابداری تعهدی شکل گرفته است و عدم ارتباط بین جریان نقدی آزاد و بازده سهام ممکن است مشروط به فرصت های رشد و کیفیت سود باشد. بنابراین این پژوهش به بررسی ارتباط فرصت های رشد و پایداری سود در ارزشگذاری جریان نقدی آزاد می ­پردازد. مسئله مذكور در نمودار شماره یک نشان داده شده است.

[1] . Jensen

[2] . Free cash flow

[3] . Net present value

[4] . Gul & Tsui

[5] . Chung, Firth & Kim

در این میان، سازمان های دانشی همچون سازمان های تحقیقاتی نیز نیازمندند تا در این محیط متلاطم با بکارگیری ابزار مدیریت دانش به خلق نوآوری کمک نمایند. برای تحقق این هدف، این گونه سازمان ها با انبوهی از موضوعات مدیریت دانش مواجه اند که باید آن ها را مورد توجه و پژوهش قرار دهند. از جمله این موضوعات “شناسایی عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش” است.

در راستای پرداختن به این ضرورت، این تحقیق با بررسی مبانی نظری و عملی مقوله مدیریت دانش و مطالعه عوامل کلیدی موفقیت موثر در سازمان های دانش محور، عوامل هشت گانه کلیدی موفقیت مدیریت دانش را در یکی از سازمان های تحقیقات دفاعی کشور ج.ا. ایران ارائه داده است.

فصل اول: مقدمه و کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

آنچه که در این فصل به آن می پردازیم، بیان کلیاتی از تحقیق صورت گرفته می باشد. با ذکر موضوع تحقیق، مسئله تعریف و بیان می گردد و با اشاره مختصر به ضرورت و اهمیت تحقیق به بیان اهداف اصلی ما از پرداختن به چنین موضوعی می پردازیم.

در ادامه با توجه به هدف گذاری ما در این تحقیق، سوالات، قلمرو زمانی و مکانی تحقیق و نیز روش تحقیق ذکر می گردد. همچنین برای اینکه خوانندگان عزیز و ما برداشت یکسانی از موضوعات مطرح شده داشته باشیم، به تعریف واژگان کلیدی در این فصل پرداختیم. البته در فصل بعدی به صورت کاملتر و دقیق تر به تشریح این مفاهیم به همراه مفاهیم دیگر می پردازیم.

در پایان این فصل به بیان بعضی از مشکلات و محدودیت هایی که در خلال انجام کار بویژه انجام کارهای میدانی با آن ها روبرو شدیم، می پردازیم.

2-1- موضوع تحقیق

موضوع تحقیق عبارت است از: ” بررسی عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش در سازمان های تحقیقاتی (موردکاوی در یکی از سازمان های تحقیقاتی دفاعی)“.

3-1- تعریف و بیان مسئله

عصر حاضر، عصر تغییرات است. سازمان ها برای اینكه بتوانند در محیط متغیر و آشوبناك كنونی به چالش ها پاسخ داده و تهدیدات را تبدیل به فرصت نمایند، از یكسو نیازمند خلاقیت و نوآوری هستند و از سوی دیگر برای تحقق خلاقیت و نوآوری، دانش و سرمایه های فكری منبع اصلی و كلیدی بشمار می روند. این امر موجب شده است تا حرکت جامعه بشری به سمت “جامعه دانش محور” سرعت بگیرد تا حدی که تمام ابعاد توسعه بشر امروز با صفت “دانش محور” مزین شود.

امروزه دانش منبع اصلی قدرت بوده و کسب اقتدار در جهان امروز مرهون تولید علم و دانش و مدیریت آن است. پیتر دراکر به عنوان پدر علم مدیریت، با تایید این موضوع، دانش را به عنوان پایه های رقابت در جامعه فراصنعتی معرفی می نماید.

در این میان، سازمان های دانشی همچون سازمان های تحقیقاتی نیز نیازمندند تا در این محیط متلاطم با بکارگیری ابزار مدیریت دانش به خلق نوآوری کمک نمایند. برای تحقق این هدف، این گونه سازمان ها با انبوهی از موضوعات مدیریت دانش مواجه اند که باید آن ها را مورد توجه و پژوهش قرار دهند. از جمله این موضوعات “شناسایی عوامل کلیدی موفقیت مدیریت دانش” است.

این مقاله با بهره گرفتن از ادبیات “مدیریت دانش”، و “سازمان های تحقیقاتی” و نیز به پشتوانه فعالیت های تحقیقاتی انجام شده در طی سال های اخیر، تلاش دارد تا با شناخت مشخصه های اصلی سازمان های تحقیقاتی و معرفی عوامل کلیدی موثر بر موفقیت مدیریت دانش در این گونه سازمان ها، آن ها را در شناخت و تحلیل موضوعات فوق و نیز توسعه مدیریت دانش در عرصه های مختلف سازمانی کمک نماید.

4-1- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

در سالهای اخیر مدیریت دانش سازمانی به یکی از دغدغه های مهم مدیران تبدیل شده است. برای مواجه با یک اقتصاد دانشی و شرکت در رقابت های مبتنی بر دانش، هر سازمان باید قادر باشد که انواع دانش خود را حفظ کرده و ارزش های استراتژیک آن را به حداکثر برساند.

دستیابی به دانش نهان افراد دارای موانعی است نظیر:

1- ناشناخته بودن عناصر و حیطه های دانش ضمنی افراد.

 

 

2- ناآشنایی با موانع فرهنگی، فنی و سازمانی دستیابی به دانش سازمانی بر پایه تولید، کسب، غنی سازی و بازیابی دانش.

3- شناخت ناکافی فنون و روش های تبدیل دانش ضمنی به دانش آشکار سازمانی.

4- شناخت ناکافی با نحوه چیدمان دانش ضمنی در پیشبرد و ارتقای کیفیت فعالیت های سازمانی.

همچنین اجرای مدیریت دانش چالش های بسیاری را برای سازمان ایجاد می کند(داونپورت[1]،1998)، احتیاج به مقادیر زیادی از منابع سازمانی، تکنیک های گوناگون و ابزارهای مرتبط با آن ها دارد و نیز نیازمند صرف زمان زیادی برای رسیدن به موفقیت است.

از بخش های آسیب رسان به دانش سازمانی صنایع، ریزش(به دلیل بازنشستگی، ترک سازمان، ازکارافتادگی، فوت و جابجایی) نیروهای خبره آن است.

برنامه ریزی استراتژیک مدیریت دانش برای طراحی و پیاده سازی موفق مدیریت دانش و سیستم های آن ضروری است.

اشتغال نگارنده در این حوزه و درک اهمیت دانش در آن و دانشی بودن فعالیت کارکنان، انگیزه لازم برای انجام این تحقیق را بوجود آورد.

5-1- اهداف تحقیق

این تحقیق اهداف زیر را دنبال می کند:

– شناسایی عوامل مؤثر بر استقرار موفقیت آمیز سیستم مدیریت دانش در سازمان های تحقیقات دفاعی.

– اولویت بندی عوامل مؤثر بر استقرار موفقیت آمیز سیستم مدیریت دانش در سازمان های تحقیقات دفاعی.

– تبیین نیازمندی های استقرار موفقیت آمیز سیستم مدیریت دانش در سازمان های تحقیقات دفاعی.

6-1- سوالات تحقیق

بطور کلی مهم ترین سوالات تحقیق به شرح زیر می باشد:

1- عوامل مؤثر بر استقرار موفقیت آمیز مدیریت دانش در سازمان های تحقیقات دفاعی كدامند؟ 

2- كدام یک از عوامل نقش مهمتری در استقرار موفقیت آمیز مدیریت دانش در سازمان های تحقیقات دفاعی دارد؟

7-1- تعریف واژگان کلیدی

دانش: از دیدگاه ماراکاس[1] (1999) “دانش” معنا یا مفهومی است که از فکر پدید آمده و بدون آن، “اطلاعات” یا “داده” تلقی می شود.

مدیریت دانش: گاندی[2](2004) در تعریفی ساده و نسبتاً جامع، مدیریت دانش را کوششی هماهنگ برای تصرف دانش حیاتی سازمان، اشتراک دانش میان یک سازمان و برجسته کردن حافظه جمعی سازمانی برای بهبود تصمیم گیری، افزایش بهره وری و نوآوری می داند.

تحقیق و توسعه: سازمان همکاری و توسعه اقتصادی[3]، تحقیق و توسعه را این چنین تعریف می کند کار خلاقی که بر پایه ای نظام یافته انجام می شود، تا گنجینـه دانش علمی و فنی حاصل از آن، به‌منظـور ابداع کاربـردهای جـدید، مورد بهــره برداری قرار بگیرد.

8-1- روش تحقیق

روش انجام این تحقیق توصیفی پیمایشی می باشد و از مطالعات کتابخانه ای شروع شده است و سپس با مصاحبه از خبرگان و تهیه و توزیع پرسش نامه متعدد بین آن ها در چند مرحله و در نهایت با تجزیه و تحلیل آن ها و نتیجه گیری، تحقیق به پایان رسیده است.

[1] Marakas

فصل اول: بیان مسئله………………………… 1

1-1 مقدمه……………………….. 2

2-1 عنوان تحقیق……………………….. 3

1-3 بیان مساله تحقیق……………………….. 3

1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق……………………….. 6

1-5 اهداف پژوهش…………………………. 7

1-5-1 هدف اصلی………………………. 7

1-5-2 اهداف فرعی ………………………. 7

1-6قلمرو تحقیق……………………….. 7

1-6-1 قلمرو مكانی تحقیق(جامعیت آماری)…………… 7

1-6-2 قلمرو زمانی تحقیق……………………….. 7

1-6-3 قلمرو موضوعی تحقیق………………………..8

1-7 تعریف واژه ها ،مفاهیم و متغیرها………………………. 8

1-7-1 تعریف نظری واژه‌ها………………………. 8

1-7-2 تعریف عملیاتی واژه ها ……………………….10

1-8 متغیرها………………………. 11

1-8-1متغیر مستقل تحقیق……………………….. 12

2-8-1متغیر وابسته……………………….. 13

1-9 خلاصه فصل……………………….. 14

فصل دوم: ادبیات و موضوع تحقیق……………………….. 15

2-1 مقدمه……………………….. 16

2-2 ادبیات موضوع در خصوص متغییرها………………………. 17

2-2-1 فرایند خرید……………………….. 17

2-2-2 فرایند خرید سنتی………………………… 17

2-2-3 رفتار مصرف كننده………………………. 18

2-2-4 چگونه یک كالا و یا خدمت اكتساب، مصرف و دور انداخته می شود؟…… 23

2-2-5 رفتار خرید مصرف کننده………………………. 26

2-2-6 تصمیم گیری درباره خرید……………………….. 27

2-2-7 آمیزه بازاریابی، فنون و شیوه های بازاریابی………………………… 27

2-2-8 آمیزه بازاریابی از دیدگاه مشتری………………………… 29

2-2-9 مدل رفتار خرید مصرف کننده………………………. 30

2-2-10 خصوصیات فردی موثر در رفتار مصرف كننده…………. 33

2-2-11 عوامل مؤثر بر تصمیمات خرید مصرف کنندگان……….. 34

2-2-11-1 عوامل فرهنگی- اجتماعی و گروهی………………… 34

2-2-11-2 عوامل اجتماعی………………………… 36

2-2-11-3 عوامل شخصی………………………… 47

2-2-11-4 عوامل روانی………………………… 51

2-2-12 فرایند تصمیم گیری خرید مصرف کننده…………… 61

2-2-13گرایش خریدار………………………..63

2-2-13-1 ارزش…………………………. 64

2-2-13-2کارایی………………………… 64

2-2-13-3 مقدار……………………….. 64

2-2-13-4 تنوع……………………….. 65

2-2-13-5 مزایا………………………. 65

2-2-14 گرایش خریدار و بازاریاب………………………… 65

2-2-15 رفتار خریدار و آمیخته بازاریابی………………………… 66

2-2-16 مروری بر مفاهیم تصویر محصول……………………….. 67

2-2-17ندازه‌گیری تصویر محصول……………………….. 70

2-2-18 انواع تصویر……………………….. 71

2-2-18-1تصویر علامت تجاری………………………… 71

2-2-18-2 تصویر محصول……………………….. 71

2-2-18-3 تصویر تداعی كننده………………………. 71

2-2-18-4 تصویر استفاده كننده………………………. 72

2-2-18-5 تصویر استفاده………………………. 72

2-2-19 تصویر ذهنی……………………….. 73

2-2-20موقعیت………………………… 74

2-2-21 معنا………………………. 74

2-3 تاریخچه و سابقه موضوع تحقیق (پیشینه تحقیق)…….. 74

2-3-1 پیشینه داخلی………………………… 74

2-3-2 پیشنه خارجی………………………… 76

 

 

2-4 چارچوب نظری تحقیق……………………….. 78

2-5 مدل مفهومی تحقیق……………………….. 79

2-6 مدل تحلیلی تحقیق……………………….. 80

2-8خلاصه فصل……………………….. 81

فصل سوم: روش تحقیق……………………….. 82

1-3 مقدمه……………………….. 83

3-2 روش تحقیق……………………….. 84

3-2-1 تحقیق کاربردی………………………… 85

3-2-2 تحقیقات همبستگی………………………… 85

3-3 فرایند تحقیق……………………….. 87

3-4 جامعه آماری………………………… 88

3-5 حجم نمونه و روش نمونه‌گیری………………………… 88

3-5-1 نمونه گیری تصادفی ساده ……………………….89

3-5-2 تعیین حجم نمونه……………………….. 89

3-5-3 روش تعیین حجم نمونه……………………….. 90

3-6ابزار جمع آوری داده ها………………………. 90

3-7-1 پرسشنامه……………………….. 91

3-7-2 طیف لیکرت………………………… 92

3-7 نحوه نمره‌گذاری سوالات………………………… 94

3-8 روایی و پایایی تحقیق……………………….. 95

3-8-1 روایی ابزار سنجش…………………………. 96

3-8-2اعتبار محتوا………………………. 96

3-8-3 پایایی (قابلیت اعتماد) ……………………….96

3-8-4 روش آلفای کرونباخ……………………….. 97

3-9 روش جمع آوری داده ها………………………. 99

3-10 روش تجزیه و تحلیل و داده ها………………………. 99

3-10-1تحلیل عاملی……………………….100

3-10-2 تحلیل ماتریس کوواریانس…………………………. 101

3-10-3 مدل معادلات ساختاری………………………… 102

3-10-4 شاخص های برازندگی مدل……………………….. 103

5-10-3مجذور کا …………………………… 103

6-10-3 نسبت به درجه آزادی………………………… 104

7-10-3ریشه خطای میانگین مجذورات تقریب………………………… 104

8-10-3 ریشه مجذور میانگین باقی مانده………………………. 104

9-10-3شاخص نکویی برازش…………………………. 104

3-10-10شاخص تعدیل یافته نیکویی برازش…………………………. 105

3-10-11 شاخص برازندگی تطبیقی………………………… 105

3-10-12 شاخص صرفه جویی برازندگی………………………… 105

3-10-13 روش حداقل مربعات جزئی………………………… 106

3-11خلاصه فصل……………………….. 106

فصل چهارم: تجزیه وتحلیل داده ها ……………………….107

4-1 مقدمه……………………….. 108

4-2 توصیف متغیر های میانجی…………………………109

4-2-1 توزیع فراوانی جنسیت پاسخگویان……………………….. 109

4-2-2 توزیع آماری وضعیت تأهل پاسخ دهندگان……………………….. 110

4-2-2 توزیع آماری وضعیت سنی پاسخ دهندگان……………………….. 111

4-2-4 توزیع آماری تحصیلات پاسخ دهندگان……………………….. 112

4-3 توصیف متغیر های تحقیق……………………….. 112

4- 3-1 آزمون بارتلت و کایز-میر-اوکین……………………….. 113

4-3-2 قابلیت اعتماد (پایایی) ……………………….114

4-3-2-1 روش آلفای کرونباخ……………………….. 114

4-3-3 بررسی شاخص های نکویی برازش…………………………. 115

4-3-4 ماتریس همبستگی متغیرها………………………. 116

4-3-5 نمودار ضریب مسیر……………………….. 118

4-3-6 نمودار مقادیر آماره………………………. 120

7-3-4 برآوردها یا ضرایب مدل اندازه گیری………….. 120

4-4 بررسی فرضیات تحقیق……………………….. 123

4-4-1بین عوامل فردی و روانی با فرایند تصمیم خریداران کالاهای لوکس رابطه وجود دارد…….. 124

4-4-2 بین عوامل فرهنگی- اجتماعی و گروهی بر فرایند تصمیم خریداران کالاهای لوکس رابطه وجود دارد……. 124

4-4-3 بین عوامل موقعیتی بر فرایند تصمیم خریداران کالاهای لوکس رابطه وجود دارد…….. 125

4-5 خلاصه فصل……………………….. 126

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات………………………… 128

5-1 مقدمه……………………….. 129

5-2 نتیایج مربوط به دموگرافی یا جمعیت شناسی………………………… 131

5-2-1 نتایج مربوط به جنسیت………………………… 131

5-2-2 نتایج مربوط به تاهل……………………….. 131

5-2-3 نتایج مربوط به سن……………………….. 132

5-2-4 نتایج مربوط به سطح تحصیلات………………………… 132

5-2-5 نتیجه کلی………………………… 132

5-3 نتایج مربوط به منغیرها………………………. 133

5-4 نتایج مربوط به فرضیه ها………………………. 133

5-5 بحث و بررسی………………………… 134

1-5-5 مهمترین یافته های تحقیق……………………….. 135

5-6 محدودیت ها………………………. 135

5-7 پیشنهادات………………………… 136

5-8 پیشنهاد هایی برای تحقیقات آتی………………………… 137

5-9 خلاصه فصل……………………….. 138

منابع و مآخذ……………………….. 139

پیوستها و ضمائم……………………….. 145

چکیده:

نزدیك‌ترین مفهوم موجود در علم اقتصاد، مصرف و الگوی مصرف است. منظور از الگوی مصرف در علم اقتصاد شناسایی سه مؤلفه است: اول سطح مصرف، دوم تركیب كالاهای مصرفی و سوم نحوه مصرف. رفتار مصرف‌کننده از موضوعات جدید حوزه‌ی بازاریابی به شمار می‌رود و موضوعی بحث‌برانگیز و چالشی است که افراد وآن‌چه خریداری می‌نمایند را دربر می‌گیرد. در بیشترجوامع امروزی با بالاتر رفتن سطح درآمد بیشتر افراد جامعه و ایجاد تکنولوژی‌های جدید تمایل به سمت خرید و مصرف کالاهای لوکس – تجملی –  برای رفاه بیشتر و سبک و سطح زندگی بالاتر بیشتر شده‌است. در این پژوهش به دلیل اهمیت عوامل تاثیرگذار بر فرایند خرید پژوهشگر به دنبال چگونگی ارتباط ابعاد عوامل مرتبط بر فرایند خرید و هم‌چنین نوع و جهت این رابطه  است. از این‌رو هدف تحقیق بررسی و توصیف فرایند تصمیم‌گیری خریداران کالاهای لوکس در شهر مشهد و رابطه آن‌ ها با عوامل مرتبط.  بنابراین برای جمع‌ آوری اطلاعات مورد نظر مطالعات کتابخانه‌ای، مشاهده‌ی رفتار خرید و مصاحبه صورت پذیرفت و در نهایت اطلاعات تکمیلی توسط پرسش‌نامه جمع‌ آوری گردید و اطلاعات آن توسط نرم‌افزار لیزرل سنجیده و فرضیات تحقیق مورد بررسی و آزمون قرار گرفت که در نهایت تمامی فرضیات پژوهش مورد تایید قرار نگرفتند. ولی با توجه به ضریب همبستگی بین عوامل فرهنگی- اجتماعی و گروهی و عوامل موقعیتی  می‌توان نتیجه گرفت که میان آن‌ هابا فرایند تصمیم خریداران کالاهای لوکس رابطه وجود دارد که البته این رابطه مستقیم نیست.

فصل اول: بیان مسأله

1-1- مقدمه

رفتار مصرف کننده[1] از موضوعات جدید حوزه بازاریابی به شمار می رود. رفتار مصرف کننده موضوعی بحث انگیز و چالشی است که افراد و آنچه خرید می کنند را دربر می گیرد. چرایی و چگونگی خرید آنها، بازاریابی ، آمیخته بازاریابی و بازار است. رفتار مصرف کننده مجموعه فعالیتهایی که مستقیماً در جهت کسب، مصرف ، دور انداختن کالا و خدمات صورت می گیرد. این فعالیتها شامل فرایند تصمیماتی است که قبل و بعد از این اقدامات انجام می پذیرد. (گلچین فر و بختایی، 62:1385)

ما به عنوان مصرف کنندگان نقش اساسی در سلامت اقتصاد (داخلی- عملی- بین المللی) ایفا می نمایم تصمیماتی که در مورد مصرف تقاضا برای موادّ خام- حمل و نقل- تولید- کارهای فنی و همچنین استخدام کارکنان و استقرار و تخصیص منابع می گیریم موفقیت برخی صنایع و شکست برخی دیگر را تحت تأثیر قرار می دهد.بنابراین رفتار مصرف کننده یک فاکتور جامع در رکود و یا جریان افتادن تمامی فعالیت های بازرگانی در جامعه ای که گرایش مصرف کننده می باشند است . نکته کلیدی موفقیت استراتژی بازاریابی هم از جنبه علمی هم از جنبه محلی از جنبه جهانی درک رفتار مصرف کننده است.این امر هم برای شرکت های تجاری و هم سازمان های غیر انتفاعی و همینطور سازمان های دولتی که قوانین مربوط به بازار را تدوین می کنند کاربرد دارد البتّه درک رفتار مصرف کننده ارزیابی عملکرد مصرف کنندگان در جوامع مختلف با توجّه به تفاوتهای فرهنگی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

سازمانها و شرکتها در برهه ای از زمان که تحت عناوین مختلف از جمله عصر دانش- عصر فرا صنعتی- عصر جامعه اطلاعاتی – عصر جوامع موقّت- و عصر جهانی شدن مطرح شده است. همواره باید با شناسایی و مطالعه رفتار مصرف کنندگان به کسب مزیت رقابتی بپردازند.

امروزه بسیاری از شرکتها از سازمانها مفاهیم جدید بازاریابی را پذیرفته اند و طبق آن عمل می کنند. آنها متوجّه سن، درآمد، ذائقه،سطح تحصیلات و … با یکدیگر متفاوت اند شناسایی کالا یا خدمت مناسب آن بازار عرضه می شود.

2-1 عنوان تحقیق

بررسی عوامل مرتبط با فرایند تصمیم گیری خریداران کالاهای لوکس در شهر مشهد

1-3 بیان مساله تحقیق

نزدیكترین مفهوم موجود در علم اقتصاد، مصرف و الگوی مصرف می باشد. منظور از الگوی مصرف در علم اقتصاد، شناسایی سه مؤلفه است. اول سطح مصرف، دوم، تركیب كالاهای مصرفی و مؤلفه سوم نحوه مصرف است. تقریباً حدود هفتاد سال است كه در علم اقتصاد بحث مصرف به شكل جدید و در قالب تئوریهای نوین مطرح شده است. علاوه بر تئوری مصرف و تقاضا برای كالاهای مصرفی كه قبل از عصر حاضر نیز كم و بیش وجود داشته است، این تئوری در دنیای كلان مصرف از بیش از هفتاد سال پیش مطرح شده است. مطالعه رفتار خانوار (مصرف خرد) تقاضا برای مصرف كالاها نامیده می شود كه اولاً تابع قیمت كالا و همچنین سطح درآمد فرد و دوم قیمت سایر كالاهای مرتبط و مكمل و در آخر هم سایر عوامل غیراقتصادی است كه مورد مطالعه قرار می گیرد، كه در صورت تغییر همه این عوامل، تغییر سلیقه افراد را نیز در پی دارد. این عوامل بسیار گسترده است و تغییر ارزشها، سطح سواد و آگاهی، جنسیت و حتی طول عمر انسان را نیز شامل می شود. به این ترتیب مصرف كالاها است كه تفاوت دو جامعه را بازگو می كند. از مقایسه تركیب كالاهای مصرفی یک ایرانی با یک فرد اروپایی، علاوه بر مشاهده تفاوت فاحش در سبك مصرف شاهد توسعه یافتگی تفاوت فرهنگها نیز هستیم. همچنین درآمد تعیین كننده سطح مصرف است و قیمت های نسبی مشخص كننده تركیب كالاهای مصرفی خواهند بود. قدیمی ترین تئوری مصرف كه در قالب الگوهای جدید و بعد از تولید انبوهی كه اقتصاد سرمایه داری به آن نائل شده است، مطرح می شود، تئوری «كینز» است. این تئوری، سطح درآمد را تابع مصرف جاری جامعه معرفی كرده است كه با افزایش درآمد جامعه، سطح مصرف نیز رشد پیدا می كند؛ ولی با نسبت های مختلف. نكته قابل توجه در این تئوری تغییر ماهیت بعضی كالاها در كنار افزایش درآمد است كه به صورت تمایل برای مصرف كالاهای لوكس جلوه گر می شود. زمانی كه سطح درآمد برابر با سطح نیازهای معیشتی است، جایی برای انتخاب باقی نمی ماند و درآمد به كالاهای ضروری برای حفظ حیات اختصاص می یابد. همان گونه كه نظریه پردازان كلاسیک در علم اقتصاد اعتقاد داشتند، پس انداز، سرمایه گذاری به وجود می آورد و سرمایه گذاری به تولید جامعه ارزش می بخشد و این، قانون توسعه است كه تمام كشورهای توسعه یافته از آن تبعیت كرده اند.( اتووال [2]و ویلیام[3]،54:2009)

براساس نظریه «طبقه مرفه»وبلن[4]، این جامعه شناس انگیزش های اجتماعی برای انجام رفتار رقابت آمیز، بنیان تبیین پدیده مصرف جدید است. سؤال اساسی مطرح شده در این نظریه این است كه مبنای افتخار، منزلت و جایگاه اجتماعی چیست؟ پاسخ «ثروت» است. در واقع قدرت پولی و مالی است كه مبنایی برای شهرت افراد در جامعه می شود، اما كدام پول؟ به نظر وبلن ثروتی بیشترین تأثیر برای كسب افتخار را دارد كه حاصل كار مستقیم فرد نباشد، به عنوان مثال، از طریق ارث به فرد رسیده باشد، بنابراین ثروت باید به صورت متظاهرانه و خودنمایانه به نمایش گذاشته شود. وبلن در این وجه نشان می دهد كه تجلی اولیه در فراغت خود نمایانه است، به این معنا كه فرد به كارهایی اشتغال ورزد كه جنبه مولد ندارند، كه البته نوع این فراغت، مختص به جوامع كوچك است اما در جوامعی كه مراحل شهرنشینی به سرعت طی می شود و چه مهم، مصرف خودنمایانه است كه نشان دهنده ثروت افراد است و توسط آن فرد قادر به پوشاندن ریشه های خود می شود. بسیاری از مواقع، افرادی از طبقات پایین جامعه با ثروت اندوخته شده از طریق مصرف خودنمایانه، خود را از طبقات مرفه جامعه معرفی می كنند، در حالی كه چنین نیست.(هاوکینز[5]: 2010،203)

بهبود عوامل اقتصادی در سراسر جهان وهمچنین در کشور ما، افزایش تمایل جوامع به مصرف كالاهای تجملی و لوكس باعث شده است كه توجه بسیاری از افراد به نام و نشان تجاری لوكس معطوف شود. دلایل مختلفی چون

تقلید از شیوه زندگی ثروتمندان ، افزایش شأن اجتماعی، بهره مندی از كیفیت فوق العاده محصولات و… موجب

این امر می شود. در حال حاضر عرضه محصولات لوكس شامل مد و لوازم جانبی، كالاهای چرمی،عطر،لوازم

آرایشی، جواهرات، خودرو، هتل ها و دكوراسیون در سراسر جهان افزایش چشمگیری یافته است.

در این پژوهش سعی می شود با آشنایی با عوامل قابل کنترل و غیر قابل کنترل و تاثیرشان بر روی رفتار مصرف

کنندگان کالاهای لوکس به بررسی رفتار خریداران بپردازیم.      

مصرف کننده برای رفع حوایج خود ناچار به خرید است و خرید او مستلزم شناخت و ارزیابی گزینه های موجود در دسترس اوست و مصرف کننده با توجه به این مسایل نسبت به خرید اقدام می کند که این خرید ممکن است تحت تأثیر شرایط مختلف قرار گیرد.

اولین شناختها درباره مارکها و گزینه های مختلف خرید از خانواده در رفتار مصرف کننده شکل می گیرد و کم کم با در معرض قرار گرفتن محرکهای محیطی و خارجی تغییر شکل می یابد و تحت تأثیر گروه هایی که عضو آنهاست ویا درکی که از پیرامون خود میکند و باتوجه به طبقه اجتماعی که دران زندگی میکند و سبک زندگی که برای خود برگزیده است تغییر می یابد .

اما آنچه که باید مورد توجه قرار گیرد این است که یک مصرف کننده با بررسی کامل و شناخت مناسب از وضعیت ونیاز خود و منابع موجود اقدام به خرید کند و در انتخاب مارک و گزینه مورد نظر خود دقت لازم را مبذول دارد و عوامل مختلف از جمله رفع نیاز- کیفیت- دوام و کارایی محصول وخدمت را مورد توجه قرار داده و از خریدهای بیهوده که منجر به هدر رفتن انرژی – وقت و منابع مالی می شود خودداری نماید و از خرید خود بهترین استفاده ممکن را بنماید.

1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق

حوزه رفتار مصرف کننده به مانند دریایی است که هر کس میتواند فقط بخشی از آن را بشناسد، رفتار مصرف کننده تحت تاثیر عوامل درونی و بیرونی شکل میگیرد، و با توجه به اینکه مصرف کنندگان در محیطی پویا و دائما در حال تغییر فعالیت می کنند و محصولات و خدمات مصرفی دائماَ در حال تغییر و تحول می باشند به منظور شناخت این جریان دائمی و ایجاد یک آمیخته بازاریابی مناسب برای یک بازار تعریف شده، مدیران بازاریابی باید شناخت دقیقی از رفتار مصرف کننده داشته باشند. به عقیده آقای مک دانیل رفتار مصرف کننده به تشریح چگونگی تصمیم خرید مصرف کنندگان و نحوه استفاده از کالا یا خدمت خریداری شده، می پردازد. مطالعه رفتار مصرف کننده همچنین شامل تجزیه و تحلیل عوامل تاثیرگذار بر تصمیم گیری خرید واستفاده از محصول نیز میباشد. (مک دنیل[6]،152:1998)

در این پژوهش به دلیل اهمیت عوامل تاثیرگذار بر فرایند خرید پژوهشگر به دنبال چگونگی ارتباط ابعاد عوامل

موثر بر فرایند خرید و همچنین نوع و جهت این رابطه می باشد. با توجه به اینکه کشور ما یکی از کشورهای در حال توسعه می باشد انجام پژوهش های گوناگون در زمینه مباحث بازاریابی و خرید یکی از موارد مهم در جهت توسعه و پیشرفت صنعت و تجارت تلقی می گردد.

مهم ترین مزیت این تحقیق متوجه تولید کنندگان داخلی و موسسات تبلیغاتی و همچنین فرهنگی خواهد بود تا بتوانند از آن به عنوان یک مزیت رقابتی بهره بگیرند.

[1] – Consumer Behavior

[2] – Atvval

[3] – William