1-2- بیان مسئله و ضرورت انجام پژوهش …………………………………………………………….. 8

1-3- سابقۀ انجام پژوهش…………………………………………………………………………………… 8

1-4- اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………………….. 9

1-5- فرضیه های پژوهش …………………………………………………………………………………. 9

1-6-روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………. 9

 

فصل دوم:کلیات پژوهش

2-1- جریان خلافت بعد از نبی اکرم (ص) ……………………………………………………………. 13

2-1-1- رحلت رسول اکرم، جریان سقیفه و موضع امام علی …………………………………….. 13

2-1-2- علل سکوت امام در برابر حکومت خلفا …………………………………………………….. 16

2-2- ولایت در اسلام ……………………………………………………………………………………… 17

2-2-1-ولایت تشریعی…………………………………………………………………………………….. 19

2-3-خلافت علی (ع)……………………………………………………………………………………….. 20

2-3-1-فعالیت های امام در دوران خلافت …………………………………………………………… 21

2-4- بهانه های مخالفان برای رویارویی با امام ……………………………………………………….. 23

2-5-شیوۀامام علی (ع)در ابراز مخالفت …………………………………………………………………. 30

2-6- شیوۀ امام علی (ع)در مواجهه با مخالفان ……………………………………………………….. 36

2-7-جایگاه امام در حکومت خلفا ……………………………………………………………………….. 39

2-8-مخالفان سیاسی در دوران حکومت ………………………………………………………………… 44

2-9-علل مخالفت با حکومت امام علی (ع)…………………………………………………………….. 47

2-10-آداب اخلاقی در نبرد مخالفان ……………………………………………………………………. 49

2-11-شهادت حضرت علی (ع)………………………………………………………………………….. 56

 

فصل سوم:تبین پژوهش

3-1-روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………. 63

فصل چهارم: فضایل حضرت علی (ع)در دو منظومۀ علی نامه و خاوران نامه

4-1-عشق به حضرت علی (ع)و مدح آن حضرت …………………………………………………… 69

4-1-1-عشق به حضرت علی (ع)و مدح آن حضرت در منظومۀ علی نامه ……………………… 69

4-1-2-عشق به حضرت علی (ع)و مدح آن حضرت در منظومۀ خاوران نامه …………………. 70

4-2-حقانیت امام و فرزندانش برای حکومت پس از پیامبر ………………………………………… 72

4-2-1-روایت هایی در باب ارتباط امام علی (ع)با رسول اکرم (ص) …………………………… 74

4-2-1-1-رابطۀ پیامبر و امیر المؤمنین در منظومۀ علی نامه …………………………………………. 75

4-2-1-2-رابطۀ پیامبر و امیرالمؤمنین در منظومۀ خاوران نامه ………………………………………. 76

4-2-3- ولی و وصی بودن پیامبر ………………………………………………………………………… 82

4-2-4-توصیه های پیامبر (ص) برای امیر المؤمنین ………………………………………………….. 85

4-2-5-افضلیّت امیر المؤمنین (ع)………………………………………………………………………… 87

4-2-5-2- علی در قرآن …………………………………………………………………………………… 88

4-3-شرف و بزرگی امام علی (ع)………………………………………………………………………… 92

4-3-1- حضرت علی (ع)در نهج البلاغه ………………………………………………………………. 93

4-4- شجاعت و ایثار گری ………………………………………………………………………………… 97

4-4-1-شجاعت و چالاکی در گهواره …………………………………………………………………… 97

4-4-2-شجاعت و چالاکی در کودکی …………………………………………………………………… 98

4-4-3-شجاعت علی (ع)در نو جوانی ………………………………………………………………….. 99

4-4-4- شجاعت های بی همانند علی (ع)در بزرگ سالی …………………………………………. 99

4-4-5- نمونه هایی از شجاعت های بی نظیر علی (ع) در منظومۀ علی نامه …………………… 100

4-4-6-نمونه هایی از شجاعت های بی نظیر علی (ع)در منظومۀ خاوران نامه …………………. 104

4-5- زهد و عبادات حضرت علی (ع)………………………………………………………………….. 108

4-6-کرامات و معجزات امیر المؤمنین علی (ع)……………………………………………………….. 112

4-6-1- کرامات و معجزات امیر المؤمنین علی (ع)در منظومۀ علی نامه………………………….. 113

4-6-2-کرامات و معجزات امیرالمؤمنین علی (ع)در منظومۀ خاوران نامه ……………………….. 117

4-7-علم وآگاهی علی (ع)…………………………………………………………………………………. 120

4-7-1-علم و آگاهی علی (ع)در منظومۀ علی نامه …………………………………………………… 121

4-8-صبر وحلم علی (ع)……………………………………………………………………………………. 125

 

4-9-کرامت نفس و جوانمردی علی (ع)………………………………………………………………… 131

4-10-عدالت حضرت علی (ع)……………………………………………………………………………. 136

4-11- ثقه به نفس حضرت علی (ع)…………………………………………………………………….. 142

4-12- وجوه فصاحت و بلاغت در دو منظومۀ علی نامه و خاوران نامه …………………………. 146

4-12-1- عناصر موسیقایی …………………………………………………………………………………. 146

4-12-1-1-وزن ……………………………………………………………………………………………… 146

4-12-1-2-ردیف ……………………………………………………………………………………………. 147

4-12-1-3-قافیه ……………………………………………………………………………………………… 148

4-12-1-4- عروض ………………………………………………………………………………………… 149

4-12-2- فصاحت …………………………………………………………………………………………… 150

4-12-3- بلاغت ……………………………………………………………………………………………… 152

4-12-3-1- معانی……………………………………………………………………………………………. 153

4-12-3-1-1-انشاء………………………………………………………………………………………….. 153

4-12-3-1-2-امر ……………………………………………………………………………………………. 153

4-12-3-1-3- حذف مسندالیه ……………………………………………………………………………. 156

4-12-3-2- بیان ……………………………………………………………………………………………… 158

4-12-3-2-1-جایگاه تشبیه در علی نامه و خاوران نامه …………………………………………….. 159

4-12-3-2-2- افراد و ترکیب در تشبیهات ……………………………………………………………. 161

4-12-3-2-3- جایگاه استعاره در حماسه ………………………………………………………………. 162

4-12-3-2-4-جایگاه استعاره در علی نامه و خاوران نامه ………………………………………….. 162

4-12-3-2-5-جایگاه کنایه در علی نامه و خاوران نامه ……………………………………………… 163

4-12-3-2-6- مجاز مرسل ………………………………………………………………………………… 164

4-12-3-2-7-جایگاه اغراق در حماسه …………………………………………………………………. 165

4-12-3-2-8- جایگاه اغراق در منظومۀ علی نامه و خاوران نامه …………………………………. 165

4-12-3-3-بدیع ……………………………………………………………………………………………… 165

4-12-3-3-1-اقسام جناس و تبلور آن در منظومۀ علی نامه و خاوران نامه …………………….. 166

4-12-3-3-2-تلمیح ………………………………………………………………………………………… 169

4-13-وجوه مطابقت با اسناد تاریخی ……………………………………………………………………. 171

4-13-1- شخصیّت های تاریخی موجود در منظومۀ خاوران نامه …………………………………. 172

4-13-2- شخصیّت های تاریخی موجود در منظومۀ علی نامه ……………………………………… 174

 

فصل پنجم: استنباط و نتیجه ­گیری

5-1- استنباط و نتیجه گیری ……………………………………………………………………………….. 179

منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………… 185

چكیده:

          امام علی (ع) به عنوان انسانی بر تر و متعلق به بشریّت شناخته می شود. و در حقیقت همۀ آرزوهای بشر در اعمال حضرت امیر(ع) تجسّم یافته و در متون نظم و نثر از منش و رفتار ایشان به عنوان نمونه والای یک انسان کامل یاد شده است. گاهی اوقات در شعر شاعران نکاتی را می بینیم که تقریباً همۀآنها بر اساس  باور و اعتقاد شاعر و براساس صفای دل آنها گفته شده است. جایگاه آزاد حضرت علی (ع) در شعر فارسی جایگاهی  بسیار والا و  بلند مرتبه و  بی نهایت گسترده است. از شاعران مدیحه سرا و عارف گرفته  تا شاعران حماسه پرداز. از صفات با کمال و شکوه و عظمت علی (ع)  نکات برجسته ای را می بینیم که ادبیات و شعر را به اوج زیبایی می رساند. گستردگی جلوۀ شخصیتی آن امام همام در گسترۀ ادب فارسی، تا به آن حد است که نمی توان در حدّ یک پایان نامه به تمام آن پرداخت. بنابراین در راستای انجام این تحقیق که حکم مقدمه را دارد. تنها به اشعار دو شاعر بزرگ آسمان شعر و ادب فارسی ( ربیعی و ابن حسام خوسفی ) اکتفا گردید و در حد توان سعی شد، تا سیمای علی (ع) از لابه لای اشعار این دو شاعر بزرگ مورد مطالعه قرار گیرد و بازگو شود. ابن حسام و ربیع، دو تن از شعرای بزرگ شعر و ادب فارسی هستند که شخصیّت والای علی (ع) آنان را وا داشته تا پیرامون آن حضرت، ابیاتی نغز و زیبا بسرایند. این دو شاعر توانا، برای این که شخصیّت علی (ع) را به طور کامل به تصویر بکشند، تمام زوایای زندگی آن حضرت را مورد کنکاش  قرار داده‌اند. از جمله مسایل مورد توجه این دو شاعر، افضلیت حضرت علی (ع) است که هر یک از آن دو بنا بر اعتقاد و مذهب خویش، دلایلی را برای کسب مقام جانشینی رسول خدا (ص) عنوان می کنند که نویسنده به بیان ابیاتی که با فضایل علی (ع) در ارتباط است، پرداخته و آنها را مورد تحلیل قرار داده است، با این حال نخست بحثی پیرامون این دو کتاب در این پایان نامه آمده، که گر چه به عنوان مقدمه  است، ولی ضرورت آن کاملاً احساس می شود. در این جا باید گفت، تمام این ابیاتی که در دیوان این دو شاعر، در ذکر فضایل حضرت علی (ع) موجود بوده، نویسنده استخراج نموده و آنها را تحلیل کرده است. فضایلی همانند: علم، شجاعت، عدالت، زهد و تقوی، کرامات ومعجزات  حضرت علی (ع) و غیره… علاوه بر مناقب و فضایلی که این دو شاعر بدان پرداخته اند، چون در این تحقیق ضرورت داشته است که شمه ای از تاریخ صدر اسلام نیز ذکر شود و حوادثی که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به زندگانی حضرت علی (ع) پیوند می یابد، بازگو شود. نویسنده مطالبی کوتاه در این مورد را نیز بیان داشته است.  در ضمن تصویرهایی که این دو شاعر بزرگ از سیمای مبارک حضرت امیرالمؤمنین (ع) به دست داده اند به صورت تطبیقی،بحث شده است. و در پایان نیز به بررسی تطبیقی فنون فصاحت و بلاغت این دو منظومه پرداخته ایم.

1 – 1- مقدمه