فصل اول. 14

بررسی بسترهای پیدایش مسیحیت و آیین گنوسی.. 14

میراث یهودیت… 15

هلنیسم. 17

ادیان رازباور. 20

آیین میترایی.. 22

آیینهای آسیای صغیر. 24

دین مصر باستان. 25

دین سوریه. 26

مسیحیت و آیین گنوسی تلفیقی.. 27

 

فصل دوم. 30

مسیحیت… 30

بخش اول: خداشناسی.. 31

مسیحشناسی: اناجیل همدید. 32

انجیل چهارم (انجیل یوحنا) و رسالات پولس…. 34

تثلیث… 36

آباء مرتبط با رسولان. 37

پدران مدافعه گر. 43

یوستینوس… 43

ترتولیانوس… 45

کلمنس اسکندرانی.. 49

اوریگنس…. 52

ایرنائوس لئونی.. 57

بخش دوم: نجاتشناسی.. 62

گناه و نجات… 62

ملکوت خدا 64

بازگشت و داوری عیسی.. 65

نجاتشناسی از دید پولس…. 67

نجاتشناسی از دید آباء کلیسا 69

آباء مرتبط با رسولان. 70

رسالۀ دیداکه. 70

تاتیانوس… 71

کلمنس رومی.. 72

پولیکارپوس… 73

آثناگوراس… 73

تئوفیلوس انطاکیه ای.. 74

آباء کلیسا 75

یوستینوس… 75

ترتولیانوس… 77

اوریگنس…. 79

بخش سوم: انسان شناسی.. 82

زنان. 84

بخش چهارم: جهانشناسی.. 86

بخش پنجم: فرشتهشناسی.. 88

 

فصل سوم. 90

آیین گنوسی.. 90

بخش اول: خاستگاه و منابع آیین گنوسی.. 91

آیین گنوسی.. 91

خاستگاه 92

بنیانگذار. 94

 

منابع گنوسی: آثار مخالفان. 97

آثار و نوشته های گنوسیان. 105

متون نجع حمادی.. 107

بخش دوم: مکاتب و شخصیتهای مهم گنوسی.. 116

شمعون مغ. 116

باسیلیدس… 118

والنتینوس… 122

مرقیون. 126

هرمس مثلث… 133

بخش سوم: آموزه ها 135

خداشناسی.. 135

کیهان زایی و کیهان شناسی.. 139

انسان شناسی.. 143

زنان. 145

نجات شناسی.. 147

مسیح شناسی.. 154

لوگوس… 155

معجزات عیسی.. 160

شعائر دینی.. 161

 

فصل چهارم. 165

مواجهۀ مسیحیت سده های نخستین با اندیشۀ گنوسی.. 165

تأثیرات گنوسی در عهد جدید. 178

رساله های پولس…. 179

نتیجه گیری.. 190

فهرست منابع فارسی.. 192

فهرست منابع انگلیسی.. 196
مقدمه

مسیحیت همانند بیشتر ادیان در بستری رشد و نمو کرد که ادیان و فرهنگ­های متعددی قبلاً در آنجا حضور داشتند. در وهلۀ نخست، باید گفت این دین از دل یهودیت به وجود آمد و به همین دلیل، عناصری از آن برگرفت. افزون­بر این، وقتی مسیحیت بعدها وارد اسکندریه مصر و سپس اروپا شد تحت تأثیر فرهنگ­ها و جهان­بینی­های آن سرزمین­ها قرار گرفت. بدین ترتیب فرهنگ یونانی دومین عنصری است که نشانه­ هایی از نفوذ آن در مسیحیت به چشم می­خورد. همچنین تعدادی از پدران کلیسا از قبیل یوستینوس، اوریگنس، کلمنس اسکندرانی و … پیش از گروش به مسیحیت، در فلسفۀ یونانی تحصیل کرده بودند. اینان نگاه یونانی به جهان، انسان و وجود را وارد دین مسیحیت کردند. البته مسیحیان از همان ابتدا مخالفت خود را با تعالیم فلسفه یونان نشان می­دادند. برای نمونه، پولس در رساله­های خود از دو نوع حکمت الهی و انسانی سخن به میان آورد که اولی انکشافی و الهامی است اما دومی زوال­پذیر و ساخته انسان است. با این حال، تأثیرات یونان حتی در سبک نوشتاری آثار مسیحیان اولیه قابل تشخیص است؛ یعنی در طبقه ­بندی علوم، نگارش خطابه­ها و مباحث الهیاتی مثل تعالی خداوند و ارتباط او با جهان، نشانه­ هایی از نفوذ یونانی به چشم می­خورد. در روم نیز مسیحیان با پیروان آیین میترا و سایر ادیان رومی مواجه شدند و عناصری هم از آن أخذ کردند. آیین گنوسی چهارمین عنصری است که می­توان در رابطه با مسیحیت باستان بر آن تأکید کرد. اینکه نهضت مذکور پیش از مسیحیت به وجود آمد یا پس از آن، به طور دقیق مشخص نیست. تعدادی از آثار گنوسیان پیشا­مسیحی بودن آن را تأیید می­ کنند، در حالی که تعدادی دیگر دلالت بر این دارند که آیین مذکور پس از مسیحیت ظهور کرده است. با این حال، با توجه به اسناد و آثار موجود می­توان گفت آیین گنوسی احتمالاً پیش از مسیحیت وجود داشته اما پس از دین مسیح آن را بستر مناسبی برای رشد و تطور خود یافته است.

 

 

پایان نامه: بررسی تناسب محتوای كتاب دین و زندگی سال اول دبیرستان با نیاز دانش آموزان شهر كرمانشاه

 

بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………………………3

اهمیت و ضرورت پژوهش…. 7

اهداف پژوهش : 7

سوالات پژوهش: 8

تعریف مفاهیم و اصطلاحات پژوهش : 8

فصل دوم مبانی نظری و پیشینه پژوهش…. 11

الف ) مبانی نظری : 12

ب ) پیشینه پژوهش : 44

ج ) جمع بندی و ارائه چارچوب نظری پژوهش : 48

فصل سوم روش شناسی پژوهش . 52

روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………53

جامعه متنی :. 54

نمونه پژوهش: 54

ابزارهای پژوهش: 54

شیوه انجام پژوهش: 54

فصل چهارم یافته‌های پژوهش…. 56

مقدمه: 57

سوال اول: مفهوم اعتدال با توجه به واژه‌های مشابه، از منظر قرآن چیست؟. 57

سوال دوم : نقش و مصادیق اصل اعتدال در ساحت تربیت اخلاقی از منظر قرآن و روایات چیست؟.. 68

سوال سوم: نقش و مصادیق اصل اعتدال در ساحت تربیت اجتماعی از منظر قرآن و روایات چیست؟………………….72

سوال چهارم:نقش و مصادیق اصل اعتدال در ساحت تربیت سیاسی از منظر قرآن و روایات چیست؟. 83

 

سوال پنجم:نقش و مصادیق اصل اعتدال در ساحت تربیت اقتصادی از منظر قرآن و روایات چه می‌باشد؟. 92

فصل پنجم.. 103

5-1) خلاصه سوال اول: 104

5-2) خلاصه سوال دوم: 104

5-3) خلاصه سوال سوم: 105

5-4) خلاصه سوال چهارم: 105

5-5) خلاصه سوال پنجم: 106

5-6) بحث و نتیجه‌گیری: 107

5-7) پیشنهادات: 112

5-8) محدودیت‌های پژوهش: 114

فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………………..115

چکیده :

هدف اصلی این پژوهش تحلیل جایگاه و نقش اصل اعتدال در تربیت اسلامی از منظر آیات و روایات می­باشد. در راستای هدف پژوهش و به علت گستردگی مقوله تربیت با انتخاب چهار ساحت از مجموع ساحت­های تربیت، پنج سوال طراحی گردیده است. این سوالات شامل دو محور کلی، تبیین مفهوم اعتدال با توجه به واژه­ های مشابه چیست؟ و نقش و مصادیق اصل اعتدال در تربیت اخلاقی، اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی کدام است؟، می­باشد. روش مورد استفاده در این پژوهش تحلیلی –اسنادی است که با تحلیل و بررسی اسناد، یافته­ هایی را از متون مرتبط با موضوع استخراج و مورد استفاده قرار گرفته است. از مهم‌ترین یافته­ های پژوهش در سوال اول می­توان به اعتدال تکوینی و تشریعی، تبیین و تاکید بر جنبه­ عینی و عملیاتی اعتدال، میانه­روی مبتنی بر شرایط و خصوصیات در مکتب اسلام و نظام تربیتی آن اشاره کرد. در سوال دوم اعتدال در تربیت اخلاقی در دو محور کلی اعتدال قوا و صفات اخلاقی تبیین گردیده است. یافته­ های مهم سوال سوم شامل؛ تبیین اعتدال در تربیت اجتماعی در دو سطح رعایت اعتدال در تعاملات اجتماعی و ایجاد تعادل بین تمایلات و ارزش­های فردی و جمعی، می­ شود. در سوال چهارم به این نتیجه رسیدیم که اعتدال در تربیت سیاسی به معنای انجام تعهدات و وظایف شهروندی و حکومتی بدون افراط و تفریط، می­باشد. در سوال پنجم رعایت اعتدال در تدبیر معاش و تلاش­ های اقتصادی، مهم­ترین محورهای اعتدال در تربیت اقتصادی هستند. در مجموع می­توان گفت در نظام تربیتی اسلام مجموع امکانات و قوانین لازم برای رسیدن به اعتدال وجود دارد و تنها باید با یک برنامه ­ریزی متناسب با شرایط و نیاز مربیان و متربی

بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 2

اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………… 2

اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3

پیشینه‌تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 4

ساختار تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 5

 

فصل نخست (تحلیل مفاهیم و کلیات)

1-1- مفهوم دیه………………………………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-1-1- معنای لغوی دیه……………………………………………………………………………………………………………………… 7

1-1-2- معنای اصطلاحی دیه………………………………………………………………………………………………………………. 8

1-1-3- مفاهیم مرتبط با دیه……………………………………………………………………………………………………………….. 15

1-1-3-1- مفهوم ارش………………………………………………………………………………………………………………….. 15

1-1-3-1-1- معنای لغوی ارش……………………………………………………………………………………………………………… 15

1-1-3-1-2- معنای اصطلاحی ارش………………………………………………………………………………………………………. 16

1-1-3-2- مفهوم حکومت…………………………………………………………………………………………………………….. 19

1-1-3-2-1- معنای لغوی حکومت…………………………………………………………………………………………………… 20

1-1-3-2-2- معنای اصطلاحی حکومت…………………………………………………………………………………… 20

1-1-3-2-3- روش محاسبه حکومت…………………………………………………………………………………………………. 21

1-1-3-2-4- شرایط وجوب حکومت……………………………………………………………………………………………….. 24

1-2- مشروعیت دیه و حکمت تشریع آن………………………………………………………………………………………………… 25

1-2-1- مشروعیت دیه………………………………………………………………………………………………………………………. 25

1-2-2- حکمت تشریع دیه………………………………………………………………………………………………………………… 29

1-3- پیشینه­ی تاریخی دیه………………………………………………………………………………………………………………………. 29

1-3-1- دیه در میان ملل مختلف………………………………………………………………………………………………………… 30

1-3-2- دیه در شریعت‌های الهی………………………………………………………………………………………………………… 33

1-3-3- دیه در اسلام…………………………………………………………………………………………………………………………. 34

1-4- مفهوم عضو داخلی…………………………………………………………………………………………………………………………. 34

1-4-1- مفهوم عضو…………………………………………………………………………………………………………………………… 36

1-4-1-1- معنای لغوی عضو…………………………………………………………………………………………………………………. 36

1-4-1-2- معنای اصطلاحی عضو………………………………………………………………………………………………………….. 37

1-4-2- مفهوم جوف و جائفه…………………………………………………………………………………………………………….. 37

1-4-2-1- معنای لغوی جوف و جائفه……………………………………………………………………………………………………. 38

1-4-2-2- معنای اصطلاحی جوف و جائفه…………………………………………………………………………………… 40

1-4-3- تعریف عضو داخلی………………………………………………………………………………………………………………. 43

 

فصل دوم (اسباب و علل وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت)

 

 

2-1- اسباب وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت (نفس – کمتر از نفس)……………………………………………………. 46

2-1-1- قتل……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 46

2-1-2- جنایت بر کمتر از نفس………………………………………………………………………………………………………….. 48

2-1-2-1- از بین بردن عین عضو……………………………………………………………………………………………………….. 49

2-1-2-2- از بین بردن منفعت عضو………………………………………………………………………………………………………. 63

2-1-2-3- شجاج………………………………………………………………………………………………………………………………. 71

2-1-2-4- جراح…………………………………………………………………………………………………………………………… 73

2-1-2-5- آنچه که جزو چهار قسم سابق به حساب نمی‌آید…………………………………………………………… 74

2-2- علت وجوب دیه، ارش مقدر و حکومت در جنایت بر کمتر از نفس………………………………………………… 75

2-2-1- علت وجوب دیه‌ی مقدر (دیه‌ی کامل و ارش مقدر)………………………………………………………………. 75

2-2-1-1- مذاهب اربعه………………………………………………………………………………………………………………… 75

2-2-1-2- امامیه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 84

2-2-2- علت وجوب دیه‌ی غیر مقدر (حکومت)……………………………………………………………………………….. 89

2-2-2-1- مذاهب اربعه………………………………………………………………………………………………………………… 89

2-2-2-2- امامیه…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 90

 

فصل سوم (دیدگاه فقهاءو دلایل آن‌ ها درباره‌ دیه‌ی ‌اعضای داخلی و رویه‌ی حقوقی موجود در کشورهای اسلامی)

3-1- دیدگاه مذاهب اربعه و سبب اختلاف آن‌ ها……………………………………………………………………………………… 92

3-1-1- دیدگاه مذاهب اربعه……………………………………………………………………………………………………………… 92

3-1-2- اسباب اختلاف………………………………………………………………………………………………………………………. 93

3-1-2-1- قیاس در مقدّرات شرعی………………………………………………………………………………………………………. 94

3-1-2-1-1- معنای مقدّر…………………………………………………………………………………………………………………….. 94

3-1-2-1-2- معنای قیاس…………………………………………………………………………………………………………………… 94

3-1-2-1-3- حکم قیاس در مقدّرات شرعی……………………………………………………………………………… 95

3-1-2-1-3-1- مناقشه دلایل مانعین جریان قیاس در مقدرات………………………………………………………………… 97

3-1-2-2- دیه‌ی اعضایی که سالم بودن آن‌ ها معلوم نیست و مشکوک است………………………………….. 99

3-2- دیدگاه امامیه و سبب اختلاف………………………………………………………………………………………………………. 100

3-2-1- دیدگاه امامیه………………………………………………………………………………………………………………………….. 100

3-2-2- سبب اختلاف………………………………………………………………………………………………………………………… 100

3-2-3- اقوال امامیه و دلایل آن‌ ها…………………………………………………………………………………………………….. 101

3-3- جنایت بر جوف…………………………………………………………………………………………………………………………… 103

3-3-1- حکم جراحت جائفه در حالت عمد و خطا…………………………………………………………………………… 103

3-3-2- صدمه به اعضای داخلی بر اثر جراحت جائفه……………………………………………………………………… 104

3-4- دیه‌ی منافع مربوط به اعضای داخلی……………………………………………………………………………………………. 105

3-5- دیه‌ی اعضا و منافعی که با وجود فقدان آن‌ ها طول بقا قابل تصور نیست……………………………………….. 109

3-6- دیه‌ی عضو داخلی در قوانین کشورهای اسلامی…………………………………………………………………………… 109

3-6-1- ایران…………………………………………………………………………………………………………………………………… 109

3-6-2- سایر کشورهای اسلامی………………………………………………………………………………………………………. 110

 

فصل چهارم (جمع‌بندی و نتیجه گیری)

4-1- جمع بندی و نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………….. 112

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………….. 116

پیوست …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 12

چکیده

دیه مالی است که به سبب قتل انسان معصوم یا جنایت بر اعضای او واجب می‌شود. دیه‌ی اعضا به اعتبار تعیین یا عدم تعیین آن از سوی شارع به مقدر و غیر مقدر تقسیم می‌گردد. دیه‌‌ی غیر مقدر حکومت نامیده می‌شود. در فقه اهل سنت مهمترین علت تعلق دیه‌ی مقدر به یک عضو این است که آن عضو دارای منفعت باشد و در فقه امامیهبرای ثبوت دیه‌ی مقدر برای یک عضو به روایات خاص یا عام از ائمه – علیهم السلام- استناد می‌شود.

مسئله‌ی دیه‌ی اعضای داخلی بدن در میان فقهای متقدم مطرح نبوده است و در نصوص فقهی، نصی در مورد چگونگی دیه‌ی عضو داخلی نمی‌توان یافت؛ ولی معاصرین تا حدودی این مسئله را مورد توجه قرار داده‌اند. فقهای معاصر در مورد این که آیا اعضای داخلی سبب وجوب دیه‌ی مقدر هستند یا حکومت با هم اختلاف نظر دارند.دیدگاه آن دسته از علمایی که معتقدند جنایت بر عضو داخلی سبب وجوب دیه‌ی مقدر است با مقتضای نصوص وارده در باب جنایت بر کمتر از نفس هماهنگ استزیرااثبات مقادیر شرعی که دیه‌ی اعضا از جمله آن می‌باشد، از طریق قیاس جایز است اگر شرایط قیاس که مهم‌ترین آن‌ ها شناخت علت و تحقق وجود آن در فرع است، فراهم باشد. تفویت منفعت به طریق اولی در اعضای داخلی تحقق می‌یابد در نتیجه این اعضا به وجوب دیه‌ی مقدر در آن‌ ها نسبت به اعضای ظاهری احق هستند. دیگر اینکه قاعده دیه‌ی اعضای زوج و فرد عام بوده و دلیلی دال بر انصراف این قاعده نسبت به اعضای داخلی وجود ندارد. در ماده‌ی 563 قانون مجازات جدید نیز، با توجه به همین قاعده برای اعضای داخلی بدن دیه‌ی کامل مقرر شده است.

• کلیات…………………………………………………………………………………………………………..4

1-1- بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………….4

1-2- علت انتخاب موضوع……………………………………………………………………………………………………5

1-3- سابقه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………..5

1-3-1-  کتب قواعد تفسیر……………………………………………………………………………………………5

1-3-2- آثار راجع به رعایت قواعد تفسیر در منهج الصادقین………………………………………6

1-4- جنبه جدید بودن و نوآوری پژوهش…………………………………………………………………………..7

1-5- ضرورت واهمیت موضوع…………………………………………………………………………………………….7

1-6- فواید تحقیق………………………………………………………………………………………………………………..8

1-7- پرسش اصلی……………………………………………………………………………………………………………….8

1-8- پرسش های فرعی پژوهش…………………………………………………………………………………………8

1-9- فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………………………………9

1-10- پیش فرض های پژوهش…………………………………………………………………………………………..9

1-11- اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………………….10

1-12- روش گرد آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………10

1-13- نتایج علمی و عقلی تحقیق……………………………………………………………………………………10

• مفهوم شناسی………………………………………………………………………………………………11

2-1- معنای لغوی تفسیر…………………………………………………………………………….…………………11

2-2- معنای اصطلاحی تفسیر…………………………………………………………………………………………..12

2-3- معنای لغوی و اصطلاحی قواعد ………………………………………………………………………………14

2-4- تعریف قواعد تفسیر…………………………………………………………………………………………………..15

2-5- انواع قواعد تفسیر……………………………………………………………………………………………………..17

فصل دوم: نگاهی به زندگی ملا فتح الله و تفسیر منهج الصادقین

• زیست نامه ملا فتح الله کاشانی…………………………………………………………………….19

  • ولادت و رشد…………………………………………………………………………………………………………19
  • استادان………………………………………………………………………………………………………………….21
  • شاگردان………………………………………………………………………………………………………………..22
  • آثار…………………………………………………………………………………………………………………………23
  • وفات………………………………………………………………………………………………………………………27

1-6-    نسبت زنده شدن پس از مرگ………………………………………………………………………………..28

2- نگاهی گذرا به تفسیر منهج الصادقین………………………………………………………………29

2-1- انگیزه نوشتن و وجه تسمیه تفسیر………………………………………………………………………….30

2-2- مباحث مقدماتی……………………………………………………………………………………………………….32

2-3- منابع تفسیری…………………………………………………………………………………………………………..34

2-4- شیوه طرح مباحث در منهج الصادقین…………………………………………………………………….42

         فصل سوم:توجه به قاعده در نظر گرفتن قرائت صحیح در منهج الصادقین

• معنای قرائت……………………………………………………………………………………………………………………………45
• لزوم در نظر گرفتن قرائت صحیح در تفسیر آیات………………………………………………………………….48
• علل ایجاد اختلاف قرائت و قراء سبعه…………………………………………………………………………………….49

3-1- اختلاف قرائت تا زمان جمع آوری مصحف امام…………………………………………………………….49

3-2- اختلاف قرائت بعد از مصحف امام و به وجود آمدن قراء سبعه…………………………………….51

• بی نقطه بودن حروف……………………………………………………………………………………………51
• نداشتن اعراب و حرکات……………………………………………………………………………………….52
• ننوشتن الف در وسط کلمات………………………………………………………………………………..52
• ابتدایی بودن خط………………………………………………………………………………………………….53

4- عدم تواتر قرائت های سبعه……………………………………………………………………………………………………..54

5- دلایل معتقدان به تواتر قرائات سبعه……………………………………………………………………………………….56

• اعتقاد به تواتر قرآن……………………………………………………………………………………………….56

نقد……………………………………………………………………………………………………………………………56

• اهتمام صحابه و تابعان به قرآن…………………………………………………………………………….58

نقد……………………………………………………………………………………………………………………………58

• ادعای اجماع………………………………………………………………………………………………………….58

نقد…………………………………………………………………………………………………………………………..59

• حدیث احرف سبعه……………………………………………………………………………………………….60

نقد……………………………………………………………………………………………………………………………60

6- معیار های تشخیص قرائت صحیح…………………………………………………………………………………………..62

7-معتبر بودن قرائت حفص از عاصم…………………………………………………………………………………………….65

8-روش ملا فتح الله از حیث توجه به قرائت صحیح……………………………………………………………………..65

 

9-نقد و بررسی روش ملا فتح الله از حیث توجه به قرائت صحیح……………………………………………….73

9-1- امتیازات………………………………………………………………………………………………………………………….73

9-2- کاستی ها……………………………………………………………………………………………………………………….74

           فصل چهارم: توجه به مفردات و تبیین آن ها در تفسیر منهج الصادقین

1- راه های شناخت معانی مفردات قرآن………………………………………………………………………………………77

• قرآن کریم……………………………………………………………………………………………………………..77
• روایات پیامبر9و امامان معصوم:…………………………………………………………………77

1-3-       فرهنگ عامه عصر نزول………………………………………………………………………………………….78

• سخنان صحابه …………………………………………………………………………………………………….80

1-5-        سخن لغت شناسان…………………………………………………………………………………………………80

2- توجه به معانی مختلف لفظ……………………………………………………………………………………………………..81

3- شناسایی معنای حقیقی و مجازی و فرق نهادن بین آن ها……………………………………………………82

4- روش ملا فتح الله در توجه به مفردات……………………………………………………………………………………..83

4-1- استناد به آیات دیگر……………………………………………………………………………………………………….83

4-2- استناد به روایات پیامبر9و امامان معصوم:………………………………………………………….85

4-3- توجه به فرهنگ عامه مردم عصر نزول………………………………………………………………………….87

4-4- استناد به سخنان صحابه و اهل لغت……………………………………………………………………………..89

4-5- اشاره به وجود معانی مختلف در لفظ………………………………………………………………………….. 90

4-6- شناسایی معنای حقیقی و مجازی و فرق نهادن میان آن ها………………………………………..91

5- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به مفردات……………………………………………………………….92

5-1- امتیازات………………………………………………………………………………………………………………………….93

5-2- کاستی ها………………………………………………………………………………………………………………………..93

           فصل پنجم: توجه به قاعده در نظر گرفتن ادبیات عرب در فهم و تفسیر قرآن

1- ادله اهمیت توجه به ادبیات عرب در تفسیر قرآن…………………………………………………………………..98

1-1- آیات قرآن……………………………………………………………………………………………………………………..99

1-2- روایات معصومین:………………………………………………………………………………………………….101

1-3- سخنان مفسران و دانشمندان علوم قرآنی………………………………………………………………….104

1-4- بنای عقلاء……………………………………………………………………………………………………………………105

2- روش ملا فتح الله در توجه به ادبیات عرب……………………………………………………………………………105

3- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به ادبیات عرب……………………………………………………..110

3-1- امتیازات……………………………………………………………………………………………………………………….110

3-2- کاستی ها…………………………………………………………………………………………………………………….110

           فصل ششم:توجه به قراین تفسیر در منهج الصادقین

1- تعریف و اقسام قراین……………………………………………………………………………………………………………..114

2- دلیل لزوم توجه به قراین………………………………………………………………………………………………………115

3- سیاق………………………………………………………………………………………………………………………………………115

3-1- اهمیت توجه به سیاق در تفسیر…………………………………………………………………………………117

3-2- انواع سیاق……………………………………………………………………………………………………………………119

3-2-1- سیاق کلمات……………………………………………………………………………………………………..119

3-2-2- سیاق جمله ها…………………………………………………………………………………………………..121

3-2-3- سیاق آیات…………………………………………………………………………………………………………122

3-2-4- سیاق سوره ها……………………………………………………………………………………………………122

3-3- روش ملا فتح الله در بهره گیری از سیاق……………………………………………………………………123

4- سبب نزول……………………………………………………………………………………………………………………………..127

4-1- اهمیت توجه به سبب نزول…………………………………………………………………………………………128

4-2- روش ملا فتح الله در توجه به سبب نزول…………………………………………………………………..129

5- شان نزول……………………………………………………………………………………………………………………………….133

5-1- روش ملا فتح الله در توجه به شان نزول…………………………………………………………………….135

6- توجه به فرهنگ زمان نزول…………………………………………………………………………………………………..137

7- زمان و مکان نزول آیات…………………………………………………………………………………………………………139

8- استفاده از آیات دیگر به عنوان قرینه……………………………………………………………………………………141

9- استفاده از روایات به عنوان قرینه………………………………………………………………………………………….147

9-1- ادله اهمیت توجه به روایات به عنوان قرینه در تفسیر……………………………………………….148

9-1-1- دلیل عقلی…………………………………………………………………………………………………………148

9-1-2- آیات قرآن………………………………………………………………………………………………………….149

9-1-3- روایات………………………………………………………………………………………………………………..150

9-2- روش ملا فتح الله در استفاده از روایات به عنوان قرینه……………………………………………..151

10- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به قراین……………………………………………………………..153

10-1- امتیازات…………………………………………………………………………………………………………………….153

10-2- کاستی ها…………………………………………………………………………………………………………………..156

            فصل هفتم: در نظر گرفتن انواع دلالت ها در تفسیر منهج الصادقین

1- تعریف دلالت و اقسام آن…………………………………………………………………………………………….161

1-1- دلالت اقتضاء……………………………………………………………………………………………………..162

1-2- دلالت تنبیه……………………………………………………………………………………………………….164

1-3- دلالت اشاره……………………………………………………………………………………………………….164

1-4- دلالت مفهومی کلام…………………………………………………………………………………………..166

2- روش ملا فتح الله در توجه به انواع دلالت ها……………………………………………………………..169

3- نقد و بررسی روش ملا فتح الله در توجه به انواع دلالت ها……………………………………….173

3-1- امتیازات……………………………………………………………………………………………………………..173

3-2- کاستی ها…………………………………………………………………………………………………………..173

نتایج ……………………………………………………………………………………………………….175

پیشنهادات………………………………………………………………………………………………..180

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………181

 

چکیده

بر هر مفسری لازم است قبل از پرداختن به تفسیر قرآن، قواعد و اصولی را در نظر بگیرد تا براساس آن ها به تفسیر قرآن بیردازد و مراد و مقصود آیات را بدست آورد. این قواعد که به قواعد تفسیر معروف هستند عبارت از دستور العمل های کلی مبتنی بر مبانی متقن عقلی، نقلی و عقلایی اند که رعایت آن ها توسط مفسر سبب دوری وی از خطا و اشتباه و ارائه تفسیری ضابطه مند می شود.

ما در این پژوهش بر آن شدیم تا تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین اثر ملا فتح الله کاشانی از مفسران شیعی قرن دهم را از حیث رعایت و توجه به این قواعد بررسی کنیم، بدین جهت پنج قاعده اساسی در تفسیر یعنی توجه به قرائت صحیح ، توجه به ادبیات عرب، تبیین مفردات، در نظر گرفتن قراین، در نظر گرفتن انواع دلالت ها را در این تفسیر مورد بررسی قرار دادیم.

این پژوهش در هفت فصل تدوین شده است، در فصل اول به بررسی کلیات پرداخته ایم و در فصل دوم زندگی نامه مفسر و معرفی تفسیر منهج الصادقین مطرح شده است؛ در فصل سوم تا هفتم نیز به ترتیب قواعد توجه به قرائت صحیح، توجه به ادبیات عرب، توجه به تبیین مفردات، در نظر گرفتن قراین و توجه به انواع دلالت ها، در تفسیر منهج الصادقین مورد بررسی قرار گرفته است.

مفسر، ترجمه آیات را ضمن تفسیر مطرح کرده و ترجمه و تفسیر را بر اساس قرائت ابوبکر از عاصم  و گاه نیز موافق قرائت حفص از عاصم بیان می کند و در اکثر موارد به قرائت حفص نیز متعرض می شود. از آنجا که هدف مفسر، تألیف تفسیری ساده و قابل فهم برای عامه مردم بوده است، می توان اذعان کرد که روش وی در توجه به مفردات و قواعد ادبی شایسته و در خور تحسین است. همچنین استفاده فراوان از آیات و روایات و قراین دیگر که مفسر را در فهم صحیح آیات کمک می کند، در تفسیر منهج الصادقین جلوه آشکاری دارد؛ به علاوه این که مفسر هر چند تصریحی به نام دلالت ها ندارد، با این وجود از معنای حاصل از دلالت ها در تفسیر خویش استفاده کرده است.

مقدمه

قرآن کریم کامل ترین و جامع ترین و آخرین پیام الهی برای دستیابی بشر به سعادت و رستگاری و مایه هدایت تمام انسان ها است«هُدًى لِّلنَّاسِ»[1] و چگونگی برخورداری از این هدایت در گرو فهم و کشف رموز این کتاب الهی است و کشف این رموز تنها از طریق فهم صحیح آن به دست می آید.

بدین جهت خداوند خود را معلم و مفسّر قرآن معرفی کرده است(الرَّحْمَنُ* عَلَّمَ الْقُرْآنَ)[2]، به علاوه آیات قرآن نیز خود مبین و مفسّر یکدیگر هستند؛ در مرحله بعد رسول خدا برای اصحاب و یاران خویش آیات قرآن را تبیین می کرده است تا آن ها از هدایت این کتاب برخوردار شوند و خداوند تفسیر و تبیین قرآن را یکی از وظایف پیامبر9بیان کرده است.(وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ)[3]؛ بعد از پیامبر9نیز به تبع ایشان اهل بیت3به تفسیر و تبیین قرآن پرداخته اند و در طول دوران حیات خویش به رهنمود های آن توجه داشته و برای اصحاب و یاران خویش آن را بیان کرده اند؛ تفسیری که توسط پیامبر9و ائمه3بیان می شد به دلیل اتصال علم آن ها به علم الهی از هر گونه خطا و اشتباه عاری بود.

دانشمندان و مفسّران شیعه نیز در طول تاریخ تحت آموزش اهل بیت3به تفسیر قرآن همت گماشتند و آثار جاودانه ای از خود به جای نهادند اما با وجود تلاش های فراوان صورت گرفته از سوی این مفسّران باز هم تفسیر قرآن در طول تاریخ دچار ضعف ها و نقص هایی شده است و این امر را می توان نتیجه عدم توجه کافی به رعایت قواعد و ضوابط تفسیر دانست. قواعد تفسیر، قوانین و ضوابط کلی ای هستند که مفسّر باید با در نظر گرفتن آن ها اساس و شالوده تفسیر خویش را پی ریزی کند و بر اساس آن ها به تفسیر قرآن بپردازد؛ به گونه ای که عدم رعایت آن ها موجب خطا و اشتباه در تفسیر خواهد شد. برخی از قواعد تفسیر عبارتند از: توجه به قرائت صحیح، در نظر گرفتن مفردات و تبیین آن ها، توجه به قواعد و ادبیات عرب، توجه به قراین و در نظر گرفتن انواع دلالت ها.

تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین اثر مفسّر گرانقدر ملا فتح الله کاشانی از مفسّران شیعی قرن دهم هجری، تفسیری است که ما در این پژوهش به بررسی آن از حیث رعایت قواعد تفسیر خواهیم پرداخت.

این تفسیر که به زبان فارسی نگاشته شده است، بدون شک یکی از بهترین و جامع ترین تفاسیر فارسی تالیف شده در عصر خویش بوده است.

در پژوهش حاضر که در هفت فصل نگاشته شده است در فصل نخست به بیان مفاهیم و کلیات از قبیل تفسیر، قواعد تفسیر و لزوم توجه به آن ها می پردازیم؛ در فصل دوم نگاهی به زندگی ملا فتح الله صاحب تفسیر منهج الصادقین و دیگر آثار وی داریم و در فصل سوم تا هفتم نیز به بررسی پنج قاعده تفسیری بعنی در نظر گرفتن قرائت صحیح، توجه به مفردات، توجه به قواعد ادبی، توجه به قراین، در نظر گرفتن انواع دلالت ها، در تفسیر منهج الصادقین و میزان رعایت آن ها در این تفسیر خواهیم پرداخت.

در زمینه قواعد تفسیر کتب و مقالاتی تالیف شده است مانند «قواعد التفسیر لدی الشیعه والسنه» اثر محمد فاکر میبدی، «قواعد التفسیر جمعاً و دراسهً» از خالدبن عثمان سبت، «اصول التفسیر و قواعده» از خالد عبدالرحمن عک، و «روش شناسی تفسیر قرآن» از علی اکبر بابایی که در فصل دوم آن به بیان هفت قاعده کلی از قواعد تفسیر پرداخته است. اما این آثار تنها به ذکر قواعد تفسیر پرداخته و تفسیر خاصی را از حیث رعایت این قواعد مورد بررسی قرار نداده اند.

در مورد رعایت قواعد تفسیر در منهج الصادقین، با وجود این که این تفسیر حاوی مطالب تفسیری رفیع و در خور تامل بسیاری است، باید گفت آن گونه که شایسته است، مورد بررسی قرار نگرفته است و با تحقیقی که درباره کتب و مقالات و پایان نامه هایی که در رابطه با ملا فتح الله کاشانی و تفسیر منهج الصادقین انجام گرفته، روشن می شود که اکثر این آثار به منهج و روش تفسیری آن اشاره کرده اند و قواعد مورد