فهرست مطالب           صفحه

چکیده: 1

مقدمه: 2

فصل اول :کلیات تحقیق.. 5

1-1. بیان مساله تحقیق.. 6

1-2. ادبیات یا پیشینه تحقیق(چارچوب نظری) 7

1-3.اهمیت موضوع. 9

1-4. اهداف تحقیق.. 9

1-5. سوالات یا فرضیه های تحقیق.. 9

1-6.روش تحقیق  10

1-7. جامعه آماری.. 10

1-8.روش یا روش های نمونه گیری 10

1-9.ابزار جمع آوری اطلاعات.. 10

1-10.روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و تبیین سوالات/ فرضیات.. 10

1-11.محدودیتهای تحقیق.. 10

1-12.تعریف واژه های تحقیق.. 11

فصل دوم : نقش واق برروی آثار نگارگری،کتاب آرایی وخوشنویسی سلجوقی تاتیموری.. 12

2-1)نقش واق در نگارگری سلجوقی تا تیموری: 13

2-1-1)قرون اولیه اسلام. 13

2-1-2)ویژگی‌های زیباشناختی مکتب سلجوقی، بغداد. 13

2-1-3) بر عناصر تأثیرگذار بر مکتب سلجوقی.. 14

2-1-4)نگارگری ایلخانان. 15

2-1-5)جلایریان. 17

2-1-6)تیموریان. 18

2-2)نقش واق در آثارکتاب آرایی سلجوقی تا تیموری: 22

2-2-1)هنر کتاب آرایی در قرون اولیة اسلام تا آغاز دورة سلجوقی.. 23

2-2-2)کتاب آرایی در دوره‌ی ایلخانان تا ظهور تیمور 24

2-2-3)شیوه‌ی تزئین کتاب.. 25

2-3)نقش واق درآثار خوشنویسی سلجوقی تا تیموری.. 39

فصل سوم: نقش واق درآثار فلزکاری سلجوقی تا تیموری.. 43

3-1)هنرفلزکاری در قرون اولیه اسلام. 44

3-2)هنر فلزکاری در عصر سلجوقیان 44

3-3)سیر هنر فلزکاری پس از استیلای مغول 51

3-4)تیموریان. 53

فصل چهارم: نقش واق بر روی آثار نگارگری،کتاب آرایی وخوشنویسی دوره صفویه تامعاصر. 55

4-1)نگارگری صفویه تا دوره معاصر. 56

4-1-1)صفویه. 56

4-1-2)قاجار و دوران معاصر. 61

4-2)کتاب آرایی.. 63

4-2-1)کتاب آرایی دوره‌ی صفوی.. 63

4-2-2)قاجار و کتاب آرایی 66

4-2-3)تحولات کتاب آرایی در دوره‌ی قاجار از لحاظ شکلی و تزیینی صفحات.. 69

4-3)خوشنویسی.. 72

فصل پنجم:نقش واق برروی آثار فلزکاری دوره صفوی تا دوره معاصر. 75

5-1)فلزکاری صفوی 76

5-2)فلزکاری در دوره قاجار تا معاصر. 77

فصل ششم: نقش واق در سایر هنرها 82

6-1)نقش واق بر فرشهای ایران.. 83

6-1-1)فرش شکارگاه 87

6 -1-2)فرش منظره گل با حیوانات.. 89

6-1-3)فرش  بامناظری از داستان‌های عاشقانه‌ی ایرانی.. 90

6-1-4)قالی شکار چرخ. 92

6-2)نقش واق در گلیم ها 95

6-2-1)گلیم ابریشم بافت (فیگدور) 95

6-2-2)گلیم ابریشم باف.. 96

6-3)نقش واق در هنرکاشیکاری.. 98

نتیجه گیری.. 105

پیشنهادات.. 107

منابع.. 108

منابع تصاویر……….112

چکیده:

 

 

در اوایل اسلام هنرمندان از کشیدن وتصویر سازی انسان وحیوانات منع شدند. هنرمندان ایرانی که علاقه بسیار به تصویر سازی انسان داشتند این محدودیت را با ابداع نقشی به نام واق که در واقع برگرفته از درختی به همین نام است از بین بردند. شروع استفاده از این نقش به دوره سلجوقی باز می گرددو اوج به کارگیری  آن مربوط به دوره تیموری وصفوی است. در این پژوهش در ابتدا با بهره گرفتن از روش پژوهش توصیفی سعی شده که نقش واق در هنر های مختلف ایران از جمله: نگارگری،کتاب آرایی، خوشنویسی، فلز کاری و فرش و کاشیکاری از دوره سلجوقی تا دوره معاصر بررسی شود. سپس با روش پژوهش تطبیقی، نقش واق در هنرهای ذکر شده تطبیق داده شده است تا شباهت ها وتفاوت های آن در دوره های مختلف وروند تغییر و تحول آن مشخص شود.آنچه از این تحقیق به دست آمد این است که :نقش واق در ابتدای اسلام با توجه به محدودیت های دینی حالت انتزاعی واسطوره گونه ای داشته و کم کم در دوره های بعدی حالت طبیعی تر و نزدیک به واقعیت پیدا می کند تا آنجا که تصویر انسان و حیوان بطور واضح ترسیم میشود و در دوره معاصر با توجه به عدم محدودیت تصویر سازی برای هنرمند معاصر نقش واق به عنوان عنصری برای خلاقیت وابداع آثار جدید است .

همچنین نقش واق در اکثر هنرها با توجه به تاثیر پذیریشان از یکدیگر شبیه به هم هستند که به صورت سرهای انسان و حیوان در لابلای گلهای اسلیمی و ختایی وطرح های گرفت و گیر ونقش انسان و حیوان پیچیده در شاخ و برگ گیاهان نمود پیدا میکند وتفاوت ها شامل طرح های ابداعی هنرمندان میشود که اکثرا مربوط به دوره معاصر و از قاجار به بعد است. برای واضح تر نشان دادن شباهت ها وتفاوت های نقش واق در هنرهای مختلف جدولی ارائه شده است.

 واژگان کلیدی: نقش واق،کتاب آرایی ونگارگری،خوشنویسی،فلزکاری،فرش،کاشیکاری.

 

 مقدمه:

یکی از جلوه گاه های اصلی اسطوره ها،آثار هنری هستند؛جدا از اینکه آیا در اصل این آثار هنری هستند که به خاطر محتوای ارزشمند اسطوره ها جاودان شده اند ویا اسطوره ها جاودانگی شان را مدیون آن دسته آثار هنری هستند که ارزش جاودان داشته اند.در هر حال پیوند واشتراک هنر واسطوره از چند نظر گاه قابل بحث است ؛یکی از نظر روایت گر بودن وداشتن روند وعناصر قصه گونه که در اکثر هنر ها نیز دیده میشود، دیگری از نظر ارائه محتوا در یک قالب چند وجهی و داشتن لایه های متعدد که درک ابتدایی را آسان میکند.ولی درک عمیق آن را نیازمند بازگشایی لایه های درونی آن می سازدوهمچنین از نظر نمادها و رمزهای موجود در اسطوره واثر هنری که می توان گفت از ملزومات هردو به شمار می آیند،دیگر وجود ومحوریت شخصیت هایی متفاوت در درون اسطوره و محتوای اغلب آثار هنری است که معمولا نماد نیز هستند و همچنین از این منظرکه اساطیر وآثار هنری به طور معمول،حاوی درونی ترین مضامین انسانی نیز هستند.

” اسطوره عبارت است از روایت یا جلوه ای نمادین درباره ایزدان، فرشتگان موجودات فوق طبیعی، و به طور کلی جهان شناختی که یک قوم به منظور تفسیر خود از هستی به کار می بندد، اسطوره سرگذشتی راست و مقدس است که درزمانی ازلی رخ داده و به گونه ای نمادین، تخیلی و وهم انگیز می گوید که چگونه چیزی پدید آمده، هستی دارد، یا ازمیان خواهد رفت، و در نهایت، اسطوره به شیوه ای تمثیلی کاوشگر هستی است . به عبارتی اسطوره بینشی شهودی است. بینش جوامع ابتدایی و تفسیر آنها از جهان به گونه اسطوره جلوه گر می شده است.”

شناخت اساطیر به معنی درک سرچشمه و خاستگاه هر چیز است و به بیان دیگر با روایت اساطیر، چگونگی پدید آمدن مظاهر طبیعت شناخته می شود.

” اسطوره راوی واقعه ای است که در زمان اولین، زمان شگرف بدایت همه چیز، رخ داده است. به بیان دیگ اسطوره حکایت می کند که چگونه از دولت سر و برکت کارهای نمادین و برجسته موجودات مافوق طبیعی، واقعیتی – چه کل واقعیت، یعنی کیهان، یا فقط جزیی از واقعیت ، یعنی جزیره ای نوع نباتی خاص، سلوکی و کرداری انسانی ، نهادی- پا به عرصه وجود نهاده است. بنابراین، اسطوره همیشه متضمن روایت یک “خلقت” است، یعنی می گوید چگونه چیزی پدید آمده، موجود شده و هستی خود را آغاز کرده است. اسطوره فقط از چیزی که واقعاً روی داده و به تمامی پدیدار گشته است، سخن می گوید.”

دانشمندان مردم شناس بیشتر بر این عقیده اند که نظریه کلی برای همه اساطیر نمی توان یافت ولی برای اساطیر هرملت می توان تعبیرهای خاص پیدا کرده در هر حال این دسته اساس اساطیر را قوه مخیله آدمی می دانند. و روانشناسی اسطوره را زائیده خیال و ذهن و روح انسان ابتدایی بیان می کند. درواقع می توان افسانه درخت واق را به نوعی با اسطوره آفرینش انسان از گیاهی ریباس مانند مربوط دانست.گیاهی که به مشی و مشیانه و مهلی و مهلیانه معروف است.

نخستین زوج انسان از تخمه کیومرث که به زمین راه یافت، هستی یافت. نخست به هیأت گیاهی که شناخت زن و مرد آن ممکن نبود و به هم تنیده بودند. این دو با هم بوته یی را شکل دادند که ثمر آن ده نژاد آدمیان بود و سرانجام هنگامی که به هیأت انسان در آمدند اورمزد مسئولیت های آنان را گوشزد کرد. زاده شدن انسان از گیاه یاد آور تقدس گیاه و گیاه خدایان از دوره نوسنگی و متأثر از راه و روال متکی بر کشاورزی است. باورهای مربوط به درختان  و نباتات به گونه ای با آنیمیسم پیوند دارد .این پندار که درخت می تواند زاینده انسان باشد در برخی از فرهنگ ها با تصویر انسان هایی همراه شد که از درختان آویزان بوده یا به مانند میوه های درختان در لابه لای آنها قرار گرفته اند. در ادبیات داستانی و فولکوریک به صورت درخت واق واق نمود پیدا کرد.

“واقواق درختی است چینی همانند درخت بادام و خیار چنبر که میوه هایی همچون چهره آدمی دارد. چون میوه این درخت برسد چندین بار آوازی همانند واق واق از آن به گوش می رسد سپس به زمین می افتد. مردمان این جزیره ها و چین را در این آواز مروا و مرغوا است.

در منتخب مرآة الزمان وصف مکانی افسانه ای به نام” جزیره واق و وقواق ” آمده است که از ساق درختان سبز و سر به فلک کشیده، چون به حدّ مقرر می رسند پای دختری ظاهر می گردد و هر روز عضوی از آن دختر بروز می نماید اما موی سر دختر در ساق آن درخت پیچیده می ماند: بعد از خروج آن دختر یکی دیگر ظاهر می شود و همچنان الی یوم القیامه مستمر می باشد و هر دختری که به وجود می آید سه مرتبه واق واق واق می گوید و زمین شکافته می شود و به راه عدم می شتابد. آورده اند که اگر کسی دست برآن دختران بگذارد آتشی از میان ایشان ظاهر شده درآن شخص می افتد و هلاکش می سازد .

هر چند که به نظر وجود چنین درختی ( که دارای میوه هایی به شکل صورت آدم می باشد.) برای انسان امروزی غریب و ناممکن می نماید اما باید توجه داشت “که اسطوره راوی سرگذشتی حقیقی است، هرچند با تجربه ای عادی سازگار نباشد.

در شاهنامه آمده است که زرتشت پیامبر یک درخت سرو شگفت که سرشتی مینوی و اندازه ای بسیار بزرگ داشت، در ناحیه کاشمر بر در آتشکده برزین مهر بر زمین نشاند. همچنین آمده است که بر هر یک از برگ های سرو کاشمر، نام شاه گشتاسب نگاشته شده و اندرزی برای پشتیبانی از دین خطاب بدو آمده بود.

در کتاب گه هونگ (Kog Hung) چنین آمده: در میان درختان بزرگ کوهستانی، درختهایی هستند که می توانند سخن بگویند. اما خود درختها نیستند که از این موهبت برخوردارند، بلکه روان آن هاست که سخن می گوید. روان این درختان یون یانگ نام دارد و هر کس این نام را بر زبان آورد خوشبخت خواهد شد .

بهرام بیضایی واک Vak یا واچ Vach را ایزد بانوی سخنوری و بلاغت دانسته و شهرزاد هزار و یک شب را در واقع معادلی از این ایزد بانو دانسته که با ایزد بانوی آناهیتا در ارتباط است و ویژگی فرزانگی و هنر آناهیتا به او ارث رسیده است.

و در لغت نامه دهخدا چنین آمده: واق (اِ) درختی است حوا هوم که بامداد بهار و شامگاه خزان کند. و گویند ثمر و بار آن درخت بصورت آدمی و حیوانات دیگر باشد و سخن هم می گوید. (از برهان) (از آنندراج) (ناظم الاطباء)

واقواق بعضی بیشه و جنگلی را گفته اند که درخت واق در آنجا می باشد و گویند در آنجا کوهی است معدن طلای نقره و بوزینگان در آنجا بسیار باشند و آنرا واقواق و وقواق هم گویند.

درخت واق با درخت زقوم که در قرآن آمده دارای شباهتهایی است.(درختی که میوه هایش به شکل شیاطین است)

نقش واق، یکی از اصول هفتگانه هنر نگارگری می باشد که برگرفته از اسطوره درخت واق است وهنرمند ایرانی برای اینکه خود را ازقید و بند محدودیت های دینی رها سازد وعلاقه خود  به تصویر سازی از انسان وحیوان را ارضا کندبه ابداع چنین نقشی می پردازد،که در طول زمان تغییر و تحول یافته وبر سایر هنرها نظیر فلز کاری،خوشنویسی،کاشیکاری و… تاثیر میگذارد،در واقع هنرهایی که به نوعی هنر نگارگری درآنها دخل و تصرف دارد را تحت الشعاع قرار می دهد.

متفکران در طی قرون ، خلاقیت هنری را  به طبیعت ، نیروی ماورای طبیعت ، وحی آسمانی، دین و پدیدارهای جادوگرانه مربوط دانسته اند. شکی نیست که هنر امری است روانی و برای شناخت هنر باید کوشش کنیم که روان هنرمند را دریابیم. فروید می گوید:”….کودکان  بازی می کنند،بازی برای فرار از واقعیت.و آدمی آن گاه که دوره کودکی را پشت سر می گذارد، برای فرار از حقیقت تلخ زندگی ، در عین بیداری به یک بازی فکری اشتغال می ورزد که نزد مردم عادی ازخیالبافی فراتر است، اما در افرادی خاص ، به رؤیای هنرمندانه و سرانجام به هنر آفرینش هنری منتهی می شود”

قصه های عامیانه و فرهنگ مردم ، از دیرزمان منشاء اندیشه ، وسیله انتقال عواطف ، موجب تجلی احساس انسان در الهام گرفتن از این جهان و باعث هما وایی و همدلی انسان با طبیعت و ماورای طبیعت و به طور کلی عامل انطباق انسان با محیط زیست خود بوده است.

در ایران خبرگان سخن ، بازگو کننده حوادث و وقایع روزمره مردم ، از گذشته های دوردست بوده اند.و داستان های زیادی را که از ادبیات شفاهی مردم و به گونه روایتی ، سینه به سینه از دیگران فراگرفته بودند، بازگو می کردند و شنوندگان را به شگفتی و اعجاب می کشاندند.

هدف هنرمند در بکارگیری عناصر نمادین ، ترکیب عناصر و خلق عناصر جدید ، در هر دو مورد خلق فضایی ذهنی است که بتواند بیننده را از جهان مادی پیرامون خود جدا سازد.در واقع هنرمند با عینیت بخشیدن به ذهنیاتش و بیان تصور و تخیل ، قاعده ای می آفریند تا فضایی دگرگون شکل گیرد.در هم ریزی فضا و مکان نیز به همین دلیل صورت می گیرد.

این پژوهش شامل هفت فصل میباشد ،فصل اول کلیات تحقیق،که در آن لزوم مطالعه نقش واق و اهداف این پژوهش از مطالعه این نقش و جامعه آماری و چگونگی انتخاب تصاویرآمده است.

فصل دوم: نقش واق را در آثار نگارگری،کتاب آرایی و خوشنویسی  از دوره سلجوقی تا دوره تیموری مورد مطالعه قرار داده است که در ابتدا خلاصه ای از این سه هنرو تغییرات وتحولات این هنرها در این دوران پرداخته شده و با توجه به اینکه هنر خوشنویسی و نگارگری جزیی از هنر کتاب آرایی است،بنابر این هر سه این هنرها در یک فصل گنجانده شده اند.

فصل سوم: نقش واق را در آثار فلزکاری ازدوره سلجوقی تا دوره تیموری را مورد مطالعه قرار داده ،که در ابتدا تاریخچه هنر فلز کاری در این دوران و بعضا هنرمندان سرشناس را معرفی و چگونگی تغییر و تحول این نقش را در آثار فلزی این دوران ها  بررسی کرده ایم.

فصل چهارم:نقش واق در آثار نگارگری،کتاب آرایی،خوشنویسی  از دوره صفویه تا معاصر،در این فصل نیز به ارائه تاریخچه مختصری از هنر نگارگری،کتاب آرایی و خوشنویسی از دوره صفویه تا دوره معاصر پرداخته شده و در این اثنا به جستجوی نقش واق در این هنرها و چگونگی نمود و تغییر و تحول آن در این هنر ها پرداخته شده است.

فصل پنجم با عنوان نقش واق در آثار فلزکاری از دوره صفویه تا معاصربا ارائه تاریخچه مختصر هنر فلزکاری در این دوران ها به معرفی چند نمونه از آثار فلزی و چگونگی نمود و تحول نقش واق در این آثار میپردازد.

فصل ششم :نقش واق در سایر هنرها ،که در این فصل هنر فرش وکاشیکاری مورد بررسی قرار گرفته اند.ابتدا به ذکر تاریخچه مختصری از هنر فرش پرداخته ایم وسپس چگونگی نمود نقش واق در هنر فرش وگلیم و تغییر و تحولات آن را بررسی کرده ایم و در ادامه با تاریخچه بسیار مختصر در مورد هنر کاشیکاری فقط با بررسی نمونه هایی اندک از هنر کاشیکاری که دارای نقش واق هستند به بررسی این نقش در هنر کاشیکاری پرداخته ایم.

در نهایت با بهره گرفتن از جدولی در انتهای فصل ششم روند تغییر وتحول این نقش همچنین شبا هتها وتفاوتهای آن را در هنر های مختلف به تصویر کشیده است.

 

• بیان مساله تحقیق

قصه های عامیانه و فرهنگ مردم ، از دیرزمان منشاء اندیشه ، وسیله انتقال عواطف ، موجب تجلی احساس انسان در الهام گرفتن از این جهان و باعث هما وایی و همدلی انسان با طبیعت و ماورای طبیعت و به طور کلی عامل انطباق انسان با محیط زیست خود بوده است.

در ایرن خبرگان سخن ، بازگو کننده حوادث و وقایع روزمره مردم ، از گذشته های دوردست بوده اند.و داستان های زیادی را که از ادبیات شفاهی مردم و به گونه روایتی ، سینه به سینه از دیگران فراگرفته بودند، بازگو می کردند و شنوندگان را به شگفتی و اعجاب می کشاندندنقش واق در واقع برگرفته از درختی افسانه ای است که در جزیره واقواق (وقواق) در چین می روید و دارای میوه هایی به شکل سر انسان می باشد.

یکی از جلوه گاه های اصلی اسطوره ها،آثار هنری هستند؛جدا از اینکه آیا در اصل این آثار هنری هستند که به خاطر محتوای ارزشمند اسطوره ها جاودان شده اند ویا اسطوره ها جاودانگی شان را مدیون آن دسته آثار هنری هستند که ارزش جاودان داشته اند.

در اوایل اسلام کشیدن تصویر انسان در نقاشی ها و نگارگری های ممنوع بود بنابراین هنرمند خلاق ایرانی برای رفع این محدودیت به ابداع اصلی به نام اصل واق در نگارگری وکتاب آرایی می پردازد که آن عبارت است از تصاویری از گل و گیاه که با صورت انسانی ترکیب شده بود. کم کم این نقش در دوره های مختلف هنر اسلامی متحول شده و صورتک های حیوانی نیز بدان اضافه شد و به صورت نقش  گرفت و گیر ،صورتکهای پنهان در لابلای صخره ها،  نمود پیدا کردوهر چقدر به دوره معاصر نزدیک تر میشویم این نقش حالت طبیعی تر به خود میگیرد تا آنجا که در دوره صفویه به طور کامل پیکر انسان را در حاشیه نگاره ها به وضوح میبینیم ودردوره قاجار این نقش با عناصر فرنگی ترکیب شد،در دوره معاصر نیز با توجه به عدم ممنوعیت تصویر سازی از انسان این نقش به عنوان نقشی تزیینی وابتکاری به صورت های مختلف در بعضی از هنرها جلوه گر میشود.با توجه به اینکه اکثر هنر ها از یکدیگر تأثیر میگیرند،این تأثیر را در مورد این هنر نیز میتوان دید،تا آنجا که نقشها در هنرهای مختلف شبیه به هم تکرار شده اند،مثلأ نقش گل شاه عباسی با صورت انسان یا شیری  در میان آن یا نقش گرفت وگیر از جمله نقش هایی هستند که تقریبأدر همه هنرها بغیر از خوشنویسی مشترکند .در بعضی از هنرها نیز هنرمند دست به ابداعاتی زده و متناسب با نیاز خود طرحهایی را ابداع کرده است،از جمله این هنرها،هنر فرش وگلیم بافی وهنر کاشیکاری است.

دراین تحقیق برآنیم که ریشه شکل گیری نقش واق(ازکجا وچگونه شروع شده) وسیر تحول آن رادر هنرهای مختلف ایران بررسی کنیم.اینکه بیشتر در کدام هنرها نمود پیدا کرده و چه  شباهتها وتفاوتهایی در هنرهای مختلف ایران(ازجمله نگارگری،کتاب آرایی،فلز کاری،خوشنویسی،فرش وکاشیکاری)در دوره های مختلف تاریخی داشته است.

آیا ازلحاظ ساختاری از نظم هندسی خاصی پیروی می کند؟آیا نماد شناسی وسمبل ها در نقوش حیوانی این طرح دخیلند؟

باورها و اعتقادات مردم بومی منطقه چقدر بر روند شکل گیری این نقشها دخیل هستند؟

آیا این گونه نقوش در هنرهای کشورهای دیگرنیز وجوددارند؟

 1-2. ادبیات یا پیشینه تحقیق(چارچوب نظری)

درخت را بسیاری از اقوام باستانی به عنوان جایگاه خدا ، یا در واقع خود خدا می پرستیدند. همچنین نماد کیهان و منبع باروری و نماد دانش و حیات جاودانی بود

اعتقاد به اینکه در بعضی درختان و گیاهانی که برای بشر سودمند است، روحی وجود دارد به پیش از تاریخ بر می گردد که این اعتقاد واعتقاد به اینکه نخستین زوج انسان از گیاهی ریباس مانند بوجود آمده اند شاید باعث ایجاد اسطوره درخت واق یا درخت سخنگو شده است. درختی  که در بسیاری از کتابهای جغرافیایی قدیم مانند نزهه القلوب ، نخبة الدهر فی عجایب البّر و البحر و منتخب مرآه الزمان و عجایب المخلوقات قزوینی و حدود العالم من المغرب الی المشرق وصفی  از آن آمده است. در کتاب نزهه القلوب در فصل پنجم در باب دریاها و جزایر این چنین آمده : ” خلیج اول، بحرچین و ماچین است و از همه خلیج ها بزرگتر است و بطرف چین لجّه بزرگ دارد و در این خلیج سه هزار و هفتصد جزیره مسطور است از مشاهیرش، جزایر واقواق ولایتش بالای صد جزیره است و در آنجا درختان که چون باد  برگش بر هم زند آوازه واق واق دهد و آن جزایر بدین نام مشهور است. پادشاه آنجا را کشمیر خوانند.

اما در مورد این اصطلاح یک تعبیر دیگر نیز وجود دارد که ظاهراً به واقعیت نزدیک‌تر است . بعضی معتقدند که جزایر واقواق همان جزیره سوماترای امروزی است واقواق غربی، جزیره ماداگاسگار است و اصطلاح واقواق نام قبیله سیاهپوستی در سوماترا بوده که به زبان محلی پک پک (Pak Pak) خوانده می‌شده و معرب آن فک فک است که از لحاظ تلفظ به واقواق نزدیکتر است، کوه وسکوا (Vaskva) در ماداگاسکار با نام قوم پک پک نزدیکی دارد و به همین جهت است که نام واقواق در کتاب‌های جغرافیا هم نام جزیره است و هم نام درختی که بار آن صورت آدمیزاد و یا حیوانات است

گویا درخت واق یا درخت سخنگو: درختی است که وصف آن را فردوسی در داستان پادشاهی اسکندر در شاهنامه آورده است.اسکندر بر سر راه خود به شهری آباد می رسد و ازمردمان از شگفتیهای آنجا می پرسد، راهنما درختی را برای او توصیف می کند که از دو ریشه جفت شده نر و ماده برآمده است و چون شب فرا می رسد درخت ماده گویا بویا می شود و آنگاه که روز برآید درخت نر سخن گفتن آغاز می کند.

چکیده:

فرش دستبافت در میان قوم ترکمن از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. بخصوص از لحاظ رنگ های نخودی ، سرمه ای ، قهوه ای و زیتونی و… که استفاده می کند. با بررسی نگاره های موجود در فرش ترکمن متوجه می شویم که نقوش حیوانی بیش از سایر نماد ها جلوه دارد. این نقوش به صورتی کاملاً نمادین، تمثیلی از آئین ها و باور های مذهبی بوده و تقدیس و مورد احترام بودن جانوران در میان ترکمن ها را بیان می کنند. با گسترش دین اسلام و منع نمایش تصویر واقعی جانوران ، بافندگان از تصویر جای پای جانوران در قالب گل ترکمن، که شهرت فراوان دارد، استفاده کرده اند. با وجود اینکه  در مورد نقوش فرش ترکمن پژوهش های فراوانی صورت گرفته، اما با توجه به جایگاه ویژه نقوش جانوری در این خصوص تلاش صورت نگرفته شده است. لذا در این پایان نامه پس از معرفی ایل ترکمن و ویژگی های آنان ابتدا چند نمونه شاخص و مهم از این نگاره ها مورد بررسی و تحلیل و نماد شناسی قرار گرفته و سپس به طبقه بندی کلیه نقوش جانوری و معنای نمادین آنها پرداخته شده است. شیوه پژوهش به دو صورت کتابخانه ای و اسنادی و بخشی نیز به روش میدانی انجام گرفته است با تلفیق این دو روش می توان تجلی نمادین نقوش جانوری را دستبافته های ترکمن مشاهده کرد.

کلید واژگان: ترکمن، فرش، دستبافته ها ، نقوش جانوری، نماد

 

فهرست مطالب

چکیده:

مقدمه. 1

فصل اول:کلیات پژوهش…… 3

1-1 – بیان مسأله. 4

1-2-ادبیات و پیشینه تحقیق(چهار چوب نظری) 4

1-3-اهمیت موضوع: 5

1-4-اهداف تحقیق: 5

1-5- سوالات تحقیق: 5

1-6-فرضیه ها: 5

1-7-روش تحقیق: 6

1-8-جامعه آماری: 6

1-9-نمونه آماری: 6

1-10- روش یا روش های نمونه گیری: 6

1-11-محدودیت های تحقیق: 6

1-12-تعریف واژه های تحقیق: 7

1-13-مراحل انجام تحقیق: 7

فصل دوم: باورهای اعتقادی قوم ترکمن… 8

2-1-جغرافیای اقلیمی: 9

2-2-قوم ترکمن… 11

2-3-دین ترکمن ها : 14

2-4-دین ترکمن ها قبل از اسلام: 14

2-5-توتم گرایی: 15

2-6-شمن گرایی (shamanism) : 16

فصل سوم: دست بافته های ترکمن و پیشینه آن… 18

3-1- تاریخچه فرش: 19

3-2-پیشینه فرش ترکمن: 21

3-3-فرشینه ترکمن… 25

3-4- انواع بافته های ترکمنی : 26

3-5-قالیبافی و نقش زنان ترکمن: 31

3-6- آواز زنان قالیباف: 32

فصل چهارم: نقوش ترکمن در قالی ها، گلیم ها و سایر زیر اندازها 36

4-1-نماد شناسی رنگ در فرش های ترکمنی: 49

4-2-ساختار طرح فرش های اصلی : 53

4- 3معرفی نقوش ترکمن: 54

4-4- فرش انگسی ( انسی): 61

4-5-طرح انگسی ها : 61

4-6-نقش های موجود در انگسی ها : 64

4-7- نماز لیق ها ( جانماز ها ): 72

4-8-انواع نماز لیق ها: 72

4-9-کعبه نماز لیق: 74

4-10-نقش های موجود در کعبه نمازلیق ها: 75

4-11-آیات لیق: 76

4-12-فرشینه ها : 78

4-12-1-آسمالیق ها و چووال ها: 78

4-12-2-قاپی لیق یموت: 79

4-12-3-پشتی و قارچین: 81

فصل پنجم: نقوش جانوری در دستبافته های ترکمن… 82

5-1 مهم ترین نقوش حیوانی ، مفهوم و کاربرد آنها : 85

5-1-1-نقش شتر: 85

5-1-2- نماد حیوانات شکاری نظیر عقاب و قوش….. 86

 

 

5-1-3- نقش قوچ یا شاخ قوچ: 87

5-2- انواع نقوش جانوری در دست بافته های پرزدار: 88

5-2-1- نقوش حیوانی: 88

5-2-2-نقوش حشرات: 95

5-2-3-نقوش پرندگان.. 98

5-3- دستبافته های بدون پرز شامل گلیم، نمد.. 101

5-4-گونه های مختلف نمد های اصیل ترکمنی… 101

5-5- منابع الهام نقش های اصیل ترکمن در نمد.. 105

5-6- انواع نقوش جانوری در دستبافته های بدون پرز دار شامل گلیم و نمد: 105

5-6-1- انواع نقش شاخ قوچی: 105

5-6-2- نقش PESTAN(به خاطر محدودیت سایت در درج بعضی کلمات ، این کلمه به صورت فینگیلیش درج شده ولی در فایل اصلی پایان نامه کلمه به صورت فارسی نوشته شده است)ک یا ازمیک: 106

5-6-3-نقش دم عقرب زرد( ساری ایچان) 106

5-6-4-نقش ماهی (تیرانه) 107

نتیجه گیری: 108

پیشنهادات: 111

گزارش کار عملی:…………………..112

فهرست منابع متن… 113

فهرست منابع تصاویر…………………. 121

مقدمه

هنرهای  دستی بخصوص فرش حاوی جلوه های تصویری غنی از میراث فرهنگی بسیار کهن هر قوم حتی تا قبل از تاریخ است. هنر های دستی از دیر باز با زندگی اقوام کوچ نشین عجین شده و جزء ملزومات زندگی این اقوام و حتی گرداننده چرخ اقتصادی آنان محسوب می شود. گنجینه هایی که نسل اندر نسل و سینه به سینه در میان مردم این سرزمین باقی مانده و منتقل شده است، حافظانش مردان و زنان کهنسالی هستند که قلب و ذهنشان مالامال از آنهاست.

شهرت و آوازه ی دستبافته های ترکمن اقصی نقاط عالم را در نوردیده و رنگ ها و نقش هایی که توسط زنان بافنده آن بافته شده اند باعث شگفتی محققان است. این نقوش آینه تمام نمای زندگی فرهنگی قومی هستند که صحرا آنها را با طبعی دو گانه بار آورده است، طبیعتی مقاوم و خشن همراه با سرشتی ظرفیت که در دستبافته ها، سوزن دوزیها و جواهرات این قوم تجلی می یابد.

گمان نمی رود که در نقوش فرش ترکمنی تحول زیادی به وجود آمده باشد، اما به نظر می رسد با گذشت نسل ها برخی نام ها و افسانه ها در مورد نقوش تغییر یافته اند و حتی بنا به طوایف و تیره ها نام ها و قصه متفاوت می باشند. زنان ترکمن علیرغم فراز و فرود های تاریخی در نقوش و تغییرات در ساختار قومی و اجتماعی، همچنان اعتبار و اصالت نقوش را حفظ کرده، دست به خلق آثاری می زنند که در نوع خود بی نظیر می باشد. بافندگان از ذهن خود در نقوش قالی بهره می جویند و به صورت غریزی از موقعیتها و عناصری استفاده می کنند که ریشه در فرهنگ ، سنت و باور های آنان دارد که گروهی از این نقوش ، نقوش جانوری می باشند. این نقوش در تمامی 5 طایفه اصلی و فرعی ترکمن ها مورد استفاده قرار می گیرد. به کار گیری این نقوش در قالی های ترکمن بخاطر جایگاه خاص جانوران در فرهنگ ترکمن ها می باشد. به دنبال گسترش اسلام و در پی منع نمایش تصویر جانوران بافندگان این دستبافته ها، نقوش جانوری را کاملا هندسی و انتزاعی و بیشتر به صورت جای پای جانور در قالب گل استفاده می کنند. این نماد های جانوری نشانگر باور ها، اعتقادات، تعصبات دلبستگی های خانوادگی و قومی آنان است و گاهی حکایتگر تقدیر، تحسین و روابط سازنده اجتماعی و گاهی بیانگر ترغیب و تشویق و غیرتمندی و بعضاً برای دفع شر و شیطان و اهریمن است.

در زمینه فرش ترکمن به صورت کلی پژوهش های متعددی صورت پذیرفته از جمله اساتیدی نظیر استاد نیاز محمد نیازی، آقای علی حصوری و ذبیح الله بداغی، لیکن به صورت خاص بر روی نقوش جانوری و مبحث نماد شناسی، مطالعاتی انجام نشده است. در این پژوهش سعی شده که نقوش جانوری را از میان نقوش جدا کرده و به بررسی آنها پرداخته شود.

در فصل اول به بررسی کلیات پژوهش پرداخته شده است.

در فصل دوم به باورهای اعتقادی قوم ترکمن پرداخته و ضمن معرفی استان، به معرفی قوم ترکمن و دین آنها قبل از اسلام و بعد از اسلام و توتم گرایی و شمن گرایی پرداخته شده است.

در فصل سوم به دستبافته های ترکمن و پیشینه ی آنها پرداخته شده و همچنین انواع بافته های ترکمن را مورد بررسی قرار داده ایم.

در فصل چهارم : به نقوش ترکمن در قالی ها ، گلیم ها ، گبه ها ، و سایر زیراندازها پرداخته شده و ضمن توضیح کلی در مورد نقوش ترکمن درباره منشأ نقوش نیز مطالبی ارائه شده است و از نظر ساختار و طرح و نقش مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین به نماد شناسی رنگ در این فرش ها پرداخته شده است .

در فصل پنجم : نقوش جانوری را در میان دستبافته های ترکمن بررسی کرده که ضمن توضیح کلی در مورد نقوش جانوری و نام بردن مهم ترین آنها و نماد پردازی آنها ، برای سهولت کار نقوش را به سه دسته حشرات، پرندگان و جانوران تقسیم بندی شده است و در قسمت پایانی نتایج حاصل از بررسی این نمونه و نقوش ارزیابی شده است.

-1 – بیان مسأله

استان گلستان دارای غنای هنری در رابطه با آثار هنری بوجود آمده توسط قوم ترکمن می باشد که از چندین سال تاکنون در این ناحیه ساکن شده اند و قدمت دارند.این قوم دارای آداب و سنن و فرهنگ خاص خود می باشد که این فرهنگ و سنت در آثار هنری آنها نیز نمود پیدا کرده است.در بررسی نقش و نگاره های ترکمن با دست بافته های آنها و هنر آن ملت بررسی فرهنگ و روش زندگی آنها را  ضروری می نماید.توجه به ماهیت اجتماعی نهفته در هر کدام از آثار هنری کاربردی، می تواند در شکل دهی به ماهیت فرهنگی اقوام نقش حیاتی را بازی کند.برای شناخت هنر کاربردی بایستی ماهیت خلق اثر را در بستر زمان، فرهنگ و مکان خلق شده آن جستجو کرد.دریافت ارزشها و وجوه گوناگون اثر هنری، بواسطه سنت، فرهنگ و شرایط خاص هر قوم در هر عصر تغییر می یابد.یک اثر هنری در واقع مجموعه ای است از هزاران سال تطابق انسانها، محیط، فرهنگ، زیباشناسی و… در اجزاء یک اثر هنری کاربردی مجموعه ای از تجربیات راه حل ها نهفته است و سرمایه ای است از تجربیات هزاران ساله حیات در یک اقلیم و یا نگرش مادی و معنوی به کاربری همان اثر مثلاً در نقوش فرش، نگرش انسان به محیط اطراف خود و طبیعت است.نگرشی که بافنده از ماده و طبیعت پیرامون خود می طلبند و ماهیت اثر در بستر زمان، فرهنگ و مکان خلق گشته است.

فرش ترکمن گنجینه گرانبهایی از تاریخ، آداب و سنن آنها به شمار می رود و بنابر گفته محققان دستبافته های این مردمان در واقع خزانه ای است از اطلاعات تاریخی و قوم شناسانه و حاوی مفاهیم عمیق از دنیا اطراف و محیط زندگی آنها. این فرش ها و دستبافته ها به دلیل دارا بودن نقوش هندسی و رنگ های خاص به کار گرفته شده در آنها در میان محققان از شهرتی جهانی برخوردار است.

مبنای اصلی این تحقیق، دست بافته های ترکمن از جمله فرش، نمد، گلیم و قالی می باشد که نقوش حیوانی مورد استفاده در آنها مورد مطالعه قرار می گیرد. حدود این پژوهش ترکمن های ساکن استان گلستان می باشد.

از آنجائیکه بیشتر پژوهش ها پیرامون نقش و رنگ بوده، بر آن شدیم که نقوش حیوانی را از میان نقش های مورد استفاده مورد مطالعه قرار دهیم و سر منشأ این نقوش را که ریشه در چه عواملی داشته است مورد بررسی قرار دهیم.

1-2-ادبیات و پیشینه تحقیق(چهار چوب نظری)

استان گلستان نام جدید سرزمین تاریخی است که در طول تاریخ و تا سده هفتم هجری به نام ایالت گرگان و از آن پس تا آغاز سده دهم به نام استرآباد و درنوشته های دوران اولیه اسلامی به نام جرجان و از اسفند 1316 نامیده شده است. این منطقه دارای قومیت های متفاوتی است که یکی از این اقوام، ترکمن  ها هستند که در بخش شرقی، مرکزی و شمالی استان و همچنین در مرکز سکونت دارند.سنی مذهب و به زبان ترکمنی تکلم می کنند. یکی از صنایع دستی ترکمنان دستبافته های آنها می باشد که شامل فرش، قالی، قالیچه، پشتی، نمد میباشد که دارای نقوش تزیینی فراوان می باشد.

طبق مطالعات و بررسی های انجام شده در منابع اطلاعاتی، در این مورد کتاب،مقاله و پایان نامه ای یافت نشد.لازم به ذکر است تعداد معدودی مطالعات مرتبط با موضوع یافت شد که در زیر به آنها اشاره می شود:

ا-ایزدی نیا، ملیسا،1380، تحلیلی بر نقوش و سمبل های گرافیکی پوشاک و زیور آلات زنان عشایر ترکمن صحرا، دانشگاه تربیت مدرس، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته ارتباط تصویری.

در این رساله علاوه بر نقوش پوشاک و زیور آلات اشاراتی به قالی بافی، نمدبافی و بافته های متنوع شده است.

2- حصوری،علی،1371، نقش های قالی ترکمن و اقوام همسایه

در این کتاب انواع نقش ها بهمراه کاربرد آن در طایفه های مختلف ترکمن بررسی شده و نقوش کامل ترسیم شده است.

3- ذباح، الهام، 1390، جستارهایی در نقوش سوزن دوزی پوشاک ترکمانان استان گلستان شهرستان گنبد کاووس، دانشگاه پیام نور مرکز تهران شرق، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته پژوهش هنر.

در این پایان نامه ضمن پرداختن به نقوش سوزن دوزی به تعدادی نقوش که در فرش و نمد مشترک است اشاره شده است.از جمله نقش قوچ که در قالی نمد و سوزن دوزی به طور مشترک قابل مشاهده است.

4- صالحی، فریبا،1389، بررسی و ارتباط نقش و نگار زیورهای ترکمن با دستبافته های آنها .

هدف این پژوهش بررسی  ارتباط نقش و نگار زیورهای ترکمن با دستبافته های آنها است.نتایج نشان میدهد که باورها و اعتقادات در شکل گیری نقوش مؤثر بوده است.

5-یپان غراوی، زهره،1387، ریشه یابی عناصر تصویری در صنایع دستی استان گلستان، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، پایان نامه کارشناسی ارشد ارتباط تصویری.

در این رساله با معرفی آرایه ها و نقوش در هنرهای سنتی ترکمن تأثیر باورها و اعتقادات و نماد پردازی در آنها را برروی این نقوش مورد مطالعه قرار داده است.

1-3-اهمیت موضوع:

اهمیت این موضوع از آنجایی است که نقوش در هنرهای دستی ترکمن جایگاه ویژه ای دارد  و هنرهای دستی ترکمن در چرخه اقتصادی این منطقه نقش بسزایی دارد و لذا  این مطالعه به احیاء این نقوش و منسوخ نشدن آن  و بررسی و ریشه یابی عوامل مؤثر بر آن کمک می کند.

1-4-اهداف تحقیق:

اهداف اصلی : بررسی نقوش حیوانی در دستبافته های ترکمن

اهداف فرعی : 1- مطالعه نقوش دست بافته های ترکمن و چگونگی استفاده و کاربرد آن در دستبافته های امروز

2- سعی در احیاء برخی نقوش در حال منسوخ شدن منطقه

1-5- سوالات تحقیق:

1- آیا نقوش حیوانی تحت تأثیر شرایط اقلیمی،منطقه ای می باشد؟

2- آیا سر منشأ نقوش ریشه در باورهای اعتقادی مردم ترکمن دارد؟

3-  آیا این نقوش متأثر از اقوام همجوار یا شهرهای همجوار است؟

1-6-فرضیه ها:

1- نقوش حیوانی تحت تأثیر شرایط اقلیمی،منطقه ای می باشد.

2- سر منشأ نقوش ریشه در باورهای اعتقادی مردم ترکمن دارد.

3- این نقوش مخصوص خود قوم ترکمن می باشد و از هیچ جا تأثیر نپذیرفته است.

1-7-روش تحقیق:

• روش كتابخانه ای: اطلاعات مربوط به این تحقیق بخشی از طریق مطالعات کتابخانه ای که شامل کتب، اسناد و مدارک کتابخانه ای است انجام خواهد شد.
• روش میدانی : اطلاعات مربوط به این تحقیق، بخشی از طریق مطالعات میدانی که به صورت پرسش نامه و مصاحبه است انجام خواهد شد.
• روش تحلیلی: این پژوهش تحلیلی و توصیفی خواهد بود.
• روش مقایسه ای/ تطبیقی :

روش استنتاجی و نتیجه گیری ها :با تجزیه و تحلیل اطلاعات از طریق آمار توصیفی و استنباطی نتایج کار را بیان خواهیم کرد

1-8-جامعه آماری:

جامعه آماری نقوش جانوری در دستبافته های  ترکمن استان گلستان می باشد.

1-9-نمونه آماری:

نمونه آماری 20% از میان نقوش جانوری دستبافته های ترکمن شهرستان گنبدکاووس انتخاب و نتیجه به کل تعمیم داده خواهد شد.

1-10- روش یا روش های نمونه گیری:

تصادفی ساده

ابزار جمع آوری اطلاعات:

پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده، آزمون، فیش، جدول

روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و تبیین سوالات/ فرضیات :

تجزیه تحلیل به دو صورت کمی و کیفی انجام خواهد شد: در کمی خود نقش ها را طبقه بندی کرده و براساس خانواده تقسیم بندی میشود و خود نقوش با جزئیات مورد تجزیه قرار میگیرد.

کیفی: عوامل تأثیر گذار مانند اقلیم و باورهای اعتقادی که در ایجاد این نقوش اهمیت دارد مورد مطالعه قرار می گیرد.

1-11-محدودیت های تحقیق:

1- نتایج حاصل از این تحقیق را  نمی توان به جاهای دیگر کشور تعمیم داد با توجه به شرایط قومی و ناحیه ای.

2- کمبود منابع اطلاعاتی بروز و مرتبط با موضوع

3- دسترسی نداشتن به جامعه آماری مورد مطالعه

4- عدم پاسخگویی افراد مورد مطالعه به دلیل گرفتاری های شغلی،مالی و بی اهمیت بودن موضوع برای آنها

1-12-تعریف واژه های تحقیق:

مفهوم نقش: شکل کسی یا چیزی را کشیدن، صورت، شکل، تصویر

نقوش ترکمن: عناصر تصویری کلیه آثار هنری ترکمن ها،اشکال و تصاویر حک شده بر کلیه آثار هنری ترکمنان

نقوش حیوانی: نقوش استفاده شده در هنرهای دستی که از حیوانات منطقه الهام گرفته شده است.

فرش ترکمن: دستبافته های ترکمن که عمده آنها نقشه ی هندسی دارند و با رنگ غالب قرمز مخصوص ترکمن ها

1-13-مراحل انجام تحقیق:

ارتباط موضوع عملی و نظری تحقیق: موضوع عملی و نظری کاملاً ارتباط دارد از این نظر که از این نقوش در تابلوهای خود استفاده خواهم کرد .

 

 

 

2-1-جغرافیای اقلیمی:

استان گلستان فعلی همان«ساتراپ هیرکانیا» ی ایران باستان یا «ایالت و هرکان» عصر هخامنشیان است که داریوش در کتیبه بیستون خود در کرمانشاه (بزرگترین سنگ نوشته جهان )، در ستون 2، بند16 از آن به همراه پارت یاد کرده است.

ایالت باستانی گرگانی با پیشینه تاریخی قابل توجه اش ، شامل  محدوده ای در حدود استان گلستان فعلی می باشد. این ایالت در طول تاریخ شامل چندین شهر بزرگ از جمله استرآباد، جرجان و عده  ای دهستان بوده است . در پهنه این ایالت، شهر جرجان گذشته از اهمیت شهر نشینی، در طی چند قرن مهد فرهنگ و تمدن ، هنر و صنعت محسوب می گشت . جایگاه این شهر دقیقا در حاشیه غربی شهر گنبد کاووس فعلی و در مجاورت بقعه یحیی بن زید که ترکمن ها آن را «قره امام» می خوانند قرار دارد.

 تصویر2-1-  نقشه گلستان(www.wikipedia.org)

استان گلستان با مساحتی بیش از 20438 کیلو متر مربع (3/1 درصد از مساحت کشور) در جنوب شرقی دریای خزر واقع شده است .(تصویر 2-1) با استان مازندران و دریای خزر از غرب و استان خرسان از شرق – استان سمنان در جنوب و کشور ترکمنستان در شمال هم مرز است. این استان با تمدنی دیرینه و داشتن موقعیت جغرافیایی استثنایی ، سهل الوصول بودن مواد اولیه ، وجود اقوام مختلف با فرهنگهای متفاوت، هنرمندان و اندیشمندان بر جسته از دیر باز نقش مهمی در شکوفایی فرهنگ و هنر  ایفا نموده و مهد انواع گوناگون هنر های دستی می باشد.

از ویژگی های بارز صنایع دستی این سرزمین حفظ طرح های اصیل با محوریت سنتهای محلی، ملهم از طبیعت و ضوابط آن می باشد. از صنایع دستی تاریخی منطقه شیشه ، سفال ، قالی ترکمن، زیور آلات ترکمن ، مسگری، ابریشم بافی و سوزن دوزی ترکمن را می توان نام برد.

زنان و دختران ترکمن با فکر و ذهن خلاقی و نیز دستان پر توان و هنرمندانه خود، آثار هنری خارق العاده و زیبائی را خلق می کنند که تعدادی از آنها همچون قالی و قالیچه شهرت ملی و جهانی دارند . غیر از قالی و قالیچه ، نمد ( کچه) ، پارچه های بافته و رنگ آمیزی شده ، انواع روسری ها ، سوزن دوزی ها و سایر با فتنی ها نمونه بارز قابل توجه هنر های دستی ترکمن محسوب می شوند.

ابوالقاضی بهادرخان در کتاب«شجره ترکمن ها» اشاره به این می کند که ترکمن ها از شش هزار سال پیش در منتها الیه شمالی سواحل دریاچه اشیق گل زندگی می کردند . در حقیقت آنها اهل شمال هستند، نه جنوب و شرق . در قرن 6 میلادی ترکمن ها در کنار مسیر دریا رود جیحون اقامت داشتند و در سده چهارم هجری قمری به کناره های جنوب دریا رود جیحون و به سوی مرو مهاجرت کردند . در سال 427 هـ. ق ترکمن های سلجوقی در مرو مستقر شدند و به کمال پیشرفت دست یافتند . ولی این شهر در اثر حمله هون ها و سپس مغول ها سقوط کرد. به گفته بهادر خان کلمه «ترکمن» از واژه ی فارسی«ترک مانند» سر چشمه می گیرد، یعنی کسی که شبیه یک ترک است، ولی میخایلوف این واژه را به نحوی دیگر ترجمه می کند، وی می گوید ترکمن ها در جواب سوال فارسی زبانان که می پرسیدند«کس هستی»؟ می گفتند«ترک من»، یعنی «من ترک هستم» پروفسور «و سلووسکی» می گوید نام ترکمن از کلمه «ترکو من» مشتق می شود بسیاری از تیره های ترکمن، و حتی آنهایی که هم اکنون خارج از محدوده ی منطقه ی ماورای خزر زندگی می کنند بازماندگان اوغورجیق بشمار می آیند . مناطقی که اکنون ترکمن ها در آنجا زندگی می کنند. در آغاز به ایرانیان و متعاقباً در زمان اسلام به سلسله عباسی، و تا سده ی چهارم هجری قمری به دودمان های دیگر عرب تعلق داشته است.

ترکمن ها خود را به دو گروه تقسیم می کنند، این دو گروه عبارتند از : ترکمن های خالص، که ایق نامیده می شوند و در اقلیت هستند و ترکمن های دورگه که قل نام دارند اکثریت را تشکیل می دهد. ایق ها دارای صورت پهن، بینی کوتاه و ریش کم پشت هستند، به سخن دیگر سیمای مغولی دارند.

قل ها به نژاد آرایایی نزدیکترند و از ریش پر پشت تری برخوردارند. ( بوگولیوبوف ، 1375، 26 )

در طول تاریخ ترکمنها کمتر به دولتها متکی بوده اند؛ اگر چه گاه در تشکیل حکومتها و یا به قدرت رسیدن آنها تأثیر داشته اند. راه دیگر در آمد آنان شرکت در کار حمل و نقل و حفظ امنیت در طول راه های کاروانی و گاه بین المللی بود که از غرب چین تا غرب آناتولی ادامه داشت. آنها تنها دوبار در طول تاریخ حکومت تشکیل داده اند. دو سلسله آق قویونلو و قره قویونلو از ایشان است . اما مثلا سلسله آق قویونلو که تبریز، یکی از شهرهای ثروتمند، آباد و مترقی ایران را بر مسیر جاده ابریشم ، پایتخت خود ساخته بود. آن شهر را به یکی از مراکز مهم فرهنگی ایران تبدیل کرد. آثار باقیمانده از این دوره به ویژه از دوره یعقوب آق قویونلو ( مثل مسجد کبود تبریز) رشد معماری را در این دوره نشان می دهد.

در طول قرن ها تغییرات عمده ای چه از نظر ساختار قومی و اجتماعی و چه از نظر حیطه نفوذ جغرافیایی در میان ترکمن ها صورت گرفته است که عمده ترین علت آن احتیاج به آب و علف­زار بوده است این تغییرات باعث رقابت، جنگ و تحولات شدید می شد.

برخی از این صنایع در طول تاریخ منسوخ شده و تقریبا از میان رفته است . مانند سفال جرجان که از دوران عرب ساسانی آغاز و در دوره صفوی پایان می یابد و یا زین سازی که از چرم و چوب ساخته می شود و امروزه در حال منسوخ شدن است.

با توجه به محدودیتی که در تدوین این رساله قائلیم و همچنین بررسی تک تک این صنایع و متون مجالی وسیع را می طلبد به بررسی فرش های دستبافت که مشهورترین صنایع دستی اقوام ترکمن ساکن در استان گلستان هستند می پردازیم.

2-2-قوم ترکمن

در مورد تاریخ اقوام ترکمن ابهامات فراوانی وجود دارد. اما با وجود این ابهامات نکات مشترکی که در مورد تاریخ ترکمن ها در منابع وجود دارد به ما می گویند که این قوم شاخه ای از ترک های آسیای میانه اند و در بخش جنوب غربی آسیای مرکزی ( جمهوری ترکمنستان ) ، نواحی شمال ایران ( ترکمن صحرا) ، افغانستان و چند گروه در عراق و ترکیه زندگی می کنند.

در دهه های اخیر سعی شده مراکز تجمع طوایف و تیره های مختلف تراکمه را در ایران مشخص کنند، ولی به خاطر تحولی که بر اثر تغییر در ساختار اقتصادی – اجتماعی جامعه از جمله محیط های زیستی ترکمانان به وجود آمده ، انجام چنین کار مهمی را بس دشوار کرده است . حدود تقریبی اسکان ترکمنان به شرح زیر می باشد:

1392-1393

1-1)  تعریف مساله …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 2

1-2) حدود و روش پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-3) فرضیات پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 3

1-4) اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 3

1-5) ساختار پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 3

فصل دوم: پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 4

2-1) ادبیات نظری پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 5

2-1-1) کانال های ممکن انتقال شوک ها ……………………………………………………………………………………………………………………….6

2-2) پیشینه تجربی پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 11

فصل سوم: روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 18

3-1) معرفی مدل‏های گارچ ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 19

3-1-1) ناهمسانی واریانس ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 19

3-1-2) مدل‏های گارچ تک متغیره ………………………………………………………………………………………………………………………….. 21

3-1-2-1) مدل آرچ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 21

3-1-2-2) اشکالات مدل آرچ ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 21

3-1-2-3) مدل گارچ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 22

3-1-2-4) مدل گارچ نمایی …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

3-1-3) مدل های گارچ چندمتغیره ………………………………………………………………………………………………………………………… 24

3-1-3-1)مدل گارچ برداری(VECH):…………………………………………………………………………………………………………………… 25

3-1-3-2) مدل گارچBEKK ………………………………………………………………………………………………………………………………… 25

3-1-3-3) مدل همبستگی شرطی ثابت(CCC) ……………………………………………………………………………………………………… 25

3-1-3-4) مدل همبستگی شرطی پویا (DCC) ………………………………………………………………………………………………………. 26

3-2) تصریح الگو ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 27

3-2-1) معرفی الگو برای بررسی اثرگذاری بازدهی ها و نوسانات چهارکشور به طورهمزمان ………………………………….. 27

3-2-2) محدودیت های استفاده ازمدل گارچ برداری ……………………………………………………………………………………………… 28

3-2-3) روش برآورد پارامترها درمدل گارچ برداری …………………………………………………………………………………………………… 29

3-2-4) معرفی الگوی بررسی اثرگذاری بازدهی ها و نوسانات متقابل کشورهای موردمطالعه ………………………………….. 29

3-2-5) روش برآورد پارامترها در مدل گارچBEKK…………………………………………………………………………………………………. 31

3-2-6) الگوریتم برندت هال،هال و هوسمان(BHHH)  ………………………………………………………………………………………….. 31

3-2-7) آزمون لیونگ باکس

 ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 32

3-3) جمع آوری، سازماندهی و توصیف داده ها …………………………………………………………………………………………………………. 33

3-3-1) معرفی بورس اوراق بهادارتهران ……………………………………………………………………………………………………………………… 33

3-3-1-1) دوره نخست (1357- 1346) ……………………………………………………………………………………………………………………. 33

3-3-1-2) دوره دوم (1367- 1358) ………………………………………………………………………………………………………………………… 34

3-3-1-3) دوره سوم (1383- 1368) ……………………………………………………………………………………………………………………….. 34

3-3-1-4) دوره چهارم (از سال 1384 تاکنون) …………………………………………………………………………………………………………. 36

3-3-2) معرفی بازار سرمایه ترکیه ………………………………………………………………………………………………………………………………. 37

3-3-2-1) انواع بازارها در بورس استانبول ………………………………………………………………………………………………………………….. 38

3-3-2-1-1) بازار سهام ………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 38

3-3-2-1-2) بازار بین ‌المللی ……………………………………………………………………………………………………………………………………… 39

3-3-2-1-3) بورس ابزارمشتقه ترکیه ………………………………………………………………………………………………………………………… 40

3-3-3) معرفی بازار .سهام مالزی ………………………………………………………………………………………………………………………………… 41

3-3-3-1) بازار سرمایه اسلامی …………………………………………………………………………………………………………………………………… 43

3-3-4) معرفی بازار بورس نیویورک و بورس اوراق بهادار نزدک ……………………………………………………………………………….. 45

3-3-4-1) بورس اوراق بهادار نیویورک(NYSE)  …………………………………………………………………………………………………….. 45

3-3-4-2) بورس اوراق بهادار نزدک– بورس الکترونیکی (Nasdaq)  …………………………………………………………………….. 46

3-3-5) شاخص های قیمت بازار سهام ……………………………………………………………………………………………………………………….. 47

3-3-6) بازدهی بازار سهام و آماره های توصیفی ………………………………………………………………………………………………………… 49

فصل چهارم: برآورد مدل و آزمون فرضیه ها………………………………………………………………………………………………………… 52

4-1) نتایج تجربی حاصل از مدلVECHبرای بررسی هر چهار بازار به طورهمزمان ………………………………………………. 53

4-2) نتایج تجربی حاصل از مدلBEKK برای بررسی بازارها به صورت دو به دو …………………………………………………… 55

4-2-1) بررسی ارتباط متقابل بازدهی ها و نوسانات بازارسهام ایران و امریکا ……………………………………………………………. 55

4-2-2) بررسی ارتباط متقابل بازدهی هاو نوسانات بازارسهام ایران و ترکیه …………………………………………………………….. 57

4-2-3) بررسی ارتباط متقابل بازدهی ها و نوسانات بازارسهام ایران و مالزی ……………………………………………………………. 59

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………. 61

منابع و مراجع …………………………………………………………………………………………………………………………. 65

پیوست ها …………………………………………………………………………………………………………… 7

فهرست جدول ها

جدول 3-1) آماره های توصیفی سری های بازدهی ………………………………………………………………………………………………… 49

جدول 3-2) آماره های آزمون دیکی فولر و لیونگ باکس . ……………………………………………………………………………………. 51

جدول 4-1) نتایج حاصل از مدل VECH(1,1) یرای سری های بازدهی …………………………………………………………… 54

جدول 4-2) نتایج حاصل از مدل BEKK برای ایران و امریکا……………………………………………………………………………….. 55

جدول 4-3) نتایج آزمون پرتمانتیو برای همبستگی متقاطع پسماندهای ایران و امریکا ………………………………………… 56

جدول 4-4) نتایج حاصل از مدل BEKK برای ایران و ترکیه ………………………………………………………………………………. 57

جدول 4-5) نتایج آزمون پرتمانتیو برای آزمون همبستگی متقاطع پسماندهای ایران و ترکیه …………………………….. 58

جدول 4-6) نتایج حاصل از مدل BEKK برای ایران و مالزی ……………………………………………………………………………… 59

جدول 4-7) نتایج آزمون پرتمانتیو برای همبستگی متقاطع پسماندهای ایران و مالزی ………………………………………… 60

چكیده:

در این رساله با بهره گرفتن از مدل خود رگرسیون ناهمسان واریانس شرطی چند متغیره ماهیت تعاملات بین بازدهی های بازار های سهام چهار كشور ایران، ایالات متحده، تركیه و مالزی ارزیابی شده است. نتایج بر اساس داده های هفتگی شاخص سهام، از اكتبر 1997(مهر 1376) تا مارس 2010 (اسفند 1388)، نشان می دهد كه اثرات مثبت معناداری از بازدهی های بازار سهام ایالات متحده بر این بازارها به استثنای ایران تحمیل شده است. همچنین شواهدی قوی مبنی بر وجود اثرات آرچ و گارچ خودی در چهار كشور مشاهده شد كه نشان‏دهنده وجود اثر نوسانات خودی در چهار بازار می‏باشد. به دلیل وجود درجه پایینی از نوسانات همزمان در میان این كشورها، تشكیل سبد سهامی از سهام آنها با ریسك كمتر به سود می رسد.

مقدمه

فهرست مطالب

عنوان                                                                                         صفحه

فصل اول : طرح تحقیق… 1

1-1- مقدمه. 2

1-2- بیان مساله. 3

1-3- اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق… 5

1-4- اهداف تحقیق… 6

1-4-1- هدف کلی… 6

1-4-2- اهداف جزیی… 6

1-5- سوالات تحقیق… 7

1-6- تعاریف مفهومی و عملیاتی اصطلاحات… 7

1-6-1- تعاریف مفهومی… 7

1-6-2- تعاریف عملیاتی… 8

فصل دوم: پیشینه تحقیق… 9

2-1- پیشینه نظری… 10

2-1-1- رضایت زناشویی در خانواده. 10

2-1-2- بهزیستی… 10

2-1-2-1- بهزیستی روان شناختی…………………………………………………………………………………………………………………….11

2-1-3- عشق… 16

2-1-3-1- تقسیم بندی انواع عشق………………………………………………………………………………………………………….17

2-1-3-2- عناصر اساسی عشق…………………………………………………………………………………………………………………18

2-1-3-3- نظریه های عشق………………………………………………………………………………………………………………………19

2-1-4- رضایت از زندگی زناشویی… 21

2-1-4-1- نظریه های مرتبط با نارضایتی از زندگی زناشویی…………………………………………………………………..24

2-2- یافته‌های پژوهشی در خصوص موضوع.. 29

2-2-1- یافته‌های پژوهشی داخل کشور. 29

2-2-2- یافته های پژوهشی خارج از کشور. 30

فصل سوم : روش تحقیق… 34

3-1- روش تحقیق: 35

3-2- جامعه آماری : 35

3-3- نمونه پژوهش و روش نمونه گیری… 35

3-3-1- تعیین حجم نمونه. 35

3-4- ابزار جمع آوری اطلاعات: 34

3-4-1- پرسش نامه رضامندی زناشویی (انریچ) 36

3-4-2– پرسش نامه بهزیستی روان شناختی (ریف) 37

3-4-3- پرسش نامه عشق… 39

3-5- روش اجرای پژوهش….. 39

3-6- روش آماری برای تحلیل داده ها 40

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 41

4-1- جداول فراوانی… 42

4-2- سوال های تحقیق… 47

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری… 56

5-1- بحث…. 57

5-2- نتیجه گیری… 57

5-3- محدودیت های پژوهش….. 59

5-4- پیشنهادها 59

5-4-1- پیشنهادهای پژوهشی… 59

5-4-2- پیشنهادهای کاربردی… 60

منابع.. 61

پیوست 1 : پرسش نامه سنجش عشق… 69

پیوست 2 : پرسش نامه رضایت زناشویی انریچ.. 72

پیوست 3 : پرسش نامه بهزیستی روان شناختی ریف…. 77
فهرست جداول

عنوان                                                                                              صفحه

جدول 1- 4 : نمودار درصدی توزیع جنسیت آزمودنی ها…………………………………………………………41

جدول 2- 4 : نمودار درصدی توزیع سنی آزمودنی ها………………………………………………………………42

جدول 3- 4 : نمودار درصدی توزیع مدت زمان ازدواج آزمودنی ها…………………………………………43

جدول 4- 4 : نمودار درصدی توزیع تحصیلات آزمودنی ها……………………………………………………..44

جدول 5-4 : میانگین ، واریانس ،انحراف معیار استاندارد مولفه ها………………………………………….45

 

جدول 6 -4 :ضریب همبستگی ساده پیرسون………………………………………………………………………….46

جدول  7 -4 :  ضریب تعیین  مربوط به متغیر های (عشق) و (رضایت مندی زناشویی)……….46

جدول  8 -4 : تحلیل واریانس یک راهه نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به متغیر های (عشق) و (رضایت مندی زناشویی)……………………………………………………………………………………………………………..47

جدول  9- 4 : ضرایب β و مقادیر t  و سطح معنی دار برای متغیر مستقل……………………………..47

جدول 10 -4 :ضریب همبستگی ساده پیرسون…………………………………………………………………………48

جدول  11 -4 :  ضریب تعیین  مربوط به متغیر های (بهزیستی روان شناختی)

و (رضایت مندی زناشویی)………………………………………………………………………………………………………….49

جدول  12 -4 : تحلیل واریانس یک راهه نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به متغیر های (بهزیستی روان شناختی) و (رضایت مندی زناشویی)………………………………………………………………………………..49

جدول  13- 4 : ضرایب β و مقادیر t  و سطح معنی دار برای متغیر مستقل

(رضایت مندی زناشویی)…………………………………………………………………………………………………………….50

جدول  14 -4 :  ضریب تعیین چندگانه  مربوط به متغیرچندگانه (مولفه های عشق) و

(رضایت مندی زناشویی)…………………………………………………………………………………………………………….51

جدول  15 -4 : تحلیل واریانس یک راهه نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به متغیرچندگانه (مولفه های عشق) و (رضایت مندی زناشویی)………………………………………………………………………………………51

جدول  16- 4 : ضرایب β و مقادیر t  و سطح معنی دار برای متغیر مستقل

(رضایت مندی زناشویی)……………………………………………………………………………………………………………..52

جدول  17 -4 :  ضریب تعیین چندگانه  مربوط به متغیرچندگانه (مولفه های عشق) و

(رضایت مندی زناشویی)……………………………………………………………………………………………………………..53

جدول  18 -4 : تحلیل واریانس یک راهه نتایج تحلیل رگرسیون مربوط به متغیرچندگانه (مولفه های بهزیستی روان شناختی) و (رضایت مندی زناشویی)…………………………………………………………53

جدول  19- 4 : ضرایب β و مقادیر t  و سطح معنی دار برای متغیر مستقل

(رضایت مندی زناشویی)……………………………………………………………………………………………………………..54

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                         صفحه

نمودار 1- 4 : نمودار درصدی توزیع جنسیت آزمودنی ها………………………………………………………….41

نمودار 2- 4 : نمودار درصدی توزیع سنی آزمودنی ها……………………………………………………………….42

نمودار3- 4 : نمودار درصدی توزیع مدت زمان ازدواج آزمودنی ها    …………………………………………….43

نمودار4- 4 : نمودار درصدی توزیع تحصیلات آزمودنی ها………………………………………………………..44

 

 

1-1- مقدمه :

امروزه می توان در حوزه روان شناسی کاربردی به روان شناسی زناشویی و مشاوره خانواده تاکید نمود. در مبحث روان درمانی خانواده نیز که هم پوشی فزاینده ای با مشاوره زناشویی دارد، به بررسی ارتباط بین زوج و زوجه می توان پرداخت و با بهره گرفتن از فرایند عشق، تفاهم و میزان صمیمیت و تعهد زوجین را به یکدیگر افزایش داد(بهادری و سیا، 1381).

خانواده را می توان یک واحد عاطفی و شبکه ای از روابط درهم تنیده ای دانست که از پیوند زناشویی زن و مرد بنا نهاده می شود و رضایت یک فرد از زندگی زناشویی به منزله رضایت وی از خانواده محسوب می شود و رضایت از خانواده به مفهوم رضایت از زندگی بوده و در نتیجه تسهیل در امر رشد، تعالی و پیشرفت مادی و معنوی جامعه را دربر خواهد داشت. می توان رضایت زناشویی را به عنوان یک موقعیت روان شناختی در نظر گرفت که خود به خود به وجود نمی آید بلکه مستلزم تلاش هردو زوج است . نتایج به دست آمده نشان می دهد که عشق رابطه مستحکمی با رضایت زناشویی دارد و یکی از عوامل بسیار مهم در دستیابی به رضایت زناشویی در روابط زناشویی، عشق است(حافظی و جامعی نژاد، 1389).

در طی اعصار، اندیشمندان و نویسندگان کوشش نموده اند راز عشق را بگشایند. در واقع عشق همواره به موازات رشد و پیشرفت زندگی انسان، با وی همراه بوده است. در روان شناسی، اولین دیدگاه نظریه پرداز که به این زمینه علاقه نشان داد روان تحلیل گری بود. در حالی که این دیدگاه و دیدگاه های روان شناسی بالینی به طور مرتب مساله عشق را مورد بررسی و کنکاش قرار می داده اند، روان شناسی اجتماعی تجربی برای مدت زمان طولانی در به کارگیری موضوع عشق به عنوان یکی از موضوع های مهم و اساسی خود کوتاهی کرده است. مورتی و راتزین[1](1996) عقیده دارند که شاید برخی از سردرگمی ها در این زمینه، به جهت نگرش های دوسوگرایی است که علم نسبت به پژوهش عشق داشته است. ماهیت عشق از بعد روان شناختی به عنوان یک مساله قابل بحث باقی مانده است و تا چندی پیش، عشق به عنوان یک زمینه مهم پژوهشی مورد توجه قرار نمی گرفت(پاتو، 1381).

عوامل گوناگونی چون عوامل شخصیتی و تجارب دوران کودکی نقش به سزایی را در برقراری روابط صمیمیانه و ایجاد عشق و تفاهم در زوجین ایفا می کنند(صدقی طارمی، 1383). بهزیستی روان شناختی به عنوان احساس مثبت و احساس رضامندی عمومی از زندگی که شامل خود و دیگران در حوزه‌های مختلف خانواده، شغل و است تعریف می شود. دگرگونی و تغییر در زندگی انسان، مستلزم انطباق با شرایط است، حال آن دگرگونی خوشایند یا ناخوشایند باشد و در این بین روش های مقابله با تغییرات زندگی و تنیدگی‌های حاصل از آن بسیار متفاوت است و با توجه به نوع مقابله فرد، سلامت روانی وی تحت تاثیر قرار می گیرد. ویژگی روانی مهمی که فرد واجد سلامت می‌بایست از آن برخوردار باشد احساس بهزیستی یا رضامندی است(صادقی، 1388). تلاش بر آن است تا به وسیله تحقیقات منظم و تجربی و دسترسی به ساختارهای مرتبط با عشق بتوان زمینه مناسبی برای توسعه روابط عاشقانه، صادقانه و توام با تفاهم بین زوج ها فراهم ساخت(صدقی طارمی، 1383).

[1] Morty & Ratzin

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید