محمدمهدی یقطین
 
کنترل و نظارت بر میزان استخراج منابع آب زیرزمینی، بخصوص در مناطقی که از نظر اقلیمی جزء مناطق کم باران به حساب می‌آیند، یک اصل مهم و اساسی در استفاده پایدار از این منابع است. هدف از انجام این پایان نامه، شبیه‌سازی جریان آب‌های زیرزمینی دشت ایج با بهره گرفتن از نرم افزار GMS بود. همچنین نواحی گیرش برخی چاه‌های مهم منطقه توسط کد MODPATH و شبیه‌سازی کیفی روند حرکت آلودگی در آب‌های زیرزمینی این دشت ناشی از وجود لندفیل فرضی با بهره گرفتن از کد MT3DMS در شرایط مختلف انجام گرفت. در نهایت در قسمت کمی مدلی به دست آمد که قادر است با دریافت ورودی‌ها به صورت میانگین سالانه، وضعیت سطح آب زیرزمینی دشت، به همراه جهت جریان و سرعت آن را تا حد قابل قبولی پیش بینی کند. در قسمت کیفی نیز جهت حرکت و غلظت آلودگی برای مکان و زمان‌های مختلف به دست آمد. نتایج نشان داد که برای دو سلول مشخص، با دو برابر شدن نرخ نفوذ آلودگی به آب زیرزمینی، غلظت آلودگی در سلول شماره یک دو برابر و در سلول شماره دو بیش از دو برابر می‌شود. همچنین اگر غلظت اولیه ماده آلاینده در لندفیل دو برابر شود غلظت در سلول شماره یک و دو نیز دو برابر می‌شوند.
 
 
فهرست مطالب
 
 
عنوان                                       صفحه
 
فصل اول: مقدمه
1-1- پیشگفتار…………………………………………………………………………………………………………………….                                2
1-2- اهمیت موضوع……………………………………………………………………………………………………………                                             3
1-3- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..                                           4
1-4- نوآوری پایان نامه………………………………………………………………………………………………………. 5      1-5- ساختار پایان نامه………………………………………………………………………………………………………. 5
 
فصل دوم: مبانی نظری تحقیق و مدل‌های شبیه‌سازی کمی و کیفی جریان آب‌های زیرزمینی
2-1- تعریف مدل آب زیرزمینی………………………………………………………………………………………….   7
2-2- انواع مدل‌‌ها…………………………………………………………………………………………………………………                                       8
2-2-1- مدل­‌های فیزیکی……………………………………………………………………………………………… 9
2-2-2- مدل‌‌های آنالوگ………………………………………………………………………………………………..   9
2-2-3- مدل­‌های ریاضی……………………………………………………………………………………………… 10
2-2-3-1- مدل­‌های تجربی…………………………………………………………………………………          11
2-2-3-2- مدل­‌های احتمالاتی…………………………………………………………………………..               12
2-2-3-3- مدل‌‌های علت ومعلولی……………………………………………………………………..                      12
2-3- نرم افزارهای مدل‌سازی جریان و پخش و انتقال آلودگی در آب‌های زیرزمینی…..                           15
عنوان                                       صفحه
 
2-3-1- MODFLOW……………………………………………………………………………………… 15
2-3-2- Visual MODFLOW………………………………………………………………………..                  16
2-3-3- MIKE SHE…………………………………………………………………………………………   17
2-3-4- FEFLOW…………………………………………………………………………………………….  17
2-3-5- CTRAN/W………………………………………………………………………………………… 18
2-3-6- MT3D………………………………………………………………………………………………….   18
2-3-7- MODPATH………………………………………………………………………………………. 19
2-3-8- Groundwater Modeling System; GMS……………………………………….   20
2-3-8-1- Map Module………………………………………………………………………..                     22
2-3-8-2- TIN Module…………………………………………………………………………                    23
2-3-8-3- 2D Scatter Point Module………………………………………………….                                              24
2-3-8-4- Solid Module………………………………………………………………………                       25
2-3-8-5- 3D Scatter Point Module ………………………………………………..    25
2-3-8-6- Modflow……………………………………………………………………………….           26
2-4- مبانی فیزیکی و معادلات حاكم بر جریان آب زیرزمینی……………………………………….  27
2-4-1- قانون دارسی………………………………………………………………………………………………….. 27
2-4-2- معادله پیوستگی……………………………………………………………………………………………. 29
2-4-3- حل معادلات حاكم بر جریان در آب‌های زیرزمینی……………………………………..    33
2-4-3-1- روش عناصر محدود…………………………………………………………………………                    34
2-4-3-2- روش تفاضلات محدود……………………………………………………………………..                        34
2-5- آلودگی آب‌های زیرزمینی……………………………………………………………………………………… 41
2-5-1- منابع آلودگی آب‌های زیرزمینی……………………………………………………………………                       41
 
عنوان                                       صفحه
 
2-5-2- حرکت آلودگی در آبهای زیرزمینی……………………………………………………………….                            43
2-5-2-1- حرکت همراه با جریان……………………………………………………………………..                        44
2-5-2-2- انتشار هیدرودینامیکی……………………………………………………………………..                44
2-5-2-3- تأخیر…………………………………………………………………………………………………   46
2-5-2-4- واکنش شیمیایی……………………………………………………………………………….          47
 
فصل سوم: بر تحقیقات انجام شده
3-1- مروری بر مطالعات گذشته‌‌……………………………………………………………………………………..     49
 
فصل چهارم: روش تحقیق
4-1- محدوده مطالعاتی…………………………………………………………………………………………………… 61
4-1-

1- هواشناسی……………………………………………………………………………………………………….                                              62

4-1-2- ایستگاه‌های هواشناسی…………………………………………………………………………………..     63
4-1-3- دما……………………………………………………………………………………………………………………                                     66
4-1-4- باران…………………………………………………………………………………………………………………                                      68
4-1-5- تبخیر……………………………………………………………………………………………………………….                                        69
4-2- زمین‌شناسی منطقه…………………………………………………………………………………………………   71
4-3- مراحل ساخت و آماده سازی مدل منطقه مورد مطالعه…………………………………………. 74
4-3-1- مدل مورد استفاده در این مطالعه…………………………………………………………………..                          74
4-3-2- تهیه مدل مفهومی………………………………………………………………………………………….. 76
4-3-3- شبکه بندی مدل……………………………………………………………………………………………. 77
4-3-4- اعمال توپوگرافی سطح و كف آبخوان به محدوده مدل………………………………….  78
4-3-5- اعمال شرایط مرزی به محدوده مدل……………………………………………………………..                                   80
عنوان                                       صفحه
 
4-3-6- اعمال سطح آب مشاهده­ای…………………………………………………………………………….                   82
4-3-7- هدایت هیدرولیكی و آبدهی ویژه آبخوان………………………………………………………                                        84
4-3-8- برآورد میزان تغذیه سطحی…………………………………………………………………………….                 87
4-3-9- ایجاد لایه اطلاعاتی مربوط به پیزومترها………………………………………………………..                                   87
4-4- اجرا و واسنجی مدل……………………………………………………………………………………………….. 87
4-5- آنالیز حساسیت………………………………………………………………………………………………………..                                              92
4-6- مدل کیفی……………………………………………………………………………………………………………….                                         92
4-6-1- تعیین ناحیه گیرش چاه‌های با اهمیت…………………………………………………………..                                    93
4-6-2- اثر احداث یک لندفیل فرضی…………………………………………………………………………                     94
 
فصل پنجم: نتایج وبحث
5-1- نتایج واسنجی مدل در شرایط پایدار………………………………………………………………………                      98
5-1-1- مقادیر محاسباتی جهت پارامتر هدایت هیدرولیکی………………………………………  98
5-1-2- مقادیر محاسباتی جهت پارامتر تغذیه سطحی ……………………………………………..   99
5-1-3- توزیع سطح ایستابی و جهت جریان…………………………………………………………….                                 100
5-1-4- مقادیر محاسباتی و مشاهداتی سطح آب زیرزمینی……………………………………. 101
5-2- نتایج واسنجی مدل در شرایط ناپایدار…………………………………………………………………                         103
5-2-1- مقادیر محاسباتی جهت پارامتر هدایت هیدرولیکی………………………………….. 103
5-2-2- مقادیر محاسباتی جهت پارامتر آبدهی ویژه………………………………………………  104
5-2-3- مقادیر محاسباتی و مشاهداتی سطح آب زیرزمینی…………………………………..  105
5-2-4- مقادیر خطا در شرایط ناپایدار…………………………………………………………………….                     108
5-2-5- بیلان……………………………………………………………………………………………………………                                            108
5-3- آنالیز حساسیت…………………………………………………………………………………………………….. 110
عنوان                                       صفحه
 
5-3-1- حساسیت مدل نسبت به تغییرات پارامتر هدایت هیدرولیکی…………………..           110
5-3-2- حساسیت مدل نسبت به پارامتر آبدهی ویژه……………………………………………..   110
5-3-3- حساسیت مدل نسبت به پارامتر تغذیه سطحی…………………………………………    111
5-4- صحت سنجی………………………………………………………………………………………………………..                                            112
5-5- نتایج مدل‌سازی کیفی…………………………………………………………………………………………. 115
5-5-1- تعیین ناحیه‌ گیرش چاه‌های حائز اهمیت………………………………………………….                                            115
5-5-1-1- نتایج بررسی چند چاه……………………………………………………………………                           116
5-5-2- نتایج شبیه‌سازی لندفیل فرضی………………………………………………………………….                            119
5-5-2-1- مکان‌یابی حرکت ذرات شیرابه در آب زیرزمینی………………………….     119
5-5-2-2- روند پخش و انتقال آلودگی ………………………………………………………….                                         120
 
فصل ششم: نتیجه گیری و پیشنهادات
6-2- نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………..                                              139
6-3- پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………….                                      140

• فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………….. 141
• چکیده به زبان انگلیسی

 
 
 
 
 
 
 
 
 
فهرست جدول‌ها
 
 
عنوان و شماره                                                                                             صفحه
 
جدول 4-1: موقعیت ایستگاه‌های هواشناسی منطقه مورد مطالعه………………………………………….63
جدول 4-2: معادلات گرادیان‌های ما‌هانه حرارتی محدوده……………………………………………………..67
جدول 4-3: متوسط دمای ما‌هانه محدوده به تفکیک دشت و ارتفاعات محدوده ایج                 (درجه سانتیگراد)………………………………………………………………………………………………………………………67
جدول 4-4: متوسط بارش ما‌هانه و سالانه در ایستگاه معرف، دشت و ارتفاعات محدوده ایج (میلیمتر)…………………………………………………………………………………………………………………………………. 69
جدول 4-5: متوسط تبخیر ما‌هانه محدوده به تفکیک دشت و ارتفاعات محدوده مطالعاتی ایج (میلیمتر)…………………………………………………………………………………………………………………………………..71
جدول 4-6: مقدار هدایت هیدرولیکی تشکیلات مختلف………………………………………………………. 85
جدول 4-7: مقدار آبدهی ویژه تشکیلات مختلف…………………………………………………………………….86
جدول 5-1: مقادیر بیلان جریان آب زیرزمینی منطقه مورد مطالعه در طول دوره واسنجی شرایط ناپایدار (سال‌های آبی 1390-1388)………………………………………………………………………. 109
جدول 5-2: طول کمینه، متوسط و بیشینه محدوده‌ی گیرش مهمترین چاه آب شرب شهر ایج …………………………………………………………………………………………………………………………………………………117
جدول 5-3: طول کمینه، بیشینه، متوسط و مساحت محدوده‌ی گیرش چاه شماره یک…….118
جدول 5-4: طول کمینه، بیشینه، متوسط و مساحت محدوده‌ی گیرش چاه شماره دو………118
 
 
فهرست شکل‌ها
 
 
عنوان                                       صفحه
 
شکل 2-1- تقسیم بندی مدل‌های آب زیرزمینی …………………………………………………………………… 8
شکل 2-2- نحوه تغییرات هد در ستون ماسه در آزمایش دارسی ……………………………………….. 28
شکل 2-3- جریان ورودی و خروجی از المان حجمی …………………………………………………………. 30
شکل 2-4- هیدروگراف برای سلول i, j, k …………………………………………………………………………… 39
شکل 4-1- موقعیت دشت ایج فارس …………………………………………………………………………………… 62
شکل 4-2- موقعیت چاه‌های بهره برداری و مشاهداتی منطقه مورد مطالعه ………………………..77
شکل 4-3- شبکه بندی منطقه مورد مطالعه ………………………………………………………………………. 78
شکل 4-4- نقشه DEM توپوگرافی سطح زمین منطقه مورد مطالعه ………………………………… 79
شکل 4-5- نقشه DEM رقوم ارتفاعی سنگ بستر منطقه مورد مطالعه ……………………………. 80
شکل 4-6- هیدروگراف واحد دشت ایج طی سال‌های 1375-1391 ……………………………….. 83
شکل 4-7- نقشه سطح آب (متر) مهرماه 1388 دشت مورد مطالعه ………………………………… 83
شکل 4-8- میله رنگی نمایانگر خطای واسنجی …………………………………………………………………. 90
شکل 4-9- محل دفن زباله فرضی برای منطقه مورد مطالعه …………………………………………… 94
شکل 5-1- نقشه زون‌بندی و مقادیر به دست آمده برای پارامتر هدایت هیدرولیکی (متر بر روز) طی کالیبراسیون مدل در شرایط پایدار (مهرماه 1388) …………………………………………….. 98
شکل 5-2- نقشه زون ‌بندی و مقادیر به دست آمده برای پارامتر تغذیه سطحی (متر بر ماه) طی کالیبراسیون مدل در شرایط پایدار (مهرماه 1388) ……………………………………………………… 99
شکل 5-3- نقشه توزیع سطح ایستابی به دست آمده طی کالیبراسیون مدل در شرایط پایدار (مهرماه 1388) ……………………………………………………………………………………………………………………. 100
شکل 5-4- جهت حرکت جریان آب زیرزمینی در منطقه مورد مطالعه …………………………… 101
شکل 5-5- مقادیر محاسباتی و مشاهداتی بار هیدرولیکی در چاه‌های مشاهداتی مختلف محدوده مطالعاتی در دوره واسنجی شرایط پایدار (مهرماه 1388) ……………………………………. 102
شکل 5-6- مقادیر محاسباتی در مقابل مقادیر مشاهداتی بار هیدرولیکی در دوره واسنجی شرایط پایدار (مهرماه 1388) ……………………………………………………………………………………………… 102
شکل 5-7- مقادیر مشاهداتی بار هیدرولیکی در مقابل مقادیر باقی‌مانده (تفاوت مقادیر محاسباتی و مشاهداتی) در دوره واسنجی شرایط پایدار (مهرماه 1388) …………………………. 103
شکل 5-8- نقشه زون‌بندی و مقادیر به دست آمده برای پارامتر هدایت هیدرولیکی (متر بر روز) طی کالیبراسیون مدل در شرایط ناپایدار (سال‌های آبی 1390-1388) …………………. 104
شکل 5-9- نقشه زون ‌بندی و مقادیر به دست آمده برای پارامتر آبدهی ویژه طی کالیبراسیون مدل در شرایط ناپایدار (سال‌های آبی 1390-1388) ……………………………………………………… 105
شکل 5-10- مقادیر محاسباتی در مقابل مقادیر مشاهداتی بار هیدرولیکی در چاه مشاهده‌ای شماره یک در طول دوره واسنجی شرایط ناپایدار (سال‌های آبی 1390-1388) …………….. 106
شکل 5-11- مقادیر محاسباتی در مقابل مقادیر مشاهداتی بار هیدرولیکی در چاه مشاهده‌ای شماره دو در طول دوره واسنجی شرایط ناپایدار (سال‌های آبی 1390-1388) ………………. 106
شکل 5-12- مقادیر محاسباتی در مقابل مقادیر مشاهداتی بار هیدرولیکی در چاه مشاهده‌ای شماره سه در طول دوره واسنجی شرایط ناپایدار (سال‌های آبی 1390-1388) …………….. 107
شکل 5-13- مقادیر محاسباتی در مقابل مقادیر مشاهداتی بار هیدرولیکی در چاه مشاهده‌ای شماره چهار در طول دوره واسنجی شرایط ناپایدار (سال‌های آبی 1390-1388) ………….. 107
شکل 5-14- حساسیت مدل نسبت به تغییرات پارامتر هدایت هیدرولیکی …………………… 110
شکل 5-15- حساسیت مدل نسبت به تغییرات پارامتر آبدهی ویژه ……………………………… 111
شکل 5-16- حساسیت مدل نسبت به تغییرات پارامتر تغذیه سطحی …………………………… 112
شکل 5-17- مقادیر محاسباتی در مقابل مقادیر مشاهداتی بار هیدرولیکی در چاه مشاهده‌ای شماره یک در طول دوره صحت سنجی (سال آبی 1391-1390) …………………………………. 113
شکل 5-18- مقادیر محاسباتی در مقابل مقادیر مشاهداتی بار هیدرولیکی در چاه مشاهده‌ای شماره دو در طول دوره صحت سنجی (سال آبی 1391-1390) ……………………………………. 113
شکل 5-19- مقادیر محاسباتی در مقابل مقادیر مشاهداتی بار هیدرولیکی در چاه مشاهده‌ای شماره سه در طول دوره صحت سنجی (سال آبی 1391-1390) …………………………………… 114
شکل 5-20- مقادیر محاسباتی در مقابل مقادیر مشاهداتی بار هیدرولیکی در چاه مشاهده‌ای شماره چهار در طول دوره صحت سنجی (سال آبی 1391-1390) …………………………………. 114
شکل 5-21- محدوده گیرش چاه‌های با اهمیت منطقه مورد مطالعه پس از گذشت بیست سال ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..116
شکل 5-22- ناحیه گیرش چاه آب شرب شهر ایج پس از گذشت ده سال ………………………. 117
شکل 5-23- ناحیه گیرش دو چاه نمونه در دشت ایج ……………………………………………………… 118
شکل 5-24- مکان‌یابی حرکت ذرات شیرابه در آب زیرزمینی ناشی از وجود لندفیل ……… 119
شکل 5-25- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ زیاد (مدت زمان: پس از یک سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار) …………………………………………………………………………………………………………………………………. 121
شکل 5-26- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ زیاد (مدت زمان: پس از پنج سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار) …………………………………………………………………………………………………………………………………. 122
شکل 5-27- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ زیاد (مدت زمان: پس از پانزده سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار) ………………………………………………………………………………………………………………………………… 122
شکل 5-28- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ زیاد (مدت زمان: پس از بیست و هشت سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار) ……………………………………………………………………………………………………………. 123
شکل 5-29- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ زیاد (مدت زمان: پس از یک سال، مکانیسم انتقال جرم پخش، انتشار و تأخیر) ……………………………………………………………………………………………………………………. 123
شکل ‏05-30- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ زیاد (مدت زمان: پس از پنج سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار و تأخیر) ……………………………………………………………………………………………………………………. 124
شکل 5-31- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ زیاد (مدت زمان: پس از پانزده سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار و تأخیر) ……………………………………………………………………………………………………………………. 124
شکل 5-32- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ زیاد (مدت زمان: پس از بیست و هشت سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار و تأخیر) ……………………………………………………………………………………………….. 125
شکل 5-33- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ کم (مدت زمان: پس از یک سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش و انتشار) ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 125
شکل 5-34- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ کم (مدت زمان: پس از پنج سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش و انتشار) ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 126
شکل 5-35- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ کم (مدت زمان: پس از پانزده سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش و انتشار) ………………………………………………………………………………………………………………………………. 126
شکل 5-36- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ کم (مدت زمان: پس از بیست و هشت سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش و انتشار) …………………………………………………………………………………………………………… 127
شکل 5-37- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ کم (مدت زمان: پس از یک سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار و تأخیر) …………………………………………………………………………………………………………………… 127
شکل 5-38- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ کم (مدت زمان: پس از پنج سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار و تأخیر) …………………………………………………………………………………………………………………….. 128
شکل 5-39- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ کم (مدت زمان: پس از پانزده سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار و تأخیر) ……………………………………………………………………………………………………………………. 128
شکل 5-40- چگونگی توزیع ابر آلودگی ناشی از شیرابه آلاینده محل دفن زباله فرضی در آب زیرزمینی در شرایط نرخ نفوذ کم (مدت زمان: پس از بیست و هشت سال، مکانیسم انتقال جرم: پخش، انتشار و تأخیر) ……………………………………………………………………………………………….. 129
شکل 5-41- توزیع ابر آلودگی پس از گذشت بیست و هشت سال در شرایط نرخ نفوذ زیاد و مکانیسم انتقال پخش و انتشار به همراه موقعیت چاه شماره شش ……………………………………. 130
شکل شماره 5-42- موقعیت سلول‌های دلخواه مورد نظر جهت بررسی جزئی تر نتایج تغییر غلظت شیرابه در طول زمان ………………………………………………………………………………………………… 131
شکل 5-43- نمودار غلظت-زمان سلول شماره یک در شرایط نفوذ بالا، غلظت اولیه آلودگی 20000ppm و دو نوع مکانیسم انتقال آلودگی ………………………………………………………………… 132
شکل 5-44- نمودار غلظت-زمان سلول شماره دو در شرایط نفوذ بالا، غلظت اولیه آلودگی 20000ppm و دو نوع مکانیسم انتقال آلودگی ………………………………………………………………… 133
شکل 5-45- نمودار غلظت-زمان سلول شماره یک در شرایط نفوذ کم، غلظت اولیه آلودگی 20000ppm و دو نوع مکانیسم انتقال آلودگی ………………………………………………………………… 134
شکل 5-46- نمودار غلظت-زمان سلول شماره دو در شرایط نفوذ کم، غلظت اولیه آلودگی 20000ppm و دو نوع مکانیسم انتقال آلودگی ………………………………………………………………… 134
شکل 5-47- نمودار غلظت-زمان سلول شماره یک در شرایط نفوذ بالا، غلظت اولیه آلودگی 30000ppm و دو نوع مکانیسم انتقال آلودگی ………………………………………………………………… 135
شکل 5-48- نمودار غلظت-زمان سلول شماره دو در شرایط نفوذ بالا، غلظت اولیه آلودگی 30000ppm و دو نوع مکانیسم انتقال آلودگی ………………………………………………………………… 136
شکل 5-49- نمودار غلظت-زمان سلول شماره یک در شرایط نفوذ کم، غلظت اولیه آلودگی 30000ppm و دو نوع مکانیسم انتقال آلودگی …………………………………………………………………. 136
شکل 5-50- نمودار غلظت-زمان سلول شماره دو در شرایط نفوذ کم، غلظت اولیه آلودگی 30000ppm و دو نوع مکانیسم انتقال آلودگی ………………………………………………………………… 137
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
فصل اول
 
مقدمه

 

 

 

 

 

1-1-پیشگفتار

 
آب مایه حیات و فراوان‌ترین ماده مرکب برروی سطح کره زمین و بستر اولیه حیات به شکلی که امروزه می‌شناسیم، می‌باشد. بیش از ۷۰٪ سطح کره زمین را آب پوشانده است (نزدیک به ۳۶۰ میلیون از ۵۱۰ میلیون کیلومتر مربع)؛ با وجود این حجم عظیم آب، تنها 2% از آب‌های کره زمین شیرین و قابل شرب است و باقی آن به علت محلول بودن انواع نمک‌ها خصوصاً نمک طعام غیر قابل استفاده است. از همین 2% آب شیرین، بیش از ۹۰% به صورت منجمد در دو قطب زمین و دور از دسترس بشر واقع شده‌ است (Davie, 2002). به علاوه، منابع آب شیرین به طور یکنواخت در سطح زمین پراکنده نشده‌اند. در حال حاضر، 60% کل منابع آب شیرین در 9 کشور جهان وجود دارد؛ در مقابل حدود 80 کشور با کمبود آب مواجه‌اند که برخی از آن‌ ها تقریباً به هیچ منبع آب شیرین قابل توجهی دسترسی ندارند (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A2%D8%A8#cite_note-autogenerated4-9). طبق آمار برنامه عمران سازمان ملل متحد در سال 2006:

• 1/1 میلیارد نفر به آب آشامیدنی دسترسی ندارند؛
• 6/2 میلیارد نفر به آب کافی برای بهداشت دسترسی ندارند؛
• 700 میلیون نفر در 43 کشور با مشکل کمبود پیوسته‌ی آب مواجه‌اند؛

استاد راهنما

 

دكتر نادر مظلومی

 

استاد مشاور

 

دكتر مهدی حقیقی كفاش 

 

 

 

چكیده

هدف این پژوهش بررسی ارتباط ساختار سازمان، استراتژی کسب و کار و به دنبال آن تاثیر آن ها بر ارتقاء و بهبود عملکرد شركت های صنعت غذایی استان تهران با بهره گرفتن از تئوری مبتنی بر منابع است. ساختار سازمانی در برگیرنده طرح سیستم هایی است كه به وسیله آن ها همه واحدها هماهنگ و یكپارچه می شوند و در نتیجه ارتباط موثر در سازمان تضمین خواهد شد. از سوی دیگر استراتژی نشان دهنده یک طرح، چگونگی و نحوه رسیدن از یک نقطه به نقطه دیگر می باشد و الگو و چارچوبی برای تصمیم گیری و عمل را پیش روی سازمان قرار می دهد. از آنجایی که ارتقاء مداوم عملکرد سازمانی از شاخص های مطلوب و مورد نظر مدیران است شناخت نسبت به چگونگی روابط بین این دو عامل تأثیرگذار بر کسب برتری سازمانی با به‎کار گیری دیدگاه مبتنی بر منابع مهم و اهمیت دارد.

در این پژوهش تاثیر ساختار سازمانی به عنوان یک منبع داخلی از طریق استراتژی رقابتی بر عملکرد شرکت مورد بررسی قرار گرفته است.

جامعه آماری این پژوهش شامل مدیران (سرپرستان، مدیران میانی و مدیران عامل) شرکتهای صنعت غذایی مستقر در استان تهران می­باشد. تعداد 60 شرکت که تولیدکننده محصولات لبنی در سطح شهر تهران می­باشند شناسایی شده ­اند. از میان شرکتهای شناسایی شده، شرکتهایی با تعداد کارکنان بیش از 150 نفر و با سابقه بیش از 10 سال به عنوان جامعه هدف در نظر گرفته شدند. روش این تحقیق از نظر هدف از نوع تحقیق کاربردی می باشد. طرح تحقیق در این پژوهش، تحقیق توصیفی از نوع همبستگی می­باشد. روش نمونه گیری در تحقیق حاضر نمونه گیری طبقه­ای است؛ همبستگی میان ابعاد متغیرهای تحقیق در جامعه مورد نظر نشان دهنده رابطه مثبت و معنی داری این ابعاد متغیرها می باشد.

نتایج آزمون میانگین نشان دهنده این است که ساختار سازمانی، استراتژی رقابتی و عملکرد در شرکت های تولید کننده محصولات لبنی استان تهران در وضعیت مطلوبی قرار دارند. همچنین نتایج مدل معادلات ساختاری نشان دهنده رابطه­ علی مثبت و معنی­داری میان «ساختار سازمانی» و «عملکرد سازمانی» از  طریق                      «استراتژی سازمانی» است.

کلید واژه‎ها: ساختار ؛ استراتژی رقابتی ؛ عملکرد سازمانی؛ تئوری مبتنی بر منابع

فصل اول

مقدمه.. 1

1-1- بیان مسئله.. 2

2-1- اهمیت و ضرورت موضوع.. 4

3-1- گزاره های تحقیق… 6

1-3-1- پرسش های اصلی و فرعی.. 6

2-3-1- فرضیه های تحقیق.. 7

3-3-1- هدف های تحقیق یا نتایج مورد انتظار 7

4-3-1- متغیرهای تحقیق.. 7

4-1- روش کلی تحقیق… 10

1-4-1- قلمرو مکانی-جامعه تحقیق.. 10

2-4-1- قلمرو زمانی تحقیق.. 10

3-4-1- روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه. 10

4-4-1- روش های گردآوری داده‌ها و ابزار مورد استفاده برای آن.. 11

5-4-1- روش های تحلیل داده ها 11

5-1- شرح واژه ها و اصطلاحات تحقیق… 11

فصل دوم

مقدمه.. 13

1-2- استراتژی… 13

1-1-2- پیشینه استراتژی.. 13

2-1-2- رویکردها به استراتژی.. 16

1-2-1-2- رویکردهای استراتژی مبتنی بر زمان شکل گیری استراتژی… 18

3-1-2- انواع استراتژی.. 21

1-3-1-2- انواع استراتژی های سازمانی… 21

2-3-1-2- تقسیم بندی استراتژی ها بر اساس سطوح سلسله مراتب سازمانی… 23

4-1-2- استراتژی های رقابتی.. 24

1-4-1-2- استراتژی هزینه کمتر. 25

2-4-1-2- استراتژی تمایز. 26

5-1-2- رابطه ساختار صنعت و استراتژی رقابتی 30

2-2- ساختار سازمانی… 32

1-2-2- تحقیقات مینتزبرگ در مورد انواع ساختارهای سازمانی.. 33

2-2-2- ابعاد مهم ساختار سازمانی.. 35

1-2-2-2- تمرکز. 35

2-2-2-2- رسمیت…. 35

3-2-2-2- پیچیدگی… 37

3-2-2- سیر تکامل ساختارهای سازمانی 39

3-2- پیکربندی ساختار و استراتژی… 42

1-3-2- رویکردهای مرتبط برای پیکربندی ساختار و استراتژی… 43

 

 

4-2- دیدگاه های مطرح در زمینه ارتباط استراتژی و ساختار. 4

1-4-2- رویکرد اقتضایی… 45

1-4-2- رویکرد مبتنی بر منابع 51

5-2- عملکرد سازمانی… 54

1-5-2- شاخص های سنجش عملکرد. 55

6-2- پیشینه تحقیق… 56

7-2- چارچوب نظری تحقیق… 61

جمع بندی مطالب… 64

 فصل سوم

مقدمه.. 66

1-3- روش تحقیق… 66

1-1-3- برحسب هدف… 66

2-1-3- برحسب گردآوری داده ها 67

2-3- جامعه آماری… 67

3-3- روش نمونه گیری 68

4-3- تعیین حجم نمونه.. 68

5-3- روش جمع آوری اطلاعات… 69

6-3- روایی پرسشنامه 70

7-3- پایایی پرسشنامه 70

8-3- روش تجزیه و تحلیل داده ها 71

1-8-3- آزمون کولموگروف – اسمیرنوف… 71

2-8-3- آزمون میانگین… 72

3-8-3- معادلات ساختاری… 73

فصل چهارم

مقدمه.. 75

1-4- توصیف داده های مربوط به ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان 75

1-1-4- وضعیت افراد پاسخ دهنده از نظر جنسیت…. 75

2-1-4- وضعیت افراد پاسخ دهنده از نظر سن… 76

3-1-4- وضعیت افراد پاسخ دهنده از نظر میزان تحصیلات… 77

4-1-4- وضعیت افراد پاسخ دهنده از نظر سابقه خدمت…. 78

5-1-4- وضعیت افراد پاسخ دهنده از نظر وضعیت استخدامی… 78

6-1-4- وضعیت افراد پاسخ دهنده از نظر عنوان شغلی… 79  

2-4-آزمون کولموگروف اسمیرنوف… 80

3-4-بررسی وضعیت متغیرهای سه گانه در شرکت های فعال صنعت غذایی… 81

1-3-4- بررسی وضعیت ساختار سازمانی شرکت های فعال در صنعت غذایی… 81

2-3-4- بررسی وضعیت استراتژی کسب و کار شرکت های فعال در صنعت غذایی… 82

3-3-4- بررسی وضعیت عملکرد شرکت های فعال در صنعت غذایی… 83

4-4-بررسی تحلیل عاملی متغیرهای تحقیق.. 84

1-4-4- بررسی متغیر تمرکز. 85

2-4-4- بررسی متغیر رسمیت…. 89

3-4-4- بررسی متغیر استفاده از رسمیت…. 92

4-4-4- بررسی متغیر پیچیدگی… 95

5-4-4- بررسی متغیر  رهبری هزینه. 98

6-4-4- بررسی متغیر  تمایز در بازاریابی… 101

7-4-4- بررسی متغیر  تمایز در نوآوری… 103

8-4-4- بررسی متغیر  عملکرد. 106

9-4-4- بررسی مدل مفهومی تحقیق… 109

5-4- آزمون فرضیه های تحقیق… 111

فصل پنجم

مقدمه.. 116

1-5- پاسخ به فرضیه های پژوهشی… 116

1-1-5- فرضیه 1.. 116

2-1-5- فرضیه 2.. 117

3-1-5- فرضیه 3.. 117

4-1-5- فرضیه 4.. 117

2-5- پیوند یافته ها با پژوهش های پیشین… 118

3-5- پیشنهاد های تحقیق… 119

4-5- پیشنهاد برای پژوهش های آتی… 120

5-5- محدودیت های تحقیق… 121

فهرست منابع.. 121

مقدمه

اصلاح ساختار سازمانی همواره از دغدغه های مدیران است زیرا بخش مهمی از فعالیت های مدیران معطوف به سازماندهی مناسب عواملی است که مستلزم ایجاد سازمانی مناسب است. ساختار سازمانی، چارچوبی است كه بوسیله آن فعالیت های سازمان تقسیم، سازماندهی و هماهنگ می شوند. هر سازمان دارای ساختار خاصی است و مهم آن است كه این ساختار به گونه ای باشد تا نه تنها عوامل انجام كار با یكدیگر هماهنگ بلكه قابل كنترل نیز باشند. ساختار سازمانی تعیین كننده روابط رسمی و نشان دهنده سطوحی است كه در سلسله مراتب اداری وجود دارد و حیطه كنترل مدیران را مشخص می كند. همچنین ساختار سازمانی دربرگیرنده طرح سیستم هایی است كه به وسیله آن ها همه واحدها هماهنگ و یكپارچه می شوند و در نتیجه ارتباط موثر در سازمان تضمین خواهد شد. از سوی دیگر استراتژی نشان دهنده یک طرح،  چگونگی و نحوه رسیدن از یک نقطه به نقطه دیگر می باشد و الگو و چارچوبی برای تصمیم گیری و عمل را پیش روی سازمان قرار می دهد. در واقع استراتژی علاوه بر اینکه چشم انداز ، آرمان و جهت شرکت را تعیین می کند، به سازمان نشان می دهد که در آینده چگونه شرکت یا سازمانی خواهد بود. از آنجا که تصمیم های مربوط به ارائه محصول و یا خدمت در غالب استراتژی گنجانده می شود از این روی اهمیت اجرای موفق استراتژی عامل اساسی و حیاتی در موفقیت سازمان ها خواهد بود. اگرچه وجوه مختلف خود نشان دهنده اهمیت آن است ولی از آنجا كه ساختار سازمانی یكی از اركان مهم اجرای استراتژی است پرداختن به آن جزء لاینفك وظایف مدیران است. از آنجا كه ساختار خود موجد استراتژی است و از سویی تعیین كننده در تخصیص منابع نیز می باشد، تغییر در ساختار سازمانی همواره می بایست مورد توجه قرار گیرد. ساختار باید به گونه ای طرح ریزی شود كه اجرای استراتژی تسهیل گردد. طراحی ساختار سازمانی و اجرای موفق  استراتژی، هر دو در راستای دستیابی به عملکرد شرکت که همانا موفقیت سازمان است نقش مهمی ایفا می کند.

از این رو می توان رابطه میان ساختار و استراتژی را براساس اثرشان بر عملکرد سازمانی مورد بررسی قرار داد. در فصل حاضر در ابتدا مسئله و ضرورت آن بیان می گردد. سپس گزاره های تحقیق در قالب پرسش تحقیق، فرضیه ها، اهداف و متغیرهای مورد بررسی آورده می شود. روش تحقیق نیز از دیگر مباحث مطرح شده در فصل حاضر است. در نهایت نیز مفاهیم تحقیق به صورت عملیاتی تعریف می شوند.

1-1- بیان مسئله

نگرش اقتضایی تا دیر زمانی تفكر غالب در تئوری سازمان بوده است. این دیدگاه بر این نكته تأكید دارد كه اعتبار، اثربخشی و كارایی و بهره وری ساختار سازمانی به عوامل اقتضایی همچون استراتژی، اندازه سازمان، تكنولوژی، محیط، طرح سازمانی و قدرت (كنترل). بستگی دارد. توجه به این عوامل اقتضایی در وضعیت رقابتی موجود، امری حیاتی است و در مواردی بقای سازمان را رقم می زند. از این رو ساختار باید با در نظر داشتن این عوامل طراحی شود تا بــتواند زمــینه تحــقق اهــداف و استــراتژی های سـازمان را فراهم كند (بالیگ[1] و دیگران، 1992). همان طور که در بالا اشاره شد یکی از عوامل تعیین کننده ساختار سازمانی، استراتژی می باشد. مهمترین تحقیقاتی كه در رابطه با تأثیر استراتژی بر ساختار صورت گرفته، می توان به تحقیقات چندلر[2] در اوایل دهه 1960 و تحقیقات مایلز و اسنو[3] اشاره كرد. به طور خلاصه این تحقیقات بر این نکته اصرار می ورزند که تناسب میان استراتژی و ساختار سازمانی بر عملکرد تاثیر می گذارد. از این رو می توان گفت که تغییر در متغیرهای اقتضایی تناسب موجود میان استراتژی و ساختار را به هم می زند؛ عدم تناسب به وجود آمده به تغییر ساختار می انجامد؛ و تغییر در ساختار باعث ایجاد تناسبی جدید می شود که عملکرد را دوباره احیا می کند (اسکات[4]، 1390: 152).

در مقابل این نظریه اقتضایی، دیدگاه مبتنی بر منابع و نگاه به سازمان از زاویه توانمندی های متمایز کردن که رویکردی جدید در مطالعات سازمان و مدیریت ارائه می دهد نظری متفاوت دارد. این دیدگاه با تاکید بسیار بر منابع داخلی سازمان در مقابل وضعیت رقابتی در صنعت، بیان می دارد که منابع تنها زمانی برای ما ارزشمند هستند که باعث رشد کارایی شده و امکان سرمایه ­گذاری در فرصت­ها و مقابله با تهدیدات را برای ما ایجاد کنند.

پپارد و ریلاندر[5] بیان می­كنند كه تئوری مبتنی بر منابع چشم­اندازی جامع را برای درك چگونگی به‎کارگیری منابع در ارزش آفرینی برای سازمان­ها ارائه می­كند (پپارد و ریلاندر، 2001). به طوری که دیدگاه مبتنی بر منابع به عنوان کلید اولویت رقابتی در بسیاری از فعالیت­های سازمان­ها شامل استراتژی سازمان، قابلیت فناوری اطلاعات و ساختار سازمانی می‎باشد (چانگ[6]، 2004). تحقیقات نشان داده است که دیدگاه مبتنی بر منابع[7] به سازمان‎ها امکان ایجاد، استقرار و کاربرد قابلیت‎های منابع کمیاب را می دهد (بات[8]، 2002). به طور خلاصه این دیدگاه بر این اصل استوار است كه سازمان ها در منابع، كه شامل منابع ملموس و ناملموس است، متفاوت هستند و به همین دلیل از وضعیت رقابتی متفاوتی برخوردارند. از همین رو با توجه به اینکه تاکید دیدگاه مبتنی بر منابع بر ویژگیهای داخلی است، این سوگیری سبب می شود که پژوهشگران با تجزیه و تحلیل ساختار سازمانی به عنوان یک منبع ارزشمند و منشاء مزیت رقابتی، روابط بین استراتژی و ساختار را چارچوب دوباره بخشند. ساختار سازمانی جدای از اینکه یکی از عناصر پیاده سازی راهبرد شرکت است، یک منبع مهم مزیت رقابتی نیز می باشد (پرتوساارتگا[9] و دیگران، 2010). بنابراین به نظر می­رسد شناخت و بررسی ابعاد ساختاری به عنوان یکی از منابع با ارزش سازمان که می تواند استراتژی سازمانی را تحت تاثیر قرار دهد، موجب ارتقای عملکرد سازمانی شود. به عبارت دیگر برعکس رویکرد اقتضایی، دیدگاه مبتنی بر منابع بیان می دارد که نه تنها استراتژی سازمان خاصیت تعیین کنندگی کمی برای ساختار سازمان دارد، بلکه استراتژی سازمان براساس منابع موجود اعم از ساختار سازمانی و … نیز شکل می گیرد. از این رو می توان گفت که جهت گیری رویکرد اقتضایی مبتنی بر تغییرات خارج از سازمان (محیط) می باشد؛ در حالی که رویکرد مبتنی بر منابع درصدد بررسی منابع داخلی سازمان به عنوان پایه های کسب مزیت رقابتی می باشند. علاوه براین تفاوت میان این دو دیدگاه را می توان به صورت زیر خلاصه نمود:

نخست اینکه بیشتر دانش نظری در مورد رابطه میان استراتژی و ساختار در ارتقای عملکرد سازمانی به چندین دهه گذشته بر می گردد و شرایط محیطی با شرایط محیطی آن زمان، که چندلر به این نتیجه رسید که ساختار از راهبرد پیروی می کند، متفاوت است. شرکت های مدرن با محیطی شتابان در حال تغییر، فوق رقابتی و آشفته روبرو هستند که در آن ترجیحات مشتریان بسیار متغیر بوده و فناوری، سناریوهایی گذرا را پشت سر می گذارد. در چنین وضعیتی، دیدگاه مبتنی بر منابع بهتر از جهت گیری های مبتنی بر بیرون سازمان می تواند منابع مزیت رقابتی پایدار را شرح دهد. مبنای راهبرد کسب‌وکاری که بر حسب منابع داخلی و آنچه قادر به اجرای آن است تعریف شده، با دوام تر از مبنای راهبرد کسب و کاری است که بر اساس نیازهایی که بایستی برآورده کند تعریف شده است. دوم اینکه، پژوهش های قبلی بر خلاف پژوهش های حاضر (که بر مزیت رقابتی متمرکز هستند)، بر مزیت استراتژی های شرکتی متمرکز هستند. رویکرد مناسب برای بررسی راهبرد شرکتی رویکرد اقتضایی می تواند باشد. اگر شرکتی بخواهد استراتژی تنوع را به کار گیرد، احتمالاً لازم است که ساختار سازمانی را از سازماندهی بر مبنای وظیفه ای به بخشی تغییر دهد. با این وجود، شرکت می تواند بر حسب راهبرد رقابتی، مکانیزم های هماهنگ کننده درونی را به عنوان منبعی با ارزش جهت دستیابی به مزیت رقابتی به کار گیرد. لذا دیدگاه مبتنی بر منابع رویکرد مناسب‌تر برای تجزیه و تحلیل رابطه بین ساختار سازمانی و راهبرد رقابتی است (پرتوساارتگا و دیگران، 2010). دلیل این برتری  این است که دارایی­ های ملموس (همچون سرمایه، زمین، مواد اولیه و …) باعث ایجاد مزیت رقابتی پایدار برای سازمان نمی­شوند یا حداقل سهم اندکی در وقوع این مهم دارند. سازمان­های امروزی بایستی ارتقای عملکرد خود را در راستای کسب برتری بر دارایی های ناملموس خود بنا نهند.

از این رو با توجه روز افزون به دیدگاه مبتنی بر منابع، در تحقیق حاضر به دنبال بررسی رابطه میان استراتژی، ساختار و عملکرد سازمانی براساس این دیدگاه در جامعه مورد نظر هستیم. به عبارت دیگر به دنبال یافتن پاسخ به این سوال هستیم که آیا در شرکت های صنایع غذایی برخلاف نظر متقدمین (نظریه اقتضایی) و مطابق با دیدگاه مبتنی بر منابع می توان ریشه های استراتژی را در ساختار سازمانی جستجو نمود و به ارتقای عملکرد اندیشید؟و به عبارت دیگر آیا ساختار به واسطه اثر گذاری بر استراتژی به عملکرد بهتری می انجامد یا خیر؟

2-1- اهمیت و ضرورت موضوع

در ادبیات مدیریت، نگرش های گوناگونی برای دسته بندی نظریه های مدیریت وجود دارند که عبارتند از دسته بندی های تاریخی که از منطق تاریخی و سیر تحولات تاریخی استفاده می شود ، دسته بندی موضوعی که نظریه ها را در سه دسته کلاسیک، نئوکلاسیک و مدرن قرار می دهد و دسته بندی نگرشی که نگرش های روابط انسانی، فرایندی، علمی، سیستمی و اقتضایی را برای جمع بندی نظریه ها مطرح می کند. در این بین نگرش جدید استراتژیک به مدیریت و یا هر علمی در دو سطح استراتژیک و عملیاتی مطرح می شود. در سطح استراتژیک مسائل به صورت ذهنی، مفهومی، نظری و کیفی بیان می شوند ولی در سطح عملیاتی به صورت عینی، عملیاتی، عملی و کمی بیان می شوند. مسائل ذهنی یک ذهنیت روشن قبل از عمل می دهند ویک نتیجه نظری یا مفهومی ارائه     می کند که مبنای عمل قرار می گیرد. استراتژی عبارت است از برنامه جامع و همه جانبه که نشان می دهد شرکت چگونه به ماموریت های خود دست می یابد. در تعریفی دیگر استراتژی جهت گیری کلی حرکت سازمان جهت نیل به سوی وضعیت مطلوب در سطح ذهنی و مفهومی می باشد. بیشتر سازمان ها به جای داشتن یک استراتژی جامع و واحد از مجموعه ای از استراتژی های مرتبط استفاده می کنند که هر یک در سطوح مختلفی از شرکت طراحی می شوند. هر استراتژی علاوه بر پاسخگویی به شرایط محیطی با استراتژی های سطوح دیگر و نیز با نقاط قوت و شایستگی های رقابتی واحد تجاری مربوطه و با سطح شرکت به عنوان یک واحد هماهنگ است. در تحقیقات پیشین به بررسی و ضرورت همخوانی استراتژی هایی مانند استراتژی های منابع انسانی و …. پرداخته شده است .در تحقیق    پیش رو استراتژی رقابتی به عنوان سطحی از استراتژی که به صورت ملموس تری می تواند مبین ضرورت این همخوانی به خصوص در بازار رقابتی همچون صنعت غذایی کشور باشد در نظر گرفته شده است.

از سوی دیگر سازمان بدون ساختار، قابل تصور نیست و ازآنجا که هر شرکت غذایی لزوماً سازمان است لذا میتوان گفت که شرکت های صنعت غذایی بدون ساختار سازمانی قابل تصور نیست . بنابراین نكته حائز اهمیت وجود یا عدم وجود ساختار سازمانی در این شرکت ها نیست، بلكه تناسب یا عدم تناسب ساختار سازمانی شرکتهای صنعت غذایی با محیط، موضوعی است که با اهمیت است و نقش بسیار مهمی درموفقیت این سازمانها دارد. توسعه و پیشرفت صنعت غذایی بدون توسعه و پیشرفت سازمان های این صنعت امكانپذیر نیست. به عبارت دیگر، هرگونه پیشرفتی در صنعت غذایی به عنوان یک کل، از پیشرفت شرکتهای این صنعت به عنوان اجزا و عناصرآن تفكیک ناپذیر است و سازمان های صنعت غذایی برای دستیابی به عملكرد بهتر نیازمند سازماندهی صحیح و علمی هستند. سازمان های صنعت غذایی به عنوان سیستم باز با محیط خود در تعامل اند، بنابراین ناچارند منابع مورد نیاز خود را از محیط تأمین نموده، محصولات خود را در آن به فروش برسانند و برای ادامه حیات و اثربخشی، تغییرات محیطی را تعبیر و تفسیر نمایند، بنابراین باید ساختار سازمانی مناسب با محیطی که در آن فعالیت میکنند را به وجود آورند. ازآنجاییکه عدم اطمینان محیطی شرکتهای صنعت غذایی  به دلایل ناشی از تغییرات محیطی و تنوع مشتریان در سطح بالایی قرار دارد، بنابراین همه این موارد اصلاح ساختار سازمانی شرکتهای صنعت غذایی  را متناسب با تغییرات محیطی صنعت الزامی میسازد. با توجه به مباحث مطرح شده، میتوان به ضرورت و اهمیت بررسی و اصلاح ساختار سازمانی شرکتهای صنعت غذایی پی برد. همچنین ساختار سازمانی متناسب و اصلاح شده را می توان به عنوان یکی از نقاط مثبت در طراحی استراتژی ها در نظر گرفت.

کلید واژه ها: سکوت سازمانی، مدیریت،ارتباطات درون سازمانی،شرکت نفت فلات قاره ایران

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                        شماره صفحه

1- فصل اول- کلیات تحقیق………………………………………………………….. 1

مقدمه…………………………………………………………………………………………………. 2

1-1- بیان مسأله………………………………………………………………………………………. 3

1-2- ضرورت موضوع تحقیق………………………………………………………………………… 5   

1-3- سؤال تحقیق…………………………………………………………………………………….. 5                      

1-4- فرضیه ها ی تحقیق……………………………………………………………………………… 5

1-4-1-فرضیه اصلی…………………………………………………………………………………. 5

1-4-2-فرضیه فرعی…………………………………………………………………………………. 6

1-5- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………. 6

1-6-روش شناسی تحقیق………………………………………………………………………………. 6

1-6-1-روش تحقیق…………………………………………………………………………………… 6

1-6-2-جامعه آماری………………………………………………………………………………….. 6

1-6-3-روش نمونه گیری و حجم نمونه………………………………………………………………… 7

1-6-4-روش های گرد آوری داده ها وابزار مورد استفاده برای آن………………………………………. 7

1-6-5-مقیاس مورد استفاده…………………………………………………………………………… 7

1-6-6-روش های تحلیل داده ها………………………………………………………………………… 7

1-7- قلمرو تحقیق…………………………………………………………………………………….. 7

1-7-1-قلمرو موضوعی تحقیق………………………………………………………………………… 7

1-7-2-قلمرو مکانی تحقیق……………………………………………………………………………. 8

1-7-3-قلمرو زمانی تحقیق……………………………………………………………………………. 8

1-8- شرح واژه های تحقیق…………………………………………………………………………… 8…

1-9-نقشه راه تحقیق…………………………………………………………………………………. 10

1-10-پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………….. 11

1-11-جمع بندی فصل اول………………………………………………………………………….. 12

2- فصل دوم- ادبیات تحقیق…………………………………………………………. 13

مقدمه……………………………………………………………………………………………….. 14

2-1-ارتباطات………………………………………………………………………………………. 15

2-1-1- ارتباطات سازمانی………………………………………………………………………….. 16

2-1-2-فرایند تاریخی بررسی ارتباطات سازمانی ……………………………………………………. 17

2-1-3- ارکان اصلی فرایند ارتباط…………………………………………………………………… 18

2-1-4-ابعاد ارتباط سازمانی………………………………………………………………………… 19

2-1-5- فرایند مدیریت و ارتباطات…………………………………………………………………… 21

2-1-5-1- برنامه ریزی……………………………………………………………………………… 21

2-1-5-2- سازماندهی………………………………………………………………………………. 21

2-1-5-3-هدایت…………………………………………………………………………………….. 21

2-1-5-4-کنترل…………………………………………………………………………………….. 22

2-1-6-دلایل و ضرورت ارتباط……………………………………………………………………… 22   

2-1-7-سبک های ارتباط……………………………………………………………………………. 23

2-1-7-1-سبک دستوری…………………………………………………………………………….. 23

2-1-7-2-سبک ترغیبی……………………………………………………………………………… 23

2-1-7-3-سبک حمایتی……………………………………………………………………………… 24   

2-1-7-3-سبک تفویضی…………………………………………………………………………….. 24

2-1-8-اصول مدیریت ارتباطی………………………………………………………………………. 24   

2-1-8-1-یکپارچگی و همسویی ارتباطی…………………………………………………………….. 24   

2-1-8-2-توجه به تامین نیازهای ارتباطاتی کارکنان………………………………………………….. 24

2-1-8-3-جریان اطلاعات مورد نیاز در سرتاسر سازمان…………………………………………….. 24

2-1-8-4-ارتباطات و هماهنگی در سازمان………………………………………………………….. 25

2-1-8-5-مشارکت عمومی کارکنان و مدیران  در برقراری ارتباطات موثر…………………………… 25

2-1-9-خصیصه های ارتباطات اثربخش……………………………………………………………… 25

2-1-10-موانع برقراری ارتباط موثر………………………………………………………………… 26

2-1-10-1-موانع فرایندی…………………………………………………………………………… 26

2-1-10-2- موانع شخصی………………………………………………………………………….. 27

2-1-10-3-موانع فیزیکی……………………………………………………………………………. 28

2-1-10-4-موانع معنایی……………………………………………………………………………. 28

2-1-11-چرخه مدیریت ارتباطات داخلی…………………………………………………………….. 28

2-1-11-1-مرحله شناسایی نیازهای ارتباطی…………………………………………………………. 29

2-1-11-2-تعیین اهداف برنامه های ارتباطی………………………………………………………… 29

2-1-11-3-طراحی واستقرار کانال های ارتباطی…………………………………………………….. 29

 

 

2-1-11-4-مرحله تجزیه و تحلیل وتامین نیازهای ارتباطی کارکنان…………………………………… 29

2-1-12-کاربردهای سیستم ارتباطات داخلی………………………………………………………….. 29

2-1-13-مدیریت ارتباطات در الگوی بلوغ قابلیت منابع انسانی……………………………………….. 30

2-1-14-چالشهای مطرح در استقرار سیستم مدیریت ارتباطات داخلی…………………………………. 30

2-1-15-پیشینه تحقیقات مربوط به ارتباطات در ایران………………………………………………… 32

2-1-16- پیشینه تحقیقات مربوط به ارتباطات در خارج……………………………………………….. 33

2-2-کیفیت زندگی کاری و ارتباطات درون سازمانی…………………………………………………. 34

2-2-1-مفاهیم و تعاریف…………………………………………………………………………….. 34

2-2-2-تعریف عملیاتی کیفیت زندگی کاری………………………………………………………….. 37

2-2-3-ابعاد و شاخصهای کیفیت زندگی کاری……………………………………………………….. 38

2-2-4-رویکردهای کیفیت زندگی کاری جهت توسعه مشاغل…………………………………………. 41

2-2-5- نظریه های کیفیت زندگی کاری……………………………………………………………… 42

2-2-5-1-نظریه سلسله مراتب نیازها………………………………………………………………… 42   

2-2-5-2-نظریه نیاز به موفقیت……………………………………………………………………… 43

2-2-5-3-نظریه زیستی، تعلق،رشدERG …………………………………………………………….. 43

2-2-5-4-نظریه انگیزش-بهداشت……………………………………………………………………. 44

2-2-5-5-نظریه تئوری انتظار………………………………………………………………………. 45

2-2-5-6-نظریه تیوری برابری……………………………………………………………………… 45

2-2-5-7-نظریه کاسیو………………………………………………………………………………. 45

2-3-سکوت سازمانی………………………………………………………………………………… 47

2-3-1-تعاریف سکوت سازمانی……………………………………………………………………… 48

2-3-2-انگیزه های سکوت سازمانی…………………………………………………………………. 50

2-3-3-عوامل سکوت سازمانی………………………………………………………………………. 52

2-3-3-1-عوامل مدیریتی……………………………………………………………………………. 52

2-3-3-2-عوامل سازمانی و محیطی…………………………………………………………………. 54

2-3-3-3-عوامل اجتماعی و گروهی………………………………………………………………… 55

2-3-3-4-عوامل فردی……………………………………………………………………………… 56

 2-3-4-عوامل موثر بر رفتار سکوت کارکنان……………………………………………………….. 57

2-3-5-رابطه رفتار سکوت کارکنان با نگرش های شغلی…………………………………………….. 58

2-4-پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………. 59

2-4-1-تحقیقات داخلی انجام شده…………………………………………………………………….. 59

2-4-2- تحقیقات خارجی انجام شده………………………………………………………………….. 60

2-5-چهارچوب نظریه تحقیق………………………………………………………………………… 61

2-6-جمع بندی فصل دوم……………………………………………………………………………. 62

3- فصل سوم- روش شناسی تحقیق……………………………………………………………… 63

مقدمه……………………………………………………………………………………………….. 64

3-1- روش شناسی تحقیق……………………………………………………………………………. 64

3-2- جامعه و نمونه آماری………………………………………………………………………….. 65

3-2-1- جامعه آماری……………………………………………………………………………….. 65

3-3- روش نمونه گیری……………………………………………………………………………… 65

3-4- ابزار جمع آوری اطلاعات…………………………………………………………………….. 66

3-5- متغیر های تحقیق……………………………………………………………………………… 66

3-5-1-متغیر مستقل………………………………………………………………………………… 66

3-5-2-متغیر وابسته…………………………………………………………………………………. 66

3-6-ابزار سنجش تحقیق…………………………………………………………………………….. 66

3-7-روایی………………………………………………………………………………………….. 68

3-8-پایایی………………………………………………………………………………………….. 68

3-9-فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………………… 69

3-9-1-فرضیه های اصلی…………………………………………………………………………… 73

3-9-2-فرضیه های فرعی…………………………………………………………………………… 74

3-11-روش ها و فنون آماری……………………………………………………………………….. 74

3-11-روش اجرایی تحقیق…………………………………………………………………………… 71

3-12-موانع و محدودیت های تحقیق…………………………………………………………………. 71

3-12- جمع بندی فصل سوم…………………………………………………………………………. 71

4-فصل چهارم- تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………. 72

مقدمه……………………………………………………………………………………………….. 73

4-1-توصیف داده ها………………………………………………………………………………… 73

4-2-جداول ونمودارهای فراوانی مربوط به پاسخ دهندگان پرسشنامه………………. 73

4-2-1- جنسیت پاسخ گویان………………………………………………………………………… 73

4-2-2- سابقه کار پاسخ گویان……………………………………………………………………….. 74

4-2-3-نوع استخدام پاسخ گویان……………………………………………………………………… 75

4-2-4- سن پاسخ گویان…………………………………………………………………………….. 75

4-2-5-تحصیلات پاسخ گویان……………………………………………………………………….. 76

4-3-نتایج حاصل از تحلیل استنباطی داده ها…………………………………………………………. 77

4-3-1-آزمون کولموگروف-اسمیرنوف……………………………………………………………….. 77

4-3-2-همبستگی پیرسون……………………………………………………………………………. 79

4-3-3-آزمون فرضیات……………………………………………………………………………… 80

4-3-3-1- آزمون فرضیه اصلی……………………………………………………………………… 80

4-3-3-2-آزمون فرضیه اول………………………………………………………………………… 81

4-3-3-3- آزمون فرضیه دوم……………………………………………………………………….. 82

4-3-3-4- آزمون فرضیه  سوم………………………………………………………………………. 83

4-3-3-5- آزمون فرضیه چهارم…………………………………………………………………….. 84

4-3-3-6- آزمون فرضیه پنجم………………………………………………………………………. 85

4-3-3-7- آزمون فرضیه ششم………………………………………………………………………. 86

4-3-3-8- آزمون فرضیه هفتم………………………………………………………………………. 87

4-4- تاثیر عوامل جمعیت شناختی بر سکوت سازمانی……………………………………….. 90

4-5-جمع بندی فصل چهارم…………………………………………………………………………. 96

5- فصل پنجم- نتیجه گیری و پیشنهادها……………………………………………….. 97

مقدمه……………………………………………………………………………………………….. 98

5-1- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………. 98

5-1-1-بررسی نتایج حاصل از آزمون فرضیات………………………………………………………. 98

5-1-1-1-نتیجه آزمون فرضیه اصلی………………………………………………………………… 98

5-1-1-2- نتیجه آزمون فرضیه اول………………………………………………………………….. 99

5-1-1-3-نتیجه آزمون فرضیه دوم…………………………………………………………………… 99

5-1-1-4-نتیجه آزمون فرضیه سوم…………………………………………………………………. 99

5-1-1-5-نتیجه آزمون فرضیه چهارم……………………………………………………………… 100

5-1-1-6-نتیجه آزمون فرضیه پنجم……………………………………………………………….. 100

5-1-1-7-نتیجه آزمون فرضیه ششم………………………………………………………………… 101

 5-1-1-8- نتیجه آزمون فرضیه هفتم………………………………………………………………. 101

 5-1-2-نتیجه آزمون مربوط به متغیرهای جمعیت شناختی…………………………………………… 102

5-2- پیشنهادات……………………………………………………………………………………. 102

5-2-1-پیشنهادهای مرتبط با فرضیات تحقیق……………………………………………………….. 102

3-5-جمع بندی فصل پنجم………………………………………………………………………….. 104

پیوست ها………………………………………………………………………………………….. 105

پرسشنامه………………………………………………………………………………………….. 106

منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………….. 112

مقدمه:

     سازمانها در معنای وسیع كلمه ركن اصلی اجتماع كنونی اند و مدیریت مهمترین عامل در حیات، رشد و بالندگی  و یا مرگ سازمانهاست و بی شك این وظیفه مدیران است كه با توجه به اهداف سازمانی روند حركت ازوضع موجود به وضع مطلوب را هدایت كنند . از طرفی تغییرات گسترده در سطح جهانی سازمانها را برای رسیدن به اهداف خود هرروزبا مشكلات و تغییرات متعددی مواجه ساخته است.این تغییرات موجب شده كه روز به روز تحولات جدیدی درخصوص نظریه های مختلف ارائه شده در زمینه مدیریت صورت گیرد. نكته قابل توجه در تمام این نظریه ها تاكید بر نقش بااهمیت مدیریت و نیروی انسانی كار آمد سازمان در جهت رسیدن به اهداف سازمانی است و پیدایش این دیدگاه در خصوص نقش مدیریت در سازمان به بررسی و تحقیقات متعدد در زمینه مسایل مرتبط با مدیریت و رهبری سازمان انجامیده است.زیرا در مدیریت مطلوب است كه كاركنان احساس كنند مورد پذیرش بیشتر سازمان هستند و در كارهای آن در گیرند و ازاین راه احساس احترام به خود،رضایت شغلی و همكاری كاركنان با مدیریت بهبودمی یابد. ازاین رو باستی این مسئله را موردتوجه قرارداد که بهره وری و توسعه هر سازمانی تا حد زیادی به کاربرد صحیح منابع انسانی در سازمان وابسته است. سازمانها به طور فزاینده‌ای از کارکنان خود تقاضا دارند که نوآور بوده، به اظهار نظر پرداخته و به دلیل رقابت هر چه بیشتر، انتظارات بالاتر  مشتریان و تمرکز بیشتر بر کیفیت که نشان دهنده دنیای در حال تغییر است، احساس مسئولیت داشته باشند. سازمانها برای حفظ بقای خود نیازمند افرادی هستند که نسبت به چالشهای محیطی پاسخگو بوده، از تسهیم اطلاعات و دانش هراس نداشته باشند و بر اعتقادات خود و تیمشان پایبند باشند. امادربرخی مواقع مدیران در ارتباط با مسائل گوناگون سعی در کنترل مداوم کارکنان خود دارند. تصور آنها این است که وقتی شخصی در یک محل استخدام می‌شود باید تمام شرایط آن سازمان را بپذیرد. بعضی از مدیران بر روی این مساله که رضایت کارکنان را می‌توان از طریق پاداش و ترغیب به انجام کار افزایش داد، پافشاری می‌کنند. شاید تصورشان فقط این است که کارکنان، زیر دستان آنها هستند و باید دستورات آنها را بپذیرند. اگر چه امروزه به دلیل اینکه کارکنان زیر فشار مالی زیادی هستند بیشتر توجه و تمایل آنها به مسائل اقتصادی کار است، ولی به تدریج کارکنان، علاقمند به انجام کارهای بامفهوم و خواهان استقلال شغلی بیشتری در کار خود هستند، تا بدین طریق احساس ارزشمندی به آنها دست دهد و اگر با موانعی در زمینه خواسته‌های شغلی خود روبرو شوند یا بعبارتی از طرف مدیران تحویل گرفته نشوند، دچار سرخوردگی های شغلی و گوشه گیری در سازمان خود خواهند شد که‌این امر به نوبه خود منجر به پدیده‌هایی مثل سکوت سازمانی و رکود سازمانی می‌شود. موریسون و میلیکن[1] ذکر می‌کنند که سکوت به یک نیروی قدرتمند در سازمانها تبدیل شده است؛ اما بررسی و پژوهش جدی درباره آن انجام نگرفته است. موریسن و میلیکن این مفهوم را معرفی کرده و نشان  می‌دهند که سکوت سازمانی پدیده اجتماعی است که در سطح سازمانی به وجود می‌آید و توسط بسیاری از ویژگی های سازمانی تحت تاثیر قرار می گیرد. این ویژگی های سازمانی شامل فرایندهای   تصمیم‌گیری، مدیریت، فرهنگ و ادراکات کارکنان از عوامل موثر بر رفتار سکوت است.

1-1- بیان مسئله:

تعداد کمی ازسازمانها وجوددارندکه به مسئله سکوت سازمانی پرداخته یا حتی به آن وتاثیرات آن اندیشیده باشند.مدیران فراوانی وجوددارندکه واژه سکوت سازمانی برای آنان بسیارتازه وغریب است.ازاین رومدیران هیچ برنامه ای درجهت جلوگیری ازاین موضوع درسازمانها اتخاذ ننموده وراهکاری برای ایجاد چنین برنامه هایی نیزندارند.بایستی این مسئله را مدنظرقراردادکه دردنیای متغیرامروزی سازمانها نیازمند کارکنانی هستندکه درجهت توفیق سازمانهاابرازنظرکنندوتمایل سازمانها بایستی درجهت به کارگیری این چنین افرادی باشد.تحقیقات ومطالعات صورت گرفته نشان می دهد مدیران وکارکنان درمحیطی که سکوت وجود ندارد وتعامل بین کارکنان ومدیران فعال است دارای انگیزه بالاتری برای فعالیت کاری هستندسکوت سازمانی اثرات زیانباری راروی فرایند تصمیم گیری وفرایند تغییرداشته ومانعی برای ارئه بدیلهای متنوع وبازخوردهای منفی وتبادل اطلاعات صحیح است.

زمانی كه یک سیستم جو سكوت را تقویت می كند، دیدگاه ها، عقیده ها و ترجیحات متنوع و اهدافی كه در سازمان وجود دارند احتمالاً مشوق اظهار نظر نخواهند بود ؛ از این رو چنین سیستمی وارد فرایندی می شود كه نخواهد توانست اهداف خود را به طور مناسب تحقق ببخشد و به دنبال تلاش برای یادگیری از تجربیات نیست . در حقیقت چنین سیستمی در راهی گرفتار می گردد كه اثرات منفی سكوت بر تصمیم گیری سازمانی و فرایندهای تغییر در آن تقویت خواهد شد.(دانکن و ویس،1979)

این تحقیق به نقش مدیریت ارتباطات داخل سازمانی درشرکت نفت فلات قاره ایران می پردازدکه یکی ازمهمترین وحیاتی ترین زیرمجموعه های وزارت نفت دراستخراج نفت وانتقال آن به شمار می رود.بی شک بهره گیری ازنیروی انسانی توانمندوخلاق وکاراازمهمترین اولویت های این سازمان صنعتی به شمارمی رود.آنچه دراین بین بسیاراهمیت داردچگونگی مدیریت نیروی انسانی وبهره گیری ازحداکثرتوان بالقوه وتبدیل آن به توان بالفعل است.بی توجهی به مسئله مشارکت کارکنان درپیشبرد اهداف وعدم برقراری ارتباط مناسب درجهت ایجاد انگیزه وتعهد درافراد می تواند عواقب جبران ناپذیری رابه همراه داشته باشد.

برخی باورهای ضمنی در سازمانها وجود دارد كه منجر به محیطی می شوند كه در آن كاركنان در اظهارنظر درباره مسائل مشخص احساس راحتی نمی كنند . این عقیده كه مدیران باورها و فرض های كاركنان را تحت تاًثیر قرارمی دهند موضوع جدیدی نیست . عقاید مدیریتی می توانند اثر نیرومندی در چگونگی رفتار مدیران و كاركنان داشته باشد . به طور مثال، ذكر شده است زمانی كه مدیران فرض   می كنند كاركنان از كار متنفرند، نمی توان برای انجام كار به خوبی به آنها اطمینان كرد، در نتیجه مدیران مكانیزم های كنترل را برای جلوگیری از طفره رفتن ایجاد خواهند كرد. به دنبال آن كاركنان نیز در می یابند كه مدیریت اعتمادی به آنها ندارد در این صورت دل سرد دنبال راه گریزی از سیستم هستند، این واكنش باورهای اولیه مدیران را تقویت می كند. زمانی كه ایدئولوژی رایج در یک سازمان عدم اظهار نظر است 1. كاركنان خودسر هستند2. مدیریت بهترین ها را می داند و 3. مخالفت نامطلوب می باشد، به دنبال آن مدیریت نیز ساختارها و سیاست هایی را بر پا خواهد كرد كه جریان قبلی را تسهیل خواهد نمود و این تمایل، میل مدیران برای جلوگیری از هر نوع تهدید و یا بازخورد را تقویت خواهد كرد . دو ویژگی ساختاری مشترك در سازمان ها كه به وسیله این باورها به وجود آمده است، تمركز در تصمیم گیری و فقدان مكانیزم های بازخورد رسمی روبه بالا هستند.(موریسون و میلیکن،2000)

یکی ازعناصر مهم درپیشگیری ازقضاوتهای نادرست وبه دنبال آن مهارگسترش سکوت سازمانی درسطح سازمان تقویت ارتباطات داخل سازمانی درمسیر درست است.مدیریت این ارتباطات ازمسایل بسیار مهم وحیاتی مدیریت درهر سازمان است.

ارتباطات نقطه آغاز کلیه وظایف مدیریتی است. بدون ارتباطات، برنامه ریزی، سازماندهی و کنترل مقدور نیست زیرا درک اطلاعات وانتقال آنها ممکن نیست. ارتباطات عبارت است از فرایند ارسال اطلاعات از طریق یک شخص به شخص دیگر و درک آن توسط شخص گیرنده یعنی انتقال و سهیم شدن در اندیشه ها و عقاید و واقعیتها به گونه ای که گیرنده، آنها را دریافت و درک کند. به عبارت دیگر ارتباطات فرایندی است که به وسیله آن افراد در صدد بر‌می‌آیند تا در سایه مبادله پیامهای نمادین به مفاهیم مشترک دست یابند.(صرافی زاده:1389: 92)

این موضوع را بایستی موردتوجه قراردادکه می‌توان یک سازمان را به بدن انسان تشبیه كرد كه مدیریت، سر آن است، یعنی سازمان یک موجود زنده و نظم یافته است. همانطور كه بدن انسان برای انتقال پیام های مغز كه چه زمانی بخورد، كی بخوابد، كی بایستد و … به سیستم عصبی تكیه دارد؛ یک سازمان هم به ارتباطات سازمانی برای رسیدن به اهداف خود نیازمند است. اگر در بدن انسان، اختلال فیزیكی یا عصبی به وجود بیاید یعنی مانعی در راه جریان آزاد پیام ها ایجاد شود، عواقب منفی به دنبالخواهد داشت به همین صورت اگر مشكلی در ارتباطات سازمانی ایجاد شود، باید به صورت سریع و كامل برطرف شود. درك مفهوم ارتباطات سازمانی، اثربخشی كاركنان سازمان را افزایش می‌دهد و كمبود اصول ارتباطات سازمانی باعث ایجاد مشكل در سازمان می‌شود.(کارترونامارا،2010)    

  باولاس وبارت می گویند:عجیب نیست اگربگوییم اثربخشی سازمان به معنای تحقق اهداف آن،رابطه نزدیکی بااثربخشی نظام ارتباطی آن دارد.درهرسازمانی که موفقیت آن بستگی به هماهنگی وتلاش همه کارکنان دارد،مدیران می بایست برکیفیت،مقدارومیزان به دست آوردن اطلاعات درراستای تصمیم گیریهاونتیجه گیری،تکیه نمایند.(شی مینگ،2005)

حال این سوال مطرح می شود که مدیریت ارتباطات داخلی سازمانی چه تاثیرمعناداری رادر سکوت سازمانی شرکت نفت فلات قاره می تواندایجادکند.

1-2- اهمیت و ضرورت موضوع:

فصل اول: کلیات تحقیق.. 1

1-1 مقدمه. 2

2-1 بیان مسئله. 2

3-1 اهمیت و ضرورت موضوع. 3

4-1 فرضیه های تحقیق.. 5

5-1 هدف های تحقیق یا نتایج مورد انتظار 5

6-1 روش کلی تحقیق.. 5

1-6-1 قلمرو مکانی-جامعه تحقیق.. 5

2-6-1 روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه. 5

3-6-1 روش های گردآوری داده ها و ابزار مورد استفاده برای آن. 6

4-6-1 روش های تحلیل داده ها 6

7-1 چارچوب کلان نظری تحقیق.. 6

8-1 نقشه راه 7

9-1 پیشینه تحقیق.. 7

10-1 نگاهی بر بانک توسعه صادرات.. 9

11-1 شرح واژه ها و اصطلاحات تحقیق.. 10

12-1 خلاصه. 11

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق.. 12

1-2 مقدمه. 13

2-2 بخش اول: سیستم مدیریت یادگیری.. 14

1-2-2 تعریف سیستم مدیریت یادگیری.. 14

2-2-2 تاریخچه سیستم مدیریت یادگیری.. 15

3-2-2 مفاهیم پایه در سیستم مدیریت یادگیری.. 17

4-2-2 سیستم های مدیریت در آموزش الکترونیکی (مدیریت یادگیری ) 18

5-2-2 سیستم مدیریت محتوا 19

1-5-2-2 تعریف سیستم مدیریت محتوا 19

2-5-2-2 استاندارد در سیستم مدیریت محتوا 20

6-2-2 آموزش الکترونیکی.. 21

1-6-2-2 انواع آموزش الکترونیکی.. 22

1-1-6-2-2 سیستم آموزش الکترونیکی یک طرفه. 22

2-1-6-2-2 سیستم آموزش الکترونیکی دو طرفه. 23

3-1-6-2-2 سیستم آموزشی سنکرون یا همزمان. 23

4-1-6-2-2 سیستم آموزشی آسنکرون یا غیر همزمان. 23

7-2-2 سیستم های مدیریت یادگیری نوین.. 24

8-2-2 انتخاب سیستم های مدیریت یادگیری مناسب.. 26

9-2-2 مدل پذیرش فناوری.. 27

3-2 بخش دوم: مدیریت دانش… 28

1-3-2 تعریف دانش… 28

2-3-2 مدیریت دانش… 29

4-3-2 مفهوم دانش… 31

5-3-2 راهبردهای مدیریت دانش… 32

6-3-2 فرایند مدیریت دانش… 32

1-6-3-2 ایجاد دانش… 33

2-6-3-2 اعتباربخشی به دانش… 33

3-6-3-2 ارائه دانش… 34

4-6-3-2 توزیع دانش… 34

5-6-3-2 كاربرد دانش… 34

7-3-2 ضرورت و اهمیت مدیریت دانش… 35

8-3-2 نقش منابع هوشمند در مدیریت دانش… 35

4-2 بخش سوم: سیستم مدیریت یادگیری و مدیریت دانش… 36

1-4-2 مسائل مشترک مدیریت دانش و یادگیری الکترونیکی.. 36

2-4-2 تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع تحقیق.. 37

1-2-4-2 تحقیقات داخلی.. 37

2-2-4-2 تحقیقات خارجی.. 38

5-2 بخش چهارم: مدل تحقیق و نتیجه گیری.. 40

1-5-2 مدل مفهومی پژوهش… 40

2-5-2 خلاصه. 41

فصل سوم: روش تحقیق.. 42

1-3 مقدمه. 43

2-3 روش تحقیق.. 43

3-3 گروه بندی انواع پژوهش بر حسب هدف از انجام پژوهش… 44

 

 

4-3 گروه بندی انواع پژوهش بر حسب شیوه ی گردآوری داده ها 44

5-3 منابع گردآوری داده ها 45

6-3 روایی ابزار گردآوری داده ها 48

7-3 پایایی ابزار گردآوری داده ها 49

8-3 جامعه ی آماری.. 51

9-3 طرح نمونه گیری.. 51

10-3 روش تجزیه و تحلیل داده ها 52

11-3 تحلیل عاملی.. 52

12-3مدل یابی معادلات ساختاری.. 53

13-3 خلاصه. 53

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 54

1-4  مقدمه. 55

2-4 توصیف ویژگی های جمعیت شناختی اعضای نمونه. 55

1-2-4 جنسیت.. 56

2-2-4 سن.. 57

3-2-4 تحصیلات.. 58

4-2-4 سابقه خدمت.. 59

5-2-4 نوع شغل.. 60

3-4 آمار استنباطی.. 61

1-3-4 روش تجزیه و تحلیل داده ها 61

2-3-4 آزمون نرمال بودن متغیرهای پژوهش… 61

3-3-4 ضریب همبستگی بین متغیرهای پژوهش… 62

4-3-4 ارزیابی بخش اندازه گیری مدل. 63

1-4-3-4 تحلیل عاملی تاییدی شاخص های متغیر درک سهولت استفاده 64

2-4-3-4 تحلیل عاملی تاییدی متغیر درک سودمندی استفاده 66

3-4-3-4 تحلیل عاملی تاییدی متغیر انگیزه و قصد استفاده 68

4-4-3-4 تحلیل عاملی تاییدی متغیر انتقال دانش… 69

5-3-4 مدل سازی معادلات ساختاری.. 70

5-4 خلاصه. 76

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها 77

1-5 مقدمه. 78

2-5 مروری اجمالی بر فرایند تحقیق.. 78

3-5 نتایج یافته ها 79

1-3-5 نتایج یافته های توصیفی تحقیق.. 79

2-3-5 نتایج استنباطی پژوهش و پیشنهادها 79

4-5 پیشنهادها برای تحقیقات آتی.. 82

5-5 محدودیت های تحقیق.. 82

6-5 خلاصه. 83

منابع و ماخذ. 84

منابع فارسی.. 85

منابع لاتین.. 86

1 مقدمه

تحول عظیم کلمات آنلاین، بر بسیاری از حوزه ها اثر گذاشته است. عمدتا بر حوزه مدیریت دانش و آموزش. گرایش جدید در موسسات آموزشی به سمت یادگیری آنلاین و یادگیری الکترونیکی به جای رویکرد سنتی آموزش رودر رو، در حرکت است. بعد اصلی مدیریت دانش ارائه دادن اطلاعات متنوع در قالب های مختلف است. مانند: گزارش ها، ملاقات برای تبادل نظرات و تجارب از مخزن جمع آوری پایگاه داده و سیستم های خبره مرتبط. هدف یادگیری الکترونیکی اساسا ارائه مواد آموزشی به کاربران از طریق چارچوب های یادگیری الکترونیکی یا به عبارتی از طریق سیستم مدیریت یادگیری است.

2-1 بیان مسئله

ما در عصر دانش زندگی می کنیم. عبارت “ دانش قدرت است “ جای خود را در عصر دانایی محوری به “ اشتراک دانش قدرت است “ داده است. هر سازمانی، چه کوچک و چه بزرگ تا آنجایی رونق می یابد که به مأموریتهای خود دست یابد. هنگامی که یک سازمان تلاش می کند که به اهداف خود دست یابد، عدم ثبات و تهدیدها در محیط، دستیابی به اهداف را.به.تأخیر.انداخته.یا.حتی.فرایند.آن.را.تخریب.می.سازد. بدلیل اینکه دانش قدرت است، سرمایه های دانش هر سازمانی موفقیت اجرایی آن را تعیین می کند. وظیفه مدیریت دانش، مدیریت سرمایه های دانشی هر سازمانی است. مدیریت دانش اساسا مفهوم یا اندیشه جدیدی نیست. دانش موضوعی نیست که امروز به یکباره به وجود آمده باشد. انسان در مسیر تاریخ تکاملی خود و تکامل اجتماعی ناشی از آن همواره تولید کننده دانش بوده است و از آن در ایجاد تغییر در جامعه استفاده نموده است. رﺷﺪ داﻧﺶ درزﻣﺎنﻫﺎی اﺧﻴﺮ ﺑﺴﻴﺎرﺳﺮﻳﻊ ﺑﻮده، ﺑﻪﮔﻮﻧﻪایﻛﻪ در ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ،80 درﺻﺪ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎی ﻓﻨﺎوری و داﻧﺶ و ﻧﻴﺰ 90 درﺻﺪ ﺗﻤﺎم داﻧﺶﻫﺎ و اﻃﻼﻋﺎت ﻓﻨﻲ، در ﺟﻬﺎن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل وﻧﻴﻢ، ﺣﺠﻢ داﻧﺶ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﺷﻮد (اﻓﺮازه :1386). اﻳﻦ درﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ آن، ﻛﻤﺘﺮ از ﭼﻬﺎرﺳﺎل اﺳﺖ. ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ، اﻳﻦ ﺗﺤﻮل ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﻧﮕﺮش ﺟﺪﻳﺪی در ﻣﺪﻳﺮﻳﺖﻛﺴﺐ وﻛﺎر ﺑﺎ ﻧﺎم “ﻣﺪﻳﺮﻳﺖداﻧﺶ” ﺷﺪه اﺳﺖ.

اﻣﺮوزه داﻧﺶ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان «ﻣﻨﺒﻌﻲ» ارزﺷﻤﻨﺪ و اﺳﺘﺮاﺗﮋﻳﻚ و ﻧﻴﺰ ﻳﻚ «داراﻳﻲ» ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و اراﺋﻪ ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﺎﻛﻴﻔﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺐ و اﻗﺘﺼﺎدی، ﺑﺪون ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و اﺳﺘﻔﺎده ﺻﺤﻴﺢ از اﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ارزﺷﻤﻨﺪ، اﻣﺮی ﺳﺨﺖ و ﺑﻌﻀﺎً ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ. در اﻳﻦ ﻧﮕﺮش، داﻧﺶ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻨﺒﻌﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ درﻛﻨﺎر ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻛﺎر، زﻣﻴﻦ و ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ (ﻛﻪﭘﻴﺶﺗﺮ در اﻗﺘﺼﺎد ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮد) ﺑﻪﻋﻨﻮان داراﻳﻲ ﭘﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ. درﭼﻨﻴﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎری، دﻳﮕﺮﺻﻨﻌﺖ، ﻣﺤﻮرﻧﻴﺴﺖ، ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﻮر، داﻧﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن، داﻧﺸﮕﺮان(ﻳﺎ داﻧﺶﻛﺎران، داﻧﺸﻮران) ﺑﻪﻛﺎر ﻣﺸﻐﻮﻟﻨﺪ.

با رشد تجارت بین المللی در بازارهای سنتی و در حال توسعه، کار تیمی اثربخش و تسهیم دانش به عنوان عوامل موفقیت برای شرکت های جهانی تلقی می شود. شرکت ها به طور فزاینده ای به توانایی های دانش محور در مدیریت بازرگانی، مدیریت زنجیره تامین، تولید و تحقیق و توسعه وابسته شده اند. توسعه و یکپارچگی این عوامل و سایر شایستگی های سازمانی چالش بزرگی برای رهبری استراتژیک سازمان هستند. در محیط امروزی مزیت رقابتی خیلی سریع آشکار می گردد. به همین دلیل شرکت ها ممکن است نیاز به توسعه دانش فرهنگ محور داشته باشند. ساخت فرهنگ و توسعه توانایی های پویای پیچیده در فرایند یادگیری ضروری است؛ که توسط تعهد به تسهیم دانش و کاربرد آن تقویت می شود. استفاده از تکنولوژی های جدید یادگیری می تواند جایگزین روش های سنتی گردد. پیاده سازی موفق تکنولوژی های جدید برای آموزش کارکنان بستگی به پذیرش تکنولوژی توسط کارکنان عملیاتی و خط مقدم سازمان دارد. اهمیت پذیرش تکنولوژی در ادبیات موضوع بسیار شناخته شده است، و برای بیش از 2 دهه مدل پذیرش تکنولوژی به عنوان یک پایه تئوریک برای تحقیقات در این حوزه مورد استفاده قرار می گیرد. هر چند که مطالعات محدودی ارتباط آن را با سیستم مدیریت دانش و یا در ارتباط با آموزش مورد توجه قرار داده اند.

3-1 اهمیت و ضرورت موضوع

امروزه دیگر اهمیت داده ها، اطلاعات و دانش برکسی پوشیده نیست. اغلب سازمانها، اگرچه شاید تنها بر روی کاغذ و در حد شعار، اما به هر نحو دانش محوری را در زمره اهداف و برنامه های کاری خود قرارداده اند تا در فضای رقابتی بازار پرتراکم تجارت از رقبا عقب نمانند. بانکها نیز البته از این مهم غافل نبوده اند. آنها از یکسو  به منظور رعایت استانداردهای کنترل ریسک و از سوی دیگر برای مدیریت صحیح مجموعه خود نیازمند دسترسی بموقع به مطالعاتی هستند که درداخل یا خارج از سازمان تولید میشود. از سوی دیگر ما همواره با نظام ها و روش های مدیریتی روبرو میشویم که به کارگیری آنها مستلزم دستیابی به اطلاعات است. برنامه ریزی برای سازمان نیازمند تحلیل نقاط ضعف و قوت و تهدیدات و فرصت ها[1] است که شهرت آن از سایر سر واژه های مدیریتی فزونی یافته و جایگاه ویژه ای در ادبیات مدیریت پیداکرده است. امااین اصطلاح چهار حرفی، مستلزم اطلاعاتی درمورد نقاط ضعف و قوت سازمان و فرصتها و تهدیدهای محیطی است که دستیابی به این اطلاعات خود مستلزم پژوهشها و تحقیقات بسیار است. بازاریابی بدون شناخت بازار، مشتری، خدمات و محصولات و مزیتهای رقابتی سازمان ممکن نیست و البته هریک از این عناوین نیز خود زیر مجموعه های بیشماری شامل انواع بازار، انواع مشتری، بازارهدف، مشتریان بالقوه، مشتریان بالفعل وانواع دسته بندی ها و بخش بندی های متفاوت رادر برمی گیرد. سایر فعالیتهای سازمان از مدیریت منابع انسانی گرفته تاکنترل کیفیت، خلق محصول، توسعه خدمت و دیگرتصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها نیز خود مستلزم اطلاعات و تحقیقات علمی است.

حال در میان دو پدیده، یکی انفجار اطلاعات و دیگری نیاز به اطلاعات، با معضل دسترسی به اطلاعات روبرو می شویم و درواقع شکافی بزرگ میان تولید اطلاعات و مصرف آن پدید می آید. بسیاری از محققان و پژوهشگران اعتقاد دارندکه از نتیجه تحقیقات علمی آنان استفاده نمی شود و از سوی دیگر بسیاری از مدیران معتقدند که برای تصمیم گیری و برنامه ریزی با فقدان اطلاعات کاربردی روبرو هستند. اطلاعات مورد نیاز گاه تولید نمی شوند، گاه درپیچ و خم سازمانها و ادارات به فراموشی سپرده می شوند وگاه اطلاعات تولید شده از اصالت و اعتبارلازم برخوردار نیستند و لذا نمی توانند مبنای تصمیم گیری و برنامه ریزی قرار گیرند. در چنین شرایطی محققان اطلاعاتی را تولید می کنندکه می دانند کمتر استفاده خواهد شد و مدیران تصمیمات کوتاه مدتی را اتخاذ می کنند که به دلیل دشواری دسترسی به اطلاعات موثق، مبتنی برهوش فردی، ادراک شهودی و یا الگوگیری صرف است و برای حل مسائل درکوتاه مدت کاربرد می یابد. مدیریت دانش چالشی است برای کمک به مدیران تا دسترسی بهتری به اطلاعات مورد نیاز داشته باشند و همچنین هدایتگری است برای پژوهشگران و محققان تا اطلاعاتی را تولید کنند که مصرف کابردی برای سازمان دارد. در نظام بانکی باعنایت به سرعت تغییرات، حساسیت پایش شاخصهای اقتصادی و نیز لزوم بهره گیری از استراتژیهای نوین بازاریابی، مدیریت دانش اهمیتی دو چندان می یابد و این اهمیت به خصوص درنظام بانکداری اسلامی ازآن جهت مضاعف می شودکه مشارکت درسود و زیان گیرندگان تسهیلات و بررسی صلاحیت فنی و اخلاقی آنان نیز حائز اهمیت است. براین اساس مدیریت دانش ازجمله ضروری ترین راهکارها برای استفاده بهینه از اطلاعات، حرکت به سوی سازمان یادگیرنده و دستیابی به اهداف بلندمدت سازمانی است. بدون شک استقرار نظام بانکداری جامع و ساماندهی اطلاعات، به عنوان برخی ازاصلی ترین عناصر یک سازمان دانش محورنه تنها نظام بانکی را در مدیریت ریسک، مبارزه باپولشویی، کنترل کیفیت، استقرار نظام جامع بازاریابی یکپارچه و دیگر ضرورتهای مدیریتی یاری می کند بلکه نقش مهمی در ایجاد امنیت اقتصادی درکشورو تسهیل فعالیتهای امن بازرگانی خواهد داشت. یک بانک می تواند با در اختیار داشتن سیستم اثربخش مدیریت دانش:

• راندمان و بهره وری افراد، واحدها و شعب خود را افزایش دهد،
• زمان انجام فرایندهای حرفه ای و کارشناسی را کاهش دهد،
• بر دانش و تجربیات مدیران و افراد با تجربه احاطه داشته باشد،
• از انجام اشتباهات و دوباره کاری های خرد و کلان در سطح گسترده جلوگیری نماید و
• علاوه بر حفظ و ارتقا ارتباط با مشتری بر پایه دانش مرتبط با هر مشتری، نرخ نوآوری و ارائه خدمات مبتکرانه به آن ها را افزایش دهد. موارد زیر 10 دلیل اصلی هستند که می تواند هر بانک را به لزوم پیاده سازی مدیریت دانش آگاه نماید؛

1. رشد و توسعه بانک و ترکیب آن با موسسات دیگر،
2. فرایند های مدیریت ریسک[2]،
3. صرفه جویی در زمان با استفاده مجدد[3]،
4. خروج یا جابجایی خبرگان،
5. ارزش آفرینی از دانش،
6. پشتیبانی از فرایندهای کاری
7. نیاز به بسترسازی و ایجاد مراکز تماس و بهبود ارتباط با مشتریان،
8. بانکداری شرکتی و مشتریان استراتژیک،
9. الزامات بانکداری الکترونیک و
10. هزینه تمام شده ارائه خدمات بانکی،

4-1 فرضیه های تحقیق

1. درک سودمندی استفاده از سیستم مدیریت یادگیری منجر به قصد بیشتر کارکنان به استفاده از سیستم مدیریت یادگیری می گردد.
2. درک سهولت استفاده از سیستم مدیریت یادگیری منجر به قصد بیشتر  کارکنان  به استفاده از  سیستم مدیریت یادگیری می گردد.
3. درک سهولت استفاده از سیستم مدیریت یادگیری بر درک سودمندی کارکنان ازسیستم مدیریت یادگیری تاثیر می گذارد.
4. کاربرد سیستم مدیریت یادگیری بر انتقال دانش در سازمان تاثیر می گذارد.

5-1 هدف های تحقیق یا نتایج مورد انتظار

هدف این تحقیق بررسی کاربرد سازمانی سیستم مدیریت یادگیری  به عنوان یکی از اجزای سیستم مدیریت دانش در بانک توسعه صادرات، و شناسایی نقش  مدل پذیرش دانش در پذیرش سیستم مدیریت آموزشی در سازمان می باشد.

6-1 روش کلی تحقیق

پژوهش حاضر به لحاظ نوع در زمره مطالعات کاربردی قرار می گیرد و از نظر نوع روش انجام تحقیق در طبقه ی تحقیقات توصیفی- پیمایشی قرار می گیرد؛ تحقیقات توصیفی- پیمایشی به بررسی ویژگی ­ها و صفات جامعه آماری پرداخته و شرایط فعلی جامعه آماری را به وسیله چندین صفت یا متغیر مورد بررسی قرار می دهند.

1-6-1 قلمرو مکانی-جامعه تحقیق

قلمرو مکانی این پژوهش مطالعه موردی بانک توسعه صادرات می باشد.

2-6-1 روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه

نمونه گیری انتخاب درصدی از یک جامعه به عنوان نماینده آن جامعه می باشد. فارغ از آن که استفاده از چه روش آماری استنباطی مورد نظر است، قدرت آن روش به رویکردی که برای انتخاب نمونه در نظر گرفته می شود، بستگی دارد. برای نمونه گیری در این پژوهش و دستیابی به نتایج معتبر، در ابتدا یک مطالعه ی اولیه بر روی جامعه ی آماری صورت می گیرد تا از وجود سیستم مدیریت آموزشی در جامعه اطمینان حاصل گردد، سپس به شرط کفایت تعداد اعضای صاحب سیستم مدیریت آموزشی برای تحلیل های آماری، اقدام به نمونه گیری تصادفی از میان آنها خواهد شد. پس از این مرحله از نمونه گیری، مدیران ارشد و کارشناسان این سازمان که در فرایند انتخاب شانس مساوی دارند به عنوان نمونه های پژوهش برگزیده می شوند.

3-6-1 روش های گردآوری داده ها و ابزار مورد استفاده برای آن

فهرست مطالب

عنوان             صفحه

فصل اول: طرح و کلیات تحقیق.. 1

مقدمه. 2

1-1-بیان مسئله. 3

2-1- اهمیت و ضرورت موضوع. 5

3-1- اهداف تحقیق.. 8

4-1- پرسش های تحقیق.. 8

5-1- نوع و روش تحقیق.. 9

6-1- روش گردآوری اطلاعات.. 9

7-1- قلمرو تحقیق.. 9

8-1- تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی تحقیق.. 9

9-1-مراحل انجام تحقیق.. 11

فصل دوم : مبانی نظری پژوهش و بر تحقیقات پیشین.. 10

مقدمه. 11

1-2- ارزیابی عملکرد. 12

1-1-2-تعریف ارزیابی عملکرد. 12

2-1-2- فلسفه ی امروزین ارزیابی عملکرد. 13

3-1-2- چرا بایستی عملکرد را بسنجیم؟ 13

4-1-2- عوامل مؤثر بر عملکرد سازمان. 14

5-1-2-اهداف ارزیابی عملکرد سازمان. 14

6-1-2- اهداف سیستم های ارزیابی عملکرد در شهرداری ها 15

7-1-2-فرایند ارزیابی عملکرد. 15

8-1-2- سیر تاریخی ارزیابی عملکرد. 16

9-1-2- دیدگاه های ارزیابی عملکرد. 16

2-2- مدل های ارزیابی عملکرد. 18

1-2-2-مدل جایزه ی دمینگ… 18

1-1-2-2-معیارهای اصلی مدل دمینگ… 18

2-2-2-مدل بنیاد کیفیت اروپا 19

3-2-2- جایزه کیفیت مالکوم بالدریج. 21

4-2-2-مدل کارت امتیازی متوازن. 22

1-4-2-2-ویژگیهای کارت امتیازی متوازن. 23

2-4-2-2-مراحل پیاده سازی کارت امتیازی متوازن. 24

3-4-2-2-منظرهای کارت امتیازی متوازن. 24

4-4-2-2-شاخص های کارت امتیازی متوازن. 26

5-4-2-2-مدل کارت امتیازی در بخش عمومی و غیرانتفاعی.. 28

5-2-2- مدل تعالی کسب و کار کانجی.. 28

6-2-2- دلایل انتخاب مدل کارت امتیازی کانجی توسط محقق.. 32

3-2- پیشینه تحقیق و مطالعات ارزیابی عملکرد شهرداری.. 34

1-3-2-پیشینه داخلی تحقیق.. 34

1-1-3-2- طراحی سیستم نظارت و ارزیابی عملکرد شهرداری تهران. 34

2-1-3-2- طراحی نظام ارزیابی عملکرد معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران. 34

3-1-3-2- طراحی شاخص ها و نظام ارزیابی عملکرد شهرداری تهران. 35

4-1-3-2- ارزیابی عملکرد سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور 36

5-1-3-2-ارزیابی عملکرد سازمان با بهره گرفتن از مدل تعالی کسب و کار کانجی.. 36

6-1-3-2- ارزیابی عملکرد شهرداری کاشان با بهره گرفتن از کارت امتیازی متوازن. 36

2-3-2- پیشینه خارجی تحقیق.. 36

1-2-3-2- شاخص های شهری برای مدیریت شهرها 36

2-2-3-2- نظام ارزیابی عملکرد شهرداری پرتوریا 38

3-2-3-2- نظام ارزیابی عملکرد شهرداری شارلوت.. 42

3-3-2-جمع بندی مطالعه ی تطبیقی نظام ارزیابی عملکرد شهرداری ها 47

4-2-معرفی معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران. 48

1-4-2- ماموریت معاونت شهرسازی و معماری.. 48

2-4-2-هدف معاونت شهرسازی و معماری.. 49

3-4-2- اهم وظایف معاونت شهرسازی و معماری.. 50

5-2- نظام موجود ارزیابی عملکرد معاونت ها و مناطق.. 53

6-2- طرح جامع شهر تهران. 54

7-2- برنامه پنج ساله ی شهرداری تهران. 55

8-2- برنامه عملیاتی میان مدت شهرداری تهران. 57

9-2- تعریف معیار و شاخص… 59

1-9-2-تعریف معیار 59

 

 

2-9-2- تعاریف و ویژگی های شاخص… 59

10-2-مدل مفهومی و مدل تحلیلی تحقیق.. 60

خلاصه. 64

فصل سوم : روش شناسی تحقیق.. 67

مقدمه. 68

1-3-روش تحقیق.. 68

2-3-جامعه آماری.. 69

3-3-نمونه آماری.. 69

4-3-روش نمونه گیری.. 70

5-3-ابزار جمع آوری اطلاعات.. 71

6-3-مقیاس اندازه گیری.. 71

7-3-روایی و پایایی ابزار 72

8-3-معرفی دو منطقه ی 7 و 10 شهرداری تهران. 73

1-8-3-معرفی منطقه 7 شهرداری تهران. 73

2-8-3-معرفی منطقه 10 شهرداری تهران. 74

10-3-روش های آماری مورد استفاده 75

11-3-ارتباط سوالات پرسشنامه با  سوالات تحقیق و شاخص ها 76

خلاصه. 79

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده‌ها 81

مقدمه. 82

1-4-آمار توصیفی.. 83

1-1-4- توصیف داده های جمعیت شناختی شهروندان. 83

1-2-4- توصیف داده های جمعیت شناختی متخصصان و کارشناسان. 87

3-2-4- سن.. 87

2-4-آمار استنباطی.. 91

1-2-4- پاسخ به سوالات تحقیق از منظر شهروندان. 92

2-2-4-نتیجه گیری آزمون پرسش های تحقیق از منظر شهروندان: 96

3-2-4- الویت بندی ابعاد کارت امتیازی کانجی از منظر شهروندان در منطقه 7. 97

4-2-4- الویت بندی ابعاد کارت امتیازی کانجی از منظر شهروندان در منطقه 10. 97

5-2-4- آزمون پرسش های تحقیق مربوط به کارشناسان و متخصصین.. 98

6-2-4-نتیجه گیری آزمون پرسش ها از منظر کارشناسان: 102

7-2-4- الویت بندی ابعاد کارت امتیازی کانجی از منظر کارشناسان در منطقه 7. 103

8-2-4- الویت بندی ابعاد کارت امتیازی کانجی از منظر کارشناسان در منطقه 10. 103

9-2-4- الویت بندی عملکرد معاونت شهرسازی و معماری از منظر کارشناسان / پاسخ به  سوال باز تحقیق.. 104

1-9-2-4- الویت بندی عملکرد معاونت شهرسازی و معماری از منظر کارشناسان منطقه 7/ پاسخ به  سوال باز تحقیق.. 104

2-9-2-4- الویت بندی عملکرد معاونت شهرسازی و معماری از منظر کارشناسان و متخصصین منطقه 10/ پاسخ به  سوال باز تحقیق  105

10-2-4- پاسخ به سوال اصلی تحقیق از نظر شهروندان و کارشناسان معاونت شهرسازی منطقه 7. 107

12-2-4- الویت بندی مولفه های یادگیری سازمانی در منطقه 7. 110

13-2-4- الویت بندی مولفه  های تحقیق در منطقه 7. 110

14-2-4- الویت بندی مولفه های یادگیری سازمانی در منطقه 10. 111

15-2-4- الویت بندی شاخص های تحقیق در منطقه 10. 111

16-2-4-ضریب همبستگی پیرسون بین ابعاد کارت امتیازی کانجی.. 112

خلاصه. 112

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادها 110

مقدمه. 111

1-5- خلاصه  نتایج تحقیق.. 111

1-1-5-پاسخ به سوالات تحقیق  و تحلیل یافته ها 114

2-5- محدودیت های تحقیق.. 119

3-5- ارائه راهکارها و پیشنهادها 120

4-5- پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده 124

خلاصه. 124

منابع. II

پیوست‌ شماره یک… VI

( پرسشنامه تحقیق) VI

مقدمه

محققان علم مدیریت معتقدند، هر چه که اندازه گیری نشود قابل مدیریت کردن نیست. در جهان امروز با توجه به سرعت و حجم اطلاعات و چالش های پیش روی سازمان ها، ضرورت داشتن معیارهایی برای تعیین موقعیت و برنامه ریزی بر اساس نقاط قوت و ضعف بیش از پیش ضروری به نظر می رسد.

همه سازمان ها، چه دولتی و چه خصوصی برای توسعه، رشد و پایداری در عرصه ی رقابتی امروز به ارزیابی عملکرد فعالیتها و فرایندهای خود نیاز دارند تا در قالب آن بتوانند کارایی و اثربخشی برنامه های سازمان، فرایند و نیروی انسانی خود را مورد سنجش قرار دهند. سازمان های کارا به جمع آوری و تحلیل داده ها بسنده نمی‌کنند، بلکه از این داده ها برای بهبود سازمان و تحقق رسالت ها و استراتژی های سازمان استفاده می کنند. به عبارت دیگر، به جای ارزیابی عملکرد صرف به مدیریت عملکرد می پردازند.

با گذشت زمان برخی سازمان ها محدودیت سیستم حسابداری را در سنجش عملکرد سازمان درک کردند و دست به توسعه ی سیستم هایی زدند که دارایی های نامشهود سازمان را که سیستم حسابداری سنتی قادر به اندازه گیری آن نبودند را اندازه می گرفت. بسیاری از  سازمان ها از این سیستم ها در کنار حسابداری  برای سنجش عملکرد استفاده می نمودند اما ترکیب این دو سیستم نیز نمی تواند به طور کامل تمامی ابعاد سازمان را اندازه گیری نماید.

لذا سازمان ها به سیستمی نیاز خواهند داشت تا علاوه بر اندازه گیری تمامی ابعاد سازمان، میزان موفقیت سازمان در دستیابی به رسالت و چشم انداز خود اندازه گیری نمایند.

کارت امتیازی کانجی[1] ابزاری نوین جهت تکمیل شاخص های اندازه گیری عملکرد سازمان است. کارت امتیازی میان اهداف استراتژیک و معیارها ارتباط برقرار کرده و شامل مجموعه ای از ابعاد ارزیابی عملکرد، شامل بعد ارزش ذینفع، رضایت ذینفع، تعالی فرایندها و یادگیری سازمانی است که از استراتژی سازمان ناشی شده اند.

در این فصل به تشریح و بیان مساله تحقیق و اهمیت آن پرداخته می شود و در ادامه به بیان اهداف تحقیق و پرسش های آن پرداخته و در انتها تعاریف عملیاتی واژه های تحقیق و مراحل فرایند تحقیق آورده شده است.

1-1-بیان مسئله

با توسعه شهرنشینی و رشد شهرگرایی در سده اخیر، روز به روز مسائل شهری ابعاد جدیدتری یافته اند. امروزه مراقبت و هدایت توسعه شهری و ساماندهی مناطق پیرامون شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار گشته است. مدیریت شهر تهران با جمعیت بالغ بر 8 میلیون نفر به عنوان پایتخت و بزرگترین کلان شهر ایران و هم چنین بیست و نهمین کلان شهر دنیا، مقوله ای نیست که به راحتی بتوان از آن عبور کرد. از آنجاییکه  همانند سایر کشورها شهرداری متولی اصلی مدیریت شهر تهران می باشد، توجه به نحوه مدیریت و چگونگی عملکرد شهرداری تهران بسیار حائز اهمیت است و مدیریت شایسته بدون برنامه ریزی، اجرا، نظارت، ارزیابی و بازنگری در جهت ایجاد فضایی مناسب برای بهبود بخشیدن به عملکرد محقق نخواهد شد.(مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، 9:1388) یکی از حوزه های مهم عملکرد شهرداری هر کلانشهری حوزه شهرسازی می باشد چرا که این حوزه به شدت نیازمند صرف منابع گوناگون اعم از منابع مالی، زمانی، اطلاعاتی، تجهیزاتی و نیروی انسانی می باشد و در رسیدن به چشم انداز و اهداف عملیاتی طرح های توسعه شهری هم چون طرح جامع می تواند بسیار موثر واقع گردد. در مورد شهر تهران هم که بزرگترین کلانشهر کشور است و هم پایتخت ایران اهمیت پرداختن به چگونگی عملکرد حوزه شهرسازی اهمیتی دو چندان دارد .

نظارت و ارزیابی عملکرد یکی از مهم ترین فعالیت ها در فرایند مدیریت و برنامه ریزی و عامل قوام و دوام برنامه و تحقق اهداف اجرایی مربوطه و هم چنین میزان تحقق اهداف کمی و کیفی آن پروژه صورت می پذیرد. ارزیابی عملکرد نیز سنجش موفقیت مدیریت و سازمان در تطبیق با ضوابط و مقررات و اهداف مقرر در برنامه توسعه می باشد. در شهرداری تهران به طور نسبی برنامه اجرایی ، توسعه هماهنگ و فراگیر و ساز و کارهای علمی ارزیابی، ارزیابی ای که بتواند ملاک طبقه بندی مدیریت ها، توزیع منابع، اعمال تنبیه و پاداش، بهبود و به هنگام سازی روش ها و ساختارها باشد وجود ندارد.(مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران،9:1388) و لذا به علت فقدان روش ها و دستوالعمل های تامین کننده کارایی و اثربخشی سازمان شهرداری، منابع در معرض مخاطره و خسارت جدی قرار دارند. از آنجا که حوزه شهرسازی یکی از حوزه های استراتژیک شهرداری می باشد و حوزه ها یا به عبارتی موضوعات استراتژیک اهمیت قابل توجهی در شناخت و تحقق اهداف شهرداری دارند و راهنمای تخصیص منابع و برنامه های بخش ها در طی برنامه ریزی می باشند، لذا در این تحقیق به ارزیابی عملکرد معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران پرداخته می شود.

راهبری و نظارت بر اجرای ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری، طرح های شهرسازی و معماری، عمران شهری و هم چنین راهبری و نظارت بر تهیه و اجرای طرح های تفصیلی، طرح های بهسازی و نوسازی(معاونت برنامه ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران،161:1392) و سایر طرح های مربوطه از جمله وظایف خطیر معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران است که اجرای این طرح ها سهم زیادی در تحقق چشم انداز توسعه شهر تهران دارد. از جمله آرمان های سند چشم انداز، پیش بردن تهران به سویی است که در افق 1404 شهری سرسبز و زیبا،شاداب و سرزنده، دارای ساختار و زیرساخت های مناسب و سرانجام شهری با اصالت و هویت اسلامی-ایرانی در منطقه شکل گرفته باشد.چنین هدفی در گرو ارتقای کیفیت شهرسازی و معماری شهر با ساماندهی نماها، سیما و منظر شهر همراه با اصول ایمنی و زیبایی و انسجام بخشی به کالبد محله ها و بافت های شهری و توسعه کالبدی شهر متناسب با اصول توسعه پایدار و حفظ محیط زیست است. در این راستا از یک سو شهرداری تهران متعهد به آراستن شهر از جنبه زیبایی شناختی و کارکردهای زندگی شهری است و از سوی دیگر ابزار لازم برای تحقق این امر در تدوین الگوها و ضوابط شهری، نظارت بر استقرار کاربری ها و التزام شهروندان به قانون مداری است، (معاونت برنامه ریزی و توسعه شهری شهرداری تهران،160:1392) و این موضوعات در گستره وظایف معاونت شهرسازی شهرداری قرار می گیرند.

پیش تر بیان شد که همه سازمان ها از جمله معاونت شهرسازی شهرداری برای توسعه، رشد و پایداری به نوعی سیستم ارزیابی عملکرد اثربخش نیاز دارند که در قالب آن بتوانند کارایی و اثربخشی برنامه های سازمان، فرایندها و نیروی انسانی خود را مورد سنجش قرار دهد.  لازم است توجه شود که در سیستم های عمومی کشور در بخش هایی که مربوط به تخصیص ورودی به سیستم ها می باشد، نظارت و کنترل هایی را اعمال و دستگاه های نظارتی و کنترلی برای این مهم طراحی شده اند اما بعد از تخصیص امکانات هیچ گونه نظارتی در فرایند تبدیل ورودی(منابع مالی، تجهیزات و نیروی انسانی) به خروجی(اهداف طراحی شده برای تبدیل ورودی ها به خروجی مورد نظر) وجود ندارد.(فقیهی،1387)

با توجه به اینکه ارزیابی عملکرد سالیانه حوزه های شهرسازی و معماری یکی از ماموریت های اصلی شهرداری در این حوزه می باشد، اهمیت ارزیابی عملکرد برای این معاونت بیشتر می گردد و با توجه به وجود خلا ارزیابی جامع و همه جانبه در معاونت شهرسازی، در این تحقیق به ارزیابی عملکرد معاونت شهرسازی با بهره گرفتن از یکی از مدل های ارزیابی عملکرد پرداخته خواهد شد.

با نگاهی به ارزیابی عملکرد سازمان ها در کسب و کار امروزی به این نتیجه می رسیم که با تمرکز صرف بر اطلاعات مالی نمی توان سیستم ارزیابی عملکرد اثربخشی داشت. کاپلان و نورتون با تحقیقاتی که انجام دادند مشکل سیستم های ارزیابی را اتکای این سازمانها به معیارهای مالی دیده اند. آنها متوجه شدند که بسیاری از راه های اصلاح عملکرد در کوتاه مدت با توجه به شاخص های مالی می تواند آینده سلامت سازمان را به خطر بیاندازد. با توجه به این نتایج این دو محقق روش کارت امتیازی متوازن را ارائه کردند. این رویكرد علاوه برتشخیص نقاط ضعف و مبهم رویكرد مدیریتی پیشین، راهكاری جدید را برای سازمانها تجویز می كند؛ راهكاری كه تعیین می نماید چه معیارهایی درسازمان باید اندازه گیری شوند تا دیدگاه مالی متوازن گردد.كارت امتیازی متوازن، مجموعه ای به دقت انتخاب شده از معیارهای قابل سنجش و اندازه گیری است كه از استراتژی سازمان استخراج می شود. این معیارها به عنوان ابزاری مفید در اختیار مدیران قرار می گیرند تا برخورد مناسبی با كاركنان و سهامداران و مشتریان در راستای ماموریت، و اهداف استراتژیک سازمان داشته باشند.(نجاتی،1386) و بدانند استراتژی های خاص و مورد نظر آنان در چه زمانی کارساز واقع نمی شوند.

بیان شد که عملکرد سازمان باید برای شناسایی میزان دستیابی به اهداف از پیش تعیین شده مورد ارزیابی واقع شود و برای این کار به طور نمونه مدلهای جایزه کیفیت اروپا ، جایزه مالکوم بالدریج ، مدل تعالی سازمان ، مدیریت کیفیت فراگیر ،کارت امتیازی متوازن وکارت امتیازی کسب و کار کانجی مورد استفاده قرار می گیرند. از آنجا که روش کارت امتیازی متوازن و کارت امتیازی کانجی بر پیشرفت همزمان ابعاد متفاوت تاکید دارند لذا ابتدا بر آن شدیم که در این پژوهش از روش کارت امتیازی متوازن برای ارزیابی عملکرد استفاده گردد اما در نهایت پس از تصویب پروپوزال و با مطالعه و بررسی بیشتر روش کارت امتیازی کانجی برای ارزیابی عملکرد شهرداری انتخاب و استفاده گردید. علت انتخاب روش، نو بودن و تازه بودن این روش و همین طور جامع تر بودن روش کارت امتیازی کانجی می باشد. در این روش نکاتی که از دید کارت امتیازی متوازن مغفول مانده نیز مورد توجه قرار گرفته است، به عنوان مثال در این روش فقط مشتریان سازمان مدنظر قرار ندارند بلکه تمامی ذی نفعان داخلی و خارجی سازمان مورد توجه اند. در این روش تلاش می شود تا متغیرهای بیشتری بررسی شود.

همانطور که پیش تر بیان شد با توجه به اهمیت حوزه شهرسازی در تحقق افق چشم انداز 1404 شهر تهران و تحقق طرح جامع تهران از سویی و با در نظر گرفتن حجم زیاد منابع گوناگونی که در این معاونت صرف می گردد از دیگر سو و تاثیری که عملکرد معاونت شهرسازی در بهبود کیفیت شهر و شهرسازی دارد، نیاز به ارزیابی عملکرد چند بعدی و جامعی که بتواند کارایی و اثربخشی برنامه های معاونت، فرایندها و نیروی انسانی را مشخص نماید بیشتر می نماید، بنابراین در تحقیق حاضر ارزیابی عملکرد معاونت شهرسازی ومعماری شهرداری تهران با بهره گرفتن از روش کارت امتیازی کانجی در دو منطقه شهر تهران از منظر شهروندان و کارشناسان انجام خواهد شد.و راهکارهایی جهت بهبود عملکرد سازمان ارائه خواهد شد. دو منطقه شهر که مورد بررسی قرار خواهند گرفت مناطق 7 و 10 می باشند. علت انتخاب دو منطقه این است که بتوان عملکرد شهرداری را از هر چهار بعد کارت امتیازی کانجی یعنی رضایت ذینفعان، تعالی فرایندها، ارزش ذینفعان و یادگیری سازمانی در دو منطقه شهر که به لحاظ موقعیت کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با یکدیگر متفاوت هستند ارزیابی و مقایسه نمود.