1- فصل اوّل: كلیات.. 3

1-1.بیان مساله و تبیین موضوع پژوهش….. 4

1-2.اهمیت وضرورت تحقیق… 4

1-3. هداف وفوائد تحقیق… 5

1-4. پرسش‌های تحقیق… 5

1-4-1. سوال اصلی… 5

1-4-2. سوالات فرعی… 5

1-5. فرضیه‌های تحقیق. 5

1-6. روش تحقیق. 6

1-6-1. نوع روش تحقیق… 6

1-6-2. روش گرد آوری اطلاعات…. 6

1-6-3. ابزار گردآوری اطلاعات…. 6

1-6-4.روش تجزیه و تحلیل اطلاعات…. 6

1-7. مشکلات و محدودیت‌های تحقیق. 6

1-8. ساختار و سازمان دهی تحقیق. 6

1-9. پیشینه‌موضوع تحقیق. 7

2- فصل دوّم: ابتلاء، شناخت و مبانی آن. 8

2-1. تعریف ابتلاء 9

2-1-1.  معنای لغوی ابتلاء. 9

2-1-2. واژه‌های مرتبط با ابتلاء. 12

2-1-2-1. فتنه. 12

2-1-2-2. امتحان.. 13

2-1-2-3. تمحیص…… 14

2-1-2-4. تمییز.. 16

2-1-3. معنای اصطلاحی ابتلاء. 17

2-2.  ارکان ابتلاء 18

2-2-1. امتحان گیرنده. 18

2-2-2. آزمایش شوندگان.. 19

2-2-2-1. طاقت و توان.. 19

2-2-2-2. اختیار. 19

2-2-2-3. داشتن ابزار شناخت…. 20

2-3. مبانی ابتلاء 20

2-3-1. خداشناسی… 20

2-3-1-1. مالکیت…. 21

2-3-1-2. ربوبیت…. 21

2-3-1-3. شرآفرینی… 24

2-3-2. معاد شناسی… 27

2-3-3. انسان شناسی… 29

2-4.  شرایط و زمینه‌های فزونی ابتلاء 33

2-5.  فلسفه و اهداف ابتلاء 38

2-5-1. اهداف اخلاقی… 38

2-5-1-1. ظهور انسانیت انسان.. 38

2-5-1-2. ظهور ملکات اخلاقی… 39

2-5-1-3. ظهور رفتار اخلاقی‌تر.. 40

2-5-1-4. تنبیه و تربیت…. 41

2-5-2. هدف اعتقادی… 42

2-5-2-1. اتمام حجت پروردگار. 42

2-6.  اسباب و ابزار ابتلاء 43

2-6-1. دینی و شرعی… 44

2-6-1-1. تکالیف عمومی… 44

2-6-1-2. تکالیف ویژه. 50

2-6-2. طبیعی و انسانی… 52

2-6-2-1. نعمت‌ها و خوشی‌ها. 52

2-6-2-2. گرفتاری و سختی‌ها. 59

2-7. آفات ابتلا. 68

2-7-1. آفات ابتلاء به نعمت‌ها و خوشی‌ها. 68

2-7-1-1. عجب…. 68

2-7-1-2. دل بستن به نعمت…. 69

2-7-1-3. غفلت…. 70

2-7-2.آفات ابتلاء به سختی وناخوشی‌ها. 71

 

2-7-2-1. تحقیر.. 71

2-7-2-2. ناخوشنودی از خداوند.. 71

2-7-2-3. بی‌تابی و بی‌قراری… 72

2-7-2-4. ناامیدی… 72

2-7-2-5. حسد.. 73

2-7-2-6. غفلت…. 74

3- فصل سوّم: تزکیه اخلاقی، شناخت و مبانی آن. 76

3-1- تعریف تزکیه 77

3-1-1. معنای لغوی تزکیه 77

3-1-2.  واژه‌های مرتبط با تزکیه 78

3-1-2-1. تهذیب…. 78

3-1-2-2. زکات…. 78

3-1-2-3. جهاد اکبر.. 79

3-1-2-4. تطهیر.. 80

3-1-2-5. تقوا 80

3-1-3. معنای اصطلاحی. 80

3-1-3-1. تزکیه در قرآن.. 81

3-1-3-2. تزکیه در احادیث…. 82

3-1-3-3. تزکیه در عرفان.. 83

3-1-3-4. تزکیه در اخلاق… 84

3-2. مبانی تزکیه اخلاقی. 88

3-2-1. خداشناسی… 88

3-2-2. معاد شناسی… 90

3-2-3. انسان شناسی… 91

3-3. شرایط تزكیه 94

3-3-1. ارادى و اختیارى بودن.. 95

3-3-2. امكان «خودتزكیه گى». 97

3-3-3. عدم مغایرت تزکیه نفس با تکالیف فردی… 98

3-3-4. ایمان.. 98

3-4. اهداف وفلسفه تزکیه 99

3-4-1. لایق خلیفـه‌ی خدا بودن.. 99

3-4-2. حفظ امانت الهی… 100

3-4-3. تزکیه مقدم بر تعلیم و تربیت…. 101

3-4-4. تابش نور معرفت…. 101

3-4-5. آزادی و حکومت عقل… 102

3-4-6. تزکیه عامل رستگاری… 102

3-4-7. درک حقایق قرآن.. 102

3-4-8. جلب محبت خداوند.. 103

3-4-9. قرب به خدا 103

3-5. اسباب و ابزار تزکیه 105

3-5-1. دینی و شرعی… 105

3-5-1-1. توفیق الهی… 105

3-5-1-2. توبه. 106

3-5-1-3. تقوا 107

3-5-1-4. پیامبران و اولیای دین… 108

3-5-1-5. کتب آسمانی… 108

3-5-1-6. خوف خداوند.. 108

3-5-1-7. عبادات…. 109

3-5-1-8. رعایت احكام و قوانین شرعی… 110

3-5-2. طبیعی و انسانی… 112

3-5-2-1. ایمان و عمل صالح… 112

3-5-2-2. مراقبت…. 112

3-5-2-3. تخلیه، تحلیه، تجلیه. 113

3-5-2-4. ابتلائات و گرفتاری… 113

3-6. موانع تزکیه اخلاقی. 114

3-6-1. تداوم گناه. 115

3-6-2. تعلقات دنیایی… 115

3-6-3. پرخوری… 116

3-6-4. سخنان غیر ضروری… 117

3-6-5. ضعف اراده. 118

3-6-6. حبّ ذات…. 119

3-6-7. شیطان.. 119

3-6-8. كفر و نفاق… 120

3-6-9. عصیان و گناه. 120

4- فصل چهارم: رابطه ابتلاء و تزکیه اخلاقی. 121

4-1. تاثیر ابتلاء بر تزکیه اخلاقی. 122

4-1-1. گذر از نفس و رجوع به خدا 122

4-1-2. بیداری و یاد حق… 123

4-1-3. خودیابی و یافتن جایگاه خویش….. 124

4-1-4. شکوفا شدن استعداد عبودیت…. 125

4-1-5. تقویت روحیه آزادگی… 126

4-1-6. تنبیه و تکان دادن.. 127

4-1-7. از بین رفتن جهل و نادانی و بارور شدن عقل و اندیشه. 129

4-1-8. توحید در استعانت…. 131

4-1-9. خالی کردن دل از اعتماد و دلبستن به دنیا. 132

4-1-10. از بین رفتن سستی و به وجود آوردن عزم و اراده. 134

4-1-11. پاکی و دوری از گناه. 135

4-1-12. توبه و بازگشت به خدا 136

4-1-13. خالی کردن دل از حب به دنیا و شوق دیدار خداوند.. 138

4-1-14. از بین رفتن کینه‌ها. 139

4-1-15. افزایش یاد مرگ و کاهش طول امل… 139

4-1-16. ازبین رفتن عُجب و تکبر.. 141

4-1-17. شکسته شدن دیوارهای غفلت…. 143

4-1-18. شکوفایی فضایل اخلاقی… 144

4-1-19. اصلاح دین و ایمان.. 145

4-1-20. از بین رفتن بی‌تابی و جایگزینی صبر.. 146

4-1-21. انابه. 146

4-1-22. صعود به مقامات بالای معنوی… 146

4-1-23. اخلاص…… 149

4-1-24. رسیدن به مقام صدیقین… 149

4-1-25. یافتن جایگاه عبودیت…. 150

4-1-26. لقای پروردگار. 151

4-2. تاثیر تزکیه اخلاقی بر ابتلاء 154

4-2-1.آمادگی برای ابتلا و پرهیز از بی‌تابی… 154

4-2-2. ارتقای نورانیت دل و درک حضور خداوند.. 156

4-2-3. امید به گشایش و پرهیز از یأس و ناامیدی… 157

4-2-4. سپاس و ستایش در مقابل نزول بلاء. 159

4-2-5. صبر و بردباری… 161

4-2-6. واهمه و حساسیت نسبت به خطا و لغزش….. 164

4-2-7. پوشاندن بلاء از دید دیگران.. 165

4-2-8. توجه به نعمت‌ها. 166

4-2-9. پرهیز از اقدام نادرست…. 166

نتیجه 168

پیشنهاد 169

فهرست منابع. 170

چكیده
این تحقیق به ابتلاء و تزکیه اخلاق پرداخته است و در صدد پاسخگویی به شناخت کلی ماهیت ابتلاء و تزکیه اخلاقی و چگونگی تاثیر آن دو بر یکدیگر می‌باشد. انسان موجودی است كه با قدرت انتخاب وتصمیم گیری می‌تواند خود را به سرحد كمال ارتقاء دهد؛ برای این منظور خداوند آزمایش و ابتلاء را بر سر راه بندگانش قرار می‌دهد و از آن جایی كه ابتلاء سنّت دائمی و فراگیر است، تزکیه اخلاقی باعث می‌شود تا انسان عكس العمل مناسبی را در صورت مواجه شدن با بلایا داشته باشد، چرا که  بی‌تابی در برابر این سنّت الهی اثرات سوئی را برای فرد به دنبال دارد. روش جمع آوری اطلاعات در این پژوهش، روش كتابخانه‌ای تحلیلی و توصیفی است كه با مراجعه به كتاب‌های معتبر و دست اول تدوین شده است. سنّت ابتلاء یک سنّت عمومی است وشامل همه‌ی انسان‌ها می‌شود و انبیاء الهی نیز از این حكم مستثنی نیستند. خداوند متعال با آزمایش انسان می‌خواهد، استعدادهای درونی آن‌ ها را شكوفا و بارور سازد. امتحان موجب می‌شود که انسان تزکیه اخلاقی یافته و شایستگی‌های رشد وكمال خودرا نشان دهد. از نظر قرآن سنّت ابتلاء، آثارتربیتی و نقش سازنده‌ای در تزکیه اخلاقی وتكامل انسان دارد. تزکیه اخلاقی نیز یکی از اهداف مهم پیامبران الهی می‌باشد که به گفته قرآن، موجب رستگاری و فلاح و سعادت انسان می‌گردد، که با اختیار آدمی و اطاعت اوامر الهی امکان پذیر است؛ گاه انسان‌ها در برابر ابتلائات الهی کمر خم می‌کنند و چون در قلبشان تزکیه نیست، نسبت به خدا غضب می‌ورزند و آخرت خود را تباه می‌سازند. تزکیه اخلاقی باعث می‌شود که انسان در مواجهه با ابتلائات برخورد درستی داشته باشد و آن را فرصتی برای نیل به قرب الهی بداند. درواقع هدف ابتلاء و تزکیه اخلاقی مشترک است و هر دو موجب کمال انسانی و قرب الهی می‌شوند.

پیشگفتار
انسان می‌تواند در هر مرحله‌ای از حیات خود فضیلت و كمالی كسب كند و سرانجام به عالی‌ترین مراحل ومراتب فضیلت برسد چرا که نظام حیات انسانی، نظام تكامل و پرورش و شكوفایی استعدادهای نهفته است. او در این سیر با تزکیه اخلاقی می‌تواند استعدادهای خویش را شكوفا، و نیز حقیقت و هویت خود را بسازد و خدا برای رسیدن به این مهم، با ابتلائات الهی او را یاری می‌کند. سنّت الهی نیز بر این است كه همه‌ی مردم، حتی پیامبران خدا نیز آزمایش و امتحان شوند، خداوند بندگان خویش را می‌آزماید تا آن‌چه در اندرون و نهانخانه‌ی دل دارند، آشكار و مستحق پاداش وكیفرگردند. زیرا غایت و هدف از آفرینش انسان، برخلاف بسیاری از موجودات دیگر، تنها در سایه‌ی انتخاب وگزینش آگاهانه دست یافتنی است. به همین دلیل، كمال آدمی، كمالی اختیاری و اكتسابی است كه می‌تواند آن را در زندگی خویش به دست آورد.

به این ترتیب انسان با تزکیه اخلاقی، خود را لایق عبودیت می‌کند و امتحان سبب بروز شایستگی‌ها، مایه تكامل و پیشرفت او و در نهایت «رحمت الهی» می‌شود. همانند معدنی كه برای استخراج منابع آن ابزار و وسایل ویژه‌ای نیاز است، نیروهای درونی انسان نیز با «ابتلاء» آشكار می‌شود.

این نوشتار برخی از جنبه‌های ابتلاء و تزکیه اخلاقی را با رویکردی درون دینی وبا توجه به آیات و روایات، در چهار فصل ارائه می‌کند:

فصل اول: به بیان کلیات پرداخته و در آن عناوین نه گانه طرح تحقیق مطرح شده است.

فصل اوّل:کلیات (مفاهیم، طرح تحقیق و اشاره به پیشینه تاریخی و جغرافیایی سیستان) 3

1-        کلیات.. 4

1-1 مقدمه. 4

1-1-1 بیان مسئله. 5

2-1-1 اهمیت و ضرورت.. 5

3-1-1 سوالات تحقیق. 5

4-1-1 فرضیه های تحقیق. 6

5-1-1 پیشینه تحقیق. 6

6-1-1 روش تحقیق. 6

2-1 اشاره به پیشینه تاریخی وجغرافیایی سیستان. 7

1-2-1 جغرافیای سیستان. 7

2-2-1 شهرهای سیستان در قرون آغازین هجری قمری.. 9

3-2-1 نقشه سیستان در زمان ورود اسلام به این سرزمین. 10

4-2-1 پیشینه اعتقادی سیستان تا زمان ورود اسلام به آن جا 11

5-2 -1 جمع بندی فصل اول. 16

فصل دوّم: نمودارتاریخی حضور و رشد مکاتب کلامی درسیستان ( ناظر به جریان ها، شخصیت ‌ها و آثار) 17

1-2 شیعیان سیستان. 18

1-1-2 شیعیان امامی. 18

2-1-2 شیعیان زیدیه. 35

3-1-2 شیعیان اسماعیلیه. 40

4-1-2 جمع بندی فعالیت تشیع سیستان. 42

2-2 خوارج. 43

1-2-2 فرقه های خوارج در سیستان. 46

2-2-2 جمع بندی فعالیت خوارج سیستان. 50

3-2 اهل سنت سیستان. 50

1-3-2 اهل حدیث.. 50

2-3-2 مرجئه. 67

3-3-2 کرامیه. 69

4-3-2 معتزله. 73

5-3-2 ماتریدیه. 75

6-3-2 قدریه. 78

7-3-2 تصوف.. 80

8-3-2 جمع بندی فعالیت اهل سنت سیستان. 85

فصل سوّم: اندیشه ها و روش کلامی متکلمان آن دیار. 87

1-3 اندیشه کلامی متکلمان شیعی سیستان. 88

1-1-3 شیعیان امامی. 88

2-1-3 زیدیه. 96

 

3-1-3 اسماعیلیه. 99

2-3 اندیشه کلامی خوارج سیستان. 102

1-2-3 اندیشه های کلامی ازارقه. 102

2-2-3 اندیشه کلامی عطویه. 103

3-2-3 اندیشه کلامی حمزه خارجی. 103

3-3 اندیشه کلامی اهل سنت سیستان. 104

1-3-3 اهل حدیث.. 104

2-3-3 کرامیان. 116

4-3 جمع بندی آراء و اندیشه ها متکلمان سیستان. 119

نتیجه گیری.. 120

منابع و مآخذ  121

چکیده

اگر به تاریخ کلام به عنوان شاخه ای از علم کلام بنگریم مطالعه تاریخی رخدادهای کلامی در این میان، جایگاه استواری خواهد داشت. در این پژوهش، سیستانِ تاریخی به عنوان یک ظرف مکانی از جهت فعالیت های کلامی مورد توجه قرار گرفته است.

در جغرافیای تاریخی، «سیستان» بر تمامی سرزمین های واقع در جنوب شرقی ایران حدّ فاصل جنوب خراسان و شرق کرمان، غرب هراتِ افغانستان و شمال بلوچستان( مکران)، اطلاق می شود.

این سرزمین از قرن اول (هجری قمری)، فعالیت کلامیش آغاز شده و تا قرن هفتم ادامه داشته است؛ هدف این پایان نامه چنین است مکاتب کلامی که در این قرون در سیستان فعالیت داشته را بررسی کند و چگونگی پیدایش و رشد این مکاتب را مورد کنکاش قرار دهد؛ هدف دیگر از پژوهش حاضر این است متکلمانی که در این برهه زمانی در سیستان سکونت داشته یا متعلق به آن جا بوده را بررسی کرده و آثار و روش کلامی آنان را تبیین کند.

روش ما در اینجا، روش توصیفی تحلیلی است؛ موضوع با بررسی کتب کلامی، تاریخی، رجالی و حدیثی، ارزیابی و تحلیل قرار می گیرد؛ یافته های این تحقیق نشان می دهد که در سیستان، مکاتب کلامی همچون شیعه امامی، زیدیه، اسماعلیه، خوارج، اهل حدیث، معتزله و کرامیه فعالیت داشته و هر یک از این مکاتب دارای اندیشمندانی بوده اند که آثار کلامی و مبانی خاصی از خود به جا گذاشته اند.

این شهر طی چندین قرن، یکی از مهم‌ترین حوزه‌های درسی اهل سنت به شمار می‌آمد و مجموعه‌ای از بزرگ‌ترین فقها، محدثان و متکلمانِ اهل تسنن را در خود جای داده بود، همچنین در این شهر مفاخری از شیعیان همچون«حریز بن عبدالله» حضور داشتند که مکتب اهل البیت را گسترش دادند.

مقدمه

1.    بیان مسأله: 2

2.    سؤالات اصلی تحقیق: 3

3.    فرضیات: 3

4. سابقه و پیشینه تحقیق     4

5. ضرورت انجام تحقیق: 4

6. روش انجام تحقیق: 4

فصل اول: کلیات و مفاهیم. 5

مبحث اول: تعریف وازگان. 6

1. عقد. 6

2.  فسخ. 8

3.  اقاله. 9

4.  انفساخ. 11

مبحث دوم: اسباب انحلال عقود. 12

گفتار اول: فسخ. 13

بند اول: ماهیت و مبنای فسخ. 13

1. ماهیت فسخ. 13

2. مبنای فسخ. 13

2-1. توافق طرفین: 13

2-2. جبران ضرر ناروا 14

بند دوم: خیارات.. 16

الف: خیار 16

1. مفهوم خیار 16

2. واقعیت خیار چیست؟. 18

ب: تعداد و اقسام خیارات.. 20

گفتار دوم: اقاله. 23

بند اول: ماهیت و مبنای اقاله. 24

1. ماهیت اقاله. 24

1-1. ماهیت اقاله در فقه. 24

1-2. ماهیت اقاله در حقوق مدنی ایران. 27

1-3. آیا اقاله عقد است؟. 28

2. مبنای اقاله. 30

بند دوم: قلمرو اقاله. 32

گفتار سوم: انفساخ. 33

بند اول: ماهیت و مبنای انفساخ. 33

1. ماهیت انفساخ. 33

2. مبنای انفساخ. 33

بند دوم: اقسام انفساخ. 33

1. شرط فاسخ (انفساخ ناشی از تراضی) 33

2. انفساخ ناشی از قانون. 34

مبحث سوم: نگاهی به شخصیت فقهی حضرت امام خمینی (ره) 36

فصل دوم: آثار و احکام فسخ، اقاله و انفساخ عقود در فقه و حقوق موضوعه ایران. 40

مبحث اول: آثار و احکام فسخ، اقاله و انفساخ در عقد بیع. 42

گفتار اول: آثار و احکام فسخ در عقد بیع. 42

1. آثار و احکام خیار تعذر تسلیم در عقد بیع. 42

1-1. تعذر تسلیم به واسطه تلف مبیع به وسیله بایع یا شخص ثالث.. 43

1-2. نایاب شدن مبیع یا ثمن در زمان تسلیم. 46

1-3. امتناع طرفین از تسلیم عوضین.. 47

2. آثار و احکام خیار تأخیر ثمن در عقد بیع. 48

3. آثار و احکام خیار مجلس در عقد بیع. 49

4. آثار و احکام خیار حیوان در عقد بیع. 50

5. آثار و احکام خیار شرط در عقد بیع. 53

5-1. آثار وجودی شرط خیار 53

5-2. آثار و احكام ناشی از اعمال حق خیار شرط.. 54

6. آثار و احکام خیار رؤیت و تخلف از وصف در عقد بیع. 56

7. آثار و احکام خیار غبن در عقد بیع. 58

8. آثار و احکام خیار عیب در عقد بیع. 65

8-1. مواردى كه مشترى تنها باید ارش بگیرد. 68

8-2. موردى كه مشترى حق ارش نداشته و فقط مى‌تواند فسخ نماید. 70

8-3. حکم خیار عیب در بایع متعدّد. 70

8-4. حكم خیار عیب در مشترى متعدّد. 71

 

8-5. تعدد مبیع در معامله واحد. 71

9. آثار و احکام خیار تدلیس در عقد بیع. 72

9-1. انواع تدلیس در عقد بیع. 74

10. آثار و احکام خیار تبعّض صفقه در عقد بیع. 75

10-1. شیوه‌ی محاسبه خیار تبعض صفقه. 77

11. آثار و احکام تخلف از شرط (اشتراط)  در عقد بیع. 71

11-1. اقسام تخلف از شرط.. 79

12. آثار و احکام خیار تفلیس در عقد بیع. 81

12-1. اجرای آثار افلاس در مورد اعسار و ورشکستگی.. 84

13. آثار و احکام خیار ما یفسد لیومه در عقد بیع. 85

14. آثار و احکام خیار شرکت در عقد بیع. 86

14-1. مال مشاع. 86

14-2. مال ممتزج. 87

14-3. خیار مشترک.. 87

گفتار دوم: آثار و احکام اقاله در عقد بیع. 89

1.  تلف یكی از عوضین یا هر دو آن‌ ها و تأثیر آن در اقاله عقد بیع. 89

2.  نمائات حاصل از عوضین از زمان عقد بیع تا اقاله. 91

3. تبعیض در اقاله. 92

4. استرداد مال اقاله با شرط در ضمن آن. 93

5. استرداد عوضین معیوب در اقاله. 95

گفتار سوم: آثار و احکام انفساخ در عقد بیع. 96

1.  تلف مبیع. 96

2. تلف مبیع در زمان خیار مجلس و حیوان و شرط اگر خیار مختص مشترى باشد. 96

مبحث دوم: آثار و احکام فسخ، اقاله و انفساخ در عقد اجاره 98

گفتار اول: آثار و احکام فسخ اجاره 98

1. آثار و احکام خیار عیب در عقد اجاره 98

1-1. معیوب بودن عین مستأجره در حین عقد. 98

1-2. معیوب شدن عین مستأجره بعد از عقد و قبل از قبض… 99

1-3. معیوب شدن عین مستأجره در اثنای مدت اجاره 101

2. آثار و احکام خیار تخلف شرط در عقد اجاره 101

3. آثار و احکام خیار شرط در عقد اجاره 101

3-1. خیار شرط در قانون روابط موجر و مستأجر. 102

4. آثار و احکام خیار تبعض صفقه در عقد اجاره 102

5. آثار و احکام خیار تعذر تسلیم در عقد اجاره 103

6. آثار و احکام خیار شرکت در عقد اجاره 103

گفتار دوم: آثار و احکام اقاله در عقد اجاره 104

گفتار سوم: آثار و احکام انفساخ در عقد اجاره 104

1. تلف مورد اجاره 104

2. خروج عین مستأجره از قابلیت انتفاع. 106

3. فوت موجر یا مستأجر در صورت شرط مباشرت.. 106

4. پایان مدت اجاره 106

مبحث سوم: آثار و احکام فسخ و انفساخ در عقد نکاح. 108

گفتار اول: آثار و احکام فسخ در عقد نکاح. 108

1. آثار و احکام خیار عیب در عقد نکاح. 108

1-1. عیوب مشترک بین مرد و زن. 108

1-2. عیوب مختص مرد. 110

1-3. عیوب مختص زن. 113

1-4. تبعیض قانون مدنى و بررسى مبناى فقهى آن. 115

2. آثار و احکام خیار تخلّف از وصف در عقد نکاح. 119

3. آثار و احکام خیار تدلیس در عقد نکاح. 121

گفتار دوم: آثار و احکام انفساخ در عقد نکاح. 122

1. لعان. 122

2. اسلام آوردن زن یا شوهر کافر. 123

3. ارتداد. 124

4. موت یکی از زوجین.. 125

مبحث چهارم: آثار و احکام (حق) فسخ و انفساخ عقد وکالت.. 128

گفتار اول: آثار و احکام (حق) فسخ عقد وکالت.. 128

1. عزل وکیل. 128

2. استعفای وکیل. 129

3. اجرت وکیل در اثر فسخ عقد وکالت.. 131

گفتار دوم: آثار و احکام انفساخ عقد وکالت.. 132

1. موت وکیل یا موکل. 132

2. جنون وکیل یا موکل. 134

2-1. تأثیر آگاهی وکیل به موت یا جنون موکل. 135

3. حجر و اغماء یکی از طرفین.. 135

4. از بین رفتن متعلق وکالت.. 136

5. پایان مدت وکالت.. 136

6. اجرت وکیل در اثر فسخ عقد وکالت.. 136

مبحث پنجم: آثار و احکام فسخ و انفساخ عقد شرکت.. 137

گفتار اول: آثار و احکام (حق) فسخ در عقد شرکت.. 138

1. انحلال اذن در اداره شرکت.. 138

2. انحلال مال مشاع به‌وسیله تقسیم آن. 138

2-1. خیارات در تقسیم مال مشاع. 140

2-2. اقاله تقسیم مال مشاع. 140

گفتار دوم: آثار و احکام انفساخ عقد شرکت.. 142

1. تلف شدن تمام مال مشترک.. 142

2. فوت و جنون و سفه هر یک از شرکا 142

مبحث ششم: آثار و احکام فسخ، اقاله و انفساخ عقد كفالت.. 143

گفتار اول: آثار و احکام فسخ عقد كفالت.. 143

1. آثار و احکام خیار شرط در عقد کفالت.. 143

2. آثار و احکام خیار تخلف از شرط در عقد کفالت.. 143

گفتار دوم: آثار و احکام اقاله عقد كفالت.. 144

گفتار سوم: آثار و احکام انفساخ عقد كفالت.. 144

مبحث هفتم: آثار و احکام فسخ، اقاله و انفساخ در عقد حواله. 145

گفتار اول: آثار و احکام فسخ در عقد حواله. 145

1. آثار و احکام خیار تفلیس (اعسار محال‌علیه) در عقد حواله. 145

2. آثار و احکام خیار شرط در فسخ حواله. 145

3. آثار و احکام تخلف از شرط در فسخ حواله. 146

3-1. اثر فسخ بیع در حواله. 146

گفتار دوم: اقاله و انفساخ عقد حواله. 147

مبحث هشتم: آثار و احکام فسخ و اقاله و انفساخ در عقد مزارعه و مساقات.. 148

گفتار اول: آثار و احکام فسخ در عقد مزارعه. 148

1. آثار و احکام خیار تعذر تسلیم در عقد مزارعه. 148

2. آثار و احکام خیار تخلّف از شرط (فعل) در عقد مزارعه. 148

گفتار دوم: آثار و احکام اقاله در عقد مزارعه. 149

گفتار سوم: آثار و احکام انفساخ در عقد مزارعه. 149

1. خروج زمین از قابلیت انتفاع. 149

2. شرط مباشرت عامل و فوت او در اثنا 149

3. كشف عدم مالکیت مالك نسبت به مقدارى از مدت مزارعه. 149

4. انقضاى مدّت عقد مزارعه. 150

مبحث نهم: آثار و احکام فسخ و اقاله در عقد ضمان. 150

گفتار اول: آثار و احکام فسخ در عقد ضمان. 150

گفتار دوم: آثار و احکام اقاله در عقد ضمان. 151

مبحث دهم: آثار و احکام فسخ و اقاله در عقد صلح. 152

گفتار اول: آثار و احکام فسخ در عقد صلح. 152

گفتار دوم: آثار و احکام اقاله‌ در عقد صلح. 153

مبحث یازدهم: آثار و احکام فسخ عقد قرض… 153

1. تلف و نقص مورد قرض… 153

2. تعذر رد مثل مورد قرض… 153

3. شرط در ضمن عقد قرض… 153

4. افزایش یا كاهش ارزش پول. 154

مبحث دوازدهم: سایر عقود. 155

گفتار اول: حق فسخ در عقود جایز. 155

گفتار دوم: انفساخ عقود جایز. 155

نتیجه‌گیری.. 156

فهرست منابع. 158

چکیده:

در جامعه اسلامی، معاملات و به‌ خصوص عقود لازمه، از مهم‌ترین مسائل زندگی به شمارمی آیند؛ و این امر در فقه اسلامی و حقوق موضوعه ایران، از اهمیت به سزایی برخوردارمی باشد؛ بنابراین متعاملین برای تأمین منافع و نیازهای خود، عقد را منعقد می‌سازند، این عقد دارای آثار حقوقی و شرعی می‌باشد و پس از انعقاد آن هر یک از طرفین به مفاد آن ملزم و پایبند شده و نمی‌تواند به میل و اختیار، خود را از بار تعهدات ناشی از آن برهاند حال اگر دوام این عقد به هر سببی ناممکن یا باعث عسر و حرج یا ضرر باشد، باز باید به عقد ملزم و پایبند ماند. شارع مقدس در تمامی جنبه‌های زندگی انسان‌ها، قوانین راهگشایی قرار داده است که جامعه بشری را از افتادن در بسیاری از تنگناها و ضررهای ناروا نجات دهد. از جمله این راهگشایی­ها، تشریع حق فسخ، اقاله و انفساخ در معاملات حقوقی می‌باشد. مهم‌ترین اثر انحلال، پایان یافتن عقد است. عقد با انحلال پایان‌یافته و آثار آن برطرف می‌شود و آنچه از هریک از دو طرف به دیگری منتقل‌شده، به او باز می‌گردد. این آثار نسبت به آینده است و اثری نسبت به گذشته ندارد. همچنین منافع و نمائات متصله و منفصله از زمان عقد تا زمان انحلال، مال کسی است که به‌واسطه عقد مالک شده است. در این پژوهش، بررسی مباحث گوناگون فقهی و حقوقی و تفکیک آن‌ ها از یکدیگر در زمینه انحلال عقود و آثار و احکام ناشی از آن‌ ها با تأکید بر دیگاه امام خمینی (ره)، انجام‌شده است. روش این تحقیق تحلیلی- توصیفی، با ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه­­ای و نرم‌افزارهای علوم اسلامی می­باشد.

 مقدمه:
در جامعه اسلامی، معاملات و به‌ خصوص عقود لازمه، از مهم‌ترین مسائل زندگی به شمار می‌آیند؛ و این امر در فقه اسلامی و حقوق موضوعه ایران، از اهمیت به سزایی برخوردارمی باشد؛ زیرا اجرای صحیح آن‌ ها طبق مقررات شرع و قانون، موجب می‌گردد که هر معامله‌ای عاری از امور حرام و مسائل اختلاف‌برانگیز شود. ولی برخی از موضوعات فقهی حقوقی، به شکلی منسجم و جامعه و در مبحثی مستقل بیان نگردیده و باعث مشکلات عدیده‌ای از قبیل دسترسی نداشتن افراد جامعه، به دستورات شرعی و ضوابط قانونی با روشی سهل و آسان شده است؛ در نتیجه این روش سبب عملی نشدن آن‌ ها و ایجاد مرافعات گوناگون در جامعه می‌شود؛ و از سوی دیگر، همین پراکندگی مباحث و عدم جامعیت برخی از قوانین موضوعه، منجر به اطاله دادرسی در محاکم قضایی خواهد شد؛ بنابراین، تلاش در جهت جمع‌ آوری مباحث گوناگون فقهی و تفکیک آن‌ ها از یکدیگر و تشریح قوانین موضوعه، امری ضروری و لازم می‌باشد. در این راستا از جمله موضوعاتی که دارای چنین معضلاتی می‌باشد، موضوع آثار و احکام انحلال عقود می‌باشد.

از آن هنگام که بشر به زندگی اجتماعی روی آورد، برای رفع نیازهای خود و تأمین مایحتاج زندگی به معامله و دادوستد با دیگران پرداخت، همپای تحول در سایر بخش‌های زندگی و به‌موازات تغییر و ازدیاد نیازهای بشر، معاملات نیز دستخوش دگرگونی و تحول شده و اقسام مختلفی از عقود و تعهدات ایجادشده‌اند. پس از انعقاد عقد هر یک از طرفین به مفاد آن ملزم و پایبند شده و نمی‌تواند به میل و اختیار، خود را از بار تعهدات ناشی از آن برهاند تا طرف دیگر اطمینان داشته باشد که به نتایج و منافع عقد دست خواهد یافت. این ضرورت که از آن به «قاعده لزوم» تعبیر می‌شود، قدمتی دیرین دارد و متون فقهی انعکاس یافته است. در حقوق ایران نیز با پشتوانه عظیم و غنی فقهی خود این قاعده ازجمله قواعد مهم و اساسی حاکم بر معاملات و عقود است.

عدم ثبات اقتصاد و نوسانات شدید در بازار امروزی و کاهش بی‌رویه ارزش پول، همچنین تلف یا معیوب درآمدن مورد معامله به‌طوری‌که ادامه وجودی آثار عقد، موجب عسر و حرج و ضرر و زیان مالی و غیرمالی به هر یک طرفین معامله می‌شود؛ برای مثال دو فردی که هرکدام هدف خاصی را دنبال می‌کنند و در پی به دست آوردن سود بیشتری، با یکدیگر معامله می‌کنند تا از این معامله به مقصود خود برسند، اگر دریابند که به خواسته و منظور خود نمی‌رسند یا در اثر آفت آسمانی یا به‌واسطه شخص بایع یا شخص ثالثی تلف یا معیوب شود یا در یا شخصی در معامله‌ای فریب بخورد یا دچار غبن شود و… در این موارد شارع مقدس برای رفع این ضرر چه احکام و قوانینی دارد؟

دین اسلام، دین عدالت، امانت، احسان، مساوات و ایثار است و با هرگونه ظلم و اجحاف و ضرر و زیان و سایر مفاسد مبازره می‌کند. شارع مقدس اسلام برای رهایی از این زیان و ضرر اسبابی را مطرح کرده است و طرفین عقد را از لزوم به تعهدات عقد می‌رهاند این اسباب عبارت‌اند از:

1-  انحلال به تراضی که اقاله گویند که آن، برهم زدن معامله است با تراضی و سازش طرفین معامله که به جهت اینکه رضایت طرفین در آن شرط است از آن به تفاسخ و تقابل نیز تعبیر می‌شود.

2-  انحلال ارادی که فسخ گویند و آن عبارت است از پایان دادن به هستی حقوقی عقد به‌وسیله یکی از دو طرف یا شخص ثالث.

1-1 مقدمه. 2

1-2 تعریف و تبیین مسأله. 3

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق.. 3

1-4 اهداف… 4

1-5 سؤالات… 4

1-5-1 سؤالات اصلی.. 4

1-5-2 سؤالات فرعی.. 4

1-6 فرضیه ها 4

1-7 پیشینه. 5

1-8 روش تحقیق.. 5

1-9 اهمیت مرگ و مرگ اندیشی.. 5

1-9-1 چشم انداز فلسفه و عرفان اسلامی به مرگ… 6

1-9-2 چارچوب های نظری بحث از نگاه ملاصدرا و امام. 7

1-10 بررسی مفاهیم. 8

1-10-1 احتضار. 8

1-10-2 مرگ… 9

1-10-3 أجل.. 9

1-10-4 قبض روح.. 10

فصل دوم؛ عالم احتضار. 11

2-1 چیستی عالم احتضار. 12

2-1-1 معنای عالم احتضار و وجوه تسمیه آن. 12

2-1-1-1  احتضار. 12

2-1-1-2  نزع. 14

2-1-1-3  سوق.. 14

2-1-1-4  سکر. 15

2-1-1-5  غمرات موت… 16

2-1-1-6 معاینه. 16

2-1-2 ویژگی های عالم احتضار. 17

2-1-3 جایگاه عالم احتضار به مثابه دروازه عالم برزخ.. 18

2-1-4 رابطه نفس و بدن در حالت احتضار. 20

2-1-4-1 نظر صدرالمتألهین و حضرت امام (رحمهما الله) 20

2-1-4-2 نظر آیات و روایات… 21

2-1-3 حضور ملائک و صاحبان ولایت کلیه الهیه در عالم احتضار. 21

2-1-3-1 بیان چند حدیث در اثبات حضور ولایت ائمه بر بالین محتضر. 23

2-1-3-2 تعبیر دیگری از حضور ولایت کلیه در هنگامه احتضار. 28

2-2 احوالات محتضر. 30

2-2-1 اقسام نفوس محتضرین.. 30

2-2-2-1 بیان حضرت امام در اقسام نفوس محتضرین.. 33

2-2-2-2  بیان گروهی دیگر از محتضرین در کلام امیرالمومنین (علیه السلام) 34

2-2-2 خوشی ها و ناخوشی های محتضر. 36

2-2-2-1  خاستگاه خوشی ها و ناخوشی های محتضر. 36

2-2-2-2 خوشی ها و ناخوشی های محتضر از اعمال خویش… 37

2-2-2-3 خوشی ها  و ناخوشی های محتضر از عوامل محیطی.. 39

2-2-3 آگاهی محتضر نسبت به حال خود و عوالم پس از مرگ… 49

2-2-4 قدرت محتضر نسبت به دخل و تصرفات… 52

2-2-4-1 آیه یکم: 53

2-2-4-2 آیه دوم: 54

2-2-4-3 آیه سوم: 56

2-2-4-4 آیه چهارم: 57

فصل سوم؛ مرگ، علت و اقسام آن. 59

3-1  معنای مرگ… 60

3-1-1 معنای مرگ از دیدگاه فلاسفه و حکما 60

3-1-2 معنای مرگ در قرآن. 61

3-2 ابعاد مختلف حقیقت مرگ… 63

3-2-1 حقیقت مرگ از دیدگاه صدرالمتألهین.. 63

3-2-1-1 مرگ به مثابه مرحله ای در حرکت جوهری.. 63

3-2-1-2 مرگ به مثابه ولادت در جهان دیگر. 65

3-2-1-3 مرگ به مثابه خیر و کمال و امری وجودی.. 66

3-2-1-4 مرگ بدن و حرکت قسری.. 68

3-2-1-5 مرگ به مثابه ترک بدن. 69

 

3-2-1-6  جمع بندی.. 71

3-2-1-7  نظر شیخ الرئیس در باب چیستی و حقیقت مرگ… 72

3-2-2 حقیقت مرگ از دیدگاه حضرت امام (رحمة الله علیه) 73

3-2-2-1 مرگ به معنای خروج از طبیعت… 73

3-2-2-2 مرگ امر وجودی.. 75

3-2-3 مرگ در آیات و روایات… 76

3-2-3-1 حقیقت مرگ… 77

3-2-3-2 ماهیت وجودی مرگ… 79

3-3 مجانست خواب و مرگ… 84

3-3-1 ماهیت خواب… 85

3-3-1-1 دیدگاه صدرالمتألهین.. 85

3-3-1-2 دیدگاه حضرت امام. 86

3-3-1-3 بیان آیات و روایات… 87

3-3-2 جایگاه نفس در عالم خواب و مرگ… 88

3-3-2-1 دیدگاه صدرالمتألهین.. 89

3-3-2-2 دیدگاه حضرت امام (رحمةالله علیه) 92

3-3-2-3 بیان آیات و روایات… 95

3-3-3 انقطاع نفس از بدن و ورود به سعه مجردات در هنگام خواب و مرگ… 98

3-3-3-1 نظر صدرالمتألهین.. 98

3-3-3-2 نظر حضرت امام ( رحمه الله علیه) 99

3-3-3-3 نتیجه. 100

3-3-3-4  بی حرکتی بدن در حالت خواب و مرگ… 101

3-3-4 مشاهدات و ادراکات نفس در عالم خواب و مرگ… 102

3-3-4-1 نظر صدرالمتألهین.. 103

3-3-4-2 نظر امام خمینی (رحمةالله علیه) 107

3-3-4-3 بیان آیات و روایات… 115

3-4 تحلیل فلسفی رابطه نفس و بدن در هنگام مرگ… 119

3-4-1 نیاز نفس به بدن. 119

3-4-1-1 نظر صدرالمتألهین.. 119

3-4-1-2  نظر حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) 120

3-4-2 نیاز بدن به نفس… 122

3-4-2-1  نظر صدرالمتألهین.. 122

3-4-2-2  نظر امام خمینی (رحمه الله علیه) 123

3-4-2-3 نکته: (وحدت نفس و بدن در عین ثنویت آن ها) 124

3-4-3رابطه مرگ با نفس و بدن. 126

3-4-3-1 نظر صدرالمتألهین.. 126

3-4-3-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 128

3-4-3-3 بیان آیات و روایات… 131

3-5 عمومیت مرگ… 133

3-5-1 هر موجود زنده ای می میرد. 135

3-5-2 مرگِ مرگ… 137

3-6 علت فلسفی مرگ… 138

3-6-1 دیدگاه صدرالمتألهین.. 138

3-6-1-1 تدرج نفس… 139

3-6-1-2 نشئات نفس… 141

3-6-1-3 تحولات و مدارج نفس… 143

3-6-2 دیدگاه حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) 144

3-6-2-1 انسان قبل از دمیده شدن روح.. 145

3-6-2-2 سیر نفس انسانی (پس از دمیدن روح در بدن) 147

3-6-3 علت فلسفی مرگ در بیان آیات و روایات… 150

3-6-3-1 مرگ مرحله ای از حرکت جوهری.. 153

3-6-4  نگاهی کوتاه به معنا و جایگاه أجل در حکمت و قرآن. 154

3-7  انواع مرگ… 156

3-7-1 مرگ آن به آن در بستر قوه و فعل.. 157

3-7-1-1 نظر صدرالمتألهین.. 157

3-7-1-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 158

3-7-1-3 بیان آیات و روایات… 159

3-7-2 مرگ طبیعی یا أجل مسمی.. 161

3-7-2-1 نظر صدرالمتألهین.. 161

3-7-2-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 164

3-7-2-3 بیان مرگ طبیعی و مرگ اخترامی و تفاوت آن ها در بیان آیات و روایات.. 166

3-7-3 مرگ اخترامی یا أجل معلق.. 168

3-7-3-1 نظر صدرالمتألهین.. 168

3-7-3-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 170

3-7-3-3 بیان آیات و روایات… 172

3-7-4 مرگ ارادی.. 173

3-7-4-1 نظر صدرالمتألهین.. 173

3-7-4-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 175

3-7-4-3 بیان آیات و روایات… 177

3-7-4-4 تکمله. 181

فصل چهارم؛ قبض روح. 187

4-1 قابضین ارواح.. 188

4-1-1 اقسام قابضین ارواح.. 188

4-1-2 انواع قابضین ارواح.. 189

4-1-2-1 خداوند. 189

4-2-1-2 ملک الموت… 192

4-2-1-3 اعوان ملک الموت… 197

4-2-1-4 عالین.. 200

4-2 حقیقت و معنای قبض روح.. 203

4-2-1 معنای قبض روح.. 203

4-2-2 حقیقت قبض روح.. 204

4-3 کیفیت قبض روح.. 210

4-3-1 مراحل قبض روح.. 213

4-4 انواع قبض روح.. 215

4-4-1  قبض روح ارواح طیبه. 215

4-4-1-1 آیه اول (استقامت کنندگان) 216

4-4-1-2 آیه دوم (پاک سرشتان) 217

4-4-1-3 آیه سوم (نفوس مطمئنه) 219

4-4-2 قبض روح ارواح غیر طبیه. 220

4-4-2-1 منافقان. 221

4-4-2-2 مستکبرین و کافران. 223

4-4-2-3 مستضعفین قاصر. 228

فصل پنجم؛ مسائل پیرامون احتضار و مرگ… 231

5-1 مسأله ترس از مرگ و شوق به آن. 232

5-1-1 ترس از مرگ… 232

5-1-1-1  نظر جناب صدرالمتألهین در مسأله ترس از مرگ… 232

5-1-1-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) در مسأله علل خوف از مرگ… 235

5-1-1-2-1 علاقه و وابستگی به دنیا 235

5-1-1-2-2 حب بقا و تنفر از فنا 236

5-1-1-2-3 عدم اعتقاد به معاد و حیات برتر. 238

5-1-1-3 ترس از مرگ در قرآن. 239

5-1-1-4 انواع خوف… 242

5-1-1-5 آثار خوف از مرگ… 244

5-1-2 شوق به مرگ… 245

5-1-2-1 شوق به مرگ در قرآن. 247

5-1-2-2 آرزوی شهادت زیبا ترین تجلی شوق به مرگ… 250

5-1-2-3 درخواست مرگ… 253

5-2 مسأله سکرات موت و اسرار آن. 258

5-3 مسأله غسل و کفن و نماز میت و اسرار آن. 261

5-3-1 غسل و کفن.. 262

5-3-2 اسرار نماز میت… 265

5-4 مسایل پس از مرگ در آغاز عالم قبر. 268

5-4-1 ماهیت قبر در منظر صدرالمتألهین و امام خمینی (رحمهما الله) 269

5-4-2 ماهیت قبر در بیان آیات و روایات… 270

5-4-3 سیر روح در قبر. 271

5-4-3-1 سوال و جواب در قبر از دیدگاه صدرالمتألهین و حضرت امام (رحمهما الله) 272

5-4-3-2 سوال و جواب در قبر در بیان آیات و روایات… 278

5-4-4 رابطه روح و جسم در عالم قبر. 281

5-4-4-1 نظر صدرالمتألهین و حضرت امام (رحمهما الله) 281

5-4-4-2 بیان آیات و روایات… 283

5-4-5 نعیم و جحیم در عالم قبر. 285

5-4-5-1 نظر صدرالمتألهین و حضرت امام (رحمهما الله) 285

5-4-5-2 بیان آیات و روایات… 288

فهرست منابع. 290

منابع فارسی.. 290

منابع عربی.. 293

مقالات… 296

چکیده

هرگونه تأمل و ژرف کاوی و بازپژوهی پیرامون مسأله اسرار آمیز احتضار و مرگ، از ضرورت غیر قابل انکاری برخوردار بوده و خلأ پژوهشی محسوس در این زمینه بر اهمیت پردازش به آن می افزاید. مبانی و چهاچوب های نظری دستگاه تفکر صدرایی از متعالی ترین چشم اندازهایی است که از فراز آن می توان به ابعاد این مسأله نگریست. در دیدگاه ملاصدرا و امام، عالم احتضار، به عنوان عالم ورود به آستانه مرگ و حالات منحصر به فرد و ویژه اش در سیر تکاملی وجودی نفس مورد توجه قرار گرفته و حقیقت مرگ به عنوان معبر انتقال از نشئه ملکیه ظاهریه به نشئه ملکوتیه باطنیه، مورد بررسی واقع گردیده است. در این پایان نامه، با روش توصیفی-تحلیلی، نخست به تبیین حقیقت احتضار و ویژگی ها و برخی مقارنات و ملازمات آن از دیدگاه ملاصدرا و امام پرداخته شده و آن گاه سیمای حقیقت مرگ، شاخصه ها، انواع و علل آن از دیدگاه این دو اندیشمند مورد بررسی قرار گرفته است. در این پایان نامه بیان مناسبات مباحث، از اهداف و سویه های اصلی محتواست. مبانی ای نظیر تعدد و تمایز عوالم هستی و نشئات نفس و نحوه سیر تکاملی موجودات در عوالم هستی، از طریق حرکت جوهری و همچنین نحوه ارتباط نفس و بدن از مهمترین مبانی است که در ارتباط با موضوع، مورد تأمل قرار گرفته است.

1-1 مقدمه
حیات بشر از همان آغاز با مرگ آمیخته و عجین شده است و خدا مرگ را در خلقت، بر حیات مقدم داشت، چراکه زندگی و حیات بدون وجود مرگ و بینش صحیح نسبت به آن، هدف، معنا و جاودانگی خود را از دست می دهد. آنچه ارتباط مستقیم با جهان بینی انسان دارد، فلسفه است و ملاصدرا (رحمه الله) به عنوان پایه گذار مکتبی که تاکنون بلامنازع در حیطه فلسفه یکه تازی می کند، باب جدیدی در تبیین ماهیت حیات و مرگ گشوده است، از این رو در این پژوهش تلاش شده است که نگرشی جامع و دقیق به مسأله مرگ به عنوان آخرین مرحله تکاملی انسان، در عالم ماده و پایان حیات اختیاری او بپردازیم و برای دست یابی به این مهم، با اتخاذ رویکرد تطبیقی به استقراء تام نظریات صدرالمتألهین و حضرت امام به عنوان یکی از بزرگترین پیروان این مکتب پرداخته ایم و به همین منظور حول مسایلی چون احتضار، مرگ، قبض روح، عالم قبر و مسایل مرتبط با آن ها فصولی را تحت عناوین ذیل مدون نموده ایم.

فصل اول تحت عنوان کلیات و توضیح و تبیین مسأله، اهمیت و ضرورت تحقیق، سؤالات و فرضیه ها، شرح مفاهیم پایه و… پرداخته شده است.

فصل دوم با عنوان عالم احتضار، به ماهیت، معنا و جایگاه عالم احتضار، انواع محتضرین، حالات احتضار و عوامل تأثیر گذار بر آن و… در اندیشه حضرت امام و ملاصدرا (علیهما الرحمة) پرداخته شده و ادله و شواهد قرآنی آن نیز ذکر گردیده است.

1.1        مقدمه. 2

1.2        خبر. 2

1.2.1      اهمیت بحث درباره خبر:       2

1.3        نگاهی به تحقیقات پیشین: 3

1.4        ضرورت پژوهش: 5

2   فصل اول: کلیات 9

2.1        آشنایی با ماهیت خبر. 9

2.1.1      تعریف خبر      9

2.1.2      ارزش‌های خبری:  10

2.1.3      ارزش‌های خبری از دیدگاه قرآن کریم: 17

2.1.4     باید و نباید‌های خبری:  18

3   فصل دوم :عناوین فقهی خبر و وظایف مخبر  30

3.1        غیبت(بد گویی): 30

3.1.1      مفهوم غیبت  در کلام علمای لغت: 30

3.1.2      مفهوم غیبت در کلام فقها: 30

3.1.3      ادله حرمت غیبت: 33

3.1.4      حرمت استماع غیبت:  35

3.1.5      موارد جواز غیبت:  37

3.1.6      استفتائات درباره غیبت:  42

3.1.7      غیبت و روزنامه نگاری جنجالی: 43

3.2        تجسس( ورود به حریم خصوصی): 44

3.2.1      مفهوم تجسس:  44

3.2.2      ادله حرمت تجسس:  45

3.2.3      تجسس حرام و تجسس حلال: 48

3.2.4      تجسس و روزنامه نگاری تحقیقی:                                                          50

3.3        افشای اسرار ( انتشار مسائل خصوصی): 53

3.3.1      مفهوم افشای اسرار:  54

3.3.2     ادله حرمت افشای اسرار:   54

3.3.3      اسراری که افشای آنها جایز است:‌ 55

3.3.4      افشای اسرار دولتی و مرتبط با امنیت و منافع كشور: 57

3.3.5      افشای اسرار و ورود به حریم خصوصی افراد: 57

3.4        نمیمه(سخن چینی): 59

3.4.1      مفهوم نمیمه:  59

3.4.2      ادله حرمت نمیمه:  59

3.4.3      نمیمه و هیاهوی رسانه ای: 61

3.5        نشر اكاذیب (نشر مطالب غیر واقع): 62

3.5.1      مفهوم كذب:  62

3.5.2      ادله حرمت دروغ و نشر اكاذیب: 66

3.5.3      ترویج بدعت در دین:  68

3.5.4      مواردی که نشر اكاذیب و اخبار دروغ مجاز است:‌ 69

3.5.5      نشر اكاذیب و روزنامه نگاری زرد: 72

3.6        بهتان (نسبت دادن غیر واقع به دیگری): 74

3.6.1      مفهوم بهتان:  74

3.6.3    بهتان در دستورالعمل برنامه سازی BBC:                                                 76

3.7        اضلال(پیام گمراه کننده): 77

3.7.1      مفهوم اضلال:   77

3.7.2      ادله حرمت كتب ضاله:  78

3.7.3      استفاده از “مغالطات” برای گمراه کردن مردم: 80

3.7.4      اضلال و روزنامه نگاری تکثرگرا: 81

3.8        اشاعه فحشاء(انتشار بی بند و باری اخلاقی): 82

3.8.1      مفهوم اشاعه فحشاء:   82

3.8.2      ادله حرمت اشاعه فحشاء: 83

3.8.3      حرمت تشبیب بالمرئه الاجنبیه (اظهار عشق به زن نامحرم): 84

3.8.4      اشاعه فحشاء و روزنامه نگاری هرزه نگارانه: 85

3.9        لهو (بیهوده گویی): 87

3.9.1      مفهوم لهو:  87

3.9.2      ادله حرمت لهو:  88

3.9.3      لهو و روز نامه نگاری عامه پسند: 89

3.10       مدح من لا یستحق المدح (ستایش ناروا) : 90

3.10.1    ادله حرمت مدح من لا یستحق المدح: 90

 

3.10.2   مدح من لا یستحق المدح و آگهی‌های تجاری: 91

3.11       تغریر جاهل )فریفتن نادان): 93

3.11.1    مفهوم تغریر:  93

3.11.2    ادله حرمت تغریر جاهل:  94

3.11.3   تغریر جاهل و فریب افکار عمومی:                                                          95

3.12       اضرار(ضرر زدن به غیر): 96

3.12.1    مفهوم ضرر:  96

3.12.2    ادله حرمت اضرار:  97

3.12.3    اضرار و آزادی مطلق رسانه‌های جمعی: 98

3.13       سب واهانت(بد زبانی): 100

3.13.1    مفهوم سب و اهانت در کلام فقهاء: 100

3.13.2    ادله حرمت سب واهانت:   101

3.13.3    سب و اهانت در دستور العمل برنامه  سازی BBC: 104

3.14       اعانه براثم(کمک به گناه کردن): 104

3.14.1    مفهوم اعانه براثم:  104

3.14.2    ادله حرمت اعانه براثم:  106

3.14.3    شروط تحقق اعانه بر اثم:                                    ………………………………………………………………………….. ……………………………………………………….. 107

3.14.4    اعانه بر اثم و رفتار تقلیدی ناهنجار مخاطبان:                               109

3.15       اعانه به ظالم  (کمک کردن به ستمگر): 111

3.15.1    مفهوم اعانه به ظالم:  111

3.15.2    ادله حرمت اعانه به ظالم:   111

3.15.3    اعانه بر ظالم و روزنامه نگاری استبدادی: 113

3.15.4    امر به معروف و نهی از منکر رسانه‌های خبری:                          115

3.16       سرقت  (تجاوز پنهانی به حقوق دیگری): 116

3.16.1    مفهوم سرقت:  116

3.16.2    جرم سرقت در نوشته‌های فقهی: 117

3.16.3    ادله حرمت سرقت:  117

3.16.4    سرقت و حقوق معنوی:  117

3.17       تطفیف (کم فروشی): 121

3.17.1   مفهوم تطفیف:  121

3.17.2    ادله حرمت تطفیف:  122

3.17.3    كم فروشی در رسانه‌های جمعی: 123

3.18       اختلال نظام(از هم گسیختگی امور مردم): 124

3.18.1    مفهوم نظام  و امنیت عمومی: 125

3.18.2    ادله حرمت اختلال نظام:                                                                                      126

4   فصل سوم: بررسی عناوین فقهی خبر در برنامه‌های تلویزیونی (بررسی برنامه‌های نود و هفت) 131

4.1        معرفی برنامه نود 131

4.1.1      بررسی برنامه نود: (گفتگو   با دکتر محمد دادکان رئیس اسبق فدراسیون فوتبال) 133

4.2        معرفی برنامه هفت.. 134

4.2.1      بررسی برنامه هفت: (گفتگو با خانم فریماه فرجامی بازیگر سینما). 136

5  منابع و مآخذ. 138

5  منابع و مآخذ. 139

5.1   کتب و مقالات.. 139

5.2    منابع اینترنتی   144

چکیده

بررسی احکام خبر و خبررسانی، با توجه به عصر ارتباطات و لزوم پاسخگویی فقه به مسائل جامعه از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در نوشتار حاضر به ماهیت خبر پرداخته شده و هجده عنوان فقهی خبر و خبررسانی مورد بحث قرار گرفته است. این عناوین عبارتند از: غیبت، تجسس، افشای اسرار، نمیمه، نشراكاذیب، بهتان، اضلال، اشاعه فحشاء، لهو، مدح من لایستحق المدح، تغریر جاهل، اضرار،سب و اهانت، اعانه بر اثم، اعانه برظالم، سرقت، تطفیف،اختلال نظام. در تمام عناوین، ادله فقهی، موارد استثناء و جواز به صورت مختصر بررسی شده اند. در پایان این نوشتار به بررسی مصداقی عناوین فقهی خبر و خبررسانی در برنامه‌های تلویزیونی پرداخته ش