1-3- اهداف و ضرورت‌­های انجام پژوهش    5
1-4- فرضیات تحقیق         5
1-5- ساختار پایان نامه  5
1-6- تعریف واژه‌­ها 7
 
فصل دوم: پیش زمینه و سابقه پژوهش
2-1- مقدمه  14
2-2- انواع مدل­های شبیه­ساز 15
2-2-1- مدل­های یكپارچه در مقابل مدل­های توزیعی   15
2-2-2- مدل­های تك واقعه­ای در مقابل مدل­های فرایند پیوسته  16
2-3- معیارهای انتخاب مدل  18
2-4- مدل­های پركاربرد و سوابق كاربرد مدل­ها در مطالعات  PMF  19
2-5- سابقه پژوهش    20
 
فصل سوم: مواد و روش­ها
3-1- مقدمه  34
3-2- منطقه مورد مطالعه  34
3-3-وضعیت هواشناسی و اقلیمی حوضه مورد مطالعه  35
3-3-1- شبکه ایستگاه­های باران­سنجی   35
3-3-2- کنترل داده ­های بارش    36
3-3-3- تخمین بارندگی در سطح حوضه  38
3-3-3-1- روش چند ضلعی­های­تیسن        38
3-3-4- فراوانی وقوع  40
3-4- ایستگاه­های هیدرومتری  40
3-4-1- ایستگاه بشار- قلات   41
3-4-2- ایستگاه یاسوج   42
3-4-3- ایستگاه مهریان   42
3-4-4-  ایستگاه شاه مختار  42
3-4-5- کنترل داده ­های هیدرومتری   43
3-5- انتخاب رویدادهای مورد مطالعه  43
3-6- تهیه نقشه­های اولیه با بهره گرفتن از سیستم GIS  44
3-6-1- تهیه نقشه DEM منطقه  44
3-6-2- تهیه نقشه شبکه آبراهه­ های منطقه  45
3-7- مشخصات حوضه  46
3-7-1- ترسیم مرز  زیرحوضه­ها 47
3-7-2- مساحت حوضه  49
3-7-3- محیط حوضه  49
3-7-4- طول آبراهه اصلی   49
3-7-5- شکل حوضه  50
3-7-6- ارتفاع حوضه و توزیع ارتفاعات   52
3-7-6-1- منحنی‌ هیپسومتری   52
3-7-6-2- ارتفاع میانه                   52
3-7-6-3- ارتفاع متوسط                   53
3-7-7- پروفیل طولی رودخانه  53
3-7-8- شیب حوضه  53
3-7-8-1-شیب آبراهه اصلی          54
3-7-8-2- استخراج شیب حوضه با بهره گرفتن از GIS      56
3-8- حجم رواناب   59
3-8-1- تلفات اولیه (Ia) 60
3-8-2- گروه هیدرولوژیكی خاك­ها 62
3-8-3- چگونگی وضعیت سطحی و استفاده از زمین   64
3-8-4- رطوبت اولیه خاك    66
3-8-5- نقش هیدرولوژیكی مجموعه خاك و پوشش آن   67
3-8-6- برآورد رواناب (جریان مستقیم) 70
3-8-7- كاربرد روش SCS  73
3-9- زمان تمرکز 74
3-9-1- روش پیشنهادی سازمان حفاظت خاک آمریکا (SCS) 75
3-9-2- معادله کرپیچ   75
3-9-3- معادله برانس بای- ویلیامز  76
3-9-4- معادله کالیفرنیا 77
3-10- جداسازی دبی پایه  77
3-11- روش­های برآورد سیلاب   79
3-11-1- روش­های تجربی مبتنی بر سطح حوضه  80
3-11-1-1- روش کریگر                        80 
3-11-1-2- رابطه دیکن                                  81
3-11-1-3- روش فولر                                   81
3-11-2- روش­های هیدروگراف واحد              82
3-11-2-1- هیدروگراف واحد  SCS                         83
3-11-2-2- هیدروگراف واحد اشنایدر            85
3-11-2-3- هیدروگراف واحد لحظه­ای كلارك     87
3-12- روندیابی سیلاب در شبكه رودخانه­ها 91
3-12-1- روش ماسکینگام  92
3-12-2- روش تاخیر  94
3-13- آنالیز فركانس سیلابهای حداكثر یك­روزه 95
3-14- اولویت­ بندی زیرحوضه­ها از لحاظ سیل­خیزی  96
3-15- تشریح مدل  HEC-HMS  97
3-15-1- ساختار اصلی مدل   99
3-15-1-1- بخش شبیه سازی اجزای حوضه         100
3-15-1-2- بخش تجزیه و تحلیل داده ­های هواشناسی       106
3-15-1-3- تشریح بخش مشخصه­های كنترلی          111
3-15-1-4- تشریح بخش برآورد پارامترها و بهینه سازی           111

 
فصل چهارم: نتایج و بحث
4-1- مقدمه  119
4-2- نتایج واسنجی مدل HEC HMS در شرایط رطوبتی خشک   120
4-2-1- واسنجی مدل HEC HMS در رویداد 13/12/65  121
4-2-2- واسنجی مدل HEC HMS در رویداد 16/10/76  128
4-2-3- واسنجی مدل HEC HMS در رویداد 10/12/76  135
4-3- اعتبارسنجی مدل HEC HMS در شرایط رطوبتی خشک   142
4-3-1- اعتبار سنجی مدل HEC HMS در رویداد 27/12/76  146
4-4- انتخاب بهترین مدل جهت شبیه سازی بارش-رواناب در شرایط رطوبتی خشک   153
4-5- نتایج واسنجی مدل HEC HMS در شرایط رطوبتی مرطوب   154
4-5-1- واسنجی مدل HEC HMS در رویداد 10/09/73  155
4-5-2- واسنجی مدل HEC HMS در رویداد 17/12/74  162
4-5-3- واسنجی مدل HEC HMS در رویداد 16/01/76  169
4-6- اعتبار سنجی مدل HEC HMS در شرایط رطوبتی مرطوب   176
4-6-1- اعتبار سنجی مدل HEC HMS در رویداد 23/12/74  180
4-7- انتخاب بهترین مدل جهت شبیه سازی بارش- رواناب در شرایط رطوبتی مرطوب   187
4-8- نتایج تحلیل فراوانی بارش حداکثر روزانه  188
4-9- شبیه سازی دبی حداکثر سیلاب                                                               193        
4-10- نتایج محاسبه حداکثر سیلاب روزانه به روش­های تجربی مبتنی بر سطح حوضه  195
4-11- روابط منطقه­ای بارش- رواناب   198
4-12- نتایج اولویت­ بندی زیرحوضه­ها از لحاظ سیل­خیزی  200
 
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها
5-1- مقدمه  203
5-2- نتیجه­ گیری  203
5-3- پیشنهادها 205
مراجع و منابع                                                                                                       209
 چکیده 
حوضه آبریز بشار در جنوب غربی ایران در استان کهگیلویه و بویراحمد در منطقه­ای کوهستانی واقع شده است. رودخانه بشار که آبراه خروجی این حوضه می­باشد، یکی از سرشاخه­های اصلی رودخانه کارون بزرگ
می­باشد که به علت بالا بودن میزان بارندگی، سالانه سیلاب­های فراوانی در حوضه پدید می­آید. با توجه به واقع شدن شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد در بالادست حوضه بشار و سدها، تاسیسات و اراضی کشاورزی زیادی در پایین دست این حوضه، تعیین سیلاب حوضه از اهمیت فراوانی برخوردار است. در این تحقیق جهت شبیه سازی فرایند بارش- ­رواناب، ابتدا با به­ کارگیری الحاقیه‌ArcHydro ، HEC-GeoHMS و نقشه DEM  منطقه در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی، مرز زیرحوضه‌ها و شبکه ‌آبراهه­ ها و سایر خصوصیات فیزبوگرافی حوضه استخراج گردید. در ادامه آمار ایستگاه­های هیدرومتری و باران­سنجی موجود در منطقه جمع آوری و به همراه نتایج حاصل از فیزیوگرافی حوضه به نرم افزار HEC-HMS منتقل گردید. سپس جهت
شبیه سازی هیدروگراف سیلاب حوضه در دو شرایط رطوبتی خشک و مرطوب از مدل­های هیدروگراف واحد کلارک، SCS و اشنایدر استفاده گردید و برای روندیابی رودخانه­های حوضه روش ماسکینگام انتخاب شد. از میان بیش از 40 واقعه بارش- رواناب ثبت شده، 8 واقعه انتخاب گردید که 4 تای آن­ها در حالت خشک و 4 تای دیگر در حالت مرطوب می­باشند. سپس پارامترهای مدل بر اساس 6 هیدروگراف مشاهده­ای سیل مورد واسنجی و بر اساس 2 هیدروگراف مشاهده­ای دیگر ارزیابی شد. و پارامترهای بهینه مدل هیدروگراف واحد کلارک، SCS و اشنایدر برای حوضه آبریز مورد اشاره استخراج گردید. در آخر حداکثر دبی سیلاب با دوره بازگشت‌های مختلف برای زیرحوضه‌های مختلف حوضه‌ بدست آمد. همچنین بر اساس نتایج بدست آمده از حداکثر دبی پیک زیر حوضه‌ها و مساحت آن‌ ها، به ازای دوره بازگشت‌های مختلف، رابطه‌ دبی- مساحت برای هر کدام از زیر حوضه‌­ها استخراج گردید.
کلمات کلیدی: هیدروگراف واحد، کلارک، SCS، اشنایدر، HEC-HMS، حوضه آبریز بشار، بارش-رواناب

-1- مقدمه
سیل یک اتفاق ناگهانی و رویدادی سریع و مخرب است که هر ساله در نقاط مختلف جهان  باعث بروز خسارات جانی و مالی محسوس و نامحسوس فراوان می­ شود. بررسی شمار وقوع سیل در سال­های اخیر نشان می­دهد، دیگر سیل نه یک مصیبت اتفاقی نادر، بلکه پدیده­ای فزاینده است که در هر بار وقوع، خسارات فراوانی را اعم از جانی و مالی به بار می­آورد. (سلیمانی ساردو، 1388) با تمام تلاش­ هایی که در طول تاریخ انجام شده و با وجود پیشرفت تکنولوژی، هیچ گاه بشر نتوانسته است نواحی سیل­گیر را به طور کامل و برای همیشه از خطر سیل محفوظ نماید. به عبارت دیگر کنترل و یا کاهش این عوارض مخرب و ویرانگر نیازمند مطالعه صحیح و دقیق می­باشد.
سیل به عنوان یک واقعه اجتناب­نا­پذیر، پذیرفته شده­است اما رویداد، اندازه و تکرار سیل ناشی از عوامل متعددی است که بسته به شرایط اقلیمی، طبیعی و جغرافیایی هر منطقه تغییر
می­ کند. آنچه مسلم است سیلاب ناشی از بارندگی است. ولی مطالعات نشان می­دهد که رابطه خطی و مستقیمی بین این دو عامل وجود ندارد (چن و همکاران، 2009). رابطه بارندگی و رواناب نیز از حوضه­ای به حوضه دیگر متفاوت است.
تعداد وقوع سیلاب­ها و خسارات ناشی از آنها هر ساله با توجه به تخریب بیش از حد
جنگل­ها و مراتع و تغییر کاربری اراضی و تبدیل اراضی جنگلی به اراضی کشاورزی و مسکونی، رو به افزایش است.
در تحقیقات و پژوهش­های مرتبط با سیل­خیزی و تعیین مناطق سیل­خیز در نقاط مختلف دنیا، روش واحدی به­کار گرفته نشده­است و شامل استفاده از فرمول­های­تجربی، تحلیل آماری داده ­های سیلاب، استفاده از داده ­های سنجش از دور و GIS و مدل­های ریاضی رایانه­ای
بارش-رواناب می­باشد (جلالی، 1368). از میان مدل­های مختلفی که امروزه جهت شبیه سازی فرایند بارش- رواناب در دنیا استفاده می­گردد، مدل HMS- HEC در مطالعات بسیاری از حوضه­ها در مناطق مختلف دنیا به کار گرفته شد و نتایج مطلوب و نزدیک با واقعیت به دست می‌دهد.
1-2- بیان مسئله
حوضه آبریز بشار در جنوب غربی ایران در استان کهگیلویه و بویراحمد در منطقه­ای کوهستانی واقع شده است. رودخانه بشار که آبراه خروجی این حوضه می­باشد، یکی از سرشاخه­های اصلی رودخانه کارون بزرگ می­باشد. به علت کوهستانی بودن حوضه و بالا بودن میزان بارندگی در حوضه (در حدود 800 میلیمتر در سال)، سالانه سیلاب­های فراوانی در حوضه پدید می­آید. با توجه به اینکه شهر یاسوج، مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد در بالادست حوضه آبریز بشار قرار دارد و همچنین اراضی کشاورزی، باغات و تاسیسات تامین آب، پل­ها، مزارع پرورش ماهی، کارخانجات تولید شن و ماسه، سدهای در دست احداث و موجود در پایین دست و … در منطقه وجود دارد، تعیین سیلاب حاصل این حوضه از اهمیت فراوانی برخوردار می­باشد. لذا با پیش بینی سیلاب حاصل از هر بارندگی، می­توان تمهیداتی جهت کاهش خسارات احتمالی ناشی از سیلاب، اطلاع رسانی، هدایت، کنترل و بهره برداری از رواناب حاصل، اتخاذ کرد.
برای آگاهی از اینکه با بارش هر باران چه میزان سیلاب تولید می­گردد، لازم است که مدل بارش-رواناب حوضه مورد نظر به یکی از روش­های موجود استخراج گردد. برای مدل سازی بارش-رواناب در یک حوضه روش­های گوناگونی وجود دارد. طبق تحقیقات انجام شده برای مدل سازی بارش-رواناب سایر حوضه­ها، خروجی مدل HEC-HMS،  با داده ­های مشاهداتی تطابق خوبی داشته است.
این تحقیق به دنبال کمی سازی و جداسازی بارش-رواناب در حوضه بشار بالادست و مقایسه روش­های هیدروگراف واحد کلارک، SCS و اشنایدر با بهره گرفتن از مدل HEC-HMS، انتخاب بهترین مدل، واسنجی و صحت­سنجی مدل­ HEC-HMS برای حوضه مورد نظر
می­باشد.
1-3- اهداف و ضرورت‌های انجام پژوهش
بررسی‌های ‌سازمان ‌ملل ‌متحد حاكی ‌از آن ‌است ‌كه ‌سیل ‌را باید یكی‌ از جدی‌ترین بلایای ‌طبیعی ‌بشمار آورد. تنها معدودی از كشورهای ‌جهان ‌را می‌توان ‌یافت‌ كه ‌فارغ ‌از مسایل ‌و مصایب ‌سیل‌ باشند. در ایران‌ از بررسی سیل‌های ‌خسارت ‌آفرین ‌50 سال ‌گذشته (1380-1330) تعداد 3700 مورد سیل ‌حادثه ‌خیز به ‌ثبت ‌رسیده ‌است (خبرنامه هیدرولیك، مهرماه 80). روند افزایش سیل در 5 دهه گذشته نشان می‌دهد كه تعداد وقوع سیل در دهه 70 نسبت به دهه مبنا تقریبا 10 برابر شده است و بعبارت دیگر 900 درصد افزایش داشته است. پاره‌ای ‌از این ‌سیل‌ها بسیار بزرگ ‌و پر خسارت ‌بوده‌اند. بنابراین با پیش بینی صحیح و نزدیک به واقعیت سیلاب­ چه از نظر زمان وقوع و چه از لحاظ میزان دبی حداکثر می­توان با اعمال مدیریت صحیح از خسارات ناشی از آن جلوگیری کرد و یا به حداقل ممکن رساند.
با توجه به وجود روش­های بسیار گوناگون در زمینه پیش بینی رواناب ناشی از بارش در حوضه آبریز، انتخاب مدل مناسب و یافتن مقدار بهینه پارامترهای مورد استفاده در این مدل با توجه به داده‌های موجود در دسترس بسیار مفید خواهد بود.
این تحقیق می ­تواند برای مسئولین صنعت آب، وزارتخانه­های نیرو، کشاورزی و کشور، ستاد حوادث غیر مترقبه، شهرداری و مهندسین مشاور در امور آب مفید واقع شود.
1-4- فرضیات تحقیق
فرضیه ­های تحقیق حاضر شامل موارد زیر می­باشد:

1. حوضه از لحاظ اقلیمی‌همگن فرض می‌شود.
2. تغییرات اقلیمی‌در طی سال­های آماری تاثیر معنی داری بر روند بارش-رواناب ندارد.

1-5- ساختار پایان نامه
کلیۀ مطالب این پایان نامه در پنج فصل بصورت کلی ارائه خواهد شد که مباحث کلیدی هر یک از این پنج فصل به اختصار در زیر ارائه شده است:
فصل اول: کلیّات
در این فصل ضرورت استفاده از مدل هیدرولوژیکی بارش-رواناب برای حوضه های آبریز بیان شد. بیان مسئله و اهداف و ضرورت­های انجام پژوهش نیز از دیگر بخش­های این فصل است. در ادامه نیز برخی از واژه­ های پرکاربرد در این پژوهش تعریف می­ شود.
فصل دوم: پیش زمینه و سابقه پژوهش
با توجه به وجود مدل­های بارش-رواناب زیاد جهت شبیه سازی رواناب حوضه، در ابتدای این فصل سعی می‌شود که دسته بندی­های موجود در این زمینه ارائه شود و سپس معیارهای انتخاب مدل و مدل­های پركاربرد و سوابق كاربرد آن­ها به طور خلاصه توضیح داده شود. در ادامه با بررسی و مرور نتایج حاصل از پژوهش‌های سایر محققین در زمینۀ استفاده از این
مدل­ها بیان می‌شود.
فصل سوم: مواد و روش­ها
در این فصل ابتدا به معرفی حوضه آبریز مورد مطالعه پرداخته می‌شود و سپس مشخصات ایستگاه­های هیدرومتری و باران­سنجی موجود در منطقه به همراه مبانی تئوریک روش­های هیدرولوژیکی مورد استفاده در تحقیق و معرفی پارامترها و معیارهایی که پایه و اساس انتخاب مدل بهینه می­باشند، ارائه می­ شود. در آخر نیز به تشریح مدل انتخابی پرداخته می­ شود.
فصل چهارم: نتایج و بحث
در این فصل نتایج، شکل‌ها و نمودارهای حاصل از محاسبات مدل HEC-HMS با بهره گرفتن از روش­ها و زیر مدل­های مختلف برای حوضه آبریز مورد مطالعه ارائه خواهد شد. در ادامه با مقایسۀ نتایج حاصل از اجرای مدل با روش­های مختلف، بهترین مدل برای حوضه آبریز مورد مطالعه انتخاب انجام شده و پارامترهای بهینه جهت هر یک از زیرحوضه­های حوضه آبریز مورد نظر محاسبه می­ شود.
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها
در این فصل نتایج کلی حاصل شده از تحقیق به همراه پیشنهاداتی برای سایر پژوهشگران ارائه خواهد شد.
1-6- تعریف واژه‌ها
در این بخش لغات فنی و مفاهیم اولیه كه به منظور فهم مراحل برآورد PMF مورد نیاز است، به اختصار تشریح می­شوند.
 حوضه آبریز (Drainage Basin)
حوضه آبریز شامل سطحی است كه در تولید رواناب مستقیم ناشی از بارش بر روی حوضه در یک نقطه خروجی معین نقش دارد. لغات معادل در ادبیات خارجی شامل Basin، Catchment  و Watershed می­باشد.
هیتوگراف (Hyetograph)
نموداری از شدت بارندگی تجمعی، بارندگی خالص یا هر دو در مقابل زمان در یک ایستگاه باران نگار و یا تعمیم یافته برای كل یک حوضه.
هیدروگراف (Hydrograph)
نموداری است که تغییرات دبی رواناب را نسبت به زمان نشان می­دهد. مولفه عمودی نشانگر دبی و مولفه افقی نشانگر زمان است.
هیدروگراف سیل (Flood Hydrograph)
تغییرات پیوسته جریان رودخانه در مقابل زمان برای یک سیل مشخص در یک موقعیت انتخاب شده روی رودخانه (FERC Hydropower PMF Guide , 2001).
هیدروگراف واحد (Unit Hydrograph)
هیدروگراف رواناب مستقیم از یک حوضه زهكشی مشخص است كه ناشی از یک واحد (اینچ یا سانتی متر) عمق بارندگی خالص به صورت یكنواخت مكانی برای یک مدت زمان معین
می­باشد.
هیدروگراف واحد بدون بعد (Dimensionless Unit Hydrograph)
یک هیدروگراف واحد كه مولفه­های عمودی(دبی) و افقی (زمان) آن به ترتیب از تقسیم كردن بر دبی اوج هیدروگراف و زمان رسیدن به دبی اوج هیدروگراف بدون بعد شده ­اند.
هیدروگراف واحد مصنوعی (Synthetic Unit Hydrograph)
هیدروگراف واحد برای یک حوضه فاقد آمار است كه براساس مفهوم هیدروگراف واحد به عنوان تابعی از خصوصیات حوضه بیان می­گردد.
حداكثر بارش محتمل (Probable Maximum Precipitation)
سازمان جهانی هواشناسی در سال 1986، PMP را به صورت زیر تعریف كرد: از نظر تئوری، بزرگ­تر ین عمق بارش در یک مدت معین است كه به طور فیزیكی امكان رخداد آن روی یک سطح مشخص حوضه در یک موقعیت جغرافیایی ویژه و در زمان معینی از سال وجود دارد (1986WMO,)
حداكثر رگبار محتمل (Probable Maximum Storm)
یک رگبار طراحی منشا گرفته از PMP كه الگوی زمانی-مكانی آن به طور واقع گرایانه­ای براساس طوفان­های مشاهداتی برای ایجاد شرایط بحرانی تنظیم شده است. به PMP در فاز طراحی یک الگوی زمانی و مكانی بر روی حوضه مورد نظر داده می­ شود به نحوی كه حداكثر سیلاب محتمل (PMF) را ایجاد نماید، به این بارش مصنوعی كه PMF را تولید می­كند حداكثر رگبار محتمل گفته می­ شود.
حداكثر سیل محتمل (Probable Maximum Flood)

عنوان                              صفحه

چكیده 1

مقدمه 2

فصل اول: کلیات

1- كلیات 5

1-1- طرح تحقیق… 5

1-1-1- بیان مسأله… 5

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق… 9

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق… 9

1-1-4- اهداف تحقیق… 10

1-1-5- سوابق تحقیق… 10

1-1-6- جنبه‌ی نوآوری تحقیق… 15

1-1-7- روش تحقیق… 15

1-1-8- محدودیت‌ها و مشكلات… 15

1-2- تعاریف… 16

فصل دوم: برده‌داری در فقه امامیه

2- برده‌داری در فقه امامیه 18

2-1- بردگى در جاهلیت… 19

2-1-1- اسباب وعوامل بردگى در جاهلیت… 19

2-1-1-1- اسارت در جنگ.. 19

2-1-1-2- تجارت.. 21

2-1-1-3- فقر.. 22

2-1-1-4- بدهكارى.. 22

2-1-1-5- سرقت (آدم ربایى).. 23

2-1-1-6- تاریخ بردگی اسیران.. 23

2-1-2- رفتار با بردگان درجاهلیت… 26

2-1-2-1- جایگاه اجتماعى بردگان.. 26

2-1-2-2- نقش بردگان در اقتصاد.. 28

2-1-2-3- استفاده نظامى از بردگان.. 30

2-1-2-4- سوءاستفاده جنسى از بردگان.. 31

2-1-2-5- تنبیه و شكنجه بردگان.. 32

2-1-2-6- آزاد كردن بردگان در عصر جاهلى.. 33

2-1-2-7- «ولاء» و گونه هاى آن در عصر جاهلى.. 34

2-2- بردگى از نظر اسلام… 36

2-2-1- موانع لغو دفعى بردگى… 36

2-2-2- اقدامات رسول خدا(ص) در حذف نظام برده‌دارى… 38

2-2-2-1- مبارزه‌ی بنیادین با برده‌دارى.. 38

2-2-2-2- محدود كردن اسباب و عوامل بردگى.. 39

2-2-2-3- گشودن درهاى آزادى به روى بردگان (عتق).. 41

2-2-2-4- شیوه‌ی اسلامى بهترین راه كار در امر بردگى.. 45

2-2-2-5- مقابله به مثل و مجازات كفار حربى.. 52

2-3- جمع بندی… 53

فصل سوم: بردگی در حقوق بین الملل

3- بردگی در حقوق بین الملل 56

2-1- پیشینه بردگی… 56

2-1-1- اکتشافات دریایی و آغاز بردگی… 56

2-1-2- اصل آزادی دریانوردی و داخل شدن دیگر کشورهای اروپایی در امر تجارت برده  60

2-1-3- برده و تجارت مثلث… 61

2-1-4- داغ کردن برده… 62

2-1-5- بارگیری… 63

2-1-6- بسته‌بندی محموله… 63

2-1-7- پایان سفر دریایی و ورود بردگان به آمریکا و چگونگی رفتار با آنان  64

2-1-8- فروش در آمریکا… 65

2-1-9- بردگی پلانتاسی (کشتزارهای روستایی)… 67

2-2- پاره‌ای از نظرات حقوق‌دانان غربی راجع به بردگی… 67

2-3-  علل و موجبات الغای و امحای  بردگی… 68

2-3-1- اقدامات و استناد به حقوق طبیعی  جهت لغو بردگی… 71

2-3-2- جنبش ضد بردگی در صحنه بین‌المللی… 73

2-4- قیام‌ها و شورش‌های بردگان آفریقایی بین قرن‌های شانزدهم و نوزدهم  75

2-5- بردگی در متون حقوق بین الملل… 80

2-5-1- اعلامیه‌‌ی  جهانی حقوق بشر… 80

2-5-2- کنوانسیون بین المللی حقوق مدنی و سیاسی سازمان ملل متحد  81

2-5-3- جنایات علیه بشریت درمنشور نورنبرگ… 83

2-5-4- اساسنامه‌ی دیوان بین‏المللی کیفری… 86

2-5-5- بردگی در تعهدات بین المللی… 89

2-6- جمع‌بندی… 90

بحث و نتیجه گیری 92

نتیجه‌گیری… 92

پیشنهادات… 96

فهرست منابع 101

چكیده

اسلام در محیطى ظهور یافت كه در آن برده‌دارى با سابقه‌اى طولانى رایج بود. نظام برده‌دارى از اركان اجتماعى قبایل عرب به حساب مى‌آمد و بردگى از عوامل مهم تقسیم طبقاتى بود. عواملى، نظیر اسارت در جنگ‌ها و غارت‌ها، فقر و ندارى، بدهكارى، آدم ربایى و تجارت از اسباب عمده‌ی بردگى در جاهلیت بود و اساساً هر فرد به هر طریقى كه بر فرد دیگر تسلط و غلبه مى‌یافت او را به بردگى مى‌كشاند. بردگان پست ترین و پایین ترین طبقه‌ی اجتماعى عرب را تشكیل مى‌دادند. آن‌ ها در ردیف حیوانات به شمار مى‌رفتند و از همه‌ی حقوق انسانى و مزایاى اجتماعى محروم بودند. اسلام بردگى اسیران جنگى و افرادى را كه در بازارها خرید و فروش مى‌شدند، به افراد كافر منحصر كرد و درباره‌ی اسیران جنگى كافر در مواردى كه رهبر و حاكم اسلامى صلاح بداند، برده گیرى آن‌ ها را مجاز دانست. تجارت برده شامل تمام اقدامات مربوط به اسیر كردن انسان، تملك یا فروش او با قصد كشاندن او به بردگی است؛ و شامل تمام اقدامات مربوط به تملك یک برده با هدف فروش یا مبادله اوست؛ هم‌چنین شامل تمامی اقدامات اعمال اختیارات مالكانه‌ی فروش یا مبادله بر برده‌داری است كه با هدف فروش یا مبادله به دست آمده و به طور كلی شامل هر گونه اقدام به تجارت یا انتقال بردگان است. پس از جنگ جهانی دوم اسناد مهم حمایت از حقوق بشر ممنوعیت بردگی و برده‌داری را به عنوان تعهدی برای دولت‌ها مشخص كردند: اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر (ماده 4) میثاق بین‌الملی حقوق مدنی و سیاسی ( ماده 8) كنوانسیون اروپایی حقوق بشر ( ماده 4) كنوانسیون آمریكایی حقوق بشر ( ماده 6) منشور آفریقایی حقوق بشر و ملت‌ها ( ماده 5) و اخیراً اساسنامه دیوان كیفری بین الملل ( ماده 7 بند c ).

واژه های كلیدی: فقه امامیه، بردگی، حقوق بین‌الملل.

 مقدمه

انسان مملوک و سنّت مالکیت انسانی بر انسانی دیگر. رسم برده‌داری که مطابق آن یک انسان موضوع مالکیت انسان دیگر قرار می‌گرفته، با سابقه‌ای دیرین در تمدن بشری، در فرهنگ و تمدن اسلامی نیز مطرح بوده است.

لفظ رایج برای «برده» در زبان عربی، «عَبد» است، (شایعترین صیغه‌ی جمع آن در این معنی «عَبید» است؛ با این‌همه، در قرآن کریم، نور: 32، «عِباد» آمده است. )، و به تعبیر دقیق‌تر،  برای «برده‌ی مرد» بوده است، و به «برده‌ی زن»، «اَمَة» (جمع آن: اِماء) می‌گفته‌اند. هر دو لفظ از واژگان سامی باستان‌اند و در زبان عبریِ تورات نیز در همین معنی به کار رفته‌اند. در زبان ادبی عربی، اسم جنس «رقیق»، بر «برده»، در مفرد و مذکّر و مرجوع کنید به نث و در اسم جمع، اطلاق می‌شود. این لفظ، در قرآن کریم نیامده است، اما به جای آن لفظ «رَقَبَه» (به معنای «گردن، قفا») به کار رفته است (از جمله در سورة مائده: 89) و قرآن عبارت کنایی «ما مَلَکَت اَیمانُکُم» (مثلاً در سوره‌ی نساء: 36) را به کار می‌برد؛ «عَبداً مَملوکاً» (نحل: 75) به معنای برده، ناظر به همین عبارت کنایی است. بی‌گمان، صورت اسمی یافتن «مملوک» به معنای «برده» (بعداً به معنای «برده‌ی خانه زاد») از همین تعبیر ناشی شده است.

پیش از اسلام، بردگی در عربستان، مانند دیگر سرزمین‌های جهان باستان و پیش از عصر میانه، رایج بوده است. اما با معلومات پراکنده‌ای که درباره‌ی این دوره در دست است، نمی توان با اطمینان به بیش‌تر مسایل این نهاد اجتماعی پاسخ داد.

در آستانه‌ی هجرت، اکثریت بردگان عربستان غربی، یعنی کالایی بازرگانی که در مکّه فراوان بود و سوداگرانی چون عبدالله جُدعان از فروش آن ثروت می‌اندوختند، زنگیان حبشی بودند که عده‌ای از آنان بعداً هسته‌ی پاسداران مکّه به نام «احابیش» را تشکیل دادند. بلال، نخستین اذان‌گوی اسلام، از همین بردگان بود. بی‌گمان کاروانیان عرب، بردگان سفیدپوستِ عرب نژاد را، که شمارشان بسی کم‌تر بود، باخود می‌آوردند یا بادیه نشینان عرب این‌گونه بردگان را به اسیری می‌گرفتند. برای نفی وجود بردگان عرب نژاد هیچ دلیلی در دست نیست، هر چند بازخرید اسیران در میان قبایل بادیه نشین کاملاً رواج داشته است. شاهد مثال موثّق آن، زید بن حارثه‌ی کَلبی است که بعدها پسرخوانده‌ی حضرت محمد (ص) شد. اما درباره‌ی برده گرفتن افراد در ازای دَین یا فروش کودکان به دست اولیای آنان شاهدی در دست نیست؛ روایات متأخّر و نادری که این قبیل حوادث در آن‌ ها نقل شده. در رسم و عادت عامّه‌ی عرب پیش از اسلام، احتمالاً میان دو طایفه از بردگان تمایزی وجود داشته که دارای ریشه‌ای سامی و بسیار کهنسال است و چه بسا هیچ‌گاه در قانونی مدوّن انعکاس نیافته باشد، و قرآن به‌دفعات، آزاد کردن برده را کاری پُر ارج (بِرّ) می‌خواند (بقره: 177؛ بلد: 13)، مصرف زکات را در این راه روا می‌شمارد (توبه: 60) یا کفّاره‌ی برخی از گناهان مانند قتل غیرعمد (نساء: 92) و سوگند دروغ را آزاد کردن بردگان قرار می‌دهد (مائده: 89). به مکاتبه (آزاد کردن برده با قرارداد) باید به آسانی رضا داد (نور: 33). با برده‌ای که آزاده نشده باشد باید با احسان رفتار کرد (نساء: 36). علاوه بر این‌ها، شرف انسانی برده در احکامی که با مناسبات اجتماعی از نوع روابط جنسی پیوند دارند جلوه‌گر است. پیش از این به حرمت واداشتن زنان برده به خودفروشی (نور: 33) اشاره کردیم؛ زن یا شوهر دادن بردگانِ «صالح» تکلیف اخلاقی صاحبان آنان است (نور: 32)؛ حتی ازدواج مرد یا زن مسلمان آزاد با برده‌ی مسلمان، اگر لازم باشد، جایز است (بقره: 221؛ نساء: 25)؛ برده‌ی زن که با مرد آزاد، البته با اجازه‌ی صاحبش، ازدواج کند حق «صداق مناسب» دارد.

آزادسازی برده در بسیاری از حالات ستوده شده است و به عنوان کفّاره‌ی برخی از گناهان، به برده‌دار پیشنهاد گردیده و به هنگام وقوع خسوف و کسوف به عنوان صدقه سفارش شده است.

اجر اخروی مضاعف به کسی وعده داده شده است که کنیز خود را سواد آموزد، وی را آزاد سازد و او را به زنی بگیرد. در حدیثی مشهور چنین آمده است: «آن‌که برده‌ی «مسلمان» خود را آزاد سازد، خداوند او را، عضو در اِزای عضو، از دوزخ می‌رهاند.» در مقابل، برده مکلّف است که صادقانه خدمت کند. وی «نگهبان دارایی خواجه‌ی خویش» است و باید در عقبی حساب آن را پس بدهد.

بیان مسأله

یکی از شبهاتی که دشمنان اسلام در ذهن جوانان پدید آورده‌اند موضوع برده‌داری است.

می‌گویند اگر اسلام یک دین جهانی است و برای تمام اعصار شایستگی دارد چرا بردگی را مباح شمرده است؟

گر چه پیامبر(ص) و امامان(ع) برده‌داری را ظاهرا پذیرفته‌اند و به طور صریح تحریم نفرموده‌اند، ولی اسلام به طور تدریجی طرح خاصی برای آزادی بردگان ارائه داده‌است. آن‌چه غالبا مورد توجه مردم قرار نمی‌گیرد این است که، اگر نظام غلطی در بافت جامعه‌ای وارد گردد، ریشه کن کردن آن نیاز به زمان بندی دارد، و هر حرکت حساب نشده‌ای نتیجه‌ی معکوس خواهد داشت، درست مانند انسانی که به یک بیماری خطرناک مبتلا شده و بیماریش کاملا رشد نموده است، و یا مانند شخص معتادی که ده‌ها سال به اعتیاد خو گرفته، در این گونه موارد، برای نجات آنان، باید از برنامه‌های زمان بندی شده استفاده کرد.

حال اگر اسلام طی یک فرمان عمومی‌دستور می‌داد همه‌ی بردگان آن زمان را آزاد کنند، چه بسا بیش‌تر آنان تلف و نابود می‌شدند در حالی‌که بخش مهمی از جامعه آن روز را بردگان تشکیل می‌دادند، آن‌ ها نه کسب و کار مستقلی داشتند و نه خانه و کاشانه‌ای و نه وسیله‌ای برای ادامه‌ی زندگی. اگر در یک زمان همه آزاد می‌شدند یک جمعیت عظیم بیکار در جامعه ظاهر می‌گشت که هم زندگی خودش به خطر می‌افتاد و هم ممکن بود نظم جامعه مختل گردد و نیز به هنگام احتیاج و محرومیت، به همه جا حمله‌ور می‌شدند و کشت و کشتار راه می‌افتاد. (تفسیر نمونه، ج 21، ص  416 ).

طرح اسلام برای آزادی بردگان:

این طرح در چند ماده به طور خلاصه عرضه می‌گردد:

اصل اول: بستن سرچشمه های بردگی.

زیرا در طول تاریخ از راه های متعددی مردم را به بردگی می‌کشاندند:

1- اسرای جنگی

2- بدهکارانی که قدرت پرداخت ندارند

3- زور و غلبه مجوز برده‌گیری بوده است

4- کشورهای قدرتمند افراد خود را به همراه سلاح به کشورهای عقب مانده می‌فروختند.

اسلام جلو تمام این راه‌ها را جز اسیران جنگی که آن هم جنبه‌ی الزامی ندارد گرفته است، و اسیران را هم بی قید و شرط و یا با پرداخت فدیه و با سواد کردن چند نفر آزاد می‌کرده است.

اصل دوم: گشودن دریچه های آزادی.

یکی از مصارف زکات را آزادی بردگان قرار داده‌است.

مکاتبه‌ی بین مولا و برده (قرار داد کتبی) جهت آزادی راه دیگر آزادی می‌باشد.

اسلام آزادی بردگان را یک عبادت الهی شمرده است، و پیشوایان اسلام مانند حضرت علی(ع) که هزار برده را با دست‌رنج خود آزاد کرده است، در این راه پیش قدم بوده‌اند.

پیشوایان اسلام برده خود را با کم‌ترین بهانه ای آزاد می‌کرده‌اند تا سرمشقی برای دیگران باشند تا آن‌جا که حضرت امام باقر(ع) به جهت تشویق از انجام کار نیکی، برده‌اش را آزاد کرده و فرموده است: “انت حر” تو آزادی.

در برخی روایات آمده است که برده پس از هفت سال خود به خود آزاد است.

اگر مالک برده‌ای، بخشی از او را آزاد کرده بقیه‌ی او هم آزاد است.

مالک از کنیز خود صاحب فرزند گردد، فروختن آن کنیز جایز نیست و از سهم الارث فرزند آزاد می‌گردد.

کفاره‌ی بسیاری از تخلفات آزادی بردگان است.

پاره‌ای از مجازات‌های سخت را اگر مالک نسبت به برده‌اش اعمال کند برده آزاد می‌گردد.

اصل سوم: احیای شخصیت بردگان است.

در دوران برزخی که بردگان مسیر خود را طبق برنامه‌ی حساب شده‌ی اسلام به سوی آزادی می‌پیمایند، اسلام برای حقوق آن‌ ها اقدامات وسیعی کرده است و شخصیت آن‌ ها را احیاء کرده است.

در عصر پیغمبر(ص) مقامات برجسته‌ای از فرماندهان لشکر گرفته تا پست‌های حساس دیگر به بردگان آزاد شده، سپرده شده بود. بسیاری از صحابه‌ی حضرت رسول (ص) برده‌های آزاد شده بودند، مانند بلال، سلمان، عمار یاسر و قنبر. حتی بعد از غزوه‌ی بنی المصطلق، پیامبر(ص) با یکی از کنیزهای آزاد شده ازدواج کرد و این امر باعث آزادی تمام اسیران جنگی آن قبیله شد.

اصل چهارم: رفتار انسانی با بردگان.

در اسلام دستورات فراوانی صادر شده است که با بردگان با مدارا رفتار گردد تا آن‌جا که آن‌ ها را شریک در زندگی صاحبان خود قرار داده‌است. و رسول مکرم اسلام(ص) دستور داد هر کس که برادرش زیر دست اوست باید بداند که از غذا و لباسی که خود استفاده می‌کند او را برخوردار سازد. که حضرت علی و ائمه‌ی طاهرین علیهم السلام نمونه بارز این عمل انسانی بوده‌اند.

اصل پنجم: اسلام بدترین کار را انسان فروشی می‌داند.

لذا پیغمبر اسلام(ص) فرموده است:

«شَرُّ النَّاسِ مَنْ بَاعَ النَّاسَ» (الکافی، ج 5، ص 114).

 این بود برنامه‌ی اسلام جهت آزادی بردگان (تفسیر نمونه، ج 21، ص 422-420).

احکام بردگی:

احکام برده در فقه اسلامی نیز زیاد است به طوری که نزدیک به یک جلد از کتاب جواهر به آن اختصاص دارد حتی بعضی از مسایل آن در جلدهای دیگر مورد بحث قرار گرفته است. و به طور خلاصه به برخی از مسایل مهم آن اشاره می‌کنیم:

مسایل و احکام آزادی بردگان

راه‌های آزادی بردگان عبارتند از:

فهرست مطالب:

فصل اول

1-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………..3

1-2- بیان مسئله ……………………………………………………………………………………………………………….5

1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق …………………………………………………………………………………………..7

1-4- اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………….. 10

1-4-1- هدف کلی ………………………………………………………………………………………………………….10

1-4-2- اهداف اختصاصی ………………………………………………………………………………………………..10

1-5- پیش فرض های تحقیق …………………………………………………………………………………………….11

1-6– فرضیات محقق…………………………………………………………………………………………………………11

1-7- محدودیت های تحقیق ……………………………………………………………………………………………..12

1-7-1 – محدودیت هایی که توسط محقق اعمال شد…………………………………………………………….12

1-7-2 – محدودیت های غیر قابل کنترل …………………………………………………………………………….12

1-8- تعریف واژه ها و اصطلاحات ……………………………………………………………………………………12

فصل دوم

2-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………16

2-2- اهمیت مدیریت اماکن ورزشی …………………………………………………………………………………..16

2-2-1 اهمیت مدیریت ریسک …………………………………………………………………………………………..17

2-2-2 اماکن ورزشی و خطرات آنها ………………………………………………………………………………….18

2-3- تعریف استخر شنا ……………………………………………………………………………………………………18

2-4- تاریخچه استخرهای شنا ……………………………………………………………………………………………19

2-4-1- تاریخچه استخرهای شنا در دنیا ……………………………………………………………………………..19

2-4-2- تاریخچه استخرهای شنا در ایران ………………………………………………………………………… 20

2-5- انواع استخر …………………………………………………………………………………………………………..21

2-5-1- استخر شنای سرپوشیده ……………………………………………………………………………………….21

2-5-2- استخر شنای روباز ……………………………………………………………………………………………..21

2-6- طبقه بندی استخرها بر اساس نوع کاربردی ………………………………………………………………..21

2-6-1- استخرهای خردسالان ………………………………………………………………………………………….21

2-6-2- استخرهای آموزشی …………………………………………………………………………………………….22

2-6-3- استخرهای شنای تفریحی …………………………………………………………………………………….22

2-6-4- استخرهای شنای حرفه ای و مسابقات ……………………………………………………………………22

2-6-5- استخرهای معلولین ……………………………………………………………………………………………..23

2-6-6- استخرهای چند منظوره ……………………………………………………………………………………….24

2-7- فضاهای جنبی استخر ……………………………………………………………………………………………..24

2-7-1- رخت کن …………………………………………………………………………………………………………24

2-7-2- دوش ها …………………………………………………………………………………………………………..25

2-7-3- سرویس های بهداشتی ………………………………………………………………………………………..25

2-7-4- اتاق ناجیان ………………………………………………………………………………………………………25

2-7-5- اتاق کمک های اولیه …………………………………………………………………………………………26

2-7-6- تصفیه خانه ……………………………………………………………………………………………………..26

2-7-7- انبار ……………………………………………………………………………………………………………….26

2-8- بهداشت ……………………………………………………………………………………………………………..27

2-8-1- تعریف بهداشت ……………………………………………………………………………………………….27

2-8-2- بهداشت ورزشی ………………………………………………………………………………………………27

2-8-3- بهداشت و ایمنی اماکن ورزشی ………………………………………………………………………….27

2-9- بهداشت استخرهای شنا …………………………………………………………………………………………27

2-9-1- بهداشت آب استخر …………………………………………………………………………………………..28

2-9-2- آب استخر و شیوع بیماری‌ها ………………………………………………………………………………28

2-10- گندزدایی آب……………………………………………………………………………………………………..29

2-10-1- انواع گندزدایی ……………………………………………………………………………………………….29

2-10-1-1- استفاده از کلر برای گندزدایی استخر شنا …………………………………………………………30

2-10-1-2- گندزدایی آب با بهره گرفتن از ازون …………………………………………………………………….31

2-11- شیمی آب استخر …………………………………………………………………………………………………31

2-11-1- PH آب …………………………………………………………………………………………………………32

2-12- سیستم تصفیه و گردش آب ……………………………………………………………………………………32

2-13- ایمنی استخرهای شنا …………………………………………………………………………………………….33

2-13-1- طرح امنیت فضاهای ورزشی……………………………………………………………………………….34

2-13-2-ایمنی در ساختمانهای ورزشی……………………………………………………………………………….35

2-14- موقعیت استخر شنا ………………………………………………………………………………………………..37

2-15- نیروی انسانی ………………………………………………………………………………………………………..37

2-15-1- مدیر استخر ………………………………………………………………………………………………………37

2-15-2- منجی غریق ………………………………………………………………………………………………………38

2-15-3- مسئول فنی استخر ………………………………………………………………………………………………39

2-16- تعریف استاندارد ……………………………………………………………………………………………………39

2-16-1- اهداف و دستاوردهای استاندارد …………………………………………………………………………..39

2-16-2- سطوح استاندارد ………………………………………………………………………………………………..40

2-16-3- پیدایش استاندارد اماکن ورزشی …………………………………………………………………………..40

2-16-4- استاندارد تجهیزات …………………………………………………………………………………………….41

2-16-5-استاندارد تجهیزات استخرهای شنا………………………………………………………………………….42

2-16-6- سطوح قابل قبول خطر در ورزشها………………………………………………………………………..50

2-17- پیشینه تحقیق ………………………………………………………………………………………………………..51

2-17-1- تحقیقات انجام شده در داخل کشور …………………………………………………………………….51

2-17-1-1– استخرها………………………………………………………………………………………………………..51

2-17-1-2– اماکن ورزشی………………………………………………………………………………………………..54

2-17–2- تحقیقات انجام شده در خارج از کشور …………………………………………………………………56

2-18- جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………61

فصل سوم

3-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………64

3-2- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..64

3-3- جامعه و نمونه آماری ……………………………………………………………………………………………….64

3-4- ابزار گردآوری اطلاعات …………………………………………………………………………………………..64

3-4-1- پرسشنامه ویژگی های دموگرافیک ………………………………………………………………………….65

3-4-2- چک لیست ایمنی و بهداشت …………………………………………………………………………………65

3-4-2-1- اجزای اصلی چک لیست ………………………………………………………………………………….65

3-4-2-1-1- فرم اطلاعات عمومی استخر ………………………………………………………………………….65

3-4-2-1-2- سؤالات چک لیست …………………………………………………………………………………….66

3-4-2-2- روش امتیاز گذاری …………………………………………………………………………………………72

3-4-2-3- روایی و چک لیست ایمنی و بهداشت ………………………………………………………………..72

3-4-2-3-1- روایی چک لیست ………………………………………………………………………………………72

3- 5- شیوه اجرای تحقیق ……………………………………………………………………………………………….73

3-6- روش آماری …………………………………………………………………………………………………………73

فصل چهارم

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………..75

4-2- توصیف آماری استخرهای استان گیلان…………………………………………………………………………75

4-3- توصیف آماری ویژگیهای انسانی استخرها…………………………………………………………………….76

4-3-1- بررسی وضعیت ناجیان استخرهای استان گیلان………………………………………………………….77

4-3-2- بررسی وضعیت مدیران و مسئولان فنی استخرهای استان گیلان…………………………………….78

4-4- بررسی اطلاعات عمومی استخرهای استان گیلان……………………………………………………………79

4-5- بررسی طبیعی بودن توزیع متغیرها……………………………………………………………………………….82

4-5-1- بررسی طبیعی بودن وضعیت بهداشت استخرهای استان گیلان و ابعادآن…………………………82

4- 5-2- بررسی طبیعی بودن وضعیت ایمنی استخرهای استان گیلان و ابعادآن……………………………83

4- 5-3- بررسی طبیعی بودن وضعیت امکانات معلولین، وسایل ایمنی و نجات و ویژگیهای مسابقه‌ای استخرهای استان گیلان………………………………………………………………………………………………………83

4- 5 -4- بررسی طبیعی بودن وضعیت میزان کلر آب( بر حسب ppm)، میزان ph آب ومیزان درجه حرارت آب استخرهای استان گیلان……………………………………………………………………………………..84

4- 5 – 5 بررسی طبیعی بودن وضعیت ناجیان استخرهای استان گیلان……………………………………….84

4-6- آزمون فرضیه‌های تحقیق……………………………………………………………………………………………85

4-6-1- فرضیه اول…………………………………………………………………………………………………………..85

4-6-2- فرضیه دوم…………………………………………………………………………………………………………..87

4-6-3- فرضیه سوم………………………………………………………………………………………………………….88

4-6-4- فرضیه چهارم……………………………………………………………………………………………………….89

4-6-5- فرضیه پنجم…………………………………………………………………………………………………………89

4-6-6- فرضیه ششم…………………………………………………………………………………………………………90

4-6-7- فرضیه هفتم…………………………………………………………………………………………………………91

فصل پنجم

5-1 – مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………….93

5-2 – خلاصه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………93

5-3 – بحث و بررسی………………………………………………………………………………………………………..95

5-3-1- وضعیت بهداشتی آب استخرها………………………………………………………………………………..95

5-3-2 – میزان بهداشت استخرها(سرویسهای بهداشتی، محوطه رختکن و محوطه داخلی استخرها 100

5-3-3- وضعیت ایمنی استخرها……………………………………………………………………………………….101

5-3-4 – میزان امتیاز امکانات معلولین……………………………………………………………………………….103

5-3-5- وسایل ایمنی‌و‌نجات…………………………………………………………………………………………….103

5-3-6- میزان ویژگیهای مسابقه‌ای استخرها………………………………………………………………………..103

5-3-7- وضعیت نیروی انسانی (مدیران-مسولان فنی و ناجیان)……………………………………………..104

5-4- پیشنهادهای تحقیق………………………………………………………………………………………………….105

5-4-1- پیشنهادهای کاربردی…………………………………………………………………………………………..105

5-4-2- پیشنهادهای پژوهشی…………………………………………………………………………………………..107

(منابع)………………………………………………………………………………………………………………………….109

چکیده:

هدف از این پژوهش، بررسی وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان و مقایسه آن با استانداردهای موجود است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- مقایسه‌ای است که از طریق پرسشنامه و مشاهده حضوری محقق در استخرها انجام شده است. از میان کلیه استخرهای سرپوشیده استان گیلان (27 استخر)،21 استخر که در زمان جمع‌ آوری اطلاعات فعال بودند به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. برای جمع‌ آوری اطلاعات تحقیق حاضر از چک لیست محقق ساخته استفاده شد که در مجموع 116 سوال، پس از اعتباریابی و پایایی، سوال‌های چک لیست را در سه بخش بهداشت، ایمنی و نیروی انسانی تشکیل دادند.

اعتبار محتوا از طریق تکنیک دلفی تعیین شد بعد از جمع‌ آوری اطلاعات بدست آمده از چک لیست از روش‌های آمار توصیفی برای تعیین میانگین و هم چنین گزارش یافته‌ها در قالب جداول و از آمار استنباطی برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. جهت بررسی توزیع طبیعی داده‌ها از آزمون کالموگراف – اسمیرنوف استفاده شد و به دلیل نرمال بودن داده‌ها، جهت بررسی تفاوت میان متغیرهای مورد بررسی و استانداردها از آزمون T ( تک گروهی ) استفاده شد. تجزیه و تحلیل اطلاعات با بهره‌گیری از نرم افزارSPSS (VERSIO 13) انجام شد.

نتایج تحقیق نشان داد که هیچکدام از مدیران استخرها و 95٪ مسئولین فنی استخرها در دوره‌های آموزشی مدیریت و نگهداری استخر شرکت نکرده‌اند. وضعیت بهداشتی آب استخرها (میزان کلر و ph) در حد استاندارد قرار نداشت، وضعیت بهداشتی سرویسهای بهداشتی، رخت‌کن و محوطه داخلی و وضعیت ایمنی سرویسهای بهداشتی، رخت‌کن و محوطه داخلی استخرها هم پایین‌تر از حد استاندارد قرار داشت. در مجموع، وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان نسبت به استاندارهای جهانی دارای وضعیت مناسبی نمی‌باشند.

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- مقدمه

ورزش به عنوان یک پدیده اجتماعی فراگیر، بهترین ساز‌‌ و کار تامین سلامت جسمانی و بهداشت روانی محسوب می‌گردد. لذا سرمایه‌گذاری در آن موجب کاهش هزینه‌ها دربخش بهداشت و درمان و مراکز مبارزه با مفاسد اجتماعی و پایین آوردن سطح ناهنجاری‌های فردی و اجتماعی می‌شود. ایجاد ارتباط بین کشورها و افزایش تفاهم و همزیستی مسالمت آمیز بین ملت‌ها از دیگر دستاوردهای مهمی است که از طریق توجه به مقوله ورزش در عرصه‌های سیاسی و فرهنگی عاید دولت‌ها و جوامع می‌شود. ورزش در بهره‌وری ملی نیز نقش به سزایی داشته و متضمن تاثیرات بسیار بر تولید ناخالص ملی کشور می‌باشد [17] .

اجرای مطلوب برنامه‌های تربیت‌بدنی و ورزشی مستلزم فراهم آوردن مجموعه‌ای از شرایط و امکانات است و از جمله مهمترین این شرایط استفاده از فضاها و تجهیزات و وسایل استانداردی است که بر اساس معیارهای بین‌المللی و قوانین مصوب فدراسیون‌های ورزشی در هر رشته طراحی شده است و به عبارتی ایجاد زمینه بهتر تحقیق اهداف تربیت‌بدنی ضرورت توجه به امکانات، فضاها و تاسیسات و آگاهی از دانش مدیریت تاسیسات ورزشی در جهت حفظ و نگهداری و استفاده بهینه از این امکانات بیش از پیش مطرح است و بر اهمیت موضوع می‌افزاید. در حقیقت می‌توان گفت کلید توسعه تربیت‌بدنی و ورزش در اثربخشی فعالیت‌های ورزشی است و به دنبال آن پویایی و رشد جامعه در گرو استفاده صحیح از امکانات موجود و توسعه سطح کیفی و کمی این امکانات با توجه به استانداردهای جهانی است [25] .

لذا در جهت افزایش سلامت جسمانی و از بین بردن مشکلات روانی و اجتماعی افراد جامعه و تحقق اهداف تربیت‌بدنی ، مدیران و مسئولان در سازمان‌های مختلف، از جمله، مدیران سازمان تربیت بدنی، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها و نهادهای خصوصی، مسئولیت خطیری را در ایجاد فضاهای مناسب ورزشی برابر با استانداردهای کشوری و جهانی بر عهده دارند [23] .

یکی از فضاهای ورزشی مهم استخرها می‌باشند که با توجه به علاقه مردم در دهه اخیر به ورزش‌های آبی، روزانه تعداد زیادی از افراد جامعه و ورزشکاران به فعالیت، به خصوص ورزش شنا در این مکان ورزشی می‌پردازند، این تمایل و علاقمندی نیازهای جدیدی را برای مدیران و برنامه‌ریزان تاسیسات و اماکن ورزشی، تربیت‌بدنی و تفریحات اعلام کرده که توجه به آنها از اهم مسائل مدیریت ورزشی در این حوزه می‌باشد [37] .

استخرها به منظور جلوگیری از انتقال بیماری‌ها و بروز حوادث باید محلی باشد که از لحاظ بهداشت و ایمنی، مکانی امن و سالم باشد توجه به پیشگیری از بروز هرگونه حادثه احتمالی از وظایف مسئولین استخرها است که پیش‌بینی‌های لازم باید در این زمینه‌ها صورت بگیرد. بهداشت و ایمنی اماکن ورزشی در سطح بین‌المللی و جهانی از توجه ویژه‌ای برخوردار است . دولت‌ها بخصوص در کشورهای پیشرفته قوانین خاص در مورد مکان‌های ورزشی به خصوص استخرهای شنای سرپوشیده که مکان حساس در ارتباط با مسائل ایمنی و بهداشتی می‌باشد اعمال می‌کنند. در زمان ساخت و ساز این استخرها امروزه در کشورهای پیشرفته، شرایط کمی و کیفی استخرهای سرپوشیده طوری در نظر گرفته می‌شود که تحت آن شرایط نیازمندی‌های اساسی جسمی و روحی استفاده‌ کنندگان تامین می‌گردد و از بروز حوادث و انتقال بیماری‌های واگیردار جلوگیری می‌شود [28] .

اماکن ورزشی بستر اجرای فعالیت­های ورزشی هستند و کیفیت آنها بر روی اجرای تمرینات و برگزاری مسابقات و رقابت‌های ورزشی تأثیر مستقیم دارد. ساخت اماکن ورزشی نیازمند دقت و درایت فراوان است، به­ طوری­که اشتباه و غفلت در برنامه‌ریزی، طراحی، ساخت و تجهیز تأسیسات باعث به هدر رفتن وقت، انرژی و بودجه می­ شود و این امر می ­تواند در برنامه‌های آینده­ی یک کشور در زمینه ­های ورزش و تفریحات سالم، تأثیر نامطلوب بگذارد ]31 [.

اجرای مطلوب برنامه ­های تربیت بدنی و ورزش مستلزم فراهم آوردن مجموعه ­ای از شرایط و امکانات است و از جمله مهم­ترین این شرایط استفاده از فضا­ها و تجهیزات و وسایل استانداردی است که بر اساس معیار­های بین ­المللی و قوانین مصوب فدراسیون­های ورزشی در هر رشته طراحی شده است و به عبارت دیگر، برای ایجاد زمینه بهتر تحقق اهداف تربیت‌بدنی ضرورت توجه به امکانات، فضاها ، تأسیسات و آگاهی از دانش مدیریت تأسیسات ورزشی در جهت حفظ و نگهداری و استفاده بهینه از این امکانات      بیش از پیش مطرح است و بر اهمیت موضوع می‌افزاید ]23[.

بحث ایمنی اماکن ورزشی در رابطه با این موضوع است که چگونه می­توان از اماکن و تأسیسات ورزشی در جهت رشد و توسعه تمام جوانب ورزش استفاده نمود تا مطابق استاندارد­های جهانی باشد . با توجه به گرایش اقشار مختلف جامعه به ورزش، در نظر گرفتن راهکارهای مدیریتی مناسب برای ایجاد فضای ورزشی مناسب هم از نظر علمی و هم از نظر عملی در سراسر کشور ضروری به نظر می­رسد . پایین بودن سرانه ورزشی کشور و عدم وجود ایمنی در اماکن ورزشی می ­تواند به عنوان عواملی بازدارنده در مشارکت افراد جامعه تلقی گردند. به­ طور قطع، عدم توجه به وضعیت ایمنی اماکن ورزشی موجب بروز حوادثی برای کاربران این اماکن خواهد­ شد.

در اکثر کشورهای پیشرفته در مورد رعایت استانداردهای ایمنی و بهداشتی کار شده است و مراجعه به سایتهای اینترنتی در این زمینه، چاپ کتاب‌ها و فیلم‌های مسابقات شنا، گواه این مقوله است. متاسفانه در ایران این مسئله جدی گرفته نشده است. این پژوهش در نظر دارد وضعیت بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی استخرهای سرپوشیده استان گیلان را توصیف و آن را با استانداردهای جهانی مقایسه نماید.

2-1- بیان مسئله

ورزش و فعالیت بدنی به عنوان نمودی اجتماعی باید همگام با تغییرات و تحولات تدریجی توسعه    یابد. یک جنبه مهم در ارتقا سطح کمی و کیفی عملکردهای ورزشی، وجود امکانات و زیرساخت‌های ورزشی مناسب و توسعه یافته است. در کشور ما به موازات افزایش علاقه عموم به ویژه نوجوانان و جوانان به ورزش و تربیت بدنی در سالهای اخیر، تمایل و رغبت سرمایه گذاران اعم از بخش خصوصی و دولتی نیز در بخشهای مختلف ورزش افزایش یافته است[16]. اماکن و فضاهای ورزشی نیز از این مقوله جدا نبوده و سالانه میلیاردها ریال صرف ساخت اماکن ورزشی جدید یا تجهیز اماکن ورزشی قدیمی می‌شود [10] . اما به نظر می‌رسد مسئله‌ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته، وجود فرایند کنترل و متعاقب آن رعایت استانداردهای معین در مورد اماکن و فضاهای ورزشی است[5]. به طور عام پس از هرگونه سرمایه گذاری، وجود فرایند کنترل لازم و ضروری است. تعیین استانداردها یا الگوهای مطلوب، یکی از مهمترین مراحل فرایند کنترل به شمار می‌رود، چراکه مبنای مقایسه بین آنچه هست با آنچه باید باشد، همین استانداردها هستند[4].

ورزش و تربیت بدنی در کشور ایران رشته نوپایی است که هنوز هم بیشتر به شکل سنتی اداره می­ شود. اگرچه تا کنون تغییر و تحولاتی در این زمینه ایجاد شده است، لیکن تا رسیدن به معیارها و استانداردهای جهانی فاصله­ای بسیار وجود دارد. تأسیسات و اماکن ورزشی نیز از این قاعده مستثنی نیست و از نظر کمی و کیفی برای دست­یابی به استانداردهای رایج و مرسوم بین­المللی، راه درازی در پیش دارد]48[.

تربیت‌بدنی و ورزش برای اینکه بتواند وظایف خود را به نحو احسن انجام دهد به عواملی همچون مدیران و افراد متخصص در زمینه ورزش، مربیان کار­آمد، اماکن ورزشی مناسب و ایمن و تجهیزات ورزشی مناسب نیازمند است. در این میان ایمنی اماکن و تأسیسات ورزشی بسیار حائز اهمیت می­باشد. وضعیت ایمنی اماکن ورزشی از جمله موضوع­های مهم و مورد توجه متخصصین علوم ورزشی، طب ورزش و مسئولین سلامت جامعه است. اصطلاح “­ ایمنی مقدم بر کار ” در اماکن ورزشی نیز باید در دستور کار معلمین و مربیان و مسئولین برنامه ­ریزی فعالیت­های ورزشی قرار گیرد] 58[.

بدون تردید وجود وسایل غیراستاندارد و خطرناک و نیز استفاده از وسایل مستهلک و فرسوده، موجب صدمات بدنی و حتی در مواردی سبب مرگ ­و­میر کاربران اماکن و تجهیزات ورزشی خواهد گردید. در حالی­که وجود بعضی از این عوامل خطر­زا می ­تواند به مرور موجب بروز صدمات شود، بعضی دیگر از آنها ممکن است در لحظات خاص سبب خسارت شدید و در بعضی مواقع خسارات جانی و مالی جبران­ ناپذیر شود که منجر به دعاوی حقوقی خواهد شد]46[ .

شنا اثرات بسیار سازنده در تامین سلامت جسمی و روانی انسان دارد[39]. استخرهای شنا زیرساخت اصلی این رشته ورزشی پرطرفدار در جامعه به شمار می‌رود و در تمام فصول سال مشتاقان و علاقمندان فراوان دارد و یکی از پرطرفدارترین و جذابترین مراکز ورزشی محسوب می‌شود و به عنوان یک مرکز ورزشی– تفریحی، به لحاظ ارتباط مستقیم گروه‌های مختلف انسانی، به عنوان یک منبع بالقوه‌ انتشار آلودگی‌ها و بروز حوادث است[44] .

رعایت استانداردها در استخرها از جنبه‌های ایمنی و بهداشتی، بسیار مهم است، بهداشت استخرها جهت حفظ سلامتی شناگران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که بر طبق تحقیقات جابری(1382)، مهدی نژاد (1382)، دیندارلو (1384)، باریک بین و همکاران (1384)، نمری[1] و همکاران (2002)، رابی[2] وهمکاران (2007)، کایدوس[3] و همکاران (2008)، عدم رعایت استانداردهای بهداشتی در استخرهای شنا باعث بوجود آمدن بیماری‌ها و ناراحتی‌های مختلف از جمله: بیماری‌های قارچی، انگلی، پوستی و تنفسی، ناراحتی‌های چشم و گوش و اختلالات معده‌ای و روده‌ای می‌شود.

بر طبق تحقیقات پرن[4]و همکاران (1977)، فرگوسن[5] و همکاران (1983)، نیلسون و فروند[6] (2003)، عدم رعایت استانداردهای ایمنی استخرها باعث بوجود آمدن آسیب‌ها و حوادث ناگوار از جمله آسیب‌های نخاعی و غرق شدن افراد می‌شود. هاروار [7]و همکاران (2003) بیان می‌دارند که سالانه در آمریکا 4800 نفر شناگر جان خود را بخاطر حوادث در کنار استخرها از دست می‌دهند و تعداد زیادی هم دچار صدمات مغزی می‌شوند که علت اصلی آن کاهش ایمنی استخرهاست.

شنا با تمام منافع و محاسنی که در رابطه با سلامتی افراد دارد مسایل و مشکلات خاص خود را دارد، از جنبه‌های مختلف از جمله محیط شنا، آبی که شنا در آن انجام می‌شود، رعایت موارد ایمنی فردی و گروهی، عادات و شیوه‌های مختلف مورد استفاده شناگران و مربیان، بیماری‌ها و عوارضی که ممکن است سلامت انسان را در استخرهای شنا تهدید نماید قابل بررسی است. هر ساله تعدادی افراد که عمدتا از گروه سنی نوجوان و جوانان نیز می‌باشند قربانی این مسایل و مشکلات شده یا عوارض آن گریبان گیرشان می‌شود. درحالیکه قسمت اعظم این مسایل قابل پیشگیری و کنترل هستند، عدم اطمینان از بهداشت و ایمنی استخرها، بسیاری از علاقمندان به ورزش شنا را از مراجعه به این اماکن منصرف می‌کند، ورزشی که با اندکی توجه به شرایط بهداشتی و ایمنی آن می‌تواند به بهترین سرگرمی برای پرکردن اوقات فراغت بسیاری از مردم تبدیل شود[24] .

به موازات افزایش علاقه عموم به ویژه نوجوانان به شرکت در برنامه ­های ورزشی و استفاده از اماکن و تجهیزات ورزشی، مشکلات مربوط به ایمنی و بهداشت اماکن افزایش یافته ­است و پژوهشگران باید در این زمینه مطالعات بیشتری انجام دهند. هدف از انجام این تحقیق اهمیت بررسی وضعیت بهداشت، ایمنی و نیروی انسانی استخرها را مورد تاکید قرار می‌دهد عبارتند از: آیا استخرها در مقایسه با استانداردها از وضعیت بهداشتی و ایمنی مناسبی برخوردار هستند؟ به گونه‌ای که کلیه افراد بدون دغدغه‌ی خاطر از بروز بیماری و حوادث ناگوار بتوانند در استخرها با پرداختن به فعالیت ورزشی به تقویت قوای جسمانی بپردازند؟ آیا شناگران هنگام حضور در استخرها از امنیت کافی برخوردارند؟ آیا نیروی انسانی متخصص برای فراهم کردن محیطی امن و سالم در استخرها وجود دارد؟ لذا محقق در نظر دارد، استخرهای سرپوشیده استان گیلان را از لحاظ بهداشتی، ایمنی و نیروی انسانی بررسی نماید و با استانداردهای جهانی مقایسه کند. بنابراین سوال اصلی این پژوهش این است که تا چه حد استانداردهای بین المللی در استخرهای سرپوشیده استان گیلان رعایت می‌شود و وضعیت استخرها در مقایسه با آن استانداردها چگونه است.

[1] – B.Nemery

[2] – Rabi A

[3] – Kaydos-daniels

[4] – Pearn Jn.Nikon J

1-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………….. 3

1-2 بیان مساله……………………………………………………………………………………………………… 4

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………….. 8

1-4 اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 9

1-4-1 هدف کلی………………………………………………………………………………………………….. 9

1-4-2 اهداف جزئی………………………………………………………………………………………………. 9

1-5 فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………………….. 9

1-6 روش تحقیق………………………………………………………………………………………………….. 10

1-7 تعریف واژه‌ها و اصطلاحات کلیدی…………………………………………………………………….. 11

فصل دوم: ادبیات و پیشینه پژوهش

2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 15

2-2- مبانی نظری………………………………………………………………………………………………….. 15

2-2-1- فیزیولوژی کودک و نوجوان………………………………………………………………………….. 16

2-2-2 سن زیستی یا بیولوژیک……………………………………………………………………………….. 16

2-2-3 اهمیت اندازه و جثه……………………………………………………………………………………… 17

2-2-4 وزن بدن……………………………………………………………………………………………………. 18

2-2-5 قامت………………………………………………………………………………………………………… 18

2-2-6 وزن خالص بدن………………………………………………………………………………………….. 18

2-2-7 بالیدگی یا بلوغ……………………………………………………………………………………………. 20

2-2-8 بلوغ ریختی یا مورفولوژیک……………………………………………………………………………. 21

2-2-9 بلوغ اسکلتی………………………………………………………………………………………………. 22

2-2-10 سن دندانی……………………………………………………………………………………………….. 22

2-2-11 ترکیب بدنی       …………………………………………………………………………………….. 24

2-3 تاثیر فعالیت ورزشی بر کودکان و نوجوانان……………………………………………………………. 25

2-4 تغییرات Vo2max دوره پیش از بالیدگی…………………………………………………………… 28

2-5 آیا Vo2max در افراد نابالغ واقعا همان Vo2max است؟…………………………………….. 29

2-6 تاثیر تمرینات ورزشی درمرحله پیش ازبلوغ…………………………………………………………… 30

2-7 تاثیر تمرینات هوازی دردوره پس از بلوغ……………………………………………………………… 32

2- 8 ارزیابی آمادگی هوازی ……………………………………………………………………………………. 33

2-9 مقیاس آلومتری، رشد و بالیدگی………………………………………………………………………….. 34

2-3-پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 41

2-3-1- پیشینه پژوهش در ایران……………………………………………………………………………….. 41

2-3-2- پیشینه پژوهش در خارج از کشور………………………………………………………………….. 43

2-4 جمع بندی…………………………………………………………………………………………………….. 55

فصل سوم: تبیین پژوهش

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 59

3-2- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………… 59

3-3- جامعه آماری………………………………………………………………………………………………… 59

3-4- محدودیت های تحقیق……………………………………………………………………………………. 59

3-5 تجهیزات و ابزار اندازه گیری …………………………………………………………………………….. 60

3-6 روش گردآوری داده ­ها……………………………………………………………………………………… 61

3-7 روش اجرای آزمون آزمایشگاهی بروس……………………………………………………………….. 63

3-8 روش­های آماری……………………………………………………………………………………………… 64

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل پژوهش

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 67

4-2- آمار توصیفی………………………………………………………………………………………………… 67

4-3- آزمون فرضیات…………………………………………………………………………………………….. 72

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………. 83

5-2 خلاصه پژوهش………………………………………………………………………………………………. 83

5-3- بحث و نتیجه ­گیری………………………………………………………………………………………… 87

5-4- پیشنهادات پژوهش………………………………………………………………………………………… 89

5-4-2- پیشنهادات برای پژوهش­های آتی…………………………………………………………………… 89

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………. 93

چکیده:

رشد سنجی (آلومتری) برقراری یک رابطه ریاضی میان شرایط یک مولفه فیزیولوژیک، آناتومیکی یا متابولیک با تغییرات جثه یا اندازه بدن( وزن) به ویژه در فرایند رشد و تکامل را تشریح می کند. هدف از تحقیق حاضر هم سنجی برآورد vo2peak به روش معادلات آلومتری منتخب برای دانش آموزان دختر نوجوان چاق و غیر چاق است. روش اجرا: 44 دانش آموز دختر 10 تا 12 سال مقاطع تحصیلی ابتدایی غیر انتفاعی ناحیه یک شهرستان همدان که بر اساس درصد BMI به دو گروه 22 نفری با ترکیب بدنی نرمال و اضافه وزن + چاق تفکیک شدند. ظرفیت عملی آن ها در یک نوبت فعالیت هوازی درمانده ساز بروس برآورد شد و اعتبار آن با معادلات آلومتری منتخب(بیونن، میلانو و نویل) ارزیابی گردید. نتایج: معادلات آلومتری منتخبی که برای هریک از گروه های چاق و یا نرمال به کار می رود، برای تعیین vo2peak افراد بالیده کاربرد ندارد. این معادلات آلومتری و آزمون شاخص (بروس) در دو گروه تحت مطالعه ما نشان داد در شرایط متفاوت بودن ترکیب بدنی دو گروه (چاق-غیرچاق) با سطح بلوغ یکسان(طبیعی یا

 بلوغ غیرطبیعی)، مقدار ظرفیت عملی دختران قابل تشخیص خواهد بود ولی در صورت متفاوت بودن ترکیب بدنی (نرمال یا چاق) و تفاوت در سطح بلوغ (بلوغ طبیعی و غیرطبیعی) نمی تواند ظرفیت عملی دختران 10 تا 12 سال را با ملاحظه دو عامل مداخله گر متمایز سازد. به نظر می رسد برای تعیین ظرفیت عملی دختران نوجوان با رعایت عوامل ترکیب بدن و سطح بلوغ نیازمند طراحی فرمول آلومتریک اختصاصی برای جمعیت دانش آموزان دختر 10-12 ساله غیر ورزشکار باشیم.

فصل اول: طرح پژوهش

1-1- مقدمه

اهمیت آمادگی جسمانی و زندگی سالم از موضوعاتی است که پیرامون آن مطالب گوناگون ارائه شده است. میلیون ها نفر در سراسر جهان به روش ها و شکل های مختلف اقدام به ورزش می کنند اما با این وجود، شیوه زندگی آحاد جامعه معمولا به سوی کم تحرکی در جریان است(آریان فر، 1381). برای مثال تاملین و همکاران(2003) در بررسی فعالیت بدنی و وضعیت اجتماعی در دوران نوجوانی با بی تحركی دوران بزرگسالی پرداختند نشان دادند كه، مشاركت منظم نوجوانان در فعالیتهای بدنی با احتمال فعال بودن آنها در بزرگسالی ارتباط دارد(Tammelin,2003). از سوی دیگر، حركت برای طیف سنی كودكان و نوجوان اهمیت ویژه ای دارد ودر این زمینه موضوع فقر حركتی نیز عواقب منفی متعددی را به همراه خواهد داشت. پس میتوان گفت که، فعالیت بدنی منظم در دوران كودكی، علاوه بر تأمین سلامتی آنها (Calfs & Taylor,1994)، برفرایند سلامتی دوراه بزرگسالی آنان مؤثر است (Kari & et al,1994). شناخت مقوله آمادگی جسمانی و راهکارهای توسعه آن از اولویت های پژوهشی در حیطه تربیت بدنی است و محققان در این زمینه به مطالعه پرداخته اند( قیومی، 1380). با توجه به نقش فعالیت بدنی کودکان و نوجوانان، یکی از فاکتورهایی که درآمادگی دستگاه قلبی عروقی آنان اهمیت دارد سطح حداکثر اکسیژن مصرفی[1] است.

حداکثر اکسیژن مصرفی ظرفیت عملکرد قلبی- تنفسی را نشان می دهد و اغلب به عنوان معیار شاخص قلبی- تنفسی و تناسب اندام در نظر گرفته می شود(لاری/ 1369؛ مک آردل و همکاران، 1996). ). ارزیابی توان هوازی به دو روش مستقیم و غیر مستقیم امکان پذیر است. (فاکس وماتیوس، 1380-فیزیولوژی دوران رشد) از آنجایی که روش مستقیم اندازه گیری حداکثر اکسیژن مصرفی، مستلزم تکنیک ها و ابزار خاص تجزیه گازها می باشد و بسیار پرهزینه است (ویان اچ، 1382). از این رو از روش های غیرمستقیم برای برآورد حداکثر اکسیژن مصرفی استفاده می شود. در این میان رایج ترین روش، استفاده از نوارگردان یا چرخ کارسنج[2] می باشد. از جمله بهترین پروتکل ها آزمون بروس می‌باشد که دارای روایی بالایی است(r=0/98) (ویان اچ، 1382). اما از آن جا که استفاده از دستگاه نوارگردان به دلیل گران قیمت بودن و محدودیت جابجایی و عدم تخصص کافی افراد در اجرای پروتکل های مختلف برای همه کس میسر نمی باشد، و تنها راه استفاده از آن حضور در آزمایشگاه واستفاده زیر نظر متخصص است (ویان اچ، 1382). در این پژوهش سعی شد بااستفاده از معادلات آلومتری مختلف که توسط پژوهشگران خارجی بدست آمده جایگزین مناسب و ارزان قیمت و سریع بدست آید، اغلب این معادلات در جامعه های مختلف مورد اعتبار و پایایی می باشد و هدف از این پژوهش این است که بررسی شود آیا معادلات آلومتری منتخب در ایران دارای هم سنجی مناسب قابل قبولی است.

1-2 بیان مساله

یکی از مهم ترین اجزای آمادگی جسمانی استقامت قلبی و تنفسی است. بنابراین هر نوع ارزشیابی آمادگی جسمانی باید شامل ارزشیابی عملکرد قلبی تنفسی هنگام فعالیت ورزشی و استراحت شود(فلاح عمران، 1384). پرداختن به فعالیت های استقامتی، سیستم قلبی عروقی و تنفسی را تحت تاثیر قرار می‌دهد و ضمن افزایش کارایی سیستم قلبی عروقی وتنفسی باعث مصرف چربی بدن، افزایش حداکثر اکسیژن مصرفی و تغییر در ترکیبات بدن می شود(هافمن، 1382). معتبرترین شاخص ظرفیت عملکردی دستگاه قلبی، تنفسی اکسیژن مصرفی بیشینه است (ویان اچ، 1382). از جمله عواملی که بر میزان حداکثر اکسیژن مصرفی در کودکان تاثیر می گذار، د بلوغ[3] است. بلوغ بر گسترش آمادگی هوازی از راه افزایش اندازه ی بدن به ویژه ابعاد قلب، ریه ها، عضلات، و دستگاه گردش خون تاثیر می گذارد. بلوغ بیولوژیک[4],عامل تعیین کننده و مهم هنگام مطالعه پاسخ های فیزیولوژیکی به ورزش و تمرین است. با توجه به تفاوت های بیولوژیکی افراد، اختلافاتی در اندازه بدن و رشد اندام ها (مثل افزایش در اندازه قلب، ریه ها، حجم خون و جرم عضله) پیش می آید (رولاند وهمکاران، 1997) و چون این موارد اهمیت بسیاری درتامین اکسیژن مورد نیاز افراد دارد بنابراین در افرادی – مثل نوجوانان نابالغ- که بدلیل رشد ناکامل اندام هایشان با محدودیت های قلبی عروقی روبه رو هستند و در نتیجه نمی توانند فعالیت ورزشی را تا حد واماندگی ارادی ادامه دهند، اکسیژن مصرفی در شرایط استراحت و هنگام ورزش با وزن بدن نسبت مستقیم نداشته، بلکه با درصدی از وزن بدن رابطه مستقیم دارد(گائینی و دبیدی روشن، 1387). به همین دلیل محققان تلاش کرده اند تارابطه بین رشد اجزای بدن با دیگر و یا کل بدن را دریابند و آن را در قالب معادلات آلومتریکی به نمایش گذارند. آلومتری[5] روشی است از بیان ریاضی مربوط به اینکه چگونه یک متغیر فیزیولوژیکی، آناتومیکی یا حرارتی به واحدی از اندازه بدن که معمولا وزن می باشد، با افزایش اندازه ارتباط پیدا می کند(Rowland,2005). در واقع معادله آلومتری عبارت از رابطه بین مقدار رشد یکی یا اجزای بیشتری از بدن با اجزای دیگر یا کل بدن است(رولند، 1380). برای بیان معادلات آلومتریک از دو شاخص قد و وزن استفاده می شود. با توجه به نوع متغیر فیزیولوژیکی، ارتباط آن با قد یا وزن بیان می شود. برای مثال متغیر فیزیولوژیکی مانند ظرفیت حیاتی بهترین رابطه را با قد دارد اما بسیاری از متغیرهای فیزیولوژیک بویژه اکسیژن مصرفی به وزن بدن وابسته‌اند و به عنوان ابزاری برای مقایسه یافته های خام افراد با اندازه های گوناگون استفاده می‌شوند(رولند، 1380). چند دلیل برای استفاده از این استاندارد نسبی مطرح شده است: نخست اینکه وزن بدن را می توان با دقت و به آسانی اندازه گرفت. دوم، در بیشتر رشته های ورزشی وزن بدن یک سازه­ی هنجارسازی مناسب می باشد و نمایان گر بار کار واقعی ورزش است(رولند، 1380). این معادلات نسبتی از تغییرات وزن بدن را بر حسب هزینه اکسیژن در نظر می گیرند. معادلات آلومتری به شکل زیر بیان می شود:

y=axb                                                                                                                                            

در این معادله   جرم بدن=x،      توان آلومتری=b             y=متغیر فیزیولوژیک(اکسیژن مصرفی).

بنابراین در معادله y=axb اگر b=1باشد، بدین معناست که y نسبت مستقیم با جرم بدن دارد و اگر b=0 باشد، جرم بدن هیچ تاثیری بر متغیر y ندارد و متغیر yمستقل از جرم بدن است. اما اگر با افزایش وزن، y به طور اندکی افزایش یابد، مانند فرایند رشد و تکامل جسمانی، b از صفر بزرگ تر و از 1 کوچک تر خواهد بود. اما چنانچه b بیشتر از 1 باشد، به این معناست که افزایش متغیر y به طور قابل توجهی بیشتر از افزایش وزن است و در صورتی که با افزایش وزن، مقدار y کاهش یابد، در نتیجه b منفی خواهد بود.

بیونن و همکاران(2002) در پژوهشی روی پسران 8 تا 16ساله ی غیر ورزشکار میزان ضریب آلومتری 75/0 را برای برآورد ظرفیت هوازی پیشنهاد کردند. این امر نشان می دهد که Vo2max افراد نابالغ متناسب با وزن افزایش می یابد، اما اندازه تغییرات افزایش در Vo2max در مقایسه با افزایش وزن کمتر است. این موضوع تا حد زیادی نتیجه افزایش اندازه حجم اندام های وابسته( مانند قلب، ریه‌ها، حجم خون و عضله اسکلتی) به vo2 هنگام فعالیت ورزشی را خاطر نشان می کند. همزمان با رشد و افزایش جرم بدن، اندام های بدن نیز رشد می کنند، اما میزان رشد آن ها کمتر از رشد کل بدن است. در نتیجه از نسبت این اندام ها به کل بدن کاسته می شود و این موضوع در معادله آلومتری با توان 75/0 نشان داده می شود. در مطالعه رولاند و همکاران(1997) در یک طرح طولی-مقطعی 5 ساله توان معادله آلومتری در پسران 4/0، 53/0، 52/0، 61/0و 56/. و در دختران 63/0، 7/0، 66/0، 62/0 و متوسط توان در این مطالعه در پسران 53/0 و در دختران 65/0 به دست آمد بنابر نظر آن ها عوامل دیگری علاوه بر جرم بدن در مقیاس گذاری توان (b) معادله آلومتری دخیل هستند. برخی از این عوامل شامل تغییرات فردی در تشابهات هندسی، تغییرات در نسبت جرم عضله پا به جرم بدن، تفاوت در فعالیت های روزانه و فعالیت بدنی افراد و افزایش غلظت آنزیم های هوازی عضله یا انقباض عضله میوکارد[6] از فاکتورهای مستقل از اندازه هستند. آنها معتقدند وزن بدن به تنهایی در تنظیم Vo2max چندان قابل توجه نیست بلکه علاوه بر وزن، چربی بدن نیز از عوامل مداخله گر و تاثیر گذار است. ایسنمن و همکاران(2001) در بررسی ارتباط بین Vo2max و جرم بدن مردان و زنان جوان دونده ی مسافت های طولانی، ضرایب آلومتری پسران و دختران را به ترتیب 81/0 و 61/0 به دست آوردند. کوپر وهمکارانش در پژوهشی مقطعی روی 51 دختر 6 تا 17 ساله توان 79/0 را برای معادله آلومتریک ویژه برآورد Vo2max بدست آوردند. بیلی و همکارانش(1996)، در پژوهشی طولی روی 51 پسر 8 تا 15 ساله، توان 82/0 رابرای برآورد Vo2max از طریق معادله آلومتریک بدست آوردند. در مطالعه بنن و همکاران(1995) در یک مطالعه طولی، در 78 کودک سنین بین 11تا 14 سال مقیاس توان (b) بین 23/0 و 97/0 گزارش شد. در تحقیق لفتین و همکاران(1998) که حداکثر اکسیژن مصرفی اوج[7] به روش های آلومتری در 46 دختر چاق و 47 دختر با وزن نرمال انجام شد، مقدار مطلق vo2peak (لیتر در دقیقه) بین دو گروه مشابه بود. ولی vo2peak نسبی در گروه دختران چاق (نسبت به وزن) 50 درصد کمتر بود. در مطالعه ولسمن و همکاران(1997) که جوانان چاق را با جوانان با وزن طبیعی مقایسه کردند، توان وزن را 78/0در نمونه های سنین 11سال که شامل253 نمونه دختر و پسر با وزن نرمال و 35 نفر از جوانان چاق بودند وقتی شاخص قد هم در نظر گرفته شد توان وزن از69/0 به 61/0 کاهش پیدا کرد.

در تحقیق بیونن وهمکاران (1997)، ضرایب آلومتریکی Vo2max به ترتیب در دختران و پسران 799/0 و 536/0 به دست آمد. در پژوهشی میلانو وهمکارانش (2009) بر روی 54 نوجوان چاق و 33 غیر چاق (10 تا 16 ساله) دختر و پسر، روش مقیاس آلومتری با یک شاخص مشابهی برای پسران چاق57/0 و دختران 59/0 بدست آمد. در گروه غیر چاق ضریب 78/0 و 73/0 برای مردان و زنان بدست آمد. نویل و همکاران(1992)، مدل حداکثر جذب اکسیژن را در گروه افراد فعال( 179 مرد و 129زن) بررسی کردند، اختلافات درجرم بدن زیاد بود بااین حال، هیچ تفاوت معنی داری به طور جداگانه بین توان ها مشاهده نشد(63/0 و 72/0). اما یک تفاوت معنی دار ثابتی بین ضرایب پیدا شد(به ترتیب، 29/0 و 15/0). همچنین یافته های زهرا صابری و همکاران (1389) نشان داد که معادله بیونن و همکاران(2002) در ایران روایی قابل قبولی دارد و بین Vo2max مطلق در آزمون بروس و معادله آلومتری بیونن در گروه های سنی 12 تا 16 سال و در کل آزمودنی ها همبستگی مثبت بالایی وجود داشت و بیشترین همبستگی در 12ساله ها و کمترین در گروه سنی 15 سال بود. در صورتی که معادله آلومتریک معرفی شده در جامع دختران دانش آموز 10 تا 12 ساله ما کاربرد داشته باشد، به عنوان روشی آسان و سریع در دستیابی به میزان حداکثر اکسیژن مصرفی آن ها مورد استفاده قرار خواهند گرفت و می‌تواند جایگزین مناسبی برای روش های دیگر برآورد حداکثر اکسیژن مصرفی باشد. و از طرفی چون از عوامل مداخله گری مثل بلوغ و وزن آزمودنی ها ممکن است این معادلات را تحت تاثیر قرار بدهد، در تحقیق حاضر از سن دندانی برای کنترل بلوغ و از شاخص توده بدن(BMI) برای کنترل عامل وزن استفاده شد. بطور کلی این پژوهش در نظر دارد به این سوال پاسخ دهد که آیا معادلات آلومتری منتخب برای براورد ظرفیت عملی می تواند برای ارزیابی دانش آموزان دختر چاق و غیرچاق 10 تا 12 ساله شهر همدان مناسب باشد؟

[1]. VO2 max

[2]. Ergometr

[3]. Maturity

[4] Biological Maturity