ارزیابی عملکرد سیستم آموزش الکترونیکی با محتوای غنی شده مبتنی بر وب معنایی حاکی از افزایش اثر بخشی آموزش بر روی یادگیرندگان داشته است، که این مهم با محتوای معمول در سیستم های مدیریت یادگیری بر روی تعدادی از یادگیرندگان نمونه امتحان، و نتیجه میزان یادگیری بررسی شده است، به طوری که با بهره گیری از این سیستم می توان حداقل به افزایش توانمندی یادگیرندگان به میزان 20% و علاقه مندی استفاده از سیستم به میزان 40% برای آنان دست یافت.

فصل اول: مقدمه

1-1- تاریخچه آموزش الکترونیکی

تفکر استفاده از رایانه ها و شبکه های رایانه ای برای کارهای مدرسه ای و عملی به قرن بیستم و اوائل دهه 1960 برمی گردد. از اوایل دهه 70 با به ثمر نشستن طرح آرپانت ،تبادل اطلاعات و داده های علمی نیز بین مراکز مدرسه های آمریکا شروع شده است. البته آموزش الکترونیکی به شکل امروزی و در این گستره کاربرد در اوایل دهه 1990با ظهور شبکه جهانی اینترنت شکل گرفت و با توجه به قابلیت های بسیار زیاد وب ، آموزش الکترونیکی به سرعت رشد کرد و امروزه جایگاه خود را در ساختار آموزشی بسیاری از کشورها تثبیت کرده است. ایده آموزش الكترونیكی، به طرح دانشگاه باز که از سوی كشور انگلیس مطرح شد، ارتباط پیدا می کند. طبق این طرح، علاقه مندان با بهره گرفتن از برنامه‌های تلویزیونی، آموزش‌های علمی لازم را پشت سر می گذاشتند و مدرك دریافت می‌كردند. همچنین با ابداع مفهوم ”كلینیک آزاد“ در ایالات متحده آمریكا (در دهه 1960) ، گام مهم و بزرگی در این زمینه برداشته شد. در دهه هفتاد به خاطر افزایش دسترسی گسترده و عمومی به كامپیوتر در آمریكا، تدریس غیرحضوری رایج شد و برای نخستین بار، ارائه واحدهای درسی به شیوه آنلاین در اوایل دهه 1980 به وسیله یكی از بنیانگذاران دانشگاه مجازی در ایالات متحده آمریكا ابداع شد .در سال 1988 نیز برای اولین بار یک برنامه نرم‌افزاری ، با نام “استاد دیجیتالی”كه یكی از استفاده های اولیه از كامپیوتر را در امور آموزشی پیشنهاد می‌كرد، در آمریكا استفاده شد.از آن زمان تا به امروز، آموزش الكترونیكی تغییرات و پیشرفت های بسیاری داشته است؛ مثلا در سال 1995 مراكز علمی ـ آموزشی آمریكا با ایجاد تغییراتی در سیستم خود و بهینه سازی آن، توانستند روش آموزش الكترونیكی را در همه جهان گسترش و اشاعه دهند[Kah85].

2-1- تعاریف و مفاهیم کلی

آموزش الکترونیکی مجموعه ای از یک سیستم آموزشی، فرایند یادگیری انسان و طرح آموزشی(تکنولوژی آموزشی) است که بر پایه فناوری بنا نهاده شده است .

آموزش الکترونیکی پدیده ایست که به همه کسانی که بخواهند اجازه می دهد در هر زمانی که اراده کنند آنچه را که به آن علاقه دارند فرابگیرند، بدین روش می توان یادگیری مطالب سخت را آسان و مفرح نمود.

از آنجائیکه در هر نظام و سازمانی بر اساس برنامه استراتژیک تعریف شده آموزش موثر می تواند نتایج با ارزش و دستاوردهای جدید به همراه آورد لذا رسیدن به یک شیوه آموزشی که اطمینان و اعتماد به آن وجود داشته باشد بسیار حائز اهمی است. برای رسیدن به یک آموزش موفق قطعاً باید عواملی که باعث شکست در آموزش است حذف شده و عوامل موثر در افزایش کارایی شیوه آموزش تقویت شود.

مطمئناً یک آموزش الکترونیکی خوب می تواند هم قابل اطمینان و هم موثر در رسیدن به اهداف تعریف شده در آموزش باشد که در آن صورت کوتاه شدن زمان آموزش، تطابق با نیازهای فراگیر، مشارکت متقابل فراگیران در دوره آموزش،ایجاد نگرش مثبت در یادگیرنده، ایجاد یکنواختی کیفیت، به روز رسانی سریع، دسترسی دائم، عدالت در آموزش، قابلیت بهبود، پایین آوردن هزینه آموزش و میزان عمق بخشی در آموزش با توجه به نیاز یادگیرنده می تواند از مهمترین خصوصیت آن باشد.

در آموزش الکترونیکی ما می توانیم هزینه طراحی، توسعه، توزیع، اثر بخشی، تهدیدات و نیازها را به دقت مورد ارزیابی قرار دهیم که از پارامترهای مثبت در این نوع آموزش است.در این نوع آموزش می توان کلیه مهارتهای ذهنی، نرم، روانی و حرکتی را آموزش داد و دانش فرد را در این حوزه ها ارتقاء داد. دستیابی به یک آموزش الکترونیکی خوب و اثربخش متشکل از رهیافت هوشمندی است که عواملی چون؛ هدف تغییرات رفتاری فراگیران، سرمایه گذاری کافی، مشارکت سیاستگذاران آموزشی و ایجاد کنندگان آموزش الکترونیکی، مشارکت با متخصصین رشته آموزشی مورد نظر و مشارکت با فراگیران را در نظر داشته باشد.

برای آموزش الکترونیکی تعاریف مختلفی ارائه شده است که نمونه هایی از آن در ذیل آمده است: [Kah85].

آموزش الکترونیکی چیست؟ “یک نوع استفاده ساخت مند و هدف مند از سیستم های الکترونیکی و یا کامپیوتری برای پشتیبانی از فرایند یادگیری”، “آموزش الکترونیکی یک مجموعه وسیع از کاربردها و فرایندها را پوشش می دهد مانند یادگیری مبتنی بر وب، یادگیری مبتنی بر کامپیوتر، کلاس های مجازی و همکاری دیجیتالی. آموزش الکترونیکی شامل تحویل محتوا از طریق اینترنت، اینترانت، نوارهای صوتی و ویدئویی، ارسال ماهواره ای، تلویزیون تعاملی و سی دی رام می باشد”(انجمن آموزش و توسعه آمریکا(ASTO)). معمولاً برنامه های آموزش مبتنی بر کامپیوتر را تحت عنوان آموزش الکترونیکی (e_learning) طبقه بندی می کنند ولی برنامه هایی که به طور خاص از اینترنت برای تحویل محتوا استفاده می کنند WBT (آموزش مبتنی بر وب) می نامند.

سیستم های آموزش الکترونیکی به طور معمول بر روی تکنولوژی چند رسانه ای تعاملی بنا شده است، در این تکنولوژی یادگیرنده متون، گرافیک، انیمیشن را همراه صوت و یا فقط صوت و تکه های ویدئو را مشاهده می کند. برای یادگیرنده صفحه کلید، موس، میکروفن، وب کم و قلم نوری به عنوان ابزار ورودی اطلاعات از سوی او برای سیستم شناخته می شود، که پس از تشخیص داده ها ورودی توسط نرم افزار، توسط یکی از رسانه های صوتی یا نمایشی پاسخ به یادگیرنده داده می شود. در

پایان نیز سیستم می تواند با سوالات چند گزینه ای یادگیرنده را مورد ارزیابی قراردهد. همانطور که گفته شد در یک سیستم آموزش الکترونیکی چندین

 عامل تاثیر گذارند که برای موفقیت آموزشی توجه به این موارد دارای اهمیت ویژه ای می باشد که عبارتند از: 1- یادگیرنده و دلیل آموزش او 2- رسانه تحویل مطالب آموزشی 3- روش تدریس مورد استفاده 4- افرادی که در طراحی آموزش نقش آفرینی می کنند 5- منابعی که برای طراحی محتوی و توسعه آموزش وجود دارد.6- میزان پشتیبانی آموزشی قابل دسترس در حین دوره 7- میزان پشتیبانی قابل دسترس پس از انجام دوره 8- شیوه های ارزیابی یادگیرنده ها 9- طراحی نظام تشویق و تنبیه یادگیرنده ها به منظور کارایی خوب و بد آنان.

از آنجا که طراحی و پیاده سازی دوره های آموزش الکترونیکی کار پیچیده ای می باشد، لذا تشکیل گروه های کاری منسجم که بتوانند طراحی و توسعه را با هم به جلو هدایت کنند از ضروریات کار می باشد در این زمینه حداقل یک گروه کاری که بتواند نیازهای مربوط به محتوای آموزش را تامین کند و یک گروه فنی که بتواند متون را در هم ترکیب کرده و با رسم اشکال و طراحی گرافیکی و صدا گذاری مطلوب محتوا را جذاب کرده و یک طراحی تست را پیاده سازی کند و با یک سناریوی خوب به طراحی نحوه تدریس رسیده و در آن طراحی نحوه تعامل و طراحی رابط کاربر را با یک شیوه اثر بخش و جذاب به سرانجام برساند با حضور برنامه نویسان توانمند، از نیازهای این مجموعه کاری می باشد. هدف اصلی در یک دوره آموزش الکترونیکی، تغییرات رفتاری یادگیرندگان با حداقل هزینه در کوتاهترین زمان ممکن است که برای رسیدن به این هدف ترکیب درستی از محتوا، رسانه، تعامل، فردی سازی، ترتیب مناسب، رابط کاربر، محیط یادگیری، نتایج مورد نیاز، نتایج با ارزش و یادگیرندگان باید مدنظر طراح باهوش و هنرمند قرارگیرد. توجه به اولویتها در موفقیت آموزش الکترونیکی حائز اهمیت می باشد، این اولویتهای را می توان به ترتیب: 1_ اطمینان از انگیزه فراوان یادگیرنده برای یادگیری 2_ هدایت یادگیرنده به سوی محتوای آموزشی مناسب و 3_ ایجاد تجربه های یادگیری معنی دار و ماندنی در ذهن که راه هایی برای آن در ذیل اشاره شده.

– محیط های کاربری جالب و موقعیت های بدیع

– ایجاد شرایط دنیای واقعی و معتبر

– وجود سناریوهای چندگانه حل مسئله

– شبیه سازی

– خطرپذیری و عواقب آن

– پرداختن به موضوعات جذاب

– عناصر رسانه ای و ارتباطی جذاب

– موقعیت های کاوش و تمرین

– طنز و شوخی

مولفه های اصلی که در یک سیستم آموزش الکترونیکی باید طراحی شوند عبارتند از انگیزه یادگیرنده، رابط کاربر یادگیرنده، ساختار محتوا و ترتیب آنها، پیمایش و تعامل که همواره باید آنها را در نظر گرفت. انگیزه یادگیرنده که یک چالش منطقی است در سیستم آموزشی باعث آزادسازی انرژی لازم برای یادگیری، حذف محرکه های منفی در کند کردن فرایندیادگیری، تقویت حافظه در کسب دانش، تشویق ایجاد دانش جدید، در نظر گرفته شدن و ارزیابی روابط بالقوه و تقویت روابط جدید معنی دار که در حافظه بلند مدت قابل ذخیره شدن باشد می گردد. قصد داوطلبانه فراگیر در پاسخ به نیازهای احساس شده، فرصت ها و پاداش ها از جمله منابع ایجاد انگیزه برای یادگیرنده می باشد. همچنین رابط کاربر یادگیرنده که به عنوان محیط کار یادگیرنده در سیستم آموزشی تعریف می شود باید به گونه ای طراحی شود که تمامی امکانات مورد نیاز یادگیرنده را در یک محیط تعاملی تجمیع کرده و ظاهر آن به صورت طبیعی و قابل تشخیص جلوه کند تا بتواند موثر بودن محیط را تقویت نماید. لازم است بدانیم رابط تاثیرگذار بر یادگیری باید بر محتوا و تعامل یادگیرنده تمرکز داشته باشد.

ایجاد یک دوره آموزشی تعاملی مناسب، کار بسیار پیچیده و پرچالش است، یک طراحی عالی از یک دوره آموزش الکترونیکی موفق و اثربخش همیشه در یک تجربه موثر آموزشی نهفته است. یک سیستم آموزش الکترونیکی باید بتواند به سرعت رفتارهای انسانی را تغییر دهد، مهارتها را ایجاد نموده و تولید دانش نماید.

در سیستم آموزش الکترونیکی نسل جدید ما باید سیستمی طراحی کنیم که در آن بتوان یادگیرنده اطلاعاتی از خود را به کامپیوتر بدهد و پارامترهایی از اینکه می خواهد به تنهایی مطالعه کند، همراه با کسی باشد یا در یک شبکه این کار را انجام دهد مشخص نماید و با توجه به آن اطلاعات، سیستم محتوای آموزش مورد نیاز یادگیرنده را بر پایه مدلی که از او ترسیم می کند در اختیار وی قرار دهد.

برای طراحی یک سیستم آموزش الکترونیکی چند پارامتر قابل توجه است:

الف) استاد با تجربه با علم به ضرایب سختی هر قسمت از محتوای آموزشی که می داند چه فعالیتها و توضیحاتی به تفهیم مسئله کمک می کند و ترتیب ارائه مطالب چگونه باید باشد، در یک آموزش الکترونیکی اثر بخش نقش آفرینی دارد.

ب) یادگیرندگان قدیم و جدید به عنوان منابع با ارزشی می باشند که می توانند مشکلات موجود در فهم مطالب و روش هایی که به فراگیری کمک می کنند را پیشنهاد داده و ایده های مختل