فصل اول: کلیات تحقیق

1-2- بیان مسأله تحقیق…………………………… 1

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق…………………………. 3

1-4- سؤالات تحقیق…………………………. 4

1-4-1- سؤالات تحقیق…………………………. 4

1-5-فرضیه ‏های تحقیق………………………….5

1-6-اهداف تحقیق………………………….6

1-7- روش انجام تحقیق…………………………. 8

1-8-روش گردآوری اطلاعات…………………………. 8

1-9-حدود پژوهش…………………………. 8

1-9-1- محدوده موضوعی…………………………. 8

1-9-2- محدوده مكانی…………………………. 8

1-9-3- محدوده زمانی…………………………. 8

1-10-جامعه‌ی آماری و نمونه‌آماری تحقیق………………………….9

1-11-تعریف واژه‌ها و اصطلاحات…………………………. 9

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1-مقدمه………………………….. 12

بخش اول: مبانی نظری تحقیق…………………………… 14

الف: جو سازمانی…………………………… 14

2-2-1-تعاریف جو سازمانی…………………………… 14

2-2-2-ویژگی‌های سازمانی…………………………… 24

2-2-3-عوامل مؤثر بر جو سازمانی…………………………… 27

2-2-4-ابعاد جو سازمانی…………………………… 30

2-2-5-انواع جو سازمانی…………………………… 31

2-2-6-نظریه‌های جو سازمانی…………………………. 34

2-2-6-1-مدل جو سازمانی هالپین و کرافت……………………………. 34

2-2-6-2-مفهوم‌پردازی رنسیس لیکرت از جو سازمانی…………………………. 41

2-2-6-3-مفهوم‌پردازی هوی و سیبو از جو سازمانی…………………………… 42

2-2-6-4-مفهوم‌پردازی هریسون از جو سازمانی…………………………. 46

2-2-6-5-مفهوم‌پردازی هاجست از جو سازمانی…………………………… 47

2-2-6-5-مفهوم‌پردازی ویزبورد از جو سازمانی…………………………… 48

2-2-6-6-مفهوم‌پردازی تاجی‌یوری از جو سازمانی…………………………… 50

2-2-6-7-مدل مفهومی………………………………….51

ب: استرس شغلی…………………………… 52

2-3-مقدمه………………………….. 52

نشانه‌های استرس……………………………. 56

2-3-1-منابع استرس شغلی…………………………… 58

2-3-2-پی‌آمدهای ناشی از استرس شغلی…………………………… 59

ج: خلاقیت……………………………. 61

2-4-خلاقیت……………………………. 61

2-4-1-تعریف خلاقیت……………………………. 62

تعریف خلاقیت از دیدگاه روانشناسی…………………………… 62

تعریف خلاقیت از دیدگاه سازمانی…………………………… 63

2-4-2-منشأ خلاقیت……………………………. 64

2-4-3-مدل‌های فرایند خلاقیت…………………………. 68

2-4-3-1-مدل والاس…………………………. 69

2-4-3-2-مدل روسمن………………………….69

2-4-3-3-مدل اسبورن…………………………. 70

2-4-3-4-مدل آمابیل…………………………. 70

2-4-3-5-مدل پلسک…………………………. 71

2-4-5-عوامل مؤثر بر خلاقیت…………………………. 72

2-4-6-نوآوری…………………………… 80

بخش دوم: پیشینه پژوهش (تحقیقات انجام شده داخلی)………….. 81

بخش سوم: پیشینه پژوهش (تحقیقات انجام شده خارجی)…………. 86

فصل سوم: روش ‌تحقیق

مقدمه………………………….. 95

3-1-مدل مفهومی…………………………… 95

3-2- روش تحقیق…………………………… 97

شکل 3-1: مدل مفهومی تحقیق محقق ساخته بر اساس نظریه هالپین و کرافت (1962).. 52

3-3-جامعه آماری…………………………… 98

 

 

3-4-حجم نمونه………………………….. 98

3-5- روش نمونه‌گیری…………………………… 98

3-6-ابزار جمع آوری داده ها ………………………….99

3-6-1- مطالعات کتابخانه‌ای…………………………… 101

3-7- تعیین روایی تحقیق…………………………… 102

3-8- پایایی تحقیق…………………………… 102

3-9-روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده ‏ها……………..105

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

4-1- مقدمه………………………….. 107

4-2-تجزیه و تحلیل‌های توصیفی…………………………… 108

4-2-1-مطالعات جمعیت‌شناختی نمونه مورد مطالعه…….. 108

4-2-1-1-مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر جنسیت………… 108

4-2-1-2-مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر سن……………. 109

4-2-1-3- مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر میزان تحصیلات………. 110

4-1-2-4-مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به متغیر سابقه کار…………… 111

4-1-2-5-مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به رشته تحصیلی……………. 112

4-1-2-6-مطالعه توصیفی نمونه آماری با توجه به سمت سازمانی…………….. 113

4-2)توصیف متغیرهای تحقیق…………………………. 114

4-2-1)جو سازمانی…………………………. 114

4-2-2)روحیه گروهی…………………………. 115

4-2-3)بازدارندگی(مزاحمت)…………………………. 116

4-2-3)بازدارندگی(مزاحمت)………………………….116

4-2-4) صمیمیت…………………………. 117

4-2-5) بی‌علاقگی…………………………. 118

4-2-6) فاصله‌گیری…………………………. 119

4-2-7) مراعات(ملاحظه‌گری)…………………………. 120

4-2-8) نفوذپذیری…………………………. 121

4-2-9) کارمداری (تأکید بر تولید)………………………….122

تجزیه و تحلیل استنباطی…………………………… 123

4-3-آزمون فرضیات……………………………. 123

4-3-1-بررسی پایایی تحقیق…………………………… 124

آزمون قابلیت اعتماد پرسشنامه مورد استفاده در تحقیق…………… 124

4-3-2- وضعیت نرمال بودن متغیرهای عوامل جو سازمانی (روحیه گروهی، بازدارندگی(مزاحمت)، صمیمیت، بی‌علاقه‌گی، فاصله‌گیری، مراعات(ملاحظه‌گری)، نفوذپذیری، کارمداری(تأکید بر تولید))، استرس شغلی و خلاقیت……… 125

4-3-3- آزمون فرضیه اصلی1: آزمون مربوط به وجود همبستگی بین جو سازمانی و استرس شغلی….. 126

4-3-4- آزمون فرضیه فرعی(1-1): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین روحیه گروهی و استرس شغلی…….128

4-3-5- آزمون فرضیه فرعی(1-2): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین بازدارندگی(مزاحمت) و استرس شغلی…… 130

4-3-6- آزمون فرضیه اصلی(1-3): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین متغیر صمیمیت و استرس شغلی ……132

4-3-7- آزمون فرضیه فرعی(1-4): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین بی‌علاقه‌گی و استرس شغلی…… 134

4-3-8- آزمون فرضیه فرعی(1-5): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین فاصله‌گیری و استرس شغلی……. 136

4-3-9- آزمون فرضیه فرعی(1-6): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین مراعات(ملاحظه‌گری) و استرس شغلی…….138

4-3-10- آزمون فرضیه فرعی(1-7): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین نفوذپذیری و استرس شغلی…….. 140

4-3-11- آزمون فرضیه فرعی(1-8): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین کارمداری(تأکید بر تولید) و استرس شغلی……142

4-3-12- آزمون فرضیه فرعی(1-9): آزمون مربوط به وجود رابطه بین جنسیت و استرس شغلی……… 144

4-3-13- آزمون فرضیه اصلی2: آزمون مربوط به وجود همبستگی بین جو سازمانی و خلاقیت………. 145

4-3-14- آزمون فرضیه فرعی(2-1): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین روحیه گروهی و خلاقیت……. 147

4-3-16- آزمون فرضیه فرعی(2-3): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین متغیر صمیمیت و خلاقیت……. 151

4-3-17- آزمون فرضیه فرعی(2-4): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین بی‌علاقه‌گی و خلاقیت……… 153

4-3-18- آزمون فرضیه فرعی(2-5): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین فاصله‌گیری و خلاقیت……… 155

4-3-19- آزمون فرضیه (2-6): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین مراعات(ملاحظه‌گری) و خلاقیت…….. 157

4-3-20- آزمون فرضیه فرعی(2-7): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین نفوذپذیری و خلاقیت…….. 159

4-3-21- آزمون فرضیه فرعی(2-8): آزمون مربوط به وجود همبستگی بین کارمداری(تأکید بر تولید) و خلاقیت…..161

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1-مقدمه………………………….. 165

5-2- مروری مختصر بر بیان مسأله………………………….. 165

5-3- بحث و نتیجه‌گیری…………………………… 169

5-4) ارائه پیشنهادات……………………………. 179

5-4-1)پیشنهادات بر مبنای یافته‌های تحقیق…………. 188

5-4-2- مقایسه نتایج تحقیق با نتایج تحقیقات گذشته……………180

5-4-2) پیشنهادات برای تحقیقات آتی…………………. 189

منابع و مآخذ……………………………..

چکیده:

هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین جو سازمانی با استرس شغلی و خلاقیت در كاركنان اداره کل بیمه سلامت استان گلستان و ادارات تابعه شهرستانی می­باشد.گروه نمونه مشتمل بر 88 نفر از مدیران و کارشناسان اداره کل بیمه سلامت استان گلستان و ادارات تابعه شهرستانی بودند که به طور تصادفی برگزیده شدند. برای انجام این پژوهش توصیفی، مقطعی و کاربردی از پرسشنامه استفاده شد که پس از سنجش روایی و پایایی (میزان پایایی 0.773 محاسبه گردید) بر اساس نمونه گیری تصادفی بین مدیران و کارشناسان اداره کل بیمه سلامت استان گلستان و ادارات تابعه شهرستانی توزیع گردید. و در نهایت 88 پرسشنامه جمع‌ آوری گردید. تجزیه و تحلیل داده ­های پژوهش با بهره گرفتن از نرم‌افزار SPSS16 و آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون صورت گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان داد که کلیه‌ی فرضیه‌های تحقیق مورد تأیید قرار گرفتند.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

فرنچ و همکاران معتقدند که جو سازمانی عبارت از یک پایگاه قوی از ادراک کارکنان درباره ویژگی‌ها و کیفیت سازمانی می‌باشد (فرنچ[1] و همکاران، 1985). به عبارت دیگر، جو سازمانی به ادراک مشترک از خط مشی‌ها، عادات و رویه‌های رسمی و غیر رسمی گفته می‌شود (شادور[2] و همکاران، 1999). برخی از روانشناسان ریشه استرس را برگرفته از واژه لاتین Stringere به معنای to draw tight می‌دانند (آرنولد[3] و همکاران، 2005). برخی دیگر آن را از واژه قدیمی فرانسوی Destresse به معنای قرار گرفتن در شرایط محدود و پریشان دانسته‌اند (فانتانا[4]، 1989). کفایت خلاقیت را چنین توصیف می‌کند: خلاقیت به منزله ظرفیت و استعداد برخی از افراد در پدید آوردن ترکیبات و آثاری جدید در زمینه‌های هنری، مکانیکی و نظایر آن است که پیشتر ناشناخته بوده‌اند (کفایت، 1994). این فصل با توجه به مطالب یاد شده فوق به بررسی ضرورت انجام تحقیق، فرضیات تحقیق، اهداف تحقیق و … می ­پردازد.

1-2- بیان مسأله تحقیق:

در هر سازمانی، نوعی احساس هویت جمعی پدید می‌آید كه تجمع سادة افراد را به شخصیت متمایز محل كار تبدیل می‌كند. این، احساس طبیعی ناشی از محل كار، تحت عناوین متعدد از جمله خصوصیات سازمانی، محیط اجتماعی، جو، ایدئولوژی، اقلیم، فرهنگ، سیستم پیش آمده، و سازمان رسمی ، تحلیل و مطالعه شده است. جو سازمانی اصطلاح وسیعی است كه به ادراك كاركنان از محیط های عمومی كار در سازمان اطلاق شده و متأثر از سازمان رسمی، غیررسمی، شخصیت افراد و رهبری سازمانی است (هوی و میسكل،ترجمه عباس زاده،1376) از سوی دیگر،واژه استرس یا فشار روانی كه ریشه آن درعلم زبان شناسی است، توسط روانشناسانی كه در این حیطه كار می‌كردند، ارائه شد. یكی از منابع ریشه آن را واژه لاتین stringere به معنای محکم کشیدن می‌داند (آرنولد، رابرتسون و كوپر 1990)؛ برخی دیگر آن را از واژه قدیمی فرانسوی می‌دانند(فانتونا 1989). چنین به نظر می‌رسد قرار گرفتن در محدودیت و تنگنا، توصیف‌كننده همان چیزی باشد كه احتمالاً بسیاری از افراد در حین تجربه فشار روانی یا استرس احساس می‌كنند. خلاقیت در دو دهه اخیر، مخصوصاً بعد از كارهای گیلفورد، مورد توجه زیادی قرارگرفته است. اما سؤال اصلی در مورد تعریف خلاقیت تا حدودی لاینحل باقی مانده است، زیرا هر یک از اندیشمندان به گونه‌ای خلاقیت را تعریف کرده‌اند. در فرهنگ روانشناسی وبر خلاقیت عبارت است از ظرفیت دیدن روابط جدید، پدیدآوردن اندیشه های غیرمعمول و فاصله گرفتن از الگوی سنتی تفكر. به نظر آیزنگ (1979) خلاقیت فرایند روانی است که منجر به حل مسأله، ایده‌سازی، مفهوم‌سازی، ساختن اشكال هنری و نظریه‌پردازی می‌شود كه بدیع و یكتاست (حائری‌زاده، 1381). به طوركلی، خلاقیت فرایندی فكری و روانی است و محصول خلاقیت، پدیده‌ای نو و جدید و در عین حال دارای ارزش نیزمی باشد. البته خلاقیت یک توانایی عمومی است و در همه افراد كم و بیش وجود دارد (سلیمانی، 1384). فرایند خلاقیت فرایندی هدفدار یا جهت‌دار، که برای نفع شخصی یا برای نفع گروه اجتماعی می‌باشد. خلاقیت یكی از راه‌های تفكر است و ناشی از تفكر واگرا است و مترادف هوش نیست كه توانایی‌های ذهنی را دربرگیرد (شعاری‌نژاد، 1374). افراد خلاق دارای ویژگی‌هایی نظیرانگیزه پیشرفت سطح بالا، كنجكاوی فراوان، علاقه زیاد به نظم و ترتیب، قدرت ابراز وجود و خودكفایی، شخصیت غیرمتعارف و كامروا، پشتكار و انضباط در كارها، استقلال ودارای طرز فكر انتقادی و تفكر شهودی می باشند(سیف، 13). از سوی دیگر، استرس یكی از آفات نیروی انسانی شناخته شده است و اثرات مخرب آن بر زندگی فردی واجتماعی افراد كاملاً مشهود است كاركنان بعنوان یكی از آسیب پذیرترین قشرها در برابر استرس های بیشماری قرار دارند. عوامل متعددی می‌تواند منجر به ایجاد استرس شود كه شناخت هر یک از این عوامل می‌تواند در یاری رساندن جهت دستیابی به اهداف سازمان مؤثر واقع شوند.

بنابراین روابط مدیر یا سرپرست با كاركنان، باید در برگیرندة رفتار صمیمانه‌ای باشد كه منجر به ایجاد جوی سالم و باز، جهت پیشرفت كار كاركنان گردد. لذا با توجه به مطالب فوق، این تحقیق در صدد پاسخگویی به این مسئله است که آیا بین جو سازمانی با استرس شغلی و خلاقیت در کارکنان اداره کل بیمه سلامت استان گلستان و ادارات تابعه شهرستانی رابطه وجود دارد ؟ اگر جواب مثبت است نوع رابطه‌ی آن چگونه است؟

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق:

امروزه جهان ساكن نیست و دائماً در حال تغییر و دگرگونی است. این تغییرات، ركن اساسی جهان برای پیشرفت است و اگر تغییر نكند انسان به كمال نمی‌رسد. برای رفع نیازهای فردی و اجتماعی در فرایند پیشرفت سازمان ها باید به تغییر و نوآوری به عنوان یک ضرورت نگاه كرد.از سوی دیگر جو سازمانی قویاً بر شكل‌گیری تصور كاركنان از خود، نگرش‌های آنان درباره كار، مشاركت، مسئولیت پذیری، برقراری روابط متقابل با دیگران و خلاقیت آنان اثر می‌گذارد. اگر سازمان بخواهد پیشرفت كند باید خود را با نیازهای جدید و تغییرات محیطی هماهنگ كند. سازمان باید همگام با تغییرات محیط، ساختار خود را نیز تغییر دهد تا بتواند نیازهای جدیدی را برآورده سازد. مدیر باید همیشه به فكر بهبود و اصلاح جوسازمانی باشد تا آن را كارا و اثربخش نگه دارد و در افراد ایجاد انگیزه نماید و نیازهای مادی و معنوی آنها را برآورده سازد. با توجه به مطالب فوق و نقش بسزای استرس در خلاقیت کارکنان و در نهایت جو سازمانی و با عنایت به اینکه چنین موضوعی در سطح کشور و بخصوص در اداره کل بیمه سلامت استان گلستان و ادارات تابعه شهرستانی صورت نگرفته است محقق بر آن شد تا با بررسی آن، نتایج حاصله را به مسئولین مربوطه ارئه داده تا قدمی مثبت در جهت ایجاد جوی مناسب در این سازمان و همین‌طور بروز خلاقیت روز افزون در کارکنان بردارد.

[1]. French WL, Kast FE, Rosenzweig JE.

[2]. Shadur MA, Kienzle R, Rodwell JJ

[3]. Arnold J, Silvester J.

[4]. Fontana

1-4- سوالات تحقیق

هر تحقیقی با سؤالی در ذهن محقق شروع می­گردد. كه این سؤال از مشاهده مسائل و مشكلات موجود ناشی می‌شود. در صورتیکه با توجه به بررسی ادبیات موضوعی تحقیق نتوان جهت خاصی را برای توصیف، بیان رابطه و یا بیان تفاوت بین متغیرها، پیش ­بینی کرد، باید به بیان سؤال ویژه پرداخت (بازرگان، 1377، 37).

مرور ادبیات موضوعی مربوط به عنوان تحقیق حاضر نشان داده­است که در جامعه آماری مورد بررسی، تاکنون تحقیقی در این ارتباط انجام نگرفته است، لذا تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به سؤالات زیر می‌باشد كه شامل دو سؤال اصلی و سؤالات فرعی به شرح زیر می­باشد.

آیا بین جو سازمانی با استرس شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؟(سؤال اصلی اول)

– آیا بین روحیه و استرس شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین مزاحمت و استرس شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین بی علاقگی و استرس شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین صمیمیت و استرس شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین ملاحظه‌گری و استرس شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین فاصله‌گیری و استرس شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین تأکید بر تولید و استرس شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین جنسیت و استرس شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین نفوذ و پایایی و استرس شغلی رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

آیا بین جو سازمانی با خلاقیت رابطه معنی‌داری وجود دارد؟(سؤال اصلی دوم)

– آیا بین روحیه و خلاقیت رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین مزاحمت و خلاقیت رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین بی علاقگی و خلاقیت رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین صمیمیت و خلاقیت رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین ملاحظه‌گری و خلاقیت رابطه معنی‌داری وجود دارد؟

– آیا بین فاصله‌گیری و خلاقیت رابطه معنی‌داری وجود دارد؟