1 – 5. پیشینۀ تحقیق  18

1 – 6. منابع و مآخذ تحقیق  22

1 – 7. ساختار پژوهش    23

بر تاریخ سیاسی و فرهنگی بغداد 25

طرح بحث   26

1– 1. خلافت عباسیان  27

1- 1– 1. دورۀ اول (132 – 232 ق.) 27

1 – 1 – 2. دورۀ دوم (233 – 334 ق.) 31

1– 1– 3. دورۀ سوم (335 – 447 ق.) 32

1 – 2. حکومت آل بویه 32

1 – 2 – 1. جغرافیای مذهبی در عصر آل بویه 34

1 -2 – 1 – 1. مراکز شیعه نشین  35

1 – 2 – 1 – 2. مراکز سنی نشین  36

1 – 2 – 2. اوضاع فرهنگی و علمی دوران آل بویه 37

1 – 2 – 2 – 1. تعظیم شعائر مذهبی  38

1 – 2 – 2 – 2. نقش دانشمندان در حکومت آل بویه 41

1 – 2 – 2 – 3. كتابخانه ها و مجامع علمی بغداد 44

1 – 2 – 3. فرقه ها و مکاتب مختلف فکری در بغداد 46

فصل دوم 51

نگاهی به مکتب حدیثی بغداد 51

2 – 1. تاریخچۀ مکتب حدیثی بغداد 52

2 – 1 – 1. مکتب بغداد در عصر حضور ائمه اطهار: 54

2 – 1 – 2. مکتب بغداد در عصر غیبت   55

2 – 2. عوامل مؤثر در گسترش مکتب بغداد 58

2 – 2 – 1. حضور امامان معصوم:در بغداد 58

2 – 2 – 2. سازمان وکالت   59

2 – 2 – 3. نفوذ شیعیان در دستگاه خلافت   60

2 – 2 – 3 – 1. خاندان یَقطِین  61

1 – 2 – 3 – 2. بَرمَکیان  61

1 – 2 – 3 – 3. نَوبَختیان  62

2 – 2 – 4. حکومت آل بویه 63

2 – 2 – 5. حضور گسترده دانشمندان و محدثان  63

فصل سوم 65

مشاهیر مکتب بغداد و آثار حدیثی آنان  66

3 – 1. فهرست شماری از محدثان مکتب بغداد 66

3 – 2. معرّفی اجمالی مشاهیر مکتب بغداد و آثار آنان  79

3 – 2 – 1. هِشام بن حَکَم (د. 179 / 199 ق.) 79

3 – 2 – 2. علی بن یقطین (124-182ق.) 82

3 – 2 – 3. یونس بن عبدالرحمن یقطینی (د. 208 ق.) 83

3 – 2 – 4. ابواحمد محمد بن ابی عمیر زیاد بن عیسی (د. 217 ق.) 86

3 – 2 – 5.  محمد بن عیسی بن عبید بن یقطین (د. 260 ق.) 89

3 – 2 – 6. ابو محمد حسن بن موسی نوبختی (د. 300  یا310 ق.) 89

3 -2 – 7. ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی (237 -311 ق.) 90

3 – 2 – 8. ابوعلی محمد بن هُمام کاتب اِسکافی (258 – 332 یا 336 ق.) 91

3 – 2  – 9. ابوبکر جِعابی، محمد بن عمر (د. 344 یا 355 ق.) 92

3 – 2 – 10. ابن ابی عقیل عمانی (ق 4) 93

3-2-11.

3 – 2 – 12.هارون بن موسی تَلّعُکبَرِی (د. 385 ق.) 97

3 – 2 – 13. ابن الصَّلت اهوازی (324 – 409 ق.) 98

3 – 2 – 14. شیخ مفید (336 – 413 ق.) 98

3-2-15

3 – 2 – 16. سیّد مرتضی علم الهدی (355 – 436 ق.) 102

3 – 2 – 17. سید رضی (359 – 406 ق.) 105

3 – 2 – 18. سَلاّر دیلمی (د. 448 یا 463 ق.) 108

3 – 2 – 19. ابوالفتح محمد بن علی بن عثمان کَراجَکی (د. 449 ق.) 109

3 – 2 – 20. احمد بن حسین بن عبیدالله غضائری (د. حدود 450 ق.) 110

3-2-21

3 – 2 – 22. شیخ طوسی (385 – 460 ق.) 112

3 – 2 – 22 – 1. نگاهی به آثار حدیثی شیخ طوسی: 115

– الاستبصار فیما اختلف فیه من الاخبار 116

 

–        مصباح المتهجد و سلاح المتعبد  117

–        الغیبة 118

3-2-23

فصل چهارم 120

مبانی مکتب حدیثی بغداد 121

طرح بحث   121

4 – 1. خبر و اقسام آن از دیدگاه دانشوران مکتب بغداد 122

4 – 1 – 1. تعریف خبر  122

4- 1 – 2. خبر متواتر  124

4 – 1- 2 – 1. شروط حصول تواتر  124

4 – 1- 2 – 2. شروط افاده علم  126

4 -1- 3. خبر واحد  128

4 -1 – 3 – 1. حجیّت خبر واحد از دیدگاه مکتب فقهی متکلّمان  131

4 – 1- 3- 1 – 1. ادلّۀ عدم حجّیّت خبر واحد  140

4 – 1- 3 – 1 – 2. انگیزۀ انکار خبر واحد  142

4- 1- 3 – 1- 3. ادلۀ جایگزین اخبار آحاد 143

4 – 1- 3 – 2. خبر واحد از دیدگاه مکتب فقهی شیخ طوسی  145

4 – 1 – 3 – 2- 1. ادلّۀ حجّیّت خبر واحد: 148

4 -1- 3 – 3. صفات راوی  154

4 – 1- 3 – 3 – 1. روایت راویان فرق شیعه غیر از امامیّه 156

4 – 1- 3 – 3 – 2. روایت راویان اهل سنت   157

4 – 1- 3 – 4. فایده علم رجال با توجه به مبانی خبر واحد  158

4 – 1 – 4. شیوه های برخورد با احادیث   162

4 – 1- 4 – 1. احادیث فقهی  163

4 – 1 – 4 – 2. احادیث اعتقادی  166

4 – 1- 4 – 3. احادیث تاریخی  168

4 – 1- 4 – 4. روایات تفسیری  171

4 – 1- 4 – 5. احادیث علمی  173

4 – 2. اجماع: 176

4 – 3. عقل گرایی  181

4- 3 – 1. ماهیت عقل: 183

4 – 3 – 2. کاربرد عقل در فقه: 183

4 – 3 – 4. رابطه عقل و وحی: 188

4 – 3 – 5. اختلاف شیخ مفید و سید مرتضی در باب عقل  191

4 – 3 – 6. نکته ای در باب اصطلاح قیاس و اجتهاد: 193

5 – 1.روش های شرح و فهم حدیث   197

5 – 1 – 1. تحقیق و بررسی در صدور حدیث   199

5 – 1  – 1 – 1. تقطیع نادرست   199

5 – 1 – 1 – 2. توهم راویان در نقل متن  200

5 – 1 – 1 – 3. تصحیف   200

5 – 1  – 1 – 4. اختلاف الفاظ و تباین معانی  201

5 – 1 – 2. بررسی مورد صدور حدیث   202

5 – 1 – 3. بهره گیری از دانشهای ادبی  203

5 – 1 – 3  – 1. توجه به قواعد نحوی  204

5 – 1 – 3 – 2. توجه به معانی مختلف حروف   205

5 – 1 – 3  – 3. توجه به مدلولات لغوی و اصطلاحی  205

5 – 1 – 3 – 4 . استفاده از دلالت معانى لغوى و ادبى  206

5 – 1 – 3 – 5. بازکاوی معانی اصلی واژه ها 207

5 – 1 – 3 – 6. حمل کلام بر مجاز و کنایه 208

5 – 1 – 3 – 7. حمل کلام بر تشبیه و استعاره 209

5 – 1 – 3 – 8. حمل کلام بر مبالغه 209

5 – 2. مبانی و روش های نقد حدیث   210

5 – 2 – 1. نقد سندی احادیث   212

–

–

–

–

–

–

5 – 2 – 1 – 2 – 1. اصطلاحات حدیث شناختی در آثار اندیشمندان بغداد 222

1 – حدیث، خبر، اثر  222

2 – خبر مسند  223

3 – حدیث موثق  223

4 – حدیث مستفیض    223

5 – حدیث مشهور 223

6 – حدیث مرسل  224

7 – حدیث مضطرب   225

8 – حدیث شاذّ 225

9 – حدیث موضوع  225

10 – حدیث معنعن  225

5 – 2 – 1 – 2 – 2. طرق تحمل حدیث   226

–

–

–

4 – وجاده 227

–

–

7 – املاء 228

5 – 2 – 2. نقد محتوایی احادیث   228

5 – 2 – 2 – 1. مبانی ترجیح روایات از دیدگاه دانشمندان مکتب بغداد 231

– ترجیح روایت بر مبنای طرق تحمل حدیث   234

– ترجیح روایت بر مبنای شرایط حدیث   235

5 – 2 – 2 – 1 – 2. مرجحات خارجی  235

1-  عدم مخالفت با قرآن  235

– اخبار آحاد و تخصیص عمومات قرآن  236

–  نسخ قرآن با خبر واحد  238

–  نسخ سنت به سنت   239

2 –  عدم تعارض با سنت   241

3 – عدم تعارض با اجماع  241

4 –  عدم تعارض با عقل  242

5 –  تعدّد راویان و صفات آنان  242

6 –  مخالفت با عامّه 243

7 – شهرت روایی  244

8 –  شهرت عملی  244

9 – عدم تعارض با احکام فقهی  244

10. عدم تعارض روایت با اصول اخلاقی 245

5 – 2 – 2 – 2. شیوه های جمع و تأویل اخبار 246

1 –  بیان معانی اخبار 246

2 –  حمل بر رخصت‏ 247

3 – حمل بر ضرورت‏ 248

4 –  حمل اِخبار بر انشا 248

5 – حمل مجمل بر مفصل  249

6 –  حمل مطلق بر مقیّد  250

7 – حمل عامّ بر خاص    250

8 –  بیان دلالت الفاظ ظاهر در وجوب   251

9 –  بیان دلالت الفاظ ظاهر در حرمت   252

10 – حمل بر تقیه 252

فصل ششم  255

ویژگیهای مکتب حدیثی بغداد 255

6- 1.طرح بحث   256

6-2. حضور نام آوران مکتب تشیع  257

6-3. پایه گذاری دانشهای حدیث شناختی  258

6 -4. اندیشه های تقریب گرایانه 260

6-4- 2. برپایی جلسات بحث و مناظره 262

6- 4- 3. اهتمام به فقه مقارن  264

6- 5.گسترش اندیشه های کلامی و عقل گرایانه 266

6- 5- 1. تأسیس علم کلام 267

6 – 5- 2. نگارش کتب اصولی  268

6- 5 – 3. رویكرد به فقه تفریعی  270

6-      4- 4. تدوین تفاسیر اجتهادی  272

6- 5- 5. اعتبار بخشی به علم و یقین  273

6– 5– 6. مقابله با حدیث گرایی قمیان  275

6- 5- 6- 1. سهو النبیّ  279

6- 5- 6- 2. غلوّ  284

6- 5-  6- 2- 1. نقد عقاید غلات از دیدگاه دانشمندان مکتب بغداد 286

6- 5- 6- 2- 2. اختلاف مکاتب قم و بغداد دربارۀ حدّ غلو  296

6- 5- 6- 3. عدد و رؤیت   298

خاتمـه 300

کتابنامه 306

 

پیشگفتار

انتخاب هدفمند موضوع پژوهشنامه به عنوان مهمترین دستاورد تلاش دانشجو در دورۀ تحصیلات تکمیلی، نقش مهمی را در شکل گیری شخصیت علمی و پژوهشی فرد ایفا می نماید. اگرچه در مرحلۀ نخست و در مطلوب ترین حالت، انتخاب موضوع بر عهدۀ پژوهشگر است، اما این مهم، امری است که به دلیل فقدان تخصص و آگاهی کافی در مراحل آغازین پژوهش امکان پذیر نیست. از این رو، برای انتخاب موضوع بهترین اقدام مشاوره با خبرگان و نخبگان علمی هر فن است.

من نیز چون انتخاب موضوع در خورِ تحقیق را از توانایی خود بیرون می دیدم و نمی خواستم تا به بیان برخی محققان تنها مدرک بگیرم و فراموشش کنم، بهترین راه را در این دیدم تا از محضر استادان ارجمندم بهرۀ وافر گیرم. از این رو، در ماه های آغازین تحصیل عزم خود را جزم کرده و به پیشنهاد استاد ارجمند جناب آقای دکتر طباطبایی، پژوهش در مکاتب حدیثی شیعه را به عنوان موضوع رسالۀ خود برگزیدم و آن را با برخی از محققان برجستۀ قم، استادان فرهیخته آیة الله جناب آقای شیخ محمد رضا جعفری، حجة الاسلام و المسلمین جناب آقای سید علی حسینی میلانی و  حجة الاسلام و المسلمین جناب آقای سید محمد رضا جلالی حسینی در میان گذاشتم که بایسته است در همین جا، از آن بزرگواران که وقت گرانبهایشان را در اختیار من نهادند و در آغاز راه نکته های ارزنده ای را گوشزد کردند، تشکر و قدردانی نمایم.

اکنون که در مراحل پایانی نگارش رساله از آغاز راه تحقیق سخن می گویم ، به این نکته اذعان دارم که آنچه برخی استادان عزیز از سنگینی و گستردگی کار گوشزد می کردند، حقیقتی بود که جوانب آن را آن زمان درنیافتم. زیرا ناگفته پیداست که کاوش در باب آراء حدیثی مهمترین، گسترده ترین و کهنترین حوزۀ علمیۀ جهان تشیع با گرایشهای فقهی و کلامی و ناپیوستگی مطالب حدیثی در کتب ایشان وقت گیر و توان فرسا بود، ضمن آن که به توانمندیهای فزونتر و زمانی بیشتر نیاز داشت. امید آن دارم تا لغزشها و کاستیهای این رساله به مدد نقد ارباب معرفت ترمیم و تدارک شود.

پیش از آن که به مباحث اصلی بپردازم، بیان چند نکته ضروری می نماید:

1 – مراد از اصطلاح مکتب بغداد یا اندیشمندان آن، جامعۀ شیعی مذهب بغداد است. بنابراین، بررسی آراء حدیثی اهل سنت و مقایسه و تطبیق آن با دیدگاه های عالمان شیعه در این پژوهش مدّ نظر نبوده است.

2 – هدف ما در این پژوهش گردآوری اسامی راویان و محدّثان بغداد و شرح زندگانی آنان نیست، بلکه پس از شناسایی رجال بغداد، اساس کار، بررسی و تحلیل آراء و نظریات حدیثی و روشها و رویکردهای آنان در نقد احادیث است.

3 – با توجه به این نکته که مکتب بغداد، بیش از آن که یک مکتب حدیثی باشد، صبغۀ کلامی و تا اندازه ای فقهی دارد، بسیاری از مباحث مطرح شده در نگاه اول شاید یک موضوع اصولی یا کلامی به نظر آید، امّا به دلیل ارتباط وثیق علم حدیث با همۀ شاخه های علوم اسلامی، از جنبۀ حدیثی نیز می تواند مورد بررسی قرار بگیرد. به عنوان نمونه مباحثی همچون تعارض اخبار و حجّیّت خبر واحد با آن که در کتابهای اصولی به تفصیل مورد بحث قرار گرفته، در اصل منشأ حدیثی دارد و از این رو، پرداختن به آن لازم می نماید.

4 – در سراسر این رساله تا آن جا که در توان بوده است کوشش شده تا آراء و نظریّات حدیثی تمامی دانشمندان شیعۀ بغداد در قرن چهارم و پنجم با توجه به آثار موجود آنان مورد بررسی قرار گیرد. امّا با عنایت به محور بودن سه شخصیت برجستۀ آن عصر، شیخ مفید، سیّد مرتضی و شیخ طوسی و آثار فراوان برجای مانده از آنان، بیشترین مطالب این رساله معطوف به دیدگاه های این سه تن است. ضمن آن که آثار برجای مانده از دیگر دانشمندان مکتب بغداد، عمدتاً بازتاب دهندۀ آراء استادان بزرگوارشان بوده و با گرایش فقهی و کلامی به رشتۀ تحریر درآمده است. با این حال، مطالعۀ آثار این شخصیتها نیز از نظر دور نمانده است.

5 – بررسی دیدگاه های رجالی مکتب بغداد و مطالعه و تحلیل دقیق کتب رجالی برجای مانده از این دوره، موضوع بحث این رساله نمی باشد، اما به فراخورِ نیاز، مطالبی مختصر در توضیح دیدگاه های رجالی محدّثان و متکلّمان بغداد که دخالتی در درک بهتر دیدگاه های فقه الحدیثی و نقد الحدیثی آنان دارد ارائه کرده ایم و بررسی دقیق آراء رجالیان بغداد همچون ابن غضائری، نجاشی و نیز دیدگاه های رجالی شیخ طوسی را به پژوهشی مستقل در این باره وا می گذاریم.

6 – در بهره گیری و استناد به کتابها سعی بر آن بوده تا به کتبی که در صحّت انتساب آنها به نویسندگانشان تردید وجود دارد تا حدّ امکان استناد نشود؛ از این رو، به کتبی نظیر المحکم و المتشابه منسوب به سیّد مرتضی و الاختصاص منسوب به شیخ مفید استناد نشده است.

7– برای رعایت اصول ویرایشی و نگارشی و ارجاعات متن و تنظیم کتابنامه، در بیشتر موارد توصیه های کتاب راهنمای نگارش و ویرایش اثر دکتر محمد جعفر یاحقّی و دکتر محمد مهدی ناصح و برای رعایت املای صحیح کلمات توصیه های کتاب غلط ننویسیم اثر جناب آقای ابوالحسن نجفی را به کار بسته ایم. کتابنامه نیز بر اساس اسامی اشهر مؤلّفان، مطابق با معیار مستند مشاهیر کتابخانۀ ملّی تنظیم گشته است. در حروفچینی و صفحه آرایی متن نیز «شیوه نامۀ حروفچینی رساله» که به تأیید دانشکده رسیده، مدّ نظر بوده است. همچنین ضبط صحیح کلمات بر مبنای کتاب فرهنگ اعلام تاریخ اسلام اثر جناب آقای دکتر غلامرضا تهامی به دست داده شده است.

 

در ختام، خداوند متعال را شاکرم که مرا توفیق داد تا گامی هرچند خرد در جهت آشنایی با معارف ناب شیعی بردارم، باشد که راه شناسایی و شناساندن آموزه های تشیع را بر من هموار سازد. نیز ثناگوی الطاف و عنایات پیامبر اکرم 6 و ائمۀ معصومین: به ویژه ولی نعمتمان حضرت ابوالحسن علی بن موسی الرضا – علیه آلاف التحیه و الثناء – و حضرت ولی عصر – ارواحنا له الفداء – هستم که هرچه دارم از آستانشان دارم.

بایسته است که از حمایتهای بی دریغ استاد فرزانه جناب آقای دکتر سید کاظم طباطبایی، که از انتخاب موضوع تا پایان نگارش این رساله مرا مرهون لطف و عنایت خویش قرار دادند و انجام این پژوهش به پیشنهاد و با راهنماییهای ارزندۀ ایشان سامان پذیرفت، تشکر و قدردانی نمایم.

نیز وظیفۀ خود می دانم مراتب سپاس و قدردانی خود را از استاد ارجمند حجة الاسلام و المسلمین جناب آقای حسن نقی زاده که این رساله را با دقّت نظر مطالعه کرده و با طرح دیدگاه های عالمانۀ خود همواره الهام بخش من بودند، ابراز نمایم. روشن است که این پژوهش بدون رهنمودها و نظرات آن بزرگواران به ثمر نمی رسید.

همچنین سپاسمندی خود را از استادان ارجمند و بزرگوارانی که مصدّع اوقات شریفشان بودم، و پدر و مادر عزیزم که هماره پشتیبان و یاورم بوده اند، ابراز می نمایم. از خداوند متعال سعادت و سلامت ایشان و توفیق خدمت گزاری به ساحت مقدس امام عصر (عج) را خواهانم.

 

1 – 1. معرفی پژوهش

شناخت و تحلیل مکاتب حدیثی، یکی از مباحث مهم در تاریخ تلاشهای حدیث شناختی و ادوار فقه و اجتهاد به شمار می رود.

مقصود از مکتب[1] یا مدرسۀ حدیثی، دیدگاه های خاص و خط مشی فکری حاکم بر یک حوزۀ حدیثی است که در طیّ تاریخ با مرکزیّت علمی برخی مناطق همراه بوده است. در این جریان حضور اندیشمندان برجسته، تضارب آراء و نظریات، حوادث تاریخی و غیره نقش بسزایی در تکوین و رشد یک مکتب ایفا می کند.

مطالعۀ مبانی و ویژگیهای مکاتب حدیثی ما را در بررسی نظریه های دانشوران یاری خواهد رساند و پیوندهای نادیده میان نظریه و محیط را آشکار می سازد. زیرا بسیاری از نظریه های علمی بنابر مقتضای زمان و مکان شکل گرفته است. از این رو، آشنایی با جریانهای فکری و اجتماعی زمینۀ فهم و درک عمیقتر نظریه ها و چگونگی شکل گیری آنها را فراهم می آورد.

در این میان مکتب بغداد از مهمترین مراکز علمی است که در سده های اولیه، در رشد و توسعۀ علوم حدیث مؤثر بوده و مبانی و ویژگیهای آن با دیگر مکاتب حدیثی، به ویژه مکتب قم، تفاوت دارد.

این مکتب در قرن دوم با تأسیس شهر بغداد به منصّۀ ظهور رسید و اوج فعّالیّت آن در نیمۀ اول قرن پنجم هجری، در عصر طلایی تاریخ فرهنگ اسلام، با حضور اندیشمندان برجسته و اثرگذار جهان تشیع، همچون شیخ مفید، سیّد مرتضی و شیخ طوسی نمودار گشت. سرانجام در سال 448 ق. در پی سقوط دولت آل بویه، با هجوم برخی گروه های افراطی اهل سنت به خانه و کتابخانۀ شیخ طوسی و در نتیجه مهاجرت شیخ به نجف اشرف، مرکزیت علمی بغداد از میان رفت و هرگز نتوانست شکوه و عظمت علمی خود را دیگربار احیا کند.

[1] – School.

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………..4

اهمیت و ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………………8

اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………… 10

سؤا­لهای پژوهش………………………………………………………………………………………. 10

متغیرهای پژوهش……………………………………………………………………………………… 11

تعریف مفاهیم و اصطلاحات……………………………………………………………………….. 11

فصل دوم : بررسی پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………13

شناخت اجتماعی………………………………………………………………………………………. 14

تئوری ذهن……………………………………………………………………………………………… 17

تعریف تئوری ذهن…………………………………………………………………………………… 19

مبانی نظری تئوری ذهن……………………………………………………………………………… 21

رویکرد تحولی پیرامون تبیین تحول و رشد تئوری ذهن……………………………………… 24

رویکردنظریه نظریه……………………………………………………………………………….. 24

نظریه پودمانی(مدولار)…………………………………………………………………………… 27

رویکرد شبیه سازی……………………………………………………………………………….. 29

رویکرد پیمانه­ای…………………………………………………………………………………… 31

حالت­های ذهنی……………………………………………………………………………………….. 34

بازنمایی و فرابازنمایی……………………………………………………………………………….. 38

تکالیف تئوری ذهن…………………………………………………………………………………… 39

عوامل مؤثر در تئوری ذهن کودکان……………………………………………………………….. 4

ارتباط تئوری ذهن با سایر توانایی­ها……………………………………………………………….. 41

هوش هیجانی………………………………………………………………………………………….. 43

تعریف هوش هیجانی…………………………………………………………………………………. 46

ابعاد هوش هیجانی…………………………………………………………………………………….. 48

مهارتهای هوش هیجانی………………………………………………………………………………. 50

هوش هیجانی و بهرۀ هوشی ……………………………………………………………………….. 51

نظریه­ های هوش هیجانی………………………………………………………………………………. 51

نظریه­ های توانایی……………………………………………………………………………………. 52

نظریه­ های ترکیبی……………………………………………………………………………………. 52

مدل­های هوش هیجانی…………………………………………………………………………………. 53

مدل توانایی مایر و سالووی………………………………………………………………………. 53

مدل ترکیبی گلدمن…………………………………………………………………………………. 54

مدل ترکیبی بار آن………………………………………………………………………………….. 56

مدل هوش هیجانی دولویکس و هیگس…………………………………………………………. 59

تقویت هوش هیجانی……………………………………………………………………………………… 60

رابطه تئوری ذهن و هوش هیجانی……………………………………………………………………. 61

فصل سوم : روش پژوهش…………………………………………………………………………………. 66

   روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………..67

جامعه آماری و گروه نمونه مورد مطالعه و روش نمونه گیری……………………………….. 67

ابزار پژوهش……………………………………………………………………………………………. 67

       آزمون تئوری ذهن…………………………………………………………………………………. 67

اعتبار و روایی آزمون تئوری ذهن…………………………………………………………………….68

       پرسشنامه هوش هیجانی شوت…………………………………………………………………. .69

اعتبار و روایی پرسشنامه هوش هیجانی شوت…………………………………………………….70

روش اجرا ……………………………………………………………………………………………… 71

روش تجزیه وتحلیل داده ­ها…………………………………………………………………………. 71

فصل چهارم: یافته های پژوهش……………………………………………………………………………72

توصیف داده ­ها………………………………………………………………………………………….. 73

همبستگی­…………………………………………………………………………………………………. 79

پیش بینی هوش هیجانی بر اساس سطوح تئوری ذهن………………………………………… 80

فصل پنجم: بحث و تفسیر………………………………………………………………………………..83 نتیجه‌گیری        84

محدودیت­های پژوهش………………………………………………………………………………. 91

پیشنهادهای پژوهش…………………………………………………………………………………… 91

 

پیشنهادهای کاربردی………………………………………………………………………………………92

منابع………………………………………………………………………………………………………….. 94

پیوست­ها………………………………………………………………………………………………………….104

آزمون تئوری ذهن…………………………………………………………………………………………..105

پرسشنامه هوش هیجانی شوت…………………………………………………………………………..109

        فهرست جدولها

جدول1-2: مدل ترکیبی هوش هیجانی بار-آن……………………………………………………. 59

جدول1-4: توزیع فراوانی آزمودنی­ها به تفکیک جنسیت ……………………………………… 73

جدول2-4: مشخصه­های آمار توصیفی نمره­های سطوح تئوری ذهن و نمره کلی هوش هیجانی…74

جدول3-4: همبستگیهای متقابل بین هوش هیجانی و سه سطح تئوری ذهن……………….. 79

جدول4-4: خلاصه تحلیل رگرسیون برای پیش بینی هوش هیجانی بر اساس سطوح تئوری ذهن…………………… 81

جدول5-4: خلاصه تحلیل واریانس مرتبط با رگرسیون بر باقی مانده­ها برای پیش ­بینی هوش هیجانی…………………….. 82

جدول6-4: ضرایب رگرسیون همزمان برای پیش ­بینی هوش هیجانی بر اساس سطوح تئوری ذهن………………………. 82

فهرست شکلها

شکل 1-4: نمایش توزیع فراوانی آزمودنی­ها به تفکیک جنسیت………………………………. 74

شکل 2-4: نمایش هیستوگرام توزیع فراوانی نمره­های سطح1(تئوری ذهن مقدماتی) شركت- كنندگان در پژوهش…………….. 77

شکل 3-4: نمایش هیستوگرام توزیع فراوانی نمره­های سطح2(اظهار اولیه یک تئوری ذهن واقعی) شركت كنندگان در پژوهش…………77

شکل 4-4: نمایش هیستوگرام توزیع فراوانی نمره­های سطح3(جنبه­ های پیشرفته­تر تئوری ذهن) شركت كنندگان در پژوهش…………. 78

شکل 5-4: نمایش هیستوگرام توزیع فراوانی نمره­های کلی هوش هیجانی شركت كنندگان در پژوهش……………………………… 78

چكیده

هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه تئوری ذهن با هوش هیجانی دانش ­آموزان است. گروه نمونه شامل 88 دانش ­آموز(47 دختر و41 پسر) بود که در دروه ششم ابتدایی سال تحصیلی 92-1391 مشغول به تحصیل بودند، به شیوه نمونه­برداری تصادفی انتخاب و دو پرسشنامه تئوری ذهن و هوش هیجانی شوت بر روی آنها اجرا شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ­ها از همبستگی و رگرسیون استفاده شد. نتایج نشان داد بین تئوری مقدماتی ذهن(سطح یکم) وجنبه­ های پیشرفته تئوری ذهن(سطح سوم) با هوش هیجانی رابطه معناداری وجود ندارد. اما بین اظهار اولیه یک تئوری ذهن واقعی(سطح دوم) با هوش هیجانی رابطه معناداری وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره به روش همزمان نشان داد از بین سطوح تئوری ذهن تنها اظهار اولیه یک تئوری ذهن واقعی(سطح دوم) می ­تواند هوش هیجانی را پیش بینی نماید. دو سطح دیگر تئوری ذهن به دلیل همبستگی کم قادر به پیش بینی هوش هیجانی نیستند. بنابراین می­توان گفت تئوری ذهن در بین دانش ­آموزان در حال سیر تکاملی است و درک باور غلط در هوش هیجانی دانش ­آموزان تأثیر دارد.

مقدمه

امروزه، تاریخ روانشناسی تحولی همواره شاهد پدید آمدن و تکامل مدلها و نظریه­ های علمی درباره چگونگی تغییرات رفتاری، شناختی، هیجانی و اجتماعی انسان بوده است. تا کنون نظریه­ های مختلفی در حیطه روان­شناسی تحولی ارائه شده که هر کدام باعث پیشرفت علمی گردیده و تغییرات مهمی در حیطه نظری، عملی و تعلیم و تربیت را در بر داشته است (دامون و لنر، 2006). شناخت اجتماعی[2] یکی از موضوعات مهم در روابط بین فردی و درون فردی است که دارای جایگاه مهمی در روان­شناسی تحولی نگر است. در دهه­های اخیر شناخت اجتماعی بیش از پیش مورد توجه پژوهشگران مختلف از جمله روان­شناسان تحولی­نگر، بین فرهنگی، تجربی و اجتماعی قرار گرفته است (لزلی، فریدمن و جرمن،2004).

از لحاظ تاریخی سه رویکرد مهم پژوهشی دربارۀ تحول شناختی– اجتماعی به خصوص در مورد کودکان وجود دارد که عبارتند از:رویکردی که به طور مستقیم و غیر مستقیم از نظریۀ پیاژه نشأت گرفته، رویکرد«فراشناخت»، و رویکرد «تئوری ذهن» (اصلانی، طالع پسند و مشهدی، 1391).

اصطلاح تئوری ذهن به عنوان توانایی منحصر به فرد انسان، برای توضیح و پیش بینی رفتار خود و دیگران با استناد به حالتهای ذهنی تعریف شده، و برای اول بار توسط پریماك و وودورف در سال 1978 مطرح شد و پس از آن به عنوان یکی از جالب­ترین و مهمترین موضوعات، مورد توجه روان­شناسان رشد، دانشمندان شناختی و متخصصان آموزش و پرورش قرار گرفت (رضویه، لطیفیان و عارفی، 1384).

ریشه ­های این ظرفیت شناختی را می­توان در سالهای اولیه زندگی جستجو کرد (هال و تاگر- فلاسبرگ، 2003). نظریه­ های متعددی در ارتباط با ماهیت و رشد تئوری ذهن مطرح گردیده است که از سه رویکرد نظری عمده می­توان به رویکرد نظریه- نظریه، پیمانه­ای و شبیه ­سازی اشاره کرد. گر چه این رویکردها در مؤلفه­ های اصلی تئوری ذهن توافق نظر دارند اما درباره زمان و چگونگی کسب این مؤلفه­ ها توسط کودکان اختلاف نظر دارند. طبق رویکرد نظریه- نظریه، رشد توانایی تئوری ذهن مستلزم رشد توانایی ذهنی در کودکان است به این صورت که حالتهای ذهنی ساده نظیر تمایل و ادراك به حالات ذهنی پیچیده نظیر باور مجهز می­گردد. رویکرد پیمانه­ای در چارچوب رویکرد پردازش اطلاعات، با در نظر گرفتن تئوری ذهن به عنوان یک پیمانه معتقد به وجود یک پردازشگر اختصاصی جهت بازنمایی حالات ذهنی است. در طی فرایند تکامل، انسان به پیمانه تئوری ذهن تجهیز گردیده است. این پیمانه محركهای مربوط را از دنیا انتخاب و بر اساس قوانین خود، به گونه­ ای سریع و ناخودآگاه پردازش می­ کند که نتیجه آن درك رفتارهای انسانی است. رویکرد شبیه سازی، فرایند زیرین درك حالت­های ذهنی دیگران را مکانیسمی شناختی به نام توانایی شبیه سازی می­داند که طی آن فرد پس از ادراك ذهنی حالت خود، با درگیر شدن در فرایند شبیه سازی خود را در موقعیت شخص دیگر قرار می­دهد و از این طریق با پی بردن به حالت ذهنی وی، رفتارش را پیش بینی می­نماید (فلاول[8]،1999). این رویکردها و نظریه­ها به منظور تطابق هر چه بیشتر با تجارب آنان در معرض دگرگونی قرار می­گیرند و به تدریج تئوریهای مناسب جایگزین تئوریهای نامناسب می­شوند.

در سالهای اخیر با توجه به اهمیت تئوری ذهن و نحوه تأثیرگذاری آن بر سایر توانایی های شناختی، مطالعات فراوانی در زمینه ­های گوناگون صورت گرفته است. یکی از ابعاد یا توانایی­های شناخته شده انسان، هوش هیجانی است كه اغلب برای عملکرد روزانه شخص مهمتر از جنبه­ های شناختی هوش است. این توانایی كه جنبه­ های شناختی كمتری نسبت به درک خود و دیگران، ارتباط با افراد، تطبیق و مقابله با موقعیت­های ناگهانی دارد. این عوامل توانایی افراد را در جهت موفقیت بیشتر در پرداختن به خود، دیگران و اقتضاهای محیطی افزایش می­دهد (رنجدوست و عیوضی، 1392).

مقدمه……………………………………………………………………………………. 1

1- بیان مسئله………………………………………………………………………….. 1

الف) تعریف عنوان……………………………………………………………………………………………… 1

ب) طرح مسئله……………………………………………………………………………………………….. 1

2- اهمیّت و فایده موضوع……………………………………………………………… 2

3- سؤال اصلی پژوهش………………………………………………………………… 2

4- سؤالات فرعی پژوهش……………………………………………………………… 2

5- فرضیه های پژوهش………………………………………………………………… 3

6- پیش‌فرض‌های پژوهش……………………………………………………………… 3

7- اهداف پژوهش……………………………………………………………………… 3

8- روش کلی پژوهش و روش گردآوری اطلاعات…………………………………….. 3

9- نوآوری پژوهش……………………………………………………………………… 3

10- نتایج علمی و عملی پژوهش………………………………………………………. 4

11- سازماندهی پژوهش………………………………………………………………… 4

بخش اول……………………………………………………………………………………………………. 1

کلیات………………………………………………………………………………………. 1

مقدمه……………………………………………………………………………………. 6

1-1- مفهوم شناسی……………………………………………………………………. 7

1-1-1- مفهوم شناسی علم…………………………………………………………………………………… 7

1-1-1-1-  علم در لغت…………………………………………………………………………………… 7

1-1-1-2- علم در اصطلاح………………………………………………………………………………… 8

1-1-2- مفهوم شناسی تفسیر………………………………………………………………………………… 9

1-1-2-1. تفسیر در لغت…………………………………………………………………………………. 10

1-1-2-2- تفسیر در اصطلاح……………………………………………………………………………. 11

1-1-2-3. جمعبندی معنای لغوی و اصطلاحی تفسیر……………………………………………………. 12

1-1-3- مفهوم شناسی تفسیر علمی………………………………………………………………………… 13

1-1-3-1. جمعبندی تعاریف اصطلاحی تفسیر علمی…………………………………………………….. 16

1-2- پیشینه عام تفسیر علمی……………………………………………………… 18

1-3- پیشینه پژوهش………………………………………………………………… 19

1-4- اقسام تفسیر علمی از نظر شیوه………………………………………………. 20

1-4-1- استخراج همه علوم از قرآن كریم…………………………………………………………………… 21

1-4-2- تطبیق و تحمیل نظریات علمى بر قرآن كریم………………………………………………………. 21

1-4-3- استخدام علوم براى فهم بهتر قرآن…………………………………………………………………. 21

1-5- نظر علامه معرفت در مورد اقسام تفسیر علمی………………………………. 22

1-6- نظر سیّد قطب در مورد اقسام تفسیر علمی………………………………….. 22

1-7- دلایل تفسیر علمی…………………………………………………………….. 23

1-7-1. دلایل موافقان تفسیر علمی………………………………………………………………………….. 23

1-7-2. دلایل مخالفان تفسیر علمی…………………………………………………………………………. 24

1-7-3. دلایل قائلان به تفصیل………………………………………………………………………………. 26

1-8- زندگینامه اجمالی علامه معرفت………………………………………………. 28

1-9- زندگینامه اجمالی سیّد قطب………………………………………………….. 34

1-10. آثار سیّد قطب…………………………………………………………………. 37

1-11- شیوه علامه معرفت در تفسیر……………………………………………….. 38

1-12- مبانی تفسیر علمی علامه معرفت…………………………………………… 38

1-13- منابع علامه معرفت در تفسیر علمی…………………………………………. 40

1-14- شیوه سیّد قطب در تفسیر علمی…………………………………………….. 41

1-15- منابع سیّد قطب در تفسیر علمی……………………………………………. 46

1-16- مهم‌ترین مباحث علمی علامه و سیّد قطب در تفسیر……………………… 47

1-17- نتیجه‌گیری کلّی بخش اول…………………………………………………… 49

بخش دوّم……………………………………………………………………………………………….. 58

نمونه‌های تفسیر علمی در علوم طبیعی……………………………………………….. 58

مقدّمه…………………………………………………………………………………. 53

2-1. قرآن و کیهان‌شناسی…………………………………………………………… 54

2-1-1. گسترش آسمان………………………………………………………………. 54

2-1-1-1. آیه……………………………………………………………………………………………….. 54

2-1-1-2. مفهوم شناسی……………………………………………………………………………………. 55

2-1-1-2-1- سماء………………………………………………………………………………………. 55

2-1-1-2-2-  اید………………………………………………………………………………………… 56

2-1-1-2-3- موسعون…………………………………………………………………………………… 56

2-1-1-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 57

 

2-1-1-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 58

2-1-1-5- دیدگاه‌ها………………………………………………………………………………………… 59

2-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 59

2-1-1-5-2-  دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 60

2-1-1-6- مقایسه و بررسی و نتیجه‌گیری………………………………………………………………….. 60

2-1-2- ستون‌های آسمان‌ها…………………………………………………………. 61

2-1-2-1- آیات…………………………………………………………………………………………….. 61

2-1-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 62

2-1-2-2-1-عمد………………………………………………………………………………………… 62

2-1-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 62

2-1-2-4-  نکات علمی……………………………………………………………………………………… 64

2-1-2-5- دیدگاه‌ها………………………………………………………………………………………… 65

2-1-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 65

2-1-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………………. 66

2-1-2-6-  مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری…………………………………………………………………… 66

2-2- قرآن و زیست‌شناسی…………………………………………………………. 68

2-2-1- بدن انسان از نظر رشد جنینی…………………………………………….. 68

2-2-1-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 69

2-2-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 69

2-2-1-2-1- نطفه………………………………………………………………………………………. 69

2-2-1-2-1- علقه……………………………………………………………………………………….. 70

2-3-1-2-1- مضغه……………………………………………………………………………………… 70

2-2-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………………. 71

2-2-1-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 71

2-2-1-5. دیدگاه‌ها…………………………………………………………………………………………. 73

2-2-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 73

2-2-1-5-1-  دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 76

2-2-1-6-  مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری…………………………………………………………………… 77

2-2-2- زوجیّت عمومی موجودات………………………………………………….. 78

2-2-2-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 78

2-2-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 78

2-2-2-2-1- زوج……………………………………………………………………………………….. 79

2-2-2-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 79

2-2-2-4-  نکات علمی……………………………………………………………………………………… 80

2-2-2-5- دیدگاه‌ها………………………………………………………………………………………… 83

2-2-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 83

2-2-2-5-2-  دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 84

2-2-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری……………………………………………………………………. 85

2-2-3- اندازه زنی و هماهنگی موجودات………………………………………….. 87

2-2-3-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 87

2-2-3-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………………… 87

2-2-3-2-1- قدر………………………………………………………………………………………… 87

2-2-3-2-2-  شیء……………………………………………………………………………………… 87

2-2-3-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………………. 88

2-2-3-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………….. 88

2-2-3-5. دیدگاه‌ها…………………………………………………………………………………………. 89

2-2-3-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 89

2-2-3-5-2-  دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………………… 90

2-2-3-6. مقایسه و بررسی و نتیجه‌گیری…………………………………………………………………… 91

2-2-4- لقاح (زایا کردن ابرها و گیاهان)……………………………………………. 92

2-2-4-1- آیه………………………………………………………………………………………………. 93

2-9-2- مفهوم‌شناسی………………………………………………………………………………………. 93

2-2-4-2-1- لواقح………………………………………………………………………………………. 93

2-2-4-2-2- تثیر……………………………………………………………………………………….. 94

2-2-4-3- نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 95

2-2-4-4- نکات علمی………………………………………………………………………………………. 96

2-2-4-5- دیدگاه‌ها………………………………………………………………………………………… 97

2-2-4-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………………. 97

2-2-4-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………………. 98

2-2-4-6- مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری……………………………………………………………………. 98

2-3- قرآن و علوم پزشکی………………………………………………………….. 100

2-3-1- بهداشت…………………………………………………………………….. 100

2-3-1-1- بهداشت پوششی و بدنی………………………………………………………………………… 100

2-3-1-1-1. آیات………………………………………………………………………………………. 101

2-3-1-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………………… 101

2-3-1-1-2-1-  طهر………………………………………………………………………………. 101

2-3-1-1-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………….. 102

2-3-1-1-4- نکات علمی………………………………………………………………………………. 102

2-3-1-1-5- دیدگاه‌ها…………………………………………………………………………………. 104

2-3-1-1-5-1-  دیدگاه علامه معرفت……………………………………………………………… 104

2-3-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………. 104

2-3-1-1-6- مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری……………………………………………………………. 105

2-3-1-2. بهداشت غذایی………………………………………………………………………………….. 106

2-3-1-2-1- خوراکی‌های پاک………………………………………………………………………… 106

2-3-1-2-1-1- آیات……………………………………………………………………………….. 106

2-3-1-2-1-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………….. 107

2-3-1-2-1-2-1- طیّب……………………………………………………………………………. 107

2-3-1-2-1-2-2- حلال…………………………………………………………………………… 107

2-3-1-2-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………….. 108

2-3-1-2- 4. نکات علمی………………………………………………………………………………. 108

2-3-1-2-5. دیدگاه‌ها………………………………………………………………………………….. 108

2-3-1-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………. 108

2-3-1-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………. 109

2-3-1-2-6- مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری……………………………………………………………. 109

2-3-1-2-2- خوراکی‌های ناپاک……………………………………………………………………….. 109

2-3-1-2-2-1. آیه………………………………………………………………………………….. 109

2-3-1-2-2-2- مفهوم شناسی…………………………………………………………………….. 110

2-3-1-2-2-2-1-اهل……………………………………………………………………………… 110

2-3-1-2-2-3- نکات تفسیری……………………………………………………………………… 110

2-3-1-2-2-4- نکات علمی………………………………………………………………………… 111

2-3-1-2-2-5. دیدگاه‌ها……………………………………………………………………………. 112

2-3-1-2-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت……………………………………………………………. 112

2-3-1-2-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب………………………………………………………………. 112

2-3-1-2-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری………………………………………………………. 113

2-3-2- نقش عسل در درمان بیمارى‏ها……………………………………………. 114

2-3-2-1. آیه……………………………………………………………………………………………… 114

2-3-2-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………….. 114

2-3-2-2-1- شفاء…………………………………………………………………………………….. 114

2-3-2-3-  نکات تفسیری…………………………………………………………………………………. 115

2-3-2-4- نکات علمی…………………………………………………………………………………….. 116

2-3-2-5- دیدگاه‌ها………………………………………………………………………………………. 117

2-3-2-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………….. 117

2-3-2-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………….. 118

2-3-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری…………………………………………………………………… 119

2-3-3. تنگی نفس در ارتفاع……………………………………………………….. 119

2-3-3-1. آیه……………………………………………………………………………………………… 120

2-3-3-2. مفهوم شناسی………………………………………………………………………………….. 120

2-3-3-2-1- یصَّعَّد…………………………………………………………………………………….. 120

2-3-3-3. نکات تفسیری…………………………………………………………………………………… 120

2-3-3-4. نکات علمی……………………………………………………………………………………… 121

2-3-3-5. دیدگاه‌ها……………………………………………………………………………………….. 122

2-3-3-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………….. 122

2-3-3-5-2- دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………….. 123

2-3-3-6-  مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری…………………………………………………………………. 124

2-4- نتیجه‌گیری کلّی بخش دوّم…………………………………………………… 125

بخش سوّم……………………………………………………………………………………………… 130

نمونه‌های تفسیر علمی در علوم انسانی……………………………………………….. 130

مقدمه………………………………………………………………………………… 129

3-1- قرآن و تربیّت…………………………………………………………………. 130

3-1-1- تربیّت، هدف بعثت………………………………………………………………………………… 132

3-1-1-1- آیات………………………………………………………………………………………… 132

3-1-1-2. مفهوم‌شناسی………………………………………………………………………………… 134

3-1-1-2-1- تزکیه…………………………………………………………………………………. 134

3-1-1-2-2- تعلیم…………………………………………………………………………………. 134

3-1-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 134

3-1-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 135

3-1-1-5. دیدگاه‌ها…………………………………………………………………………………….. 135

3-1-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 135

3-1-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 136

3-1-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری……………………………………………………………….. 137

3-2. قرآن و مسائل اجتماعی………………………………………………………. 138

3-2-1. امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح عمومی و فرمانروایی…………………………………………… 139

3-2-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 139

3-2-1-2. مفهوم‌شناسی………………………………………………………………………………… 140

3-2-1-2-1- امر……………………………………………………………………………………. 140

3-2-1-2-2-  معروف………………………………………………………………………………. 141

3-2-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 141

3-2-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 142

3-2-1-5. دیدگاه‌ها…………………………………………………………………………………….. 143

3-2-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 143

3-2-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 144

3-2-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری……………………………………………………………….. 146

3-3. قرآن و حقوق…………………………………………………………………. 148

3-3-1. آزادی انسان‌ها…………………………………………………………………………………….. 148

3-3-1-1. آیه…………………………………………………………………………………………… 149

3-3-1-2. مفهوم‌شناسی………………………………………………………………………………… 149

3-3-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 149

3-3-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 150

3-3-1-5. دیدگاه‌ها…………………………………………………………………………………….. 151

3-3-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 151

3-3-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 153

3-3-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری……………………………………………………………….. 154

3-3-2. قانون‌گذاری در حکومت……………………………………………………………………………. 155

3-3-2-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 155

3-3-2-2. مفهوم‌شناسی………………………………………………………………………………… 156

3-3-2-2-1- حکمت……………………………………………………………………………….. 156

3-3-2-2-2- اولی الامر……………………………………………………………………………… 156

3-3-2-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 157

3-3-2-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 159

3-3-2-5. دیدگاه‌ها…………………………………………………………………………………….. 161

3-3-2-5-1-  دیدگاه علامه معرفت………………………………………………………………… 161

3-3-2-5-2-  دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………. 163

3-3-2-6. مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری……………………………………………………………….. 164

3-4. قرآن و سیاست……………………………………………………………….. 165

3-4-1. اصل مشورت در حکومت…………………………………………………………………………… 166

3-4-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 166

3-4-1-2. مفهوم شناسی……………………………………………………………………………….. 166

3-4-1-2-1- شوری………………………………………………………………………………… 166

3-4-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 167

3-4-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 167

3-4-1-5. دیدگاه‌ها…………………………………………………………………………………….. 169

3-4-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 169

3-4-1-5-2-  دیدگاه سیّد قطب……………………………………………………………………. 171

3-4-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری……………………………………………………………….. 172

3-5. قرآن و اقتصاد………………………………………………………………… 174

3-5-1. ربا…………………………………………………………………………………………………. 174

3-5-1-1. آیات…………………………………………………………………………………………. 175

3-5-1-2. مفهوم‌شناسی………………………………………………………………………………… 175

3-5-1-2-1- الربا………………………………………………………………………………………. 175

3-5-1-2-2- یتخبط……………………………………………………………………………….. 176

3-5-1-3. نکات تفسیری……………………………………………………………………………….. 176

3-5-1-4. نکات علمی…………………………………………………………………………………… 178

3-5-1-5. دیدگاه‌ها…………………………………………………………………………………….. 179

3-5-1-5-1- دیدگاه علامه معرفت…………………………………………………………………. 179

3-5-1-5-2- دیدگاه سیّد قطب…………………………………………………………………….. 180

3-5-1-6. مقایسه، بررسی و نتیجه‌گیری……………………………………………………………….. 181

3-6- نتیجه‌گیری کلّی بخش سوّم…………………………………………………. 182

نتیجه کلّی پایان‌نامه…………………………………………………………………. 184

پیشنهادات………………………………………………………………………….. 185

فهرست منابع………………………………………………………………………… 186

الف) کتب فارسی…………………………………………………………………………………………… 186

ب) کتب عربی……………………………………………………………………………………………… 190

ج) مقالات………………………………………………………………………………………………….. 192

Abstract…………………………………………………………………………………………… 130

 

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

سی روند نزول آیات اقتصادی قرآن مبتنی بر دانش علوم قرآنی است كه آنچه در مطالعه كتاب‌های مرتبط و تفاسیر بزرگان آمده است این است كه: نظام اقتصادی اسلام دارای دو هدف مهم و كلّی است. درون مرزی و برون مرزی. هدف درون مرزی اقتصاد، عدالت به معنای رفاه عمومی و توازن اقتصادی در نظام اسلامی است و هدف برون مرزی آن قدرت و برتری اقتصادی نسبت به سایر كشورهاست. افق زمانی در اقتصاد سرمایه‌داری كوتاه‌مدت بوده و از معاد و توجه به آخرت اثری دیده نمی‌شود. اصول حاكم بر اقتصاد جامعه و بررسی روابط اقتصادی مردم در عرصه كار و تلاش روزانه از جمله مسائلی است كه می‌توان آنها را در لابه لای آیات قرآن پیدا نمود و با بهره گرفتن از راهنمایی‌ها و رهنمود‌های قرآنی به یک الگو یا دستورالعمل ثابت، واقع‌گرا و بدون نقص در این زمینه دست یافت كه بتواند راهگشای مشكلات فراوانی كه در عصر حاضر، گریبانگیر بشر شده است و ما را به سوی جامعه آرمانی مورد نظر اسلام راهنمایی كند.

 

قرآن معیار و مقیاس سنجش تمام تعالیم و معارف در حوزه علوم‌انسانی است. حقایق مستمر و ثابت را بیان می‌كند و احكام آن برای تمام دوران‌ها دارای مصادیق است. قرآن كتاب هدایت انسان‌هاست و نه صرفاً یک كتاب اقتصادی یا فلسفی و… اما در همین حال برای تمام جوانب زندگی انسان برنامه و دستور دارد. از جمله در زمینه تولید، توزیع، مصرف، مالكیت و كار.

استخراج آیات اقتصادی، طبقه‌بندی و تبیین دلالت آنها به ظاهر ساده ولی در واقع بدلایل آمیختگی و پراكندگی مطالب آیات، تنظیم زاویه دید و تفسیر به رای پیچیده است. حاكم كردن نظریه‌های علمی بر آیات و تحمیل اندیشه‌ها و ذهنیت‌های خود به قرآن از مشكلات این رساله است.

سورة بقره با داشتن 286 آیه، بزرگترین سوره قرآن كریم است. دارای بیشترین احكام فقهی قرآن بوده و بلندترین آیة قرآن نیز در این سوره است. اولین سورة مدنی بوده و دارای قسمت‌های مختلف و جداگانه‌ای است. در این سوره در حدود 70 آیه در نوع‌های مختلف به موضوع‌های اقتصادی می ­پردازد. ضمناً كل آیات مرتبط با موضوعات اقتصادی قرآن بالغ بر 900 آیه می‌باشد.

در این رساله برآنیم تا موضوعاتی از قبیل تجارت، ربا، زكات، انفاق، قرض‌الحسنه، مصرف حلال و حرام، دیه، ارث، رشوه و .. را با بیان آیات سورة بقره مطرح و بررسی نماییم.

ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل و با فرمت ورد موجود است

متن کامل را می توانید دانلود نمائید

فصل اول:کلیات پژوهش

مقدمه. 2

1-1- بیان مساله. 4

1-2- اهمیت و ضرورت پژوهش… 6

1-3- اهداف پژوهش… 9

1-3-1- هدف کلی.. 9

1-3-2- اهداف فرعی.. 9

1-4 سؤالهای پژوهش… 9

1-4-1- سؤال اصلی پژوهش… 9

1-4-2- سؤالهای فرعی.. 9

1-5- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 9

1-5-1- تعاریف مفهومی.. 9

1-5-2- تعاریف عملیاتی متغیرها 13

فصل دوم:پیشینه پژوهش

مقدمه. 16

2-1- مبانی نظری.. 16

2-1-1- معلم راهنما 16

2-1-2- وظایف راهنمایان تعلیماتی (آموزشی) 19

2-1-3- مطالعات در حوزة نظارت و راهنمایی آموزشی.. 20

2-1-4- روش تدریس… 25

2-1-4-1-  شاخص های تدریس کارآمد. 35

2-1-4-2-  نقش عوامل مؤثر بر یادگیری در روند تدریس… 36

2-1-4-3- برخی از عیوب روش تدریس… 37

2-1-5-روابط انسانی.. 38

2-1-6- ارزشیابی.. 45

2-1-6-1- اهداف ارزشیابی.. 46

2-2- پیشینه پژوهش… 48

2-2-1-  پژوهش های داخلی.. 48

2-2-2- پژوهش های خارجی.. 51

2-3- جمع بندی نهایی.. 53

فصل سوم:روش شناسی پژوهش

مقدمه. 55

3-1- روش پژوهش… 55

3-2- جامعه، نمونه و روش نمونه گیری.. 55

3-3- ابزار گردآوری اطلاعات.. 55

3-4- روش گردآوری اطلاعات.. 57

3-5- روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 57

فصل چهارم:یافته های پژوهش

مقدمه. 59

4-1- اطلاعات جمعیت شناختی.. 59

4-2 – سؤالات تحقیق. 64

4-2-1 سؤال اول تحقیق: آیا نقش معلمان راهنما بر بهبود شیوه ی تدریس معلمان موثر میباشد؟. 65

4-2-2 سؤال دوم تحقیق: آیا نقش معلمان راهنما در مرتفع شدن مشکلات خاص به وجود آمده برای معلمان موثر میباشد؟  67

4-2-4 سؤال چهارم تحقیق: آیا نقش معلمـان راهنما بر بهبود شیوهی ارزشـیابی دانش آموزان موثر میباشد؟  71

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادها

مقدمه. 76

5-1- بحث و نتیجه گیری.. 76

5-2- تفسیر یافته ها 77

5-2-1- آیا نقش معلمان راهنما بر بهبود شیوه ی تدریس معلمان موثر میباشد؟. 77

5-2-2- آیا نقش معلمان راهنما در مرتفع شدن مشکلات خاص به وجود آمده برای معلمان موثر میباشد؟  78

5-2-3 سؤال سوم تحقیق: آیا نقش معلمان راهنما در بهبود روابط انسانی حاکم بر فضای آموزشی موثر میباشد؟  79

5-2-4 سؤال چهارم تحقیق: آیا نقش معلمـان راهنما بر بهبود شیوهی ارزشـیابی دانش آموزان موثر میباشد؟  80

 

5-3- نتیجه گیری کلی.. 81

5-4- محدودیت های پژوهش… 82

5-4-1- محدودیت های خارج از اختیار محقق (محدودیت های کاربردی) 82

5-4-2- محدودیت های در اختیار محقق (محدودیت های پژوهشی) 82

5-5- پیشنهادهای پژوهش… 83

5-5-1- پیشنهادهای کاربردی.. 83

5-5-2- پیشنهادهای پژوهشی.. 83

فهرست منابع و مآخذ. 84

پیوست.. 92
فهرست جداول

جدول3-1: نحوه امتیازبندی سؤالات پرسشنامه. 56

جدول3-2: نتایج آزمون آلفای کرونباخ. 56

جدول 4-1 : توزیع فراوانی معلمان بر اساس جنسیت.. 60

جدول 4-2 : توزیع فراوانی معلمان بر اساس سابقه خدمت.. 61

جدول 4-3 : توزیع فراوانی مدارس محل خدمت معلمان بر اساس جنسیت.. 62

جدول 4-4 : توزیع فراوانی معلمان بر اساس تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس آنها 63

جدول 4-5 : نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنوف.. 65

جدول 4-6 : نتایج توصیفی مربوط به سؤال اول تحقیق. 65

جدول 4-7 : نتایج آزمون t مربوط به سؤال اول تحقیق. 66

جدول 4-8 : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسن مربوط به سؤال اول تحقیق. 67

جدول 4-9 : نتایج توصیفی مربوط به سؤال دوم تحقیق. 67

جدول 4-10 : نتایج آزمون t مربوط به سؤال دوم تحقیق. 68

جدول 4-11 : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسن مربوط به سؤال دوم تحقیق. 69

جدول 4-12 : نتایج توصیفی مربوط به سؤال سوم تحقیق. 69

جدول 5-13 : نتایج آزمون t مربوط به سؤال سوم تحقیق. 70

جدول 4-14 : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون مربوط به سؤال سوم تحقیق. 71

جدول 4-15 : نتایج توصیفی مربوط به سؤال چهارم تحقیق. 71

جدول 4-16 : نتایج آزمون t مربوط به سؤال چهارم تحقیق. 72

جدول 4-17 : نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسن مربوط به سؤال چهارم تحقیق. 73

جدول شماره 4-18 : نتایج آزمون مقایسه میانگین رتبهی مؤلفه ها با استفاده آزمون فریدمن.. 73
فهرست نمودارها

نمودار 4-1 : توزیع درصد فراوانی معلمان بر اساس جنسیت.. 60

نمودار 4-2 : توزیع درصد فراوانی معلمان بر اساس سابقه خدمت.. 61

نمودار 4-3 : توزیع درصد فراوانی مدارس محل خدمت معلمان بر اساس جنسیت.. 62

نمودار 4-4 : توزیع درصد فراوانی معلمان بر اساس تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس آنها 63
فهرست اشکال

شکل 1: نمودار چرخة نتایج برقراری روابط انسانی، اقتیاس از میر کمالی، (1382)، روابط انسانی در آموزشگاه. 43

چکیده
هدف کلی از پژوهش بررسی تأثیر نقش معلمین راهنما بر افزایش کارایی آموزشی معلمان مقطع ابتدایی در شهر لامرد بود. روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی می­باشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه معلمان مقطع ابتدایی اعم از دخترانه و پسرانه شهر لامرد به تعداد 125 نفر می­باشد که از آنان سر شماری صورت گرفت. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه محقق ساخته کارایی آموزشی معلمان بود. به منظور محاسبه روایی پرسشنامه از روایی صوری و برای پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. یافته­ ها با بهره گرفتن از آمار توصیفی نظیر فراوانی، میانگین، انحراف معیار، مد و میانه و آمار استنباطی نظیر تی تست مستقل، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون فریدمن استفاده شد. تجریه و تحلیل داده ­ها نشان داد که 1- نقش معلمان راهنما بر بهبود شیوه­ تدریس معلمان موثر می­باشد. 2- نقش معلمان راهنما در مرتفع شدن مشکلات خاص به وجود آمده برای معلمان موثر می­باشد. 3- نقش معلمان راهنما در بهبود روابط انسانی حاکم بر فضای آموزشی موثر می­باشد. 4- همچنین نقش معلمـان راهنما بر بهبود شیوه­ ارزشـیابی دانش ­آموزان موثر است. در نهایت بیشترین میانگین رتبه در بین ابعاد کارایی آموزشی از دیدگاه معلمان متعلق به بعد بهبود شیوه ­های تدریس معلمان بود.

مقدمه
پیشرفت در آموزش و پرورش عموماً به صلاحیت و توانایی­های كاركنان آموزشی به خصوص به ویژگی­های انسانی، تربیتی و حرفه­ای تك تك معلمان بستگی دارد. به تعبیر گیج بی­تردید هیچ فرد دیگری به جز معلم نمی ­تواند تاثیر بیشتری بر آنچه در مدارس می­گذرد داشته باشد (استار[1]، 2000). این معلم است كه می ­تواند فرایند تعلیم و تربیت را فرایندی توام با لذت و كامیابی یا مأیوس كننده و بی­ثمر سازد. ضمانت اجرایی اصلاحات یک نظام آموزشی داشتن معلمان خوب و كارآمد است (فونتانا[2]، 2004). موفقیت یا شكست بهترین یا ضعیف­ترین برنامه ­های درسی به طراحی و اجرای معلم بستگی دارد. با نگاه به تغییر و تحول نظام­های تعلیم تربیت در سطح ملی و بین المللی این موضوع روشن می­ شود كه بدون در نظر گرفتن جایگاه ویژه برای معلم هیچ یک از اهداف و خواسته ­ها تحقق نخواهد یافت و آموزش و پرورش به هیچ تحول علمی یا نوآوری مطلوب نمی ­تواند دست یابد. مگر این كه پیشاپیش در شیوه ­های كار معلمان، به­عنوان كارگزاران واقعی، تغییر و تحولات مناسب به وجود آید (رئوف، 1379؛ به نقل از مرادی، فردانش، مهر محمدی و موسی پور، 1390).

شایستگی هر نظام آموزشی به اندازه شایستگی معلمان آن نظام و کارایی نظام آموزشی به كیفیت معلمان آن جامعه وابسته است.در واقع هیچ كشوری نمی ­تواند از سطح معلمان خود بالاتر رود. بر این اساس تربیت معلم سزاوار قوی ترین توجهات دقیق و مستمر است (یونسكو، 1999، به نقل از رحیم زادگان، شعبانی ورکی و کهن، 1388).