چكیده 1

مقدمه 2

فصل اول: کلیات

1- كلیات 5

1-1- طرح تحقیق 5

1-1-1- بیان مسأله 5

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق 8

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق 8

1-1-4- اهداف تحقیق 8

1-1-5- سوابق تحقیق 8

1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق 9

1-1-7- روش تحقیق 9

1-2- مفاهیم 10

1-2-1- معنای لغوی دیه 10

1-2-2- معنای اصطلاحی دیه 10

1-2-3-نفقه در لغت 11

1-2-4- تعریف اصطلاحی نفقه 11

1-2-5- تعریف حقوقی نفقه 13

1-3- مبانی نظری حقوق زن در اسلام 14

 

فصل دوم: حمایت شرع از زنان در نکاح،مهریه، نفقه و طلاق

2- حمایت شرع از زنان در نکاح، نفقه و طلاق 21

2-1- اهمیت مسأله‌ی نکاح در فقه اسلامی 21

2-1-1- احکام حمایتی شرع از زنان در نکاح 22

2-1-2- احکام حمایتی شرع از زنان در باب مهریه 24

2-2- احکام حمایتی شرع از زنان در باب نفقه 26

2-2-1- نفقه در مكاتب الهی 26

2-2-1-1- یهود 26

2-2-1-2- مسیحیت 26

2-2-1-3- اسلام 27

2-2-2- نفقه از دیدگاه حقوق غرب 28

2-2-3- نفقه از منظر آیات و روایات 28

2-2-3-1- نفقه از منظر آیات 29

2-2-3-2- ارکان نفقه‌ی زوجه از دیدگاه قرآن 35

2-2-3-3- نفقه از دیدگاه روایات 39

2-2-4- دیدگاه فقهای امامیه در خصوص نفقه‌ی زن 41

2-2-5- گستره‌ی نفقه و نحوه‌ی پرداخت آن 44

2-2-6- ملاک میزان نفقه و نحوه پرداخت آن 49

2-2-7- حق نفقه‌ی زن در طلاق رجعی 50

2-2-8- حق نفقه‌ی زن در طلاق باین 51

2-2-9- نفقه و حق حبس زوجه 52

2-3- احکام حمایتی شرع از زنان در باب طلاق 54

2-3-1- معنا و مفهوم طلاق 54

2-3-2- روایاتی در مذمت طلاق 55

2-3-4- احادیث مربوط به ملزم بودن شوهر به طلاق 57

2-3-5- مباحث حقوقی طلاق 59

 

فصل سوم: اشتغال زنان

3- اشتغال زنان 66

3-1- مشروعیت اشتغال زنان 67

3-1-1- مشروعیت اشتغال زنان از دیدگاه قرآن 67

3-1-1-1- آیاتی كه بر حق مالكیت زنان بر اموالشان دلالت دارند 67

3-1-1-2- آیاتی كه از كار زنان در بیرون از منزل سخن می‌گوید 68

3-1-1-3- آیاتی كه همه‌ی مردم را به فعالیتهای اقتصادی تشویق می‌كند 69

3-1-1-4- آیات تحلیل و تحریم برخی از معاملات 69

3-1-2- مشروعیت اشتغال زنان از دیدگاه روایات 70

3-2- قوامیت و ریاست شوهر و كار و اشتغال زن در بیرون از منزل 71

3-3- دیدگاه فقه امامیه در خصوص اشتغال زنان 77

 

فصل چهارم: حمایت شرع از زنان در باب مجازات

 

 

4- حمایت شرع از زنان در مجازات 83

4-1- حمایت شرع از زنان در باب دیه و قصاص 83

4-1-1- پیشینه‌تاریخی دیه و قصاص 83

4-1-1-1- عصر جاهلیت 83

4-1-1-2- دیه در حقوق یونان و روم 84

4-1-1-3- دیه در آیین یهود 85

4-1-1-4- دیه در آیین مسیحیت 86

4-1-1-5- دیه در حقوق آنگلوساکسون 86

4-1-1-6- دیه در دین اسلام 87

4-1-2- تعریف دیه در متون فقهی 89

4-1-3- دیدگاه فقهای امامیه در خصوص دیه و قصاص زن و مرد 90

4-1-4- دیدگاه فقهای امامیه در خصوص دیه‌ی اعضاء در زن و مرد 94

4-1-5- قوانین حمایتی شرع در بحث قصاص 99

4-2- حدود 100

4-2-1- زنا 100

4-2-1-1- در نهی از زنا 100

4-2-1-2- حدود زنا 101

4-2-3- سایر احکام حدود در حمایت از زنان 107

نتیجه گیری 114

پیشنهادات 115

فهرست منابع 116

چكیده

 

یکی از موضوعاتی که همواره در سطوح مختلف جامعه چه در داخل و چه خارج از کشور محل ابهام و پرسشهایی واقع شده، بحث تساوی حقوق زنان و مردان است. با توجه به ترویج و گسترش تفکرات فمینیستی در ایران، همواره این گروه های افراطی حملات شدیدی را به بحث حقوق زنان در اسلام طرح ریزی کرده اند.                                   

در همین راستا هدف پژوهش حاضر بررسی برخی از حقوق مصرح زنان در شرع اسلام بر مبنای روش تحقیق کتابخانه‌ای می‌باشد تا نشان دهد که اگرچه در مواردی به ظاهر میان حقوق زنان و مردان تفاوت وجود دارد اما این تفاوت منجر به تبعیض نمی شود بلکه جهت حفظ تعادل در مجموعه احکام فقهی و دوری از افراط و تفریط است. در این تحقیق به بررسی برخی از احکام و قوانین حمایتی شرع اسلام از حقوق زن در باب نکاح (مهریه، نفقه، اشتغال زنان)، باب طلاق، باب مجازات (دیه، قصاص، حدود)  پرداخته شده است.

واژه های كلیدی: اشتغال، حدود، حمایت شرع، زنان، فقه، نکاح.

مقدمه

هرگاه وارد مباحث تاریخی می‌شویم و موقعیت زنان را در طـول تاریـخ بـررسی می‌كنیم، می‌بینم كه زن در بیشتر ادوار تاریخ در موقعیت بسیار پست و خفت‌باری قرار داشته؛ به طوری كه هیچ ارزش و بهایی به او داده نشده است. در قرون ابتدایی پیدایش بشر و در عصر جاهلیت هیچ گونه حق انسانی به زن داده نمی‌شد و با وی در حد احشام و شاید کمتر بها داده می شده و اینک در عصر جاهلیت جدید در قرن بیست ویکم هر چند بر مرد و زن ظلم مى شود اما زنان به واسطه ویژگى‏هاى شخصیتى و جنسى كه دارند در این دوره بیشتر مورد تعدى و ستم قرار مى‏گیرند و شاید به جرات بتوان ادعا كرد كه این ظلم و پیمالی شخصیتی زن به مراتب سخیفتر از جاهلیت اعراب بادیه نشین است، در حالی که اگر به بررسی جایگاه زن در اسلام بپردازیم، می‌بینیم كه با ظهور اسلام زن از یک جایگاه رفیع و والایی برخوردار می‌شود.

اسلام با نگرشی متعالی به انسان و با هدف قرار دادن قرب به خدا به عنوان هدف برتر، تمام ارزش‏گذاری‏ها را بر این اساس قرار داده و مشاغل و مناصب را در تمامی انواع و سطوح آن، چیزی جز امانت نمی‏داند که استفاده از آن در جهت مثبت یا منفی، انسان را به پروردگار نزدیک یا دور می‏کند و چون ارزش هر کار و فعالیتی بستگی به شرایط آن کار و فعالیت دارد، وقتی پرورش فرزندان به عنوان یک وظیفه بر عهده زنان قرار می‏گیرد، این وظیفه بنا به نوع مسئولیت آن، از اهمّ وظایف انسانی ارزیابی می‏گردد که نمی‏توان آن را با هیچ معیار مادی به سنجش درآورد و این ارزش از آنجا ناشی می‏شود که چنین اقدامی در جهت ساختن جامعه‏ای سالم عملی خدایی به حساب می‏آید؛ چراکه رضایت و آرامش خلق خدا در سایه آن تأمین می‏شود.  

ما نمى‏توانیم برداشت و ارزیابى درستى از قوانین جزائى‏اسلام (اشتغال زن، دیه، قصاص و …) داشته باشیم بى‏آنكه جایگاه و كلیه مناسبات موجود این بخش ازقوانین و احكام را با بقیه‌ی بخشها در نظر بگیریم. چنان كه در خود این بخش‏از مجموعه نیز، باید به پیوندهاى موجود میان اجزا و تك تك مواد ومقررات آن، توجه نمود. و این خود امرى كاملاً دشوار و براى بسیارى ازافراد ناممكن است، چرا كه فهم همه‌ی اجزای دین  و جایگاه و مناسباتى كه‏هر یک از اجزای آن دارند، و تأثیر و تأثر متقابل، و نسبت‏سنجى آن با انسان ‏و كلیه‌ی روابط و مناسبات اجتماعى و فردى او، امرى آسان و قابل دست یابى‏نیست و اگر اضافه كنیم پیوندى كه احكام، شریعت و اساساً دین با «جان‏» آدمى، «جهان‏» طبیعت و «عالم‏» آخرت دارد اذعان خواهیم كرد كه كارى‏بس دشوار بلكه ناممكن است.

در شناخت‏صحیح و ارزیابى جامع مسایل زنان، «یكجانگرى‏» و پرهیز از تفسیرها وتحلیل هاى یک جانبه و خارج از مجموعه‌ی شریعت و دستگاهى كه دین براى‏هدایت فرد و جامعه و بهبود مناسبات اجتماعى انسان و بهره‏ورى صحیح‏از فرصت زندگى ارائه مى‏دهد، یک اصل بنیادى مى‏باشد و بسیارى ازتفسیرها و ارزیابی ها و پیشنهادهایى كه در حوزه‌ی مسایل زنان در محافل‏علمى پژوهشى و در سطح رسانه‏هاى گروهى مطرح مى‏شود و بسیارى‏ «نقد»ها كه صورت مى‏گیرد و برخى«تأویل‏»ها و«توجیه‏»ها كه به كمك‏گرفته مى‏شود، همه ناشى از نگرش هاى جزیى و برخاسته از داوری هاى‏مقطعى و بریده شده از پیكره‌ی عظیم شریعت است و كارى علمى و راهگشا به شمار نمى‏رود. و پرواضح است روى سخن متوجه‌ی همه‌ی تلاش هایى است‏كه براى ترسیم جایگاه انسانى- اجتماعى زن ،حقوق، مسئولیت ها و احكام او صورت مى‏گیرد.

این پژوهش با پرداختن به بررسی قوانین حمایتی شرع از زنان سعی دارد به گوشه ای از قدرت و قوت فقه اسلامی در حمایت از کانون خانواده و به خصوص زنان اشاره نماید.

1-1- طرح تحقیق

        مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………… 1

فصل اول : کلیات

        1-1- طرح تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… 5

        1-1-1- بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………….. 5

        1-1-2- پرسش تحقیق…………………………………………………………………………………………………….. 6

        1-1-3- فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………….. 6

        1-1-4- اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………… 6

        1-1-5- سوابق تحقیق……………………………………………………………………………………………………… 6

        1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق………………………………………………………………………………………….. 7

        1-1-7- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 7

        1-1-8- فصلهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………. 7

        1-1-9- محدودیت ها و مشکلات……………………………………………………………………………………. 8

        1-2- مفاهیم………………………………………………………………………………………………………………………. 9

-1            2-1- معنای لغوی رشوه………………………………………………………………………………………… 9

-12-2- معنای اصطلاحی رشوه……………………………………………………………………………………. 9

-3-2-1 منظور از رشوه در حقوق…………………………………………………………………………………. 12

-4-2-1 تاریخچه رشوه ………………………………………………………………………………………………….. 13

1-2-5- آثار اجتماعی رشوه………………………………………………………………………………………….. 14

        1-2-6- رشوه پدیده شوم اجتماعی………………………………………………………………………………… 15

        1-2-7- بررسی علل رشوه از منظر اقتصادی………………………………………………………………….. 15

        1-2-8- آثار رشوه در اقتصاد……………………………………………………………………………………………. 16

        1-2-9- زیان ها و مفاسد رشوه……………………………………………………………………………………….. 17

        1-2-10- راه های جلوگیری از رشوه………………………………………………………………………………. 18

        1-2-11- آیا جامعه ظرفیت اجرای عدالت را دارد………………………………………………………… 19

فصل دوم : رشوه در فقه امامیه

        2-1- بررسی اقوال فقها در معنای رشوه………………………………………………………………………….. 22

        2-2- ادله حرمت رشوه……………………………………………………………………………………………………… 25

        2-2-1-  قرآن……………………………………………………………………………………………………………………. 25

        2-2-2-  سنت ( احادیث و روایات)…………………………………………………………………………………. 29

        2-2-3-  اجماع ( نظرات فقها)………………………………………………………………………………………… 31

        2-2-4-  عقل…………………………………………………………………………………………………………………….. 32

        2-3- عناصر تحقق رشوه…………………………………………………………………………………………………… 33

        2-3-1- مرتشی…………………………………………………………………………………………………………………. 34

        2-3-2- راشی……………………………………………………………………………………………………………………. 35

        2-3-3-رایش……………………………………………………………………………………………………………………… 37

        2-3-4-مال الرشوه…………………………………………………………………………………………………………….. 37

        2-4- مصادیق رشوه در فقه………………………………………………………………………………………………. 38

        2-4-1-  هدیه…………………………………………………………………………………………………………………… 38

        2-4-2- شک در حرمت هدیه…………………………………………………………………………………………. 40

        2-4-3- فرق میان هدیه و رشوه……………………………………………………………………………………… 41

        2-4-4- جعل…………………………………………………………………………………………………………………….. 43

        2-4-5- فرق میان جعل و رشوه……………………………………………………………………………………… 44

        2-4-6- هدیه به قاضی…………………………………………………………………………………………………….. 45

        2-4-7- رزق………………………………………………………………………………………………………………………. 46

        2-4-8- حکم ارتزاق قاضی………………………………………………………………………………………………. 47

        2-4-9- فرق اجرت و ارتزاق……………………………………………………………………………………………. 49

        2-5- حقیقت رشوه……………………………………………………………………………………………………………. 49

        2-5-1- رشوه به قاضی که رشوه در حکمش می نامند………………………………………………… 49

        2-5-2- رشوه در غیرحکم……………………………………………………………………………………………….. 51

        2-5-3- رشوه برای رسیدن به امر مباح و دفع ظلم و حق قانونی خود………………………. 52

        2-6- ضمان در رشوه………………………………………………………………………………………………………… 52

        2-7- ضمان در رشوه، ضمان عقدی است یا قهری………………………………………………………… 54

        2-8- منشاء رشوه………………………………………………………………………………………………………………. 56

        2-9- رشوه در ادارات………………………………………………………………………………………………………… 57

        2-10- انواع رشوه اداری…………………………………………………………………………………………………… 58

        2-10-1-  بیع محاباتی…………………………………………………………………………………………………….. 58

        2-10-2- وجه نقد……………………………………………………………………………………………………………. 59

2            -11- اقسام رشوه……………………………………………………………………………………………………… 60

        2-11-1- رشوه اهدایی…………………………………………………………………………………………………….. 60

 

 

        2-11-2- رشوه بیانی……………………………………………………………………………………………………….. 60

        2-11-3- رشوه طعامی…………………………………………………………………………………………………….. 61

        2-11-4- رشوه خیالی یا سیاسی……………………………………………………………………………………. 61

        2-11-5- رشوه ناموسی……………………………………………………………………………………………………. 62

        2-11-6- رشوه مادی……………………………………………………………………………………………………….. 62

        2-12- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………….. 63

فصل سوم : رشوه در حقوق و در قانون مجازات اسلامی

        3-1- قانون مجازات اسلامی تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده ارتشاء و…………………………… 66

        3-1-1- ماده 588……………………………………………………………………………………………………………. 66

        3-1-2- ماده 589……………………………………………………………………………………………………………. 67

        3-1-3- ماده 590……………………………………………………………………………………………………………. 69

        3-1-4- ماده 591……………………………………………………………………………………………………………. 70

        3-1-5- ماده 592……………………………………………………………………………………………………………. 71

        3-1-6- ماده 593……………………………………………………………………………………………………………. 73

        3-1-7- ماده 594……………………………………………………………………………………………………………. 74

        3-2- قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا……………………………………………………………………… 75

        3-3- عمل مرتکب…………………………………………………………………………………………………………….. 76

        3-4- مجازات……………………………………………………………………………………………………………………… 77

        3-5- میزان مجازات جرم رشوه……………………………………………………………………………………….. 78

        3-6- مجازات واسطه رشاء و ارتشاء…………………………………………………………………………………. 79

        3-7- تکرار و تعدد جرم در رشا و ارتشا………………………………………………………………………….. 80

        3-8- عناصر تحقق رشوه در حقوق………………………………………………………………………………….. 80

        3-8-1-  رشاء……………………………………………………………………………………………………………………. 81

        3-8-2-  رایش………………………………………………………………………………………………………………….. 85

        3-8-3-  ارتشاء…………………………………………………………………………………………………………………. 86

        3-9- نظریات اداره حقوقی در خصوص ارتشاء……………………………………………………………….. 89

        3-10- مصادیق تمثیلی ارتشاء…………………………………………………………………………………………. 90

        3-11- معامله در مقام رشوه…………………………………………………………………………………………….. 92

        3-12- برخوردهای مادی………………………………………………………………………………………………….. 93

        3-12-1-  تعزیر مالی……………………………………………………………………………………………………….. 93

        3-12-2- حبس………………………………………………………………………………………………………………… 93

        3-12-3-  برکنار کردن افراد خلافکار از مشاغل……………………………………………………………. 93

        3-13- بررسی تطبیقی مصادیق رشوه در فقه و حقوق…………………………………………………. 94

        3-14- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………….. 98

          فهرست منابع    99

چکیده

واژه رشوه دارای معانی متعدد و عام می باشد، و شامل همه ابواب از جمله باب قضا می شود، و از لحاظ معنای لغوی نمی توان آن را به باب خاصی محدود کرد. اگر آن را فعل راشی بدانیم، یا موضوع آن به حساب آوریم، در همه ابواب جاری است .رشوه،چیزی است که برای از بین بردن حق یا اثبات باطل داده می شود، که اختصاص به باب قضا ندارد . اکثر فقیهان اسلامی به حرمت رشوه اجماع دارند، و در حقوق رشوه دادن مالی است به مأمور رسمی یا غیر رسمی دولتی یا بلدی به منظور انجام کاری از کارهای اداری یا قضایی ولو اینکه آن کار مربوط به شغل گیرنده مال نباشد.

در رشوه چهار عنصر دخالت دارند: راشی، مرتشی، رائش و مال الرشوه.

در قانون مجازات اسلامی، بحث از رشوه در مواد 588 تا 594 در مبحث دوم، از مباحث مربوط به تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده  و احکام آن آمده است.

واژه های کلیدی : رشوه، راشی، رشا، رایش، ارتشا

مقدمه

بنا به ضرورت تحقیق و بررسی جوانب فقهی و حقوقی موضوع رشوه، که یکی از مهمترین موضوعات اداری در نظام حکومتی ما و سایر حکومتها در طول تاریخ بوده این پایان نامه تهیه و سعی گردیده تا حد امکان مطالب مربوط به آن به صورت مستند مورد بررسی قرار گیرد. امّا با توجّه به اهمّیت شناخت چنین موضوعی، کتاب و یا رساله مشخص و مدوّن فقهی و حقوقی در این رابطه وجود نداشته، از این رو بر آن شدیم تا با انجام تحقیقی در این زمینه خلأ موجود را تا حدّی پر نماییم. در مورد حرمت رشوه میان فقیهان اسلامی در مورد اینکه آیا رشوه حرام است و یا حرام نیست همۀ آنها اجماع دارند،که رشوه حرام است و فقط در چند مسئله جزئی با هم اختلاف نظر دارند از جمله اینکه اگر رشوه دهنده برای رسیدن به حق خود چاره ای جز رشوه نداشته باشد، که در این صورت، تنها رشوه گیرنده مرتکب فعل حرام است و بعضی از فقها همین مورد را نیز حرام دانسته اند.

رشوه در لغت به معنای وجه یا مالی است که برای ابطال حق و احقاق باطل پرداخت می شود ، لکن در اصطلاح قانون قبول وجه یا مالی است که کارکنان دولت و یا سایر کارکنان به سبب انجام وظیفه دریافت  می کنند با توجه به تعریف فوق هبه، هدیه ، تحفه، قرض الحسنه مشمول حکم این ماده نمی شوند.

رشوه اگر چه از دیر باز در جوامع موضوعیت داشته و در هر دوره  قوانینی  برای مبارزه و برخورد با آن وضع شده است امّا نمی توان انکار کرد که این جرم در عصر ما و به ویژه با گسترده شدن سیستمهای اداری و ابعاد وسیع نیازهای انسانی از رنگ و لعاب دیگری برخوردار شده است. این را هم ناگفته نگذاریم که رشوه گرچه در اصل در مورد « قضاوت قضات » بکار رفته ، اما یکی از کاربردی ترین مسائل در جامعه امروزی می باشد که از نظر فقهی و حقوقی معنی وسیعی دارد . و هر کسی که پول، هدیه، انعام و بخشش و یا حتی خدمتی را به Aهر اسم و هر عنوان از کسی دریافت دارد که در مقابل آن حق را باطل کند یا باطلی را حق نماید یا نوبتی را بر هم زند و یا برای کاری که جزء وظایف و مسؤولیتهای اوست چیزی دریافت دارد در مفهوم وسیع رشوه داخل است و همۀ اینها گناه و حرام می باشد.

رشوه ، سدّی محکم و مانعی بزرگ در راه اجرای عدالت اجتماعی محسوب می شود. رشوه ، یکی از دامهای درآمد نامشروع و کسب ثروتهای کلان یکشبه است. دین اسلام که همواره به خاطر نحوه نگرش خاص خود به جامعه و انسان ، آیینی کامل و مترقی به شمار می آمده ، مسأله رشوه را از نظر دور نداشته و با شیوه های عملی و نظری کوشیده است تا ریشه های این کردار زشت را در ضمیر افراد و در عمق جامعه بخشکاند.

مبارزه با این بلای عظیم که دنیای امروز را فراگرفته کار آسانی نیست و از هر بلا و بیماری و جنگی خطرناکتر است چرا که با معیارهای مادی نمی توان با آن به مقابله برخاست ، بلکه در درجه اوّل آموزشهای فرهنگی و از همه مهمتر ایمان نیرومند الهی و دینی لازم است. مردم باید آموزش ببینند ، و بدانند که اگر این بلا گسترش پیدا کند همه در عذاب و زحمت خواهند بود و زندگی در اجتماع برای همه مشکل و طاقت فرسا و مرگبار خواهد شد همه باید آموزش ببینند و بدانند که رشوه خواری دنیا و آخرت انسان را تباه و پیشگاه خدا روسیاه می کند.

و از نظر حقوقی نیز رشاء و ارتشاء از جمله جرائم عمومی هستند که از نظر شرع مقدس اسلام ، ارتکاب آنها مذموم و ناپسند شمرده شده است، به طوری که شارع در این خصوص مقرر داشته : ” الراشی والمرتشی     کلا هما فی النار”.رشوه هم در دین اسلام و هم در عرف جامعه ما امری بسیار ناپسند تلقی می شود و حتّی قبل از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی کمتر کسی حاضر می شد چنانچه مرتکب چنان کار خلاف و مذمومی گردیده بود کسی از آن آگاه شود امّا متأسفانه در حال حاضر گویا زشتی این کار خاصیت خود را از دست داده از همین رو برای مقابله باندها و تشکیلات موجود در برخی ادارات ، قانونگذار ماده 4ق. ت م م1. 1. ک ، را وضع و تصویب نموده است به موجب ماده 4 ق. ت م م 1. 1. ک کسانی که با تشکیل یا رهبری شبکه چند نفری به امر ارتشاء اختلاس و کلاهبرداری مبادرت ورزند علاوه برضبط کلیه اموال منقول و غیرمنقول که از طریق رشوه کسب کرده اند به نفع دولت و استرداد اموال مذکور، به دولت یا افراد به جزای نقدی معادل مجموع آن اموال و انفصال دائم از خدمات دولتی و حبس از پانزده سال تا ابد محکوم می شوند و درصورتی که مصداق مفسدفی الارض باشند مجازات آنها مجازات مفسدفی الارض خواهد بود.

در این پایان نامه به مقایسه تطبیقی رشوه در فقه امامیه و حقوق ایران و قانون مجازت اسلامی پرداخته شده است و مباحث مختلفی را از جمله ادله حرمت رشوه ، مصادیق رشوه و عناصر تحقق رشوه و … را موردبررسی قرار داده ایم.

1-1 – طرح تحقیق

1-1-1- بیان مسأله

از نظر لغوی ، رشوه اسم مصدر و اصطلاحاً ناقص واوی به معنای کود و خاشاک یا طناب است. «رشا» از مصدر «یرشی» به معنای رشوه دادن و «ارتشاء» مصدر ثلاثی مزید از باب افتعال به معنای رشوه گرفتن یا قبول کردن رشوه است. اسم فاعل آن در باب ثلاثی مجرد، «راشی» و در باب افتعال، «مرتشی» است. (المنجد ، 1377، ص680 ).

وجه تسمیه رشوه به کود این است کشاورز با دادن کود به زمین آن را برای زراعت و باروری آماده می کند و در مقام مقایسه ، راشی مانند کشاورز با دادن «مال الرشا» نظر مرتشی را به خود جلب می کند تا خواسته او را انجام دهد. وجه تسمیه رشوه به طناب ، آن است که ریسمان را برای بیرون آوردن آب از چاه به دلو     می بندند و در این جا راشی برای رسیدن به مقصود خود از طریق مرتشی طناب (رشا) را به او می بندد و اورا در اختیار خود درمی آورد. (جابری عربلو ، 1363).

ودر مجمع البحرین درتعریف رشوه آمده است: « الرشوه ما یعطیه الشخص الحاکم و غیره لیحکم له أو یحمله علی ما یرید و الرشوه قل ما تستعمل إلا فیما یتوصل به إلی إبطال حق أو تمشیۀ باطل.»                         یعنی رشوه چیزی است که شخص آن را به حاکم یا غیر او می دهد تا به نفع او حکم کند یا او را بر آنچه می خواهد وادار سازد. رشوه به کار برده نمی شود مگر در آنجا که به وسیله آن ابطال حق یا رسیدن به باطل دسترسی حاصل شود.(طریحی، 1416، ج1،ص184) .

در کتاب صاحب جواهر آمده است : « الوصله الی الحاجه بالمصانعه » یعنی رشوه چیزی است برای رسیدن به مقصد از راه زد و بند. (نجفی، بی تا،ج22، ص146).

همان طور که معانی متعددی که برای رشوه گفته اند بر می آید رشوه دارای معانی عام بوده، شامل همه ابواب، از جمله باب قضا می شود و نمی توان به لحاظ معنای لغوی آن را به باب خاصی محدود کرد. لذا خواه رشوه را فعل راشی بدانیم یا موضوع آن به حساب آوریم، در همه ابواب جاری است و همان طور که در المنجد آمده است « ما یعطی لإبطال حق أو إحقاق باطل » .

رشوه چیزی است که برای از بین بردن حق یا اثبات باطل داده می شود که اختصاص به باب قضا ندارد چه بسا در عرف موجود غلبه آن در باب غیر قضا باشد. ( المنجد، 1377، ص680 ). بر این اساس به رغم آنکه در غالب کتابهای فقهی از جمله عروةالوثقی ( طباطبایی یزدی، بی تا ، ج2، ص24)،                          تحریرالوسیله(خمینی، بی تا، ج2، ص406) و تکملۀ المنهاج ( خویی، بی تا، ج41، ص8 )، رشوه در باب قضا بکار رفته ، به نظر می رسد چنین حصری با معنای لغوی رشوه سازگار نیست و با توجه به معنای عام آن در لغت، رشوه عبارت است از : « توافق اراده دو شخص درباره این که یکی از آنها چیزی را به دیگری بدهد تا نفعی به وی برساند و دیگری در برابر آن کاری انجام دهد یا کاری را ترک کند که در حیطه وظایف و مأموریت او است » بنا بر این موقعیت شغلی و اجتماعی مرتشی در وقوع جرم اثری ندارد.

1-1-2- پرسش تحقیق

1) رشوه از منظر فقهی و حقوقی به چه معنا است؟

2) چه تفاوت و شباهت هایی میان رشوه در فقه امامیه با حقوق ایران وجود دارد؟

3) بین هدیه و رشوه از لحاظ ماهیت چه رابطه ای وجود دارد؟

1-1-3- فرضیه های تحقیق

1. مفهوم رشوه در فقه امامیه چیزی است که برای از بین بردن حق یا اثبات باطل داده می شود و در حقوق نیز مالی است به مأمور رسمی یا غیررسمی دولتی یا بلدی به منظور انجام کاری از کارهای اداری یا قضایی ایران است.
2. از نظر اکثر فقهای امامیه و حقوق ایران رشوه حرام است و در فقه مجازاتی برای عاملین رشوه تعیین نشده و در حقوق مجازاتهایی که در قانون مجازات اسلامی آمده از قبیل تعزیرات شرعی است که بنا به صلاحدید حاکم تعیین می شود.
3. رشوه به ازای انجام کاری مادی است اما هدیه جهت خشنودی عاطفی است.

1-1-4- اهداف تحقیق

1. بررسی مصادیق رشوه در فقه امامیه و حقوق ایران.
2. مقایسه دیدگاه فقهای مختلف در خصوص رشوه.
3. مقایسه مفاهیم و مصادیق رشوه و هدیه در فقه امامیه و حقوق ایران.

1-1-5- سوابق تحقیق

در خصوص بحث رشوه علاوه بر آیات قرآنی کتاب های زیر نیز به طور مستقل به آن پرداخته اند.

بحث از رشوه از همان دوره های آغازین بشر یعنی در زمان پیدایش اولین مجموعه های بشری و زندگی جتماعی که این نوع زندگی که با در کنار هم قرار گرفتن انسانها و به تبع آن تزاحم حقوق و نزاع بر سر منافعشان همراه بود سبب مراجعه به اشخاص ثالث شد که این زمینه را برای بروز رشاء و ارتشاء فراهم آورد و در زمان صدر اسلام نیز فقیهان اسلامی از همان ابتدا در کتاب ها و رساله های خود بخشی را تحت عنوان رشوه نگاشته اند که برای نمونه به بعضی از آنها اشاره می کنیم.

– شیخ انصاری در کتاب المکاسب فصلی به «الرشوه حرام» اختصاص داده است.

– شیخ طوسی نیز در کتاب المبسوط فی الامامیه بخشی را به رشوه اختصاص داده است.

– طباطبایی یزدی در کتاب تکملة العروة الوثقی فصلی به عنوان رشوه آورده است

– امام خمینی در تحریر الوسیله فصلی را تحت عنوان رشوه باز کرده است.

– نجفی اصفهانی در کتاب جواهر الکلام فصلی تحت عنوان رشوه اختصاص داده است.

1-1) مقدمه…………………………………………………………………………………………………….2

1-2) بیان مسئله……………………………………………………………………………………………4

1-3) ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………….5

1-4) اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………….9

1-4-1) هدف کلی………………………………………………………………………………………….9

1-4-2) اهداف اختصاصی…………………………………………………………………………………9

1-5) سؤال­های تحقیق ……………………………………………………………………………………..10

1-5-1) سؤال اصلی………………………………………………………………………………………….10

1-5-2) سؤال­های فرعی………………………………………………………………………………………..10

1-6) محدوده­ تحقیق…………………………………………………………………………………………..11

1-7) محدودیت­های غیرقابل کنترل………………………………………………………………………..12

1-8) تعاریف اصطلاحات………………………………………………………………………………………12

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1) مقدمه………………………………………………………………………………………………………15

2-2) مبانی نظری……………………………………………………………………………………………….16

2-2-1) تحقیق چیست؟……………………………………………………………………………………..16

2-2-2) اهمیت تحقیقات………………………………………………………………………………………..17

2-2-3)ویژگی­های تحقیق……………………………………………………………………………………19

2-2-4) انواع پروژه­ های تحقیقاتی…………………………………………………………………….21

2-2-5) پژوهش چیست؟…………………………………………………………………………………22

2-2-6) اهمیت و ضرورت پژوهش………………………………………………………………………. 23

2-2-7) دیدگاه اسلام نسبت به پژوهش و دانش…………………………………………………..24

2-2-8) ویژگی­های پژوهشگر………………………………………………………………………………25

2-2-9) پایان­ نامه ­ها یا رساله ­های تحصیلی………………………………………………………….26

2-2-10) تدوین پایان نامه……………………………………………………………………………………26

2-2-11) اهمیت پایان ­نامه…………………………………………………………………………..27

2-2-12) اهداف پایان­ نامه و رساله……………………………………………………………….. 29

2-2-13) ویژگی‌های یک پایان نامه خوب……………………………………………………………..29

2-2-14) برنامه زمان­بندی مراحل مختلف پایان­ نامه………………………………………………..31

2-2-15) گزارش نهایی پایان نامه…………………………………………………………………..33

2-2-16) آسیب های پایان نامه‌های رشته تربیت ­بدنی…………………………………………….35

2-2-16-1) عدم وجود کلان نگری علمی………………………………………………………….35

2-2-16-2) تمرکز موضوع­ها بر ارائه­ اطلاعات…………………………………………………… 35

2-2-16-3) عدم تناسب میان طرح پایان نامه (پروپوزال) و پژوهش نهایی…………….. 36

2-2-16-4) نبود روش مشخص و علمی پژوهشی…………………………………………………..36

2-2-16-5) انتخاب موضوع­ های کلی……………………………………………………………….37

2-2-16-6) انجام موضوع ­های تکراری…………………………………………………………..38

2-2-16-7) گرایش به موضوع­های غیرعلمی – پژوهشی و کم­اثر………………………… 38

2-2-16-8) انتخاب موضوع‌های ناقص……………………………………………………..38

2-2-16-9) سنت­گرایی در انتخاب موضوع­ها و عدم توجه به موضوع­های جدید……..39

2-2-17) روند ارزیابی تحقیقات…………………………………………………………….40

2-2-18) تعاریف ارزیابی…………………………………………………………………………40

2-2-19) کارکردها و ویژگی­های ارزیابی………………………………………………………41

2-2-20) مراحل ارزیابی…………………………………………………………………………..42

2-2-21) معیارهای ارزیابی……………………………………………………………………..42

2-2-21-1) استاندارهای سودمندی……………………………………………………………..44

2-2-21-2) استانداردهای انجام­پذیری…………………………………………………………..45

2-2-21-3) استانداردهای صحت ارزیابی………………………………………………………45

2-2-21-4) استانداردهای دقت…………………………………………………………………..46

2-2-22) پایان­ نامه ­های کارشناسی ارشد و نحوه­ ارزشیابی آن­ها…………………………..48

2-2-23) تحقیق و پژوهش در زمینه­ تربیت ­بدنی و ورزش (موانع و راهکارها) ……………48

2-3) پیشینه­ پژوهش……………………………………………………………………………50

2-3-1) پژوهش ‏های داخلی……………………………………………………………………50

2-3-2) پژوهش­های خارجی……………………………………………………………………….57

2-4) جمع ­بندی فصل…………………………………………………………………………………..66

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1) مقدمه…………………………………………………………………………………………….68

3-2) روش تحقیق………………………………………………………………………………………69

3-3) جامعه و نمونه­ آماری…………………………………………………………………….69

3-4) ابزار و روش جمع ­آوری داده ­ها……………………………………………………………..70

 

 

3-5) روش سنجش روایی چک لیست……………………………………………………………70

3-6) قابلیت پایایی چک لیست………………………………………………………………………70

3-7) تحلیل آماری داده ­ها……………………………………………………………………………71

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق

4-1) مقدمه………………………………………………………………………………………………73

4-2) توصیف متغیرهای کلی…………………………………………………………………………..74

4-2-1) تعداد کل پایان نامه ها……………………………………………………………………74

4-2-2) قلمرو موضوعی……………………………………………………………………………..75

4-2-3) قلمرو مکانی……………………………………………………………………………………77

4-2-4)جنسیت پژوهشگران……………………………………………………………………………79

4-2-5) وضعیت هدایت پایان نامه ها توسط استاد راهنما………………………………….. 81

4-2-6)وضعیت هدایت پایان نامه ها توسط استاد مشاور…………………………………….82

4-2-7) وضعیت تاریخ دفاع پایان نامه ها……………………………………………………….92

4-2-8) وضعیت تعداد نویسندگان در پایان نامه ها……………………………………………..96

4-2-9) رنگ جلد پایان نامه ها………………………………………………………………………98

4-2-10) تعداد صفحات کل پایان نامه……………………………………………………………..100

4-2-11) تعداد صفحات بخش مقدمه و بیان مسئله…………………………………………….102

4-2-12) تعداد صفحات فصل دو……………………………………………………………………104

4-2-13) تعداد صفحات فصل پنج……………………………………………………………………106

4-2-14) تعداد صفحات بخش ضمیمه…………………………………………………………….108

4-2-15) تعداد کلید واژه………………………………………………………………………………110

4-2-16)تعداد کلید واژه مورد استفاده در عنوان پایان نامه…………………………….112

4-2-17) تعداد اهداف تحقیق……………………………………………………………………114

4-2-18) تعداد فرضیه تحقیق……………………………………………………………………….116

4-2-19) تعداد سوال تحقیق………………………………………………………………………..118

4-2-20) وضعیت تعداد نمودارهای موجود در پایان نامه ها……………………………120

4-2-21) وضعیت نوع نمودار در پایان نامه ها………………………………………………122

4-2-22) وضعیت تعداد جداول موجود در پایان نامه ها……………………………….124

4-2-23) وضعیت نوع ضمیمه…………………………………………………………………..126

4-2-24) نوع محدودیت های موجود در پایان نامه ها………………………………128

4-2-25) نوع پیشنهادات موجود در پایان نامه ها…………………………………………130

4-2-26) وضعیت تعداد منابع فارسی در پایان نامه ها……………………………………132

4-2-27) وضعیت تعداد منابع انگلیسی در پایان نامه ها…………………………………..134

4-3) توصیف متغیرهای روش شناسی……………………………………………………….136

4-3-1) وضعیت نوع هدف در پایان نامه ها………………………………………………….136

4-3-2) جامعه آماری……………………………………………………………………………..138

4-3-3) تعداد حجم نمونه در پایان نامه ها……………………………………………………142

4-3-4) شیوه جمع آوری داده ها………………………………………………………………….144

4-3-5) وضعیت نوع داده در پایان نامه ها…………………………………………………….146

4-3-6) روش تحقیق پایان نامه ها………………………………………………………………148

4-3-7) وضعیت روش نمونه گیری جامعه آماری……………………………………………….150

4-3-8) روش گردآوری داده ها…………………………………………………………………..152

4-3-9) ابزار مورد استفاده برای جمع آوری داده ها……………………………………….154  

4-3-10) فرمول به دست آوردن حجم نمونه……………………………………………..156

4-3-11) نرم افزار مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده ها……………………….158

4-3-12) میزان ضریب آلفای پایایی…………………………………………………………160

4-4) توصیف ساختار فیزیکی پایان نامه ها…………………………………………….162

4-4-1) چاپ مشخصات روی جلد (فارسی) ………………………………………………..163

4-4-2) چاپ مشخصات پشت جلد (انگلیسی) ………………………………………..163

4-4-3) صفحه عنوان فارسی…………………………………………………………………164

4-4-4) صفحه عنوان انگلیسی………………………………………………………………..165

4-4-5) صفحه چکیده فارسی………………………………………………………………….166

4-4-6) صفحه چکیده انگلیسی…………………………………………………………….167

4-4-7) صفحه تقدیم…………………………………………………………………………….168

4-4-8) صفحه تشکر………………………………………………………………………………..169

4-4-9) صفحه گواهی دفاع……………………………………………………………………170

4-4-10) صفحه ارزشیابی……………………………………………………………………….171

4-4-11) صفحه تعهد اصالت پایان نامه…………………………………………………..172

4-4-12) صفحه منشور اخلاقی………………………………………………………………..173

4-4-13) صفحه ضمیمه………………………………………………………………………..174

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1) مقدمه ……………………………………………………………………………………….176

5-2) خلاصه تحقیق……………………………………………………………………………..177

5-3) یافته های تحقیق………………………………………………………………………….178

5-3-1) بخش اول: توصیف متغیرهای کلی…………………………………………………..178

5-3-1-1) تعداد کل پایان نامه ها……………………………………………………………..178

5-3-1-2) قلمرو موضوعی…………………………………………………………………178

5-3-1-3) قلمرو مکانی………………………………………………………………………179

5-3-1-4) جنسیت پژوهشگران………………………………………………………………179

5-3-1-5) وضعیت هدایت پایان نامه ها توسط استاد راهنما…………………….. 179

5-3-1-6) وضعیت هدایت پایان نامه ها توسط استاد مشاور……………………….. 180

5-3-1-7) وضعیت تاریخ دفاع پایان نامه ها……………………………………………180

5-3-1-8) وضعیت تعداد نویسندگان در پایان نامه ها…………………………………..180

5-3-1-9) رنگ جلد پایان نامه ها…………………………………………………………..181

5-3-1-10) تعداد صفحات کل پایان نامه……………………………………………….. 181

5-3-1-11) تعداد صفحات بخش مقدمه و بیان مسئله………………………………..182

5-3-1-12) تعداد صفحات فصل دو…………………………………………………………182

5-3-1-13) تعداد صفحات فصل پنج………………………………………………………..182

5-3-1-14) تعداد صفحات بخش ضمیمه………………………………………183

5-3-1-15) تعداد کلید واژه…………………………………………………………….183

5-3-1-16) تعداد کلید واژه مورد استفاده در عنوان پایان نامه………………….183

5-3-1-17) تعداد اهداف تحقیق…………………………………………………………..184

5-3-1-18) تعداد فرضیه تحقیق………………………………………………….184

5-3-1-19) تعداد سوال تحقیق………………………………………………………..184

5-3-1-20) وضعیت تعداد نمودارهای موجود در پایان نامه ها……………………185

5-3-1-21) وضعیت نوع نمودار در پایان نامه ها……………………………………185

5-3-1-22) وضعیت تعداد جداول در پایان نامه ها………………………………..185

5-3-1-23) وضعیت نوع ضمیمه………………………………………………………186

5-3-1-24) نوع محدودیت های موجود در پایان نامه ها………………………….186

5-3-1-25) نوع پیشنهادهای موجود در پایان نامه ها……………………………….186

5-3-1-26) وضعیت تعداد منابع فارسی در پایان نامه ها…………………………..187

5-3-1-27) وضعیت تعداد منابع انگلیسی در پایان نامه ها………………………….187

5-3-2) توصیف متغیرهای روش شناسی…………………………………………….187

5-3-2-1) وضعیت نوع هدف در پایان نامه ها…………………………………………..187

5-3-2-2) جامعه آماری………………………………………………………………………….188

5-3-2-3) تعداد حجم نمونه در پایان نامه ها…………………………………………188

5-3-2-4) شیوه جمع آوری داده ها………………………………………………………….188

5-3-2-5) وضعیت نوع داده در پایان نامه ها……………………………………………. 189

5-3-2-6) روش تحقیق پایان نامه ها…………………………………………………..189

5-3-2-7) وضعیت روش نمونه گیری جامعه آماری……………………………………..189

5-3-2-8) روش گردآوری داده ها…………………………………………………………….190

5-3-2-9) ابزار مورد استفاده برای جمع آوری داده ها…………………………………….190

5-3-2-10) فرمول به دست آوردن حجم نمونه…………………………………………190

5-3-2-11) نرم افزار مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده ها ……………….191

5-3-2-12) میزان ضریب آلفای پایایی…………………………………………………..191

5-3-3) توصیف ساختار فیزیکی پایان نامه ها………………………………………192

5-4) بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………192

5-5) نتیجه گیری……………………………………………………………………………212

5-6) پیشنهادات برخاسته از تحقیق…………………………………………………..213

5-7) پیشنهادات برای تحقیقات آینده…………………………………………………….215

منابع……………………………………………………………………………………………….217

پیوست………………………………………………………………………………………….227

چکیده:

هدف از تحقیق حاضر، تحلیل ساختاری پایان نامه ­های مدیریت ورزشی دانشگاه­های استان مازندران می­باشد. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی بوده که گردآوری داده ­های آن بصورت کتابخانه­ای انجام گرفته است. جامعه آماری پژوهش حاضر، کلیه پایان نامه ­های رشته مدیریت ورزشی تمام دانشگاه­های دولتی و غیر­دولتی استان مازندران بود که در مجموع 266 پایان نامه مورد بررسی قرار گرفت. نمونه­ تحقیق برابر جامعه­ تحقیق و به صورت تمام شمار تعیین گردید. ابزار گردآوری داده ها چک لیست تعدیل یافته کوه­بمی و همکاران (1385) بود. روایی صوری چک­ لیست توسط 10 نفر اساتید و صاحب­نظران گرایش مدیریت­ ورزشی تایید شد. با توجه به این که داده ­های این تحقیق از نوع مقیاس اسمی می­باشد، پایایی چک لیست به وسیله روش توافق بین ارزیابان مورد بررسی قرار گرفت و پس از دستیابی به نتایج یکسان، مورد تایید واقع شد. از آمار توصیفی برای گزارش­دهی اطلاعات و از نرم افزار SPSSنسخه 22 و Excel نسخه 2013 برای تجزیه و تحلیل داده ­ها استفاده شد. نتایج نشان داد، بیشترین تعداد پایان نامه ­ها مربوط به دانشگاه غیرانتفاعی شمال و کمترین آن­ها مربوط به دانشگاه مازندران و تعداد پایان نامه ­های نگارش شده توسط مردان با اختلاف اندکی بیشتر از زنان بود. اکثر موضوعات، در حوزه مدیریت راهبردی در ورزش و اکثر تحقیقات در قلمرو مکانی سایر استان­های کشور انجام شده بود. اساتید با سابقه، دارای فراوانی بیشتری در هدایت پایان نامه ها بودند. جامعه آماری کارکنان و مدیران ادارات ورزشی بیشترین فراوانی را داشتند. اکثر پایان نامه­ها کاربردی و از نوع پیمایشی و بیشتر داده ­ها کمی و با بهره گرفتن از روش میدانی و به وسیله پرسشنامه جمع­آوری شده بودند. نرم افزار SPSS برای تجزیه و تحلیل داده ­ها بیشترین کاربرد را داشت و پرکاربردترین روش نمونه گیری ، تصادفی ساده بود. منابع فارسی نسبت به منابع انگلیسی به طور ناچیزی، بیشتر مورد استفاده قرار گرفته شده بود و اکثر پایان نامه ها به محدودیت ها و پیشنهادات کاربردی- پژوهشی اشاره داشتند. پایان نامه ها از نظر ساختار ظاهری در بعضی از شاخص ها، تفاوت های آشکاری داشتند. با تشکیل کمیته های مشترک بین دانشگاهی و تدوین راهبردهای یکسان سازی و برگزاری کارگاه­های مشترک برای اساتید دانشگاه­های استان، می توان ساختار ظاهری پایان نامه ­ها را بهبود بخشید.

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- مقدمه

توسعه­ علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشور بدون پرداختن به امر پژوهش با موفقیت چندانی همراه نخواهد بود و در واقع پژوهش، موتور محرک پیشرفت و توسعه محسوب می­ شود. حتی اگر نشانه­ هایی از توسعه بدون پرداختن به مبانی پژوهشی رخ دهد، آن توسعه مستمر و پایدار نخواهد بود و نمی ­تواند مسیر مطمئنی را طی کند. بنابراین پژوهش مبنای توسعه است و تضمینی برای استمرار توسعه به شمار می­آید. همچنین به کار بستن نتایج پژوهش­های انجام شده در هر زمینه به بهبود راهکارها و روش­های معمول در زمینه ­های مورد نظر منجر     می شود. البته بخش مهمی از این فعالیت­های پژوهشی از سوی مؤسسه­های آموزش عالی و دانشگاه­ها انجام می­گیرد که طلایه­داران عرصه­ مطالعات و پژوهش­های کشور هستند(نیک­سیرت و بدری، 1392).

انجام پژوهش و تحقیق، از نشانه‌های اعتلای کشورها و یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه محسوب می‌شود، چراکه موجب افزایش بهره‌وری در بخش‌های اقتصادی کشور خواهد شد. اگر امروز پژوهش را کم اهمیت فرض کرده و برای آن هزینه نکنیم، در آینده باید هزینه‌ی گزاف‌تری را متحمل شویم. مبنای قدرت و حیات در دنیای کنونی به میزان بهره‌مندی از علم و دانش باز می­گردد. در جامعه­ امروز فقیر و غنی بر اساس میزان بهره‌مندی از دانش در درجه­ اول شکل می­گیرد و نتیجه­اش به میزان برخورداری از ثروت و قدرت می­رسد.

در دنیای امروز هیچ راهی جز اندیشیدن به توسعه­ علمی وجود ندارد وگرنه باید بپذیریم که روز به روز فقیرتر یا عقب مانده­تر شویم پس توسعه­ علمی، هم یک امر ضروری و هم یک امر مطلوب است(بسطامی، 1384).

پژوهش مهم‌ترین شاخص جوامع برای رسیدن به جامعه­ دانایی‌محور است و راهی برای به وجود آوردن فناوری، توسعه، پیشرفت و افزایش توان تولید و ارج نهادن به مقام پژوهشگران، شناسایی و طرح مشكلات آنان برای ارتقای سطح پژوهش جز الزامات به شمار می‌رود. پژوهش، نیروی محركه­ی توسعه­ همه‌جانبه و پایدار در ابعاد فرهنگ، اقتصاد، سیاست و جامعه است. علی‌رغم جایگاه رفیع پژوهش، این حوزه با دشواری‌های ساختاری و عملكردی فراوان مواجه است(امیری،1381).

یکی از روش­های پرورش محققان خوب، تشویق دانشجویان به نوشتن پایان نامه ­های پژوهشی است(کلاهی و همکاران،1382). چراکه نگارش پایان نامه مهم‌ترین بخش از زندگی دانشگاهی دانشجویان تحصیلات تکمیلی است(براوز[1]، 2000).

نوشتن پایان نامه برای اکثر دانشجویان تحصیلات تکمیلی فعالیتی کاملا جدید است. پایان نامه نیازهای جدیدی را به وجود می­آورد و تحقیقی است به مراتب بزرگتر از آن چیزی که دانشجویان تا آن زمان انجام داده اند. پایان نامه بر خلاف سایر مراحل تحصیل، نیاز به مطالعه مستقل و تلاش بیشتری دارد. ارزیابی پیوسته کمتری در آن وجود دارد و احتمالا طولانی­ترین نوشته­ای است که دانشجویان تا آن زمان انجام داده اند(موری[2]،2011).

«پایان نامه » شناسنامه­ی علمی محقق به حساب می ­آید که قابل تعویض، تصحیح و ابطال نیست. در واقع پایان نامه ، تصویری است که بیانگر قالب مورد پذیرش دانشگاه در ارائه­ نتایج یک پژوهش می­باشد(دستجردی و همکاران، 1391).

پایان نامه در واقع آموزش دانش، مهارت و روش ­شناسی تحقیق برای دانشجویان می­باشد، بنابراین ضرورت دارد که چهارچوبی مناسب و یکنواخت برای ارائه­ این واحد آموزشی، پژوهشی تهیه گردد. از طرف دیگر هر پایان نامه ، الگویی برای سایر دانشجویان قلمداد می­ شود که به عنوان مرجعی در ساختار مرسوم دانشگاه به آن مراجعه می­ کنند، بنابراین وجود پایان ­نامه ­هایی با کیفیت و محتوای مناسب برای راهنمایی در این خصوص احساس می­ شود(کلاهدوزان و همکاران، 1383).

2-1- بیان مسأله

كرت لوین[1] (1993)، معتقد بود تحقیق و پژوهش مشكلات اجتماعی را از ریشه می­خشكاند. به عقیده­ی او، اگر لازم است نوعی پیشرفت در جهت حل معضلات اجتماعی صورت گیرد، باید دست به پژوهش زد، زیرا برنامه ­های پژوهشی، خاصیت تعییین­كنندگی دارند.

دوره­ های تحصیلات تكمیلی در مقایسه با دوره‌های كارشناسی و قبل از آن كه دوره­ انتقال و آموزش است، دوره­ زایندگی و تولید علم است. هر دانشجو در قالب پایان نامه ­ی خود، یک پروژه­ی تحقیقاتی را به انجام    می رساند كه به صورت بالقوه می ­تواند در حل مسائل و معضلات علمی و فنی جامعه استفاده شود(نیک سیرت و بدری،1392).

یکی از فعالیت‌های تحقیقاتی دانشجویان در مقطع تحصیلات تکمیلی، انجام کار تحقیقاتی با عنوان «پایان نامه » می‌باشد. تدوین پایان نامه مجالی برای یادگیری در محیط واقعی است. از این رو می‌توان هر پایان‌نامه را انعکاس ‌دهنده‌ی بخشی از فرهنگ فکری و دانشگاهی یک جامعه فرض کرد. ضمن آنکه پایان‌نامه نشان دهنده‌ی توانایی‌های یادگیری، مهارت فنی و بهبود قدرت نگارش و تحلیل هر دانشجو است.

پایان‌نامه از مهم­ترین منابع اطلاعاتی است كه به لحاظ مختلف از اهمیت علمی و پژوهشی خاصی برخوردار است. از طرفی اولین حركت پژوهشی جدی دانشجویان در دوره­ تحصیلات تكمیلی دانشگاهی است و از سوی دیگر نیز می­توان آن را به مثابه­ی كاری نهایی ارزیابی كرد زیرا همین فعالیت پژوهشی، برایند كل یافته­ های دانشجو در طول دوره­ تحصیلی است(حری،1378).

اکنون در کشور ما دانشجویان این دوره به واسطه­ الزام به تدوین پایان‌نامه که فعالیتی پژوهشی قلمداد می‌شود، به ‌عنوان محقق جامعه محسوب می‌شوند.

بررسی مسائل مربوط به پایان‌نامه­های کارشناسی ارشد از جهات متعددی از قبیل نیاز مبرم به دانش بیشتر در مورد علل و پویایی­های آسیب­های اجتماعی، نیاز به درك قوانین تغییر اجتماعی، نیاز به كشف راه­ حل­های كاربردی و علمی برای رفع آن مشكلات و نیاز به كشف قوانین كلی و عمومی كه پدیده­های اجتماعی پیچیده­تر حائز اهمیت است. بر این اساس سالیانه صدها دانشجوی تحصیلات تکمیلی کشور، به تدوین پایان نامه‌های خود در حوزه‌های متفاوت رشته‌ مدیریت ورزشی می‌پردازند. پایان نامه یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های ملی است، ولی متأسفانه پژوهش‌های اندکی برای ارزیابی آن انجام شده است. البته این امر منحصر به ایران نیست و می‌توان گفت که این مسئله در سطح جهان قابل بررسی است. با این حال تاکنون ارزیابی‌های اندکی به صورت نظام یافته در مورد ویژگی‌های پایان نامه ‌ها انجام پذیرفته است.

3-1- ضرورت تحقیق

امروزه نگارش و ارائه پایان نامه، حتی برای محققان با تجربه کاری چالش برانگیز است (لی[2]، 2010). این کار چالش برانگیز نیازمند تلاش و صرف انرژی و وقت فراوان است تا محقق به یک نتیجه مطلوب برسد و نتیجه علمی محقق که در قالب تدوین پایان نامه نمایان می شود دارای کیفیت مناسب باشد.

وضعیت تدوین پایان نامه ­ها می ­تواند انعکاسی از میزان توجه مسئولین دانشگاه، اساتید راهنما و دانشجویان به این واحد آموزشی، پژوهشی مهم باشد که به صورت تدریجی در جهت­دهی به فعالیت­های علمی دانشگاه و کسب اعتبار علمی آن دخیل می­باشد(آرکنا و میر[3]، 2000). با توجه به اهمیت این موضوع، ارائه­ صحیح، استاندارد و مدون پایان نامه ­ها به عنوان گزارش یک پژوهش ضروری به نظر می­رسد(دستجردی و همکاران،1391).

پایان نامه ­های دانشجویی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و هرگونه توجه و دقت در امر پایان نامه ­نویسی و ارتقای کیفیت آن­ها در آینده­ی تحقیقاتی کشور بسیار مفید خواهد بود(هیگینسون و کرنر[4]، 1996). از طرفی ارزش­گذاری و معیارسنجی شاخص ­های کمی و کیفی علوم ورزشی مانند دیگر علوم برای حضور مؤثر در حیات علمی این رشته در کشور با توجه به این که در حال حاضر دانش علوم ورزشی به عنوان دانش میان­ رشته ای با انبوهی از دستاوردهای علمی و تخصصی روبرو است ضروری به نظر می رسد و طبقه ­بندی و ساماندهی این یافته­ ها موجب شکل­ گیری روند جدیدی در دانش فوق می شود(شریفی و همکاران،1391).

با توجه به این که پایان نامه ­های کارشناسی ارشد تربیت بدنی و علوم ورزشی بخش مهمی از تحقیقات انجام گرفته در حوزه­ تربیت­بدنی را تشکیل می­دهند، شناخت و رفع مشکلات و مسائل موجود در این بخش اهمیت زیادی دارد(میزانی و همکاران،1392) و لزوم پیروی آن­ها از یک روش استاندارد برای استفاده­ی مناسب ضروری به نظر می­رسد(منتخب و همکاران، 1388).

در مجامع علمی، پایان نامه ­ها به عنوان نتایج تحقیقات دانش­پژوهان در نظر گرفته می­ شود و هویت علمی دانشگاه در گرو ارزیابی همین اسناد است(کلاهدوزان و همکاران،1383). از طرفی همه­ساله مقادیر فراوانی از امکانات مالی دولت و قسمت اعظمی از نیرو، انرژی و وقت اعضای هیأت علمی و دانشجویان دانشگاه صرف انجام پایان نامه می­ شود(فیروزآبادی و همکاران، 1392). با توجه به این مهم، نقش و تأثیر غیرقابل­تردید پایان نامه و رساله، در رشد علمی تحقیقات و محققان، لزوم توجه به کیفیت و کمیت آن­ها را دوچندان می­ کند. برای گام برداشتن صحیح به سوی پیشرفت حقیقی، بررسی کمی و ارزیابی تحقیقات امری ضروری است(خلجی و کشتی دار، 1381).

مهمترین هدف از انجام پژوهش­ها، استفاده­ی عملی از یافته­ های آن­ها بوده و عدم كاربرد عملی یافته­ ها به نوعی اتلاف منابع محسوب می­ شود. برخی از یافته­ ها قابلیت كاربرد مستقیم دارند و برخی دیگر را صرفاً می­توان اشاعه داد و امیدوار بود كه موجب افزایش دانش و مهارت و تغییر نگرش مخاطبان شود. لذا این تغییر نگرش در برنامه ­ریزی و تصمیم ­گیری اثری مستقیم خواهد داشت. استفاده از یافته­ های پژوهشی، نیازمند كوششی سازمان یافته است. امروزه پایان نامه هایی با موضوعات تکراری، مسئله مدار نبودن آثار و لغزش های روش شناختی از جمله مهمترین کاستی هایی است که در تولیدات علمی دانشگاه ها خودنمایی می کنند(منصوریان، 1392).

تحلیل و بررسی پایان نامه ها می تواند اطلاعات مختلفی که درون تعداد زیادی پایان نامه نهفته است را در اختیار علاقه مندان قرار دهد. در راستای این مهم، محققان در مطالعات مختلفی، ارزشیابی و بررسی نقاط قوت و ضعف پایان نامه ­ها، هر چند سال یک بار، اقدام به رفع موانع موجود برای ارتقای کیفیت و مطلوبیت را پیشنهاد نموده اند(صادقی و همکاران، 1390)، (منتخب و همکاران، 1388)، (افتخاری و همکاران، 1392) و (علیشیری و همکاران، 1389)، (زرشناس و همکاران1391).

از آنجا که استان مازندران در دسترسی به زیرساخت‌های مناسب ارتباطی و نیز فاصله تا پایتخت، همراه با شرایط آب و هوایی معتدل، اراضی بسیار حاصلخیز، طبیعت گوناگون و مفرح ساحلی، دشتی، جنگلی و کوهستانی مساعد برای توسعه­ صنعت­های مختلف و از جمله صنعت ورزش از شرایط مطلوبی برخوردار است و همچنین برخورداری از میراث فرهنگی غنی و بیشترین نرخ دانش­آموختگان با تحصیلات دانشگاهی در میان استان‌های کشور و این که این استان باسوادترین استان کشور است.[5]

کیفیت تحقیق و پژوهش در راستای استفاده از نتایج کاربردی تحقیقات در جهت آبادانی در زمینه ­های مختلف استان از جمله رشته­های دانشگاهی نظیر تربیت­بدنی از اهمیت خاصی برخوردار است.

میزانی و همکاران(1390)، بیان کردند که داده های غیر واقعی می تواند به دلیل مشکلاتی در زمینه های دیگر موثر در تدوین پایان نامه از قبیل منابع اطلاعاتی و مالی و نظام بوروکراسی اداری دانشگاه باشد. زمانی که شرایط و امکانات موجود برای نوشتن پایان نامه نامناسب و دانشجو از این نظر تحت فشار باشد امکان این که به فکر تقلب بیفتد بیشتر است. نبود سازکارهای جلوگیری و برخورد با این پدیده مخرب در کشور نیز ممکن است در شیوع آن نقش داشته باشد. می بایست تدابیری برای جلوگیری از احتمال تقلب علمی دانشجویان و تشویق آن ها به پیروی از اخلاق پژوهشی اندیشیده شود.

با توجه به اهمیت پایان نامه ­ها و هزینه، زمان و انرژی زیادی که صرف تهیه­ آن­ها می­ شود، آگاهی از محتوا و شناسایی موضوعی آن­ها ضروری به نظر می­رسد (نیک­سیرت و بدری،1392) و نیز کمک به دانشجویان در انتخاب موضوعات کاربردی و هدفمند برای پایان نامه ها با آگاهی از پژوهش های پیشین مهم است. راهکارهایی همچون تهیه بانک اطلاعاتی مناسب از پایان نامه ها می تواند راهنمای مناسبی جهت انتخاب موضوعات جدید و غیر تکراری پایان نامه های دانشجویان باشد(رضا خانی مقدم و همکاران، 1390)، (شکفته و اکبری، 1387).

به طور قطع نتایج این تحقیق با توجه به ایجاد بانک اطلاعات موضوعی می ­تواند مرجعی برای راهنمایی دانشجو در توجه به جزئیات مهم در پایان نامه شود و ضمن پیشگیری از خستگی، سردرگمی، صرف هزینه و وقت فراوان، موجب بهبود در وضعیت تدوین پایان نامه ­ها در موضوعات جدید، بررسی نشده و کاربردی را فراهم می­آورد. به نظر می رسد زمانی که پایان نامه هایی با موضوعات مشابه وجود داشته باشد احتمال سوء استفاده از پایان نامه ها افزایش می یابد و از آنجایی که امروزه درون دانشگاه­ها، متأسفانه هدف اصلی اکثر دانشجویان اخذ مدرک شده و زمینه ­های جامعه­پذیری علمی و فرهنگی ضعیف شده، تمایل به سوء رفتار علمی نیز بالا رفته است(ذاکر صالحی، 1389)، امید است در راستای کمک به دانشجویان در انتخاب موضوعات جدید، بتوان گام مثبتی در جلوگیری از این رفتار ناپسند برداشت.

با توجه به این که پژوهش­های انجام گرفته در سایر رشته­ها نیز نشان می­دهد که کاستی­های نگارشی و روش­های آماری از جمله موضوع های مورد توجه محققان بوده (شریفی و همکاران،1391) و تاکنون در داخل استان تحقیقی برای ارزیابی پایان نامه ­های «گرایش مدیریت ورزشی» در دانشگاه­های هدف یافت نشده است، این پژوهش قصد جمع­آوری اطلاعات کمی از مجموع پایان نامه ­های دفاع شده در مقطع کارشناسی ارشد رشته تربیت بدنی، گرایش مدیریت ورزشی در دانشگاه های استان مازندران را داشته است. به همین منظور تحقیق حاضر به تحلیل ساختاری و کمی پایان­ نامه­ های تربیت­بدنی و علوم ورزشی، گرایش مدیریت ورزشی می ­پردازد.

[1] Kurt Lewin

[2] Lee

[3] Arkenauc and Meyer

[4] Higginson and Corner

هیدروکسی دوپامین

فصل 1: طرح تحقیق…………………………….. 1

1-2- بیان مسئله……………………………… 4

1-3- ضرورت و اهمیت پژوهش………………………………… 8

1-4- اهداف تحقیق………………………………. 9

1-4-1- هدف کلی………………………………. 9

1-4-2- هدف‌های ویژه……………………………… 9

1-5- فرضیه‌های تحقیق………………………………. 9

1-6- پیش فرض‌های تحقیق………………………………. 10

1-7- محدودیت‌های تحقیق………………………………. 10

1-7-1- محدودیتهای خارج از کنترل محقق………………………………. 10

1-7-2- محدودیتهای در اختیار محقق……………………………… 10

1-8- تعریف مفهومی واژه‌ها و اصطلاحات……………………………….. 10

فصل 2: مبانی نظری و پیشینه تحقیق……………………………..11

2-1- مبانی نظری………………………………. 13

2-1-1- کیفیت زندگی……………………………… 13

2-1-2- تاریخچه کیفیت زندگی………………………………. 19

2-1-3- تعاریف موجود از کیفیت زندگی………………………………. 21

2-1-4- ارتباط کیفیت زندگی با سلامتی………………………………. 24

2-1-5- ابعاد کیفیت زندگی………………………………. 25

2-1-6- اصول اساسی در ارتباط با کیفیت زندگی………………………………. 29

2-1-7- سنجش کیفیت زندگی………………………………. 30

2-1-8- عوامل موثر بر کیفیت زندگی……………………………… 32

2-1-9- ویژگی‌های کیفیت زندگی………………………………. 32

2-1-10- کیفیت زندگی به عنوان مفهومی نسبی………………………………. 33

2-1-11- هویت و کیفیت زندگی………………………………. 34

2-1-12- رویکردهای مختلف به مفهوم کیفیت زندگی………………………………. 34

2-1-13- مطالعه علمی کیفیت زندگی………………………………. 50

2-1-14- مدیریت کیفیت زندگی………………………………. 52

2-1-15- بهزیستی بدنی/ سلامت جسمانی و کیفیت زندگی……………………………… 55

2-1-16- سلامت روانی………………………………. 59

2-1-17- تعریف سلامت روان………………………………. 60

2-1-18- ویژگیهای سلامت روان………………………………. 62

2-1-19- یازده مولفه کلیدی سلامت……………………………….. 63

2-1-20- بهداشت روان………………………………. 65

2-1-21- اصول بهداشت روانی………………………………. 67

2-1-22- خصوصیات افراد دارای سلامت روانی…………………. 68

2-1-23- عوامل موثر در تامین سلامت روان………………………. 70

2-1-24- نظریات مرتبط با سلامت روانی……………………….. 70

2-1-25- بهزیستی روانشناختی………………………………. 76

2-1-26- هوش هیجانی………………………………. 78

2-1-27- انواع هوش………………………………… 78

2-1-28- هیجان و اجزاء آن………………………………. 79

2-1-29- تعریف هوش هیجانی………………………………. 80

2-1-30- تاریخچه هوش هیجانی………………………………. 84

2-1-31- مولفه های هوش هیجانی………………………………. 87

2-1-32- ویژگی افرادی که هوش هیجانی بالا دارند…………… 89

2-1-33- مدل‌های هوش هیجانی………………………………. 92

2-1-34- ابعاد هوش هیجانی در مدل توانایی……………….. 93

2-1-35- مدل بار – آن………………………………. 94

2-1-36- مدل دانیل گلمن………………………………. 96

2-1-37- هوش هیجانی و هوش شناختی…………………. 98

2-1-38- رهنمودهای لازم برای موفقیت برنامه‌های هوش هیجانی………….. 100

2-1-39- آموزش هوش هیجانی………………………………. 100

2-1-40- کاربرد هوش هیجانی………………………………. 101

2-1-41- آموزش و یادگیری هوش هیجانی در سازمان……………………. 104

2-1-42- عملکرد هوش هیجانی در سازمان………………………………. 106

2-1-43- نقش هوش هیجانی در زندگی………………………………. 107

2-1-44- نمودهای هوش هیجانی در محیط كاری………………… 108

2-1-45- هوش هیجانی و عملكرد اثر بخش……………………….. 109

2-1-46- هوش هیجانی در محیط کار……………………………… 110

 

 

2-1-47- سن و هوش هیجانی………………………………. 110

2-1-48- هوش هیجانی در ورزش………………………………… 111

2-2- پیشینه‌تحقیق……………………………….113

2-2-1- تحقیقات داخلی………………………………. 113

2-2-2- تحقیقات خارجی………………………………. 124

2-2-3- جمع بندی………………………………. 130

فصل 3: روش شناسی تحقیق……………………………….. 131

3-1- مقدمه……………………………… 132

3-2- روش تحقیق………………………………. 132

3-3- جامعه آماری و روش نمونه گیری و حجم نمونه…………… 132

3-4- متغیرهای تحقیق………………………………. 133

3-5- ابزار جمع آوری اطلاعات……………………………….. 133

3-6- روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها ……………………………..136

فصل 4: تجزیه و تحلیل داده های تحقیق………………………. 137

4-1- مقدمه……………………………… 138

4-2- آمار توصیفی متغیرهای تحقیق………………………………. 139

4-2-1- سن………………………………. 139

4-2-2- وضعیت تأهل………………………………. 140

4-2-3- وضعیت تحصیلی………………………………. 141

4-2-4- سابقه کار……………………………… 142

4-2-5- وضعیت تغذیه……………………………… 143

4-2-6- سابقه بیماری منجر به بستری شدن………………………………. 144

4-2-7- وضعیت ورزشکار بودن نمونه های تحقیق…………………….. 145

4-2-8- آمار توصیفی متغیر کیفیت زندگی………………………………. 146

4-2-9- آمار توصیفی متغیر هوش هیجانی……………………………… 151

4-2-10- آمار توصیفی متغیر سلامت روانی………………………….. 154

4-3- آمار استنباطی و آزمون فرضیه های تحقیق…………………. 157

4-3-1- فرضیه اول………………………………. 160

4-3-2- فرضیه دوم……………………………… 163

4-3-3- فرضیه سوم……………………………… 165

فصل 5: خلاصه، بحث و نتیجه گیری، پیشنهادها…………… 167

5-1- مقدمه……………………………… 168

5-2- خلاصه تحقیق………………………………. 168

5-3- بحث و نتیجه گیری………………………………. 172

5-4- پیشنهادهای برخاسته از تحقیق………………………………. 179

5-5- پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی………………………………. 181

منابع و مآخذ………………………………. 182

پیوست ها و ضمائم………………………………. 194

چکیده:

هدف از این تحقیق مقایسه کیفیت زندگی، هوش هیجانی و سلامت روانی کارکنان پایور ورزشکار و غیر ورزشکار ارتش جمهوری اسلامی ایران بود که با روش تحقیق توصیفی- مقایسه ای به صورت میدانی به اجرا درآمد. جامعه آماری این تحقیق را کلیه کارکنان پایور ارتش جمهوری اسلامی ایران شاغل در ستاد مشترک ارتش تشکیل می دادند. براساس روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای نمونه گیری و براساس فرمول نمونه گیری کوکران 254 نفر از کارکنان پایور ارتش جمهوری اسلامی به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع­آوری اطلاعات از پرسشنامه کیفیت زندگی SF_36، پرسشنامه هوش هیجانی بردبری و گریوز و پرسشنامه سلامت عمومی(GHQ) استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون­های استنباطی K-S و آزمون t مستقل استفاده شد. نتایج نشان داد که تفاوت معناداری بین کیفیت زندگی در کارکنان ورزشکار و غیر ورزشکار وجود دارد (01/0p<). همچنین در بین ابعاد کیفیت زندگی؛ بین کارکنان ورزشکار و غیر ورزشکار در عملکرد فیزیکی، محدودیت نقش ناشی از مشکلات احساسی، احساس حیات، سلامت روانی، سلامتی عمومی، بُعد جسمانی و بُعد روانی، تفاوت معنی­داری وجود دارد(01/0p<)؛ اما در ابعاد محدودیت نقش ناشی از سلامت جسمانی، عملکرد اجتماعی، و درد بدنی بین کارکنان پایور ورزشکار و غیر ورزشکار تفاوت معنی داری مشاهده نمی­ شود(05/0p>). تفاوت معناداری بین تمامی ابعاد هوش هیجانی در کارکنان ورزشکار و غیر ورزشکار وجود دارد(01/0p<). در نهایت تفاوت معناداری بین سلامت روانی در کارکنان ورزشکار و غیر ورزشکار وجود دارد(01/0p<). همچنین در بین ابعاد سلامت روانی؛ بین کارکنان ورزشکار و غیر ورزشکار در علائم اجتماعی و افسردگی تفاوت معنی­داری وجود دارد(01/0p<)؛ اما بین کارکنان ورزشکار و غیر ورزشکار در اختلال در عملکرد اجتماعی و اضطراب و بی خوابی تفاوت معنی داری وجود ندارد(05/0p>).

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- مقدمه

پیشرفت­های زیادی در زمینه بهداشت در سطح جهانی طی قرن بیستم، حاصل گردید، با این وجود عوامل ابتلاء و مرگ و میر از وضعیت­های حاد و مرگ و میرهای زودرس ناشی از بیماری عفونی به وضعیت­های مزمن و ناتوان کننده تغییر یافته­اند. بیماری­های جدید کیفیت زندگی افراد را به شدت تحت تأثیر قرار می­دهند؛ چرا که اختلالات مزمن اغلب کشنده نیستند؛ بلکه وضعیت سلامت و کیفیت زندگی را کاهش می­دهند(سازمان جهانی بهداشت،2003).در حال حاضر،دیدگاه آدمی نسبت به زندگی تغییرات چشمگیری یافته است، به طوری كه فقط حفظ زندگی به شكل معمول، مطلوب تلقی نمی‌شود؛ بلكه برای ارتقاء جنبه‌های مختلف كیفیت زندگی تلاش بسیار زیادی انجام می‌گیرد(احمدی، سالار و فقیه زاده، 1383). این موضوع به معنای برداشت مشابه افراد و فرهنگ‌های مختلف از كیفیت زندگی نیست؛ با اینکه در مورد مفهوم کیفیت زندگی توافق کلی وجود دارد،ولی در عین حال افراد از كیفیت زندگی برداشت‌های مختلفی می‌نمایند. به همین دلیل، الگوهای متعددی از كیفیت زندگی مطرح شده‌اند كه همپوشی زیادی با هم دارند و تمایزهایی نیزدر بین آنها مشاهده می‌شود. برخی از الگوها بر سازه‌های شخصیتی به عنوان واسطه‌ها تكیه می‌کنند؛اما برخی كارآمدی اجتماعی افراد را مهمتر می‌دانند. باز خوانی مفاهیم متعدد كیفیت زندگی منجر به ارائه تعریفی از سوی گروه كیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی شده است. این تعریف برای درك فرد از موقعیت خود در بافتی از نظام‌های فرهنگی و ارزشی و در ارتباط با هدف‌ها، انتظارات و استانداردها و علاقه مندی آنها ارائه شده است. در این نگاه كیفیت زندگی، مفهومی فراگیر است كه سلامت جسمانی، رشد شخصی، حالات روان شناختی، میزان استقلال، روابط اجتماعی و ارتباط با محیط را در بر می‌گیرد که مبتنی بر ادراك فرد از این ابعاد است. در واقع كیفیت زندگی در برگیرنده ابعاد عینی و ذهنی است كه در تعامل با یكدیگر قرار دارند. از سوی دیگر باید توجه داشت كه كیفیت زندگی مفهومی پویا است؛ چون ممکن است ارزش‌ها، نیازها و نگرش‌های فردی و اجتماعی در طی زمان در واكنش به رویدادها و تجارب زندگی دگرگون شوند، همچنین هر بعد از كیفیت زندگی می‌تواند آثار قابل ملاحظه‌ای بر سایر ابعاد زندگی بگذارد(Newa & Taylor, 1992). با اینکه كیفیت زندگی، مفهومی پیچیده و چندگانه است؛ ولی مورد توجه سازمان‌های خدمات رفاهی و اجتماعی، محققان و اندیشمندان علوم اجتماعی،روان شناسی،بهداشت، پزشکی و تربیت بدنی قرار گرفته است. هر چند؛ ارزشیابی و كمی كردن آن كاری دشوار است، ولی تلاش‌های علمی زیادی در این زمینه انجام می‌گیرد. بنابراین بررسی كیفیت زندگی از چند جنبه بسیار اساسی است. نخست اینكه نشانگر ارزیابی مناسبی از خدمات و برنامه‌هایی است كه به منظور بالا بردن كیفیت زندگی افراد و گروه‌های مختلف اجتماعی تنظیم شده است. از طرف دیگر، اندازه گیری كیفیت زندگی وسیله مهمی برای ارزیابی اثر بخشی سیاست گذاری‌ها و تمهیدات بهداشتی،تفریحی، دارویی و غیره است. علاوه بر کیفیت زندگی، میزان سلامت روانی افراد و نحوه تعاملات آنها که متأثر از هوش هیجانی آن‌ هاست، از جمله متغیرهای روانی مهمی هستند که در دهه‌ های اخیر مورد توجه محققان قرار گرفته‌اند. سلامت روانی به عنوان وضعیت رفاه و بهبود در وضعیت روانی تعریف شده که طی آن فرد می ­تواند توانایی­هایی بالقوه خویش را تحقق بخشد، با استرس‌های معمولی در زندگی مقابله کرده و به شکل سازنده­ای به کار و فعالیت بپردازد و در اجتماعی که به آن تعلق دارد نقش موثرتری ایفا کند(Landers, 2005). سلامت روانی را می‌توان براساس تعریف کلی و وسیع‌تر تندرستی تعریف کرد. طی قرن گذشته ادراک ما از تندرستی به طور گسترده‌ای تغییر یافته است. عمر طولانی‌تر از متوسط، نجات زندگی انسان از ابتلاء به بیماری‌های مهلک با کشف آنتی بیوتیک ها و پیشرفت‌های علمی و تکنیکی در تشخیص و درمان، مفهوم کنونی تندرستی را به دست داده که نه تنها بیانگر نبود بیماری است. بلکه توان دستیابی به سطح بالای تندرستی را نیز معنی می‌دهد. چنین مفهومی نیازمند تعادل در تمام ابعاد زندگی فرد از نظر جسمانی، عقلانی، اجتماعی، شغلی و معنوی است. این ابعاد در رابطه متقابل با یکدیگرند، به طوری که هر فرد از دیگران و از محیط تاثیر می‌گیرد و بر آنها تاثیر می‌گذارد. بنابراین سلامت روانی نه تنها نبود بیماری روانی است، بلکه به سطحی از عملکرد اشاره می‌کند که فرد با خود وسبک زندگی‌اش آسوده و بدون مشکل باشد. علاوه بر سلامت روانی، کنترل و مدیریت هیجانات در شرایط خاص یکی از عوامل تعیین کننده در موفقیت افراد است. این شرایط به ویژه برای افراد نظامی که انتظار می‌رود در شرایط بحرانی از خود واکنش‌های مطلوب نشان دهند، اهمیت دو چندانی می‌یابد. گلمن[3] نیز هوش هیجانی را ظرفیت برای برانگیختن خود، سازمان دادن احساسات خود و دیگران، همچنین مدیریت کردن هیجان­ها در خود و در روابط با دیگران تعریف کرده ­اند (قنبری، 1385). بنابراین شناخت عواملی می‌تواند به ارتقاء هوش هیجانی کمک کند، می‌توان برای برنامه ریزی و ساماندهی نیروها بسیار مفید است. از این رو این تحقیق در پی آن است که بررسی کند که بین کیفیت زندگی، سلامت روانی و هوش هیجانی کارکنان پایور ورزشکار و غیر ورزشکار ارتش جمهوری اسلامی تفاوت وجود دارد یا خیر؟

2-1- بیان مسأله

امروزه مسأله ارتقاء سلامت افراد و فعال ماندن آنها در سنین بالا، مسئله جدی تلقی شده و دیگر به عنوان یک مفهوم تجملی مطرح نیست. افزایش طول عمر افراد این توقع را در آنان به وجود آورده است که سال­های بیشتری را در سلامت و فعالیت سپری نمایند، به نحوی که این مسأله، متصدیان را بر آن داشته است تا واژه امید به زندگی را با مفهوم امیدواری به زندگی سالم«نه به مفهوم نبود بیماری بلکه به معنای زندگی بدون محدودیت عملکردی» جایگزین نمایند(تابش، 1385). چالش اصلی بهداشت در قرن بیستم«زنده ماندن» بود و چالش قرن حاضر«زندگی با کیفیت بهتر» می‌باشد. امروزه با توجه به افزایش شاخص طول عمر و امید به زندگی، مسئله مهم­تری تحت عنوان چگونه گذراندن عمر و به عبارتی کیفیت زندگی[1] مطرح شده است، که پرداختن به این موضوع ذهن صاحب­نظران و محققین در امور ورزش و تربیت بدنی را به خود جلب کرده است(احمدی، سالار و فقیه زاده، 1383، Resnick et al, 2008). بازخوانی مفاهیم متعدد كیفیت زندگی منجر به ارائه تعریفی از سوی گروه كیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت[2] شده است. این تعریف برای درك فرد از موقعیت خود در بافتی از نظام­های فرهنگی و ارزشی و در ارتباط با هدف­ها، انتظارات و استانداردها و علاقه ­مندی آنها ارائه شده است. در این نگاه كیفیت زندگی مفهومی فراگیر است كه سلامت جسمانی، رشد شخصی، حالات روان شناختی، میزان استقلال، روابط اجتماعی و ارتباط با محیط را در بر می­گیرد که بر ادراک فرد از این ابعاد نیز مبتنی است. در واقع كیفیت زندگی در برگیرنده ابعاد عینی و ذهنی است كه در تعامل با یكدیگر قرار دارند. از سوی دیگر باید توجه داشت كه كیفیت زندگی مفهومی پویا است؛ چون ممکن است ارزش‌ها، نیازها و نگرش‌های فردی و اجتماعی در طی زمان در واکنش به رویدادها و تجارب زندگی دگرگون شوند. همچنین هر بعد از كیفیت زندگی می‌تواند آثار قابل ملاحظه­ای بر سایر ابعاد زندگی بگذارد(Newa & Taylor, 1992). به بیانی دیگر کیفیت زندگی بیانگر اثرات عملکردی عدم سلامتی و بر آینده‌ای آن بر درک فرد از جنبه‌های جسمانی، روانشناختی و اجتماعی زندگی فردی است(موسوی، 1381). لندرز[3](2005) سلامتی روان را به شرح زیر تعریف می‌کنند. سلامت روان شامل توانایی زندگی کردن همراه با شادی، بهره وری و بدون وجود دردسر است. سلامت روان مفهوم انتزاعی و ارزیابی نسبی گری از روابط انسان با خود، جامعه و ارزش‌هایش است و نمی‌توان آن را جدای از سایر پدیده‌های چند عاملی فهمید که فرد را به موازاتی که در جامعه به عمل می‌پردازد، می‌سازند. سلامت روان، شیوه سازگاری آدمی با دنیاست، انسان‌هایی که موثر، شاد و راضی هستند و حالت یکنواختی خلقی رفتار ملاحظه گرانه و گرایش شاد را حفظ می‌کنند. سلامت روان عنوان و برچسبی است که دیدگاه‌ها و موضوعات مختلف مانند عدم وجود علایم احساسات مرتبط با بهزیستی اخلاقی و معنوی و مانند آن را در بر می‌گیرد.

برای ارائه یک تئوری در مورد سلامت روان، موفقیت برون روانی کافی نیست باید سلامت درونی روانی را به حساب آوریم. سلامت روان ظرفیت رشد و نمو شخصی می‌باشد. و یک موضوع مربوط به پختگی است. سلامت روان یعنی هماهنگی بین ارزش‌ها، علایق‌ها و نگرش‌ها در حوزه عمل افراد و در نتیجه برنامه ریزی واقع بینانه برای زندگی و تحقق هدفمند مفاهیم زندگی است. سلامت روان، سلامت جسم نیست بلکه به دیدگاه و سطح روانشناختی ارتباطات فرد، محیط اشاره دارد. بخش مرکزی سلامت، سلامت روان است زیرا تمامی تعاملات مربوط به سلامتی به وسیله روان انجام می‌شود. سلامت روان ظرفیت كامل زندگی كردن به شیوه‌ای است كه ما را قادر به درك ظرفیت‌های طبیعی خود می‌کند و به جای جدا كردن ما از سایر انسان‌هایی كه دنیای ما را می‌سازند، نوعی وحدت بین ما و دیگران به وجود می‌آورد.سلامت روان، توانایی عشق ورزیدن و خلق كردن است، نوعی حس هویت بر تجربه خود به عنوان موضوع و عامل قدرت فرد، كه همراه است با درك واقعیت درون و بیرون از خود و رشد واقع بینی و استدلال(موسوی، 1381). در زمینه ورزش و سلامت روانی[4] قبلاً تصور عموم بر این بود که فعالیت­های ورزشی برای سلامت جسمانی مفید است. امروزه بر این امر توجه شده که ورزش علاوه بر سلامت جسمانی، می‌تواند در ارتقای سلامت روانی نیز موثر باشد. ورزش نقش مهمی در سلامت روانی دارد؛ به طوری که در سال ۲۰۰۲ شعار سازمان بهداشت جهانی «تحرک رمز سلامتی»عنوان شده است(Landers, 2005). براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی سلامت عمومی عبارت است از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی فرد، که بین این سه جنبه تأثیر متقابل و پویا وجود دارد. بنابراین، سلامت روان به عنوان یکی از ملاک‌های تعیین کننده سلامت عمومی افراد در نظر گرفته می‌شود؛ که مفهوم آن عبارت است از احساس خوب بودن و اطمینان از کارآمدی خود، اتکاء به خود، ظرفیت رقابت، تعلق بین نسلی و خود شکوفایی توانایی‌های بالقوه فکری و هیجانی(World health organization, 2001). کرسینی[5](1999) سلامت روانی را حالت ذهنی همراه با سلامت هیجانی نسبتاً رها شده از نشانه­ های اضطراب و ناتوانی در برقراری روابط سازنده، مقابله با خواسته‌ها و محرک­های تنش زای زندگی می‌داند. امروزه نمی­توان نقش کنترل هیجان­ها و جهت دهی به آنها را در داشتن سلامت روانی نادیده گرفت. از یک طرف در مطالعه سلامت روانی جوامع؛ همواره به هیجان­ها و عوامل مرتبط به آنها توجهی ویژه می­ شود؛ از طرف دیگر کاربرد هیجان­ها در تعلیم و تربیت و برنامه‌های یاد گیری اجتماعی و ورزشی نیز، امری اجتناب ناپذیر است؛ زیرا در قرن حاضر علاوه بر توجه به رشد شناختی و آموزشی و مهارتی؛ می­بایست به رشد هیجانی افراد توجه نمود و آنها را برای همکاری و مشارکت در تصمیم ­گیری های مسؤلانه و مقاومت در مقابل فشار گروه همسالان آماده نمود؛ به گونه­ ای كه نقش سازنده‌ای در اجتماعی كه روز به روز بر دگرگونی­های آن افزوده می‌گردد، به عهده گیرند(حسن علیان، 1384). هوش هیجانی[6] به عنوان نوعی توانایی، عبارت است از ظرفیت ادراک، ابراز، شناخت، کاربرد و اداره کردن هیجان­های خود و دیگران. انتظار می‌رود افرادی که دارای هوش هیجانی بالاتری هستند سازگاری اجتماعی و مهارت­ های جتماعی بهتری را نشان دهند(Mayer & salovery, 1997). در حقیقت هوش هیجانی نوعی استعداد عاطفی است كه تعیین می‌کند از مهارت­ های خود چگونه به بهترین نحو ممکن استفاده كنیم و حتی كمك می‌کند خرد را در مسیری درست بكار گیریم. از نظر گلمن[7](1998) هوش هیجانی ظرفیت ما را در شناخت احساساتمان و احساسات دیگران تعیین می‌کند و كمك می‌کند تا ما در خودمان انگیزش ایجاد كرده و هیجانات خودمان را کنترل و اداره كرده و روابط خودمان را با یكدیگر به نظم و حساب درآوریم. در واقع هوش هیجانی شامل توانایی ما در ایجاد مهارت­ های كافی در به وجود آوردن روابط سالم با دیگران و حس مسئولیت­ پذیری در مقابل وظایف می‌باشد. در پرتو این خصیصه هوش هیجانی علاوه بر افزایش احتمال شناخت صحیح و واقع­بینانه هیجان­ها قدرت پیش بینی و میزان تسلط فرد افزایش می‌یابد و راهبردهای مقابله مؤثری برای مواجهه با موقعیت­های استرس زا از جمله استرس‌های محیط کار و اجتماعی به كار می‌رود و ارزیابی فرد را از وقایع پیش آمده افزایش می‌دهد و باعث بالا بردن عملكرد می­ شود. در حالی كه پایین بودن سطوح هوش هیجانی باعث ارزیابی ضعیف و در نتیجه عملكرد پایین فرد می‌شود(Joseph et al, 2005؛ بشارت و همکاران، 1384). هوش هیجانی از طریق خصیصه‌های ادراک هیجانی؛ آسان سازی هیجانی، شناخت هیجانی؛ مدیریت هیجان‌ها و با سازوکارهای پیش بینی، افزایش قدرت کنترل و تقویت راهبردهای مقابله کارآمد به فرد كمك می‌کند كه عملكرد خود را بهبود بخشد و باعث افزایش احتمال موفقیت او در زمینه ­های مختلف شود. بنابراین هوش هیجانی فاكتوری مهم است كه معلمان باید همزمان با كسب مهارت ­ها و توانایی­های لازم برای موفقیت در زمینه کاری خود، این مهارت را نیز پرورش دهند(بشارت و همکاران، 1384). سازمان خدمات بهداشتی و انسانی آمریکا[8]، جهت ارتقاء سلامتی و کیفیت زندگی بر ورزش منظم، عدم مصرف سیگار، اجتناب از مصرف الکل، تغذیه مناسب وایمن سازی متناسب با سن تأکید می‌کند(Lee et al, 2005). تحقیقات نشان داده است که شرکت منظم در فعالیت­های بدنی و ورزش به افراد کمک می­ کند تا استقلال و تحرک خود را حفظ کنند، تکرار آسیب­های ناشی از سقوط و افتادن را کاهش دهند، تعادل و هماهنگیشان را بهبود بخشند و بتوانند قدرت و استقامت عضلانی را حفظ کنند و در نهایت از کیفیت زندگی مطلوبی بهره­مند گردند(Michael et al, 2009). سروری خراشاد(1384) طی تحقیقی نشان داد که افراد فعال در مقایسه با افراد غیر فعال در مؤلفه­ های سلامت ذهنی عمومی، محدودیت فعالیت بدنی، مشکلات سلامت روانی، عملکرد اجتماعی، درد بدنی، انرژی و احساسات روانی و سلامت عمومی اختلاف معنی­داری دارند و فقط در مؤلفه­ های مشکلات سلامت جسمی اختلاف معنی­داری نبود. همچنین کیورنیا؛ تامبورینای و ولکات[9](2010) در تحقیقی که بر روی بیماران انجام داده بودند؛ گزارش کردند که گروه­هایی که در برنامه های تمرین بدنی شرکت کرده بودند؛ در مقایسه با گروه کنترل در ابعاد عملکرد فیزیکی، سلامت عمومی، سرزندگی و احساس حیات و درد بدنی امتیاز بالاتری در ابعاد کیفیت زندگی کسب کرده بودند. همچنین آنها خاطر نشان کردند که فعالیت­های بدنی هوازی و انجام فعالیت بدنی منظم توانایی ارتقاء کیفیت زندگی را دارد. موسسات نظامی به ارتش جمهوری اسلامی كه وظیفه حفاظت از تمامیت ارضی کشور را برعهده دارند، بیشتر متكی به سرمایه‌های انسانی بوده و میزان اثر بخشی آنان تا حدود زیادی به وجود این نیروهای سالم و كارآمد بستگی دارد كه از دانش و تخصص بالایی برخوردارند.عوامل گوناگونی وجود دارد كه می‌توانند تخصص و دانش را تحت تاثیر خود قرار دهند و به آن لطمه وارد آورند. یكی از مهم‌ترین عوامل اثر گذار فشار روانی و وجود هیجان­های کنترل نشده است كه در نهایت می‌تواند سلامت عمومی و کیفیت زندگی را به خطر اندازد(صادقی بروجردی، 1382). لذا ضرورت ایجاب می­ کند که به منظور حفظ اعتبار و ارزش این ارگان و کارکنان آن به عواملی که موجب عملکردهای نامطلوب محیطی، سازمانی و یا فردی می­شوند، توجه نمود تا بتوان درک درستی از آنها به دست آورد و از طریق راهبردهای مناسب این عوامل را کنترل نمود. از طرف دیگر چنانچه که ملاحظه می­ شود مدل­های مفهومی «کیفیت زندگی» پدیده­ای نسبتاً جدید هستند که اکثراً همراه با تفکر جدید درمورد اهداف توسعه بوده ­اند و اکثر تحقیقات صورت گرفته در زمینه کیفیت زندگی در مورد بیماران و گروه­های درمانی بوده است و کمتر در گروه­های بدون سابقه بیماری و سالم صورت گرفته است. از این رو این پژوهش سعی دارد که با یک بررسی جامع مقایسه کیفیت زندگی، هوش هیجانی و سلامت روانی کارکنان پایور ورزشکار و غیر ورزشکار ارتش جمهوری اسلامی ایران را مورد مطالعه قرار دهد و به سوالات پاسخ دهد که آیا بین سلامت روانی؛ کیفیت زندگی و هوش هیجانی کارکنان پایور ورزشکار و غیر ورزشکار تفاوت وجود دارد؟

[1] . Quality of life

[2] . World Health Organization Quality of life( WHOQOL)

[3] . Landers

[4] . Mental health

[5] . Corsini

[6] . Emotional intelligence

[7] . Golman

[8] . Health and Human Services American

. Courneya , Tamburrini & Woolcott