فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

ورزشکاران، زینت جامعه بوده و باعث افتخار می باشند و قهرمانان ورزشی مانند ستارگان می‌درخشند (بوستانی، 1389). اکثر انسان ها با توانایی بالقوه متولد می شوند اما با کسب تجربه لازم وآموزش های صحیح و ضروری استعداد بالقوه آنها بارور و شکوفا می گردد (اشمیت[1]،1384).

بسیاری از والدین علاقه‌مندند کودکانشان موفقیت در رشته های ورزشی را تجربه کنند، حتی ممکن است برخی از آنها تمایل داشته باشند کودک خود را در سطح نخبگان ورزشی و قهرمانان ملی و بین‌المللی ببینند. پیشرفت از سطوح ابتدایی به سطح نخبگی، در ورزش فرایندی بسیار پیچیده دارد، فرایند کشف ورزشکاران با استعداد برای شرکت در یک برنامه تمرینی سازماندهی شده یکی از موضوعاتی است که امروزه در ورزش مطرح است، همه افراد می‌توانند در فعالیت‌های ورزشی شرکت نمایند اما افراد کمی به سطوح بالای مهارت و چیرگی دست می‌یابند (ابراهیم و حلاجی، 1386). هر فردی می تواند به فعالیت ورزشی ویژه ای بپردازد، اما تعداد کمی هستند که به مرحله نخبگی و قهرمانی می رسند(لیدر[2]، 2005).

ورزشکاران برای رسیدن به اهداف ورزشی خود نیازمند کسب مهارت‌‌ها در دو زمینه جسمانی و روحی روانی هستند و دستیابی به اوج عملکرد ورزشی با ویژگی‌های روانشناختی و پیکری برجسته میسراست (بخردی، عابدنظری و ذکایی، 1380). درچند سال اخیر تحقیقات زیادی در زمینه شناسایی و بهبود عوامل موثر بر موفقیت ورزشکاران انجام شده است و اوج عملکرد ورزشکاران مهمترین دغدغه مربیان در تورنمنت های بین‌المللی است‌ (توتردل، 2001). یکی از مهم ترین اجزای وابسته به تندرستی، ترکیب بدنی می باشد. در بسیاری از تحقیقات بین ویژگی های پیکرسنجی و اجراهای ورزشی ارتباط و همبستگی بالایی مشاهده شده است (دولت آبادی، 1379). عواملی چون اندازه و تر کیب بدنی و شاخص های اجرایی مهارت حركتی نقش بسزایی در گرایش افراد به یكی از رشته های ورزشی خاص دارد. به عنوان مثال، اهمیت قامت بلند در ورزشكاران ورزش های تیمی كاملاً پذیرفته شده است یا داشتن قامت کوتاه در ژیمناست ها باعث مزیت مکانیکی و موفقیت اجرای مهارت شده است (زونیگا[3] و همکاران 2011). یقینا رسیدن به اوج عملکرد ورزشی بدون برخورداری از مهارت های روانی امکان پذیر نمی‌باشد و گام مهم در این مسیر، ارزیابی مهارت‌های روانشناختی و شخصیت ورزشکاران است (تجاری، زارعی و عظیم نژاد،1388). ورزشکاران نخبه نمونه های عالی رشد مهارتهای حرکتی هستند، این ورزشکاران بر اساس اندازه و وضعیت بدن و تجارب شناختی و اجتماعی خود عملکردهای حرکتی را به حداکثر درجه و میزان پیشرفت می رسانند و می‌توان با بررسی وشناخت این قابلیت ها از آن بعنوان شاخص و معیاری برای استعداد یابی در رشته های مختلف ورزشی استفاده نمود (هی وود[4]،1390). یکی از رشته های ورزشی که امروزه مشتاقان زیادی در سراسر دنیا از جمله در کشورمان دارد ورزش کاراته می باشد. ورزش رزمی کاراته برای اولین بار در منطقه ای به نام اوکیناوا[5] جزیره ای بین چین و ژاپن در حدود 4000 سال پیش توسط افسران چینی راه یافت، شکل ابتدایی کاراته روش مبارزه ای چینی به نام کمپو[6] بود که طی سالیان طولانی تبدیل به ته[7] و سپس کاراته گردید (حسین خان، 1383). این رشته ورزشی نیز مانند دیگر رشته ها مسیر تکامل را پیموده و به شکل امروزی در آمده است و دارای مسابقات رسمی در سراسر دنیا در قالب قهرمانی قاره ای و جهانی می باشد که در دو بخش کاتا[8] (فرم) و کومیته[9] (مبارزه) ، بانوان و آقایان در رده های وزنی و سنی مختلف می باشد (مردانی، 1389). اما تاکنون تحقیقات اندکی به منظور شناسای ویژگی های مورد انتظار قهرمانی رشته ورزشی کاراته به تفکیک در دو بخش کاتا و کومیته با بهره گرفتن از شاخص های پیکرسنجی و شخصیتی انجام شده است، امید است نتایج این تحقیق که با تاکید بر مقایسه ویژگی های مختلف پیکرسنجی و شخصیتی قهرمانان کاتا و کومیته می‌باشد، اطلاعات نسبتاً جامعی در اختیار مربیان، اولیاء و مسولین رشته ورزشی کاراته جهت شناسایی بهتر استعدادهای هنرجویان کاراته در دو بخش فراهم سازد، تا با توجه به کمیت بالای هنرجویان کاراته در سطح کشور، این رشته ورزشی بتواند نتایج مطلوب‌تری را درعرصه های بین‌المللی کسب نمایند.

1- 2 بیان مسئله

متخصصان و مربیان با تجربه برخی مزایای استعدادیابی ورزشی را اینگونه عنوان می‌دارند که زمان مورد نیاز برای رسیدن به اوج عملکرد ورزشی با بهره گرفتن از افراد برگزیده کاهش می یابد، و افراد به سمت رشته‌هایی که از نظر جسمانی و روانی برای آنها مناسب‌ترند هدایت می شوند (ابراهیم و حلاجی، 1386). معیارهای بکارگرفته شده برای استعداد یابی در هررشته ورزشی باید اختصاص به آن ورزش داشته باشد، ویژگی‌های پیکرسنجی افراد مانند قد، وزن، طول اندامها، پهنای اندامها و میزان چربی بدن نقش اساسی را در بسیاری از رشته های ورزشی بازی می‌کند (بخردی و همکاران، 1380 ). ویژگی های پیکری یکی از شاخص های تعیین کننده ویژگی های افراد به منظور توصیف ساختار بدنی دارای اهمیت زیادی می باشد (ربت[10]، 2007). همچنین سال های زیادی است که محققان روان شناسی ورزش، تلاش می کنند تا نیمرخ های شخصیتی ورزشکاران زبده را برای پیش بینی موفقیت های آتی آنها ترسیم نمایند (انشل[11]، 1385 ). متخصصان و برنامه ریزان ورزشی نقش شاخص های روانشناختی و پیکرشناختی در عملکرد ورزشکاران در میدان های مسابقه را مورد بررسی قرار می دهند و می کوشند تا با آزمون های مختلف شناخت روشن تری از این قابلیت‌ها بدست آورند، که بهتر بتوانند ورزشکاران را جهت دست یابی به موفقیت های ورزشی هدایت نمایند (ابراهیم و حلاجی، 1386). مربیان با بهره گیری از یافته های روانشناسی ورزش، می توانند به صورت کاربردی در جلسات تمرین و با ارزیابی نا محسوس خلق و خوی ورزشکاران پر استرس و تبدیل آن به خلقیات مثبت، نقش چشمگیری در بهبود اعتماد به نفس و اثر بخشی ورزشکاران و موفقیت آنها داشته باشند (اصفهانی، قزلسفلو و علی لو،1391).

برنامه‌‌ریزی جهت پرورش نخبگان و قهرمانان ورزشی نیازمند اطلاعاتی جامعی از وجوه مختلف ورزشکاران نخبه می‌باشد، این اطلاعات بخصوص شامل اندازه‌گیری‌های آنتروپومتریکی و روانی است که با مقایسه این اطلاعات قادر خواهیم بود ضمن کمک به قهرمانان در رقابت‌های آتی، با تعمیم این شاخص‌ها به ورزشکاران مبتدی، نوجوان و جوان استعدادیابی را در تمام رده های سنی آن رشته ورزشی میسر سازیم (شمس و سخنگویی، 1391). ورزش کاراته نیز از این امر مثتسنی نیست، ترکیب بدن در کاراته، مثل قد بلند در بخش کومیته می تواند یک مزیت به حساب آید، اما در بخش کاتا ممکن است تا حدودی یک مانع جهت اجرای موفقیت‌آمیز باشد. ویژگی های شخصیتی نیز در این دو بخش می تواند تاثیرات متفاوتی داشته باشد (بوستانی، 1389). لذا با توجه به فعالیت سی ساله محقق در این رشته به عنوان هنرجو و ورزشکار، قهرمانی در سطح کشور و تورنمنت های بین المللی، مربی و داور بین المللی، مؤلف اولین کتاب مربیگری کاراته در ایران، مسؤل کمیته آموزش فدراسیون کاراته ، دبیر انجمن کاراته دانش آموزی

 کشور و …. همواره در پی راهکاری جهت شکوفایی بهتر استعداد های بالقوه موجود در کشور بخصوص ورزش کاراته بوده است، تا نگرش تازه ای را از بعد علمی برای مربیان، ورزشکاران، والدین، دست اندرکاران و مسئولین ورزش کاراته ایجاد نماید. با توجه به نکات مطرح شده، این که هنرجویان کاراته درسطوح قهرمانی در یکی از دو بخش کاتا یا کومیته به صورت تخصصی به فعالیت می پردازند و غالباً فعالیت ایشان بدون در نظر گرفتن ویژگی های پیکرسنجی و شخصیتی است این پژوهش در نظر دارد تا با مقایسه این دو ویژگی شاخص مناسبی را برای کمک به دستیابی موفقیت در دو بخش کاتا و کومیته ارائه نماید. لذا با توجه به توضیحات برشمرده، محقق در تلاش برای پاسخ به این سوال است، که آیا بین ویژگی های پیکرسنجی و شخصیتی قهرمانان کاراته‌کای مرد دربخش کاتا و کومیته حاضر در اردوی تیم ملی ایران تفاوت وجود دارد؟

3-1- سوالات اختصاصی تحقیق

1- آیا بین ویژگی های پیکرسنجی (وزن، طول قد ایستاده و نشسته و طول اندام ها، پهنای اندام ها، محیط اندام ها و چین پوستی) قهرمانان کاراته کای مرد در بخش کاتا و کومیته تفاوت معنی داری وجود دارد؟

2- آیا بین ویژگی های شخصیتی (روان آزرده گرایی، برون گرایی، گشودگی، موافق بودن و باوجدان بودن)

قهرمانان کاراته کای مرد در بخش کاتا و کومیته تفاوت معنی داری وجود دارد؟

4-1- اهمیت وضرورت تحقیق

متخصصان امر ورزش معتقدند ورزشکارن بسیاری وجود دارند که سال های متمادی در رشته ورزشی که برگزیده‌اند فعالیت می‌کنند اما موفق نیستند، در حالی که برخی دیگر به درجات بالایی از موفقیت رسیده‌اند. پیش‌بینی موفقیت در یک رشته ورزشی خاص، کار آسانی نیست، زیرا عوامل متعددی در موفقیت یک ورزشکار دارای اهمیت است و از آنجایی که توانایی های انسان یک فطرت ثابت نیست و می‌تواند در طول زندگی تغییر نماید و در اثر عدم دستیابی به فرصت مناسب یا انتخاب اشتباه هرگز بارور نگردد، بنابراین کشف این توانایی ها ضروری است (شکرالهی اردکانی، 1390). هر انسانی در نوع خود منحصر به فرد است، با این وجود بین بسیاری از انسان ها، آن قدر شباهت وجود دارد که می توان نکات مشترکی را در نظر گرفت. اگر چه روان شناسان وجود شباهت هایی بین افراد را قبول دارند، ولی توجه به تفاوت های افراد از یکدیگر، معطوف شده است. چرا عده ای موفق و بعضی ناموفق اند؟ چرا درک افراد از امور متفاوت است؟ تنوع استعدادها از کجا ناشی می شود؟ و غیره (فتحی آشتیانی،1390). شناسایی و توجه به تفاوت های بین افراد ممکن است در تشویق و راهنمایی آن ها به طرف رشته ورزشی معینی مفید واقع شود یا اینکه آن ها را از فعالیتی که امکان موفقیت در آن کم است، دور نگه دارد ( اشمیت، 1384). امروزه با توجه به حرفه ای شدن ورزش، شناخت وضعیت و ساختار بدنی آنچنان مورد توجه متخصصین قرار گرفته است که سوق دادن نونهالان و نوجوانان به رشته های ورزشی که درآن مستعد هستند، از مهمترین عوامل شناخت نوع ورزش برای هنرآموز به شمار می رود، زیرا در این شیوه هم از اتلاف وقت هنرجو و مربی جلوگیری شده و هم از هزینه های بیهوده جلوگیری می گردد (نجف آبادی و همکاران، 1391).

ورزش‌های رزمی از رشته های مطرح ورزشی بوده و مرتباً شاهد پیوستن رشته های رزمی بیشتری در مسابقات بزرگ بین‌المللی چون المپیک هستیم. بی تردید ورزش‌های رزمی از جمله کاراته در ایران جزو موفق ترین و مدال آورترین رشته‌های ورزشی بوده و نوجوانان و جوانان زیادی همه روزه به این رشته ها روی می‌آورند (درویش، 1370). اکثر قریب به اتفاق ورزشکاران فعال رشته کاراته در دو بخش کاتا وکومیته بینش و دانش کافی را از محتوای رشته انتخابی خود نداشته اند وعواملی چون راهنمایی و نقش والدین، تماشای تمرینات ومسابقات و فیلم های رزمی، آشنایی با مربیان و ورزشکاران کاراته، در گرایش آنها به سمت این رشته ورزشی موثر بوده است (انوری، 1390). نتایج تحقیقات نشان داده است که هیچ یک از کاراته کاها بر اساس شاخص های استعدادیابی در فعالیت کاراته شرکت نکرده اند و اساساً در کشور ما هیچ گونه مبنای علمی برای استعدادیابی افراد در رشتة کاراته وجود ندارد و کلیة ورزشکاران تنها بر اساس علاقة خود یا خانواده شان وارد رشتة ورزشی کاراته می شوند (شیخ، شهبازی، امینی و غلامعلی زاده، 1385). موفقیت های این رشته در عرصه های مختلف بین المللی بیشتر مرهون کمیت بالای علاقه مندان در سطح کشور نسبت به کشورهای دیگر و تلاش های مربیان و ورزشکاران می باشد.اغلب ورزشکاران کاراته با آزمون و خطا وارد یکی از دو بخش کاتا یا کومیته می شوند که گاهی به علت عدم دستیابی به موفقیت حتی در سطوح پایین سرخورده شده و پس از مدتی این ورزش را رها می کنند و یا اینکه سالیان متمادی بدون دستیابی به موفقیت، هزینه های مادی و معنوی زیادی ر ا هم خود و هم جامعه، متقبل می شوند. تحقیق حاضر با توجه به بررسی هایی که بین ویژگی‌های پیکرسنجی و شخصیتی قهرمانان کاراته‌کای مرد در دو بخش کاتا و کومیته دارد به توصیف و مقایسه این ویژگی ها می پردازد تا در جهت برنامه ریزی علمی برای هدایت صحیح ورزشکاران با توجه به قابلیت های بالقوه مورد استفاده قرار گیرد.

[1] – EShmith

[2] -Lidor

[3] – Zuniga

[4]- hiud

[5]- Okinawa

[6] – Kempo

[7] – Te

[8] – kata

چکیده ………………………………………..1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه…………………………………….. 3

1-2- بیان مسأله…………………………………….. 5

1-3- اهمیت و ضرورت اجرای تحقیق……………………………………… 6

1-4- اهداف تحقیق……………………………………… 7

1-4-1 هدف کلی تحقیق……………………………………… 7

1-4-2 اهداف اختصاصی تحقیق……………………………………… 7

1-5- فرضیه ‏های تحقیق……………………………………… 8

1-6- قلمرو تحقیق……………………………………… 9

1-6-1 قلمرو موضوعی……………………………………… 9

1-6-2 قلمرو مکانی……………………………………… 9

1-6-3 قلمرو زمانی……………………………………… 9

1-7- محدودیت های تحقیق……………………………………… 10

1-8- تعریف واژه های تحقیق……………………………………… 10

1-8-1 تعریف نظری واژه های تحقیق……………………………………… 10

1-8-2 تعریف عملیاتی واژه های تحقیق……………………………………… 11

فصل دوم: بر ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه…………………………………….. 13

2-2- مبانی نظری……………………………………… 13

2-2-1 تاریخ تربیت بدنی در ایران و تمدن های دیگر……………….. 13

2-2-1-1 تاریخ تربیت بدنی در دوره یونان……………………………….. 13

2-2-1-2 تاریخ تربیت بدنی در دوره روم……………………………. 14

2-2-1-3 تاریخ تربیت بدنی در چین………………………………….. 14

2-2-1-4 تاریخ تربیت بدنی در هند……………………………………. 14

2-2-1-5 تاریخ تربیت بدنی در ایران از باستان تاکنون……………… 14

2-2-2 عوامل آموزشی درس تربیت بدنی……………………………… 17

2-2-2-1 نیروی انسانی……………………………………… 18

2-2-2-2 امکانات ورزشی (وسایل و تجهیزات و فضاهای ورزشی)…………. 18

2-2-2-3 کیفیت آموزشی معلمان تربیت بدنی…………………………………. 19

2-2-2-4 وضعیت مالی و بودجه مدارس………………………………………. 20

2-2-2-5 نظارت و کنترل…………………………………….. 21

2-2-2-6 اجرای طرح های ملی ورزشی……………………………………… 21

2-3- پیشینه تحقیق……………………………………… 24

2-3-1 تحقیقات انجام شده در داخل کشور…………………………………….. 24

2-3-2 تحقیقات انجام شده در خارج کشور…………………………………….. 34

2-4- جمع بندی……………………………………… 37

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1- مقدمه…………………………………….. 40

3-2- روش تحقیق……………………………………… 40

3-3- جامعه آماری……………………………………… 40

3-4- نمونه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری…………………….. 40

3-5- ابزار تحقیق……………………………………… 41

3-5-1 سوالات اطلاعات فردی……………………………………… 41

3-5-2 پرسشنامه عوامل آموزشی درس تربیت بدنی………………… 41

3-6- متغیرهای تحقیق……………………………………… 41

3-7- روش های جمع آوری اطلاعات………………………………………. 42

3-8- روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات……………………………….. 42

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1- مقدمه…………………………………….44

4-2- بررسی توزیع داده ها……………………………………. 44

4-3- توصیف یافته های پژوهش………………………………………. 45

4-4- یافته های استنباطی……………………………………… 50

4-4-1 فرضیه اول…………………………………….. 50

4-4-2 فرضیه دوم…………………………………….. 50

4-4-3 فرضیه سوم……………………………………. 51

4-4-4 فرضیه چهارم…………………………………….. 51

4-4-5 فرضیه پنجم…………………………………….. 52

4-4-6 فرضیه ششم…………………………………….. 52

4-4-7 فرضیه هفتم…………………………………….. 54

 

 

4-4-8 فرضیه هشتم…………………………………….. 55

4-4-9 فرضیه نهم…………………………………….. 55

4-4-10 فرضیه دهم…………………………………….. 56

4-4-11 فرضیه یازدهم…………………………………….. 56

4-4-12 فرضیه دوازدهم…………………………………….. 57

4-4-13 فرضیه سیزدهم…………………………………….. 57

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1- مقدمه…………………………………….. 59

5-2- خلاصه تحقیق……………………………………… 59

5-3- بحث و نتیجه گیری……………………………………… 61

5-4- پیشنهادهای تحقیق……………………………………… 75

5-4-1 پیشنهادهای برگرفته از یافته های تحقیق…………….. 75

5-4-2 پیشنهادهای پژوهشی……………………………………… 76

منابع و مآخذ…………………………………….. 77

فهرست منابع فارسی……………………………………… 77

فهرست منابع انگلیسی……………………………………… 80

پیوست ها……………………………………. 81

چکیده انگلیسی……………………………………… 85

چکیده:

آموزش و اجرای صحیح تربیت بدنی از مسائلی است که تحقق آن از الویت برخوردار است. هدف این پژوهش مقایسه عوامل آموزشی درس تربیت بدنی در مدارس ابتدایی دخترانه دولتی و غیر دولتی در شهر کرمان بود. روش تحقیق از نوع پیمایشی و جامعه آماری تمام مدیران و معلمان تربیت بدنی مدارس ابتدایی در شهر کرمان بودند. روش نمونه گیری به صورت تمام شمار بود.تعداد 103 معلم تربیت بدنی و103 مدیر مدرسه در این پژوهش شرکت کردند.ابزار مورد استفاده پرسشنامه محقق ساخته ای به منظور ارزیابی عوامل آموزشی درس تربیت بدنی بود که روایی و پایایی آن مورد ارزیابی و تایید قرار گرفت.برای تحلیل داده ها از آمار توصیفی و آزمون تی مستقل و آزمون من ویتنی استفاده گردید.یافته ها تفاوت معنی داری بین عامل امکانات از دیدگاه معلمان را نشان داد ولی از دیدگاه مدیران تفاوت معنی داری بین عامل امکانات در مدارس ابتدایی دخترانه دولتی و غیردولتی وجود نداشت همچنین یافته ها تفاوت معنی داری بین عامل کیفیت آموزشی از دیدگاه معلمان را نشان نداد ولی از دیدگاه مدیران تفاوت معنی داری بین عامل امکانات در مدارس وجود داشت. نتایج دیگر نشان داد تفاوت معنی داری بین عامل همکاری والدین دانش آموزان، وضعیت مالی مدارس، میزان نظارت مسئولین تربیت بدنی و وضعیت اجرای طرح های ملی مدارس ابتدایی دخترانه دولتی و غیردولتی وجود نداشت. بین میانگین سنی، سابقه تدریس تربیت بدنی و مدرک تحصیلی و تعداد کارت های مربیگری معلمان مدارس دولتی و غیردولتی اختلاف معناداری وجود داشت ولی بین میانگین تعداد کارت های داوری و سطح قهرمانی معلمان مدارس دولتی و غیردولتی اختلاف معناداری مشاهده نشد.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

امروزه دانش تربیت بدنی و علوم ورزشی ،در نظام آموزش و پرورش جهان جایگاهی بس مهم و پر اهمیت یافته است؛ زیرا آموزش و پرورش صحیح کودکان و نوجوانان به روش علمی صحیح بستگی دارد. از این رو لازم است تربیت بدنی و علوم ورزشی که جزو جدا ناشدنی نظام آموزشی و تربیتی دنیای کنونی است ،از ارزش ها و روش های صحیح برخوردار باشد تا بتواند نیازهای اساسی دانش آموزان را برآورده کند.

در آموزش و پرورش هدف رشد ابعاد گوناگون شخصیت کودکان و نوجوانان در همه جنبه های جسمانی، ذهنی، روانی، اجتماعی و معنوی است. در این مجموعه،ضرورت رشد جسمانی به عنوان بخشی از فرایند آموزش و پرورش مورد تاکید است زیرایک برنامه ی صحیح و جامع تربیت بدنی، می تواند همپای دیگر برنامه های آموزشی، در طول سال های تحصیلی دانش آموز و حتی در دوران بزرگسالی، بر سلامت جسم و روان او بیفزاید و از نارسایی های بسیار و اختلالات به موقع پیشگیری کند.این اثرات سازنده در بسیاری از موارد در دختران و پسران یکسان و مشترک است. همین اشتراک در ویژگی های تربیتی و آموزشی،قطع نظر از جنسیت، می تواند به موضوع تربیت بدنی و ورزش معنا و مفهوم خاصی بخشد (نبوی و زکایی 1384، 1).

پایه و شالوده هر کشور در مدارس و آموزشگاه های آن کشور ریخته می شود. زیرا آموزش و پرورش رکن و پایه نظام کلی آن جامعه است. با اهمیت بخشیدن کمی و کیفی به درس تربیت بدنی در دوره های مختلف تحصیلی که مهمترین سال های شکل گیری کودکان و نوجوانان است، نقش واقعی ورزش و مفهوم حقیقی آن در مدارس روشن می شود (رضاعی 3،1375).

تربیت بدنی و ورزش یکی از ضروریات جامعه است که بدون تردید نگرش و تفکر مناسب همراه با برنامه ­ریزی هدفمند و عملیاتی چشم انداز روشن می تواند سهم ارزشمندی در پیشبرد اهداف این نیاز اساسی بشر داشته باشد، جامعه هدف دانش آموزی که ظرفیت و پتانسیل ورزش پایه­ای می باشند باید در قالب یک برنامه منسجم آموزش های لازم رشته های مختلف ورزشی را با توجه به دوره سنی که قرار دارند طی کنند و در مسیر تحصیل علاوه بر دستاورد سلامت جسم و روان در ورزش قهرمانی نیز سهم خوبی دریافت کنند طرح­های ملی ورزشی که تکلیف کار معلم تربیت بدنی و دانش آموز را در دوره شش ساله ابتدایی مشخص کرده است یکی از اصولی ترین و کاربردی ترین برنامه ها در این راستاست، در هر صورت مطالبه دانش آموزان از مسئولین ایجاد یک بستر مناسب ورزشی است و این مهم با توجه به نقشه راهی که در سند تحول بنیادین تاکید شده مسیر رشد و تعالی را فراهم نموده است با توجه به این سند ارزشمند همه مسئولین خصوصا مدیران و معلمان تربیت بدنی در اجرای تربیت بدنی مدارس ابتدایی خصوصا در اجرای طرح های ملی نقش محوری دارند و باید همه موانع را از سر راه بردارند تا با کمک خداوند منان فرزندان ایران اسلامی را در مسیر رشد و شکوفا شدن قرار دهند (طرح های ورزشی ملی دوره تحصیلی ابتدایی 1،1391).

با توجه به اینکه روز به روز به تعداد مدارس غیردولتی ابتدایی افزوده می شود ،تا کنون پژوهش و مقایسه ای بین عوامل آموزش درس تربیت بدنی در مقطع ابتدایی در دو بخش دولتی و غیر دولتی صورت نگرفته است بنابراین ضرورت انجام چنین پژوهشی در سطح مدارس دولتی و غیردولتی می تواند بیانگر مسائل و عوامل بازدارنده در زمینه تدریس درس تربیت بدنی مقطع ابتدایی و اجرای طرح های ملی باشد. در تحقیق حاضر مقایسه عوامل آموزشی درس تربیت بدنی از نظر مدیران و معلمان ورزش مدارس ابتدایی دخترانه دولتی و غیردولتی شهر کرمان است. در این تحقیق امکانات ورزشی، وضعیت مالی، استفاده از وسایل کمک آموزشی ،کیفیت آموزشی معلمان،همکاری اولیای دانش آموزان در جهت ترویج تربیت بدنی، نظارت و کنترل مسئولین تربیت بدنی بر کار معلمان ورزش و وضعیت اجرای طرح های ملی و… در مدارس ابتدایی دخترانه دولتی و غیر دولتی از نظر مدیران و معلمان ورزش مورد بررسی قرار می گیرد.

محقق در نظر دارد با مطالعه و مقایسه عوامل آموزش درس تربیت بدنی، در یابد که درس تربیت بدنی در مدارس غیردولتی از اهمیت بیشتری برخوردار است یا دولتی؟

محقق به شناسایی مسائل تربیت بدنی ،از نظر وضعیت مالی و فضای آموزشی متناسب با سن، جنس و تعداد دانش آموزان پرداخته و مقایسه ای بین وسایل و تجهیزات ورزشی مدارس ابتدایی دولتی و غیردولتی به عمل آورده است و همچنین کیفیت وسایل و امکانات آموزشی و کمک آموزشی ورزشی، در این دو نوع آموزشگاه بررسی و مسائلی چون داشتن برنامه نظام دار جهت آموزش و اجرای طرح های ملی، استفاده از طرح درس مشخص، استفاده از شیوه های انگیزشی موثر در تدریس از جمله تدریس کمکی و روش های سمعی و بصری و فیلم های آموزشی را روشن نموده است ؛تا بدین وسیله مشخص کند که وضعیت عوامل آموزشی درس تربیت بدنی در مدارس ابتدایی دخترانه دولتی و غیر دولتی چگونه است.

2-1- بیان مسئله

هدف های تربیتی در آموزش و پرورش جمهوری اسلامی، تربیت انسان هایی صدیق، امین، خلاق، تندرست، وظیفه شناس و با اخلاق است. از این رو باید فرصت و امکانات مناسب فراهم آید و کمک شود تا هر دانش آموزی بتواند مطابق ظرفیت واستعدادی که دارد در همه ابعاد وجودی خود (بعد جسمانی، روحی، ذهنی، اخلاقی، عاطفی و اجتماعی) به حد اعلای رشد و تعالی نایل شود. در این راستا آموزش و پرورش نقش اساسی را ایفا نموده و بایستی برنامه های آموزش تربیت بدنی توسط معلمان واجد شرایط آموزش داده و تحت کنترل و نظارت دقیق قرار گیرد. لازمه ی اثربخشی مثبت، داشتن برنامه ای مشخص و مدون به صورت همامنگ و سراسری واستفاده از روش های تدریس مناسب و…می باشد.بالا بردن آمادگی جسمانی و تندرستی و سلامت کودکان،هدف مسئولان مدرسه است.در ضمن می توان از آن به عنوان عاملی برای کمک به کودکان گوشه گیر و منزوی سود جست تا در آینده بتوانند در گروه های اجتماعی به فعالیت بپردازند (نبوی و زکایی 1384،4).

موفقیت و پیشرفت ،عامل اساسی تداوم زندگی است،بنابراین برنامه تربیت بدنی باید متضمن پیشرفت تدریجی و قدم به قدم دانش آموزان باشد، هر گاه درس تربیت بدنی در راستای کمک به رشد، پیشرفت و سلامت دانش آموزان قرار نگیرد جایگاه اصلی خود را از دست خواهد داد؛ حال این سوال پیش می آید که آیا در شرایط فعلی مدارس کشور در مقاطع مختلف تحصیلی توانسته است نقش واقعی و مهم خود را در تامین سلامت و رشد جسمی و روحی دانش اموزان ایفا نماید؟ ابعاد این نقش، در مدارس دخترانه ابتدایی دولتی و غیر دولتی در چه وضعیت قرار دارد؟

تحقیقات زیادی تاکنون در زمینه برنامه های تربیت بدنی مدارس صورت گرفته است از جمله:

کاشف و مجتهدی (1368)، سجادی (1368)، همت فر (1371)، کریمی و همتی نژاد (1369)، لطیفی (1372)، شایگان (1373)،تابش (1375)، دهقانی (1379)، سنجری وهمکاران (1383)، افضل­پور و همکاران (138 6)، مظفری وهمکاران (1388)، ضیاء الدینی دشتخاکی (1391) به بررسی وضعیت اجرایی درس تربیت بدنی در مدارس پرداخته اند.

جلیلی (1369)، سلطانی و هادیپور (1372)، گایینی و پازوکی (1372) به بررسی مشکلات موجود درس تربیت بدنی در مدارس پرداخته اند. مشابه این تحقیق توسط رضاعی و گلدانی مقدم (1375) تحت عنوان مقایسه عوامل آموزشی درس تربیت بدنی از دیدگاه مدیران و دبیران ورزش مدارس راهنمایی پسرانه دولتی و غیرانتفایی در استان مازندران و شهر تهران انجام شده است که بیشتر بر روی نظارت و کنترل مسئولین، فضاها و امکانات ورزشی در مدارس دولتی و غیردولتی تمرکز داشته است اما تحقیقی در زمینه مقایسه عوامل آموزشی در مقطع ابتدایی خصوصا در زمینه اجرای طرح های ملی در کرمان انجام نشده است. در این تحقیق محقق سعی دارد با دستیابی به مسائل تربیت بدنی از نظر تخصص معلمان، فضاها وامکانات و وسایل ورزشی (بویژه برای اجرای طرح های ملی) و داشتن برنامه و طرح درس برای آموزش و نظارت و کنترل مسئولین و مدیران بر کار معلم ها مشخص کند که وضعیت درس تربیت بدنی در مدارس دخترانه ابتدایی دولتی و غیردولتی در شهر کرمان چگونه است تا نتایج و اطلاعات بدست آمده رادر اختیار مسئولان مورد نظر قرار داده و با توجه به نظرات معلمان تربیت بدنی و مدیران مدارس در جهت تعیین خط مشی­های اصولی، برنامه ریزی های مناسب و قابل اجرا در سطح استان ار آن استفاده نمایند.

3-1- اهمیت و ضرورت اجرای تحقیق

انسان ها به دلایل مختلف در فعالیت های گوناگون حرکتی شرکت میکنند که مهمترین آنها تامین نیازهای جسمانی است، عدم تامین این نیاز برای کودکان و دانش آموزان به منزله اختلال در رشد بدنی، عقلانی و روحی و عاطفی آنها تلقی شده است. برای تامین این نیاز می بایست فعالیت­های متنوع حرکتی را در برنامه آموزش و پرورش گنجانده و بر اجرای صحیح آن اصرار ورزید. برنامه ­های ورزشی دوران ابتدایی باید متنوع و متناسب با نیازها، خصوصیات، قدرت و طبیعت کودکان تدوین شود و حرکت­های پایه­ای و اصلی، حرکت هایی همراه با آهنگ موسیقی، شیرین کاری ها، بازی های گروهی، مسابقه­های ورزشی و ژیمناستیک را شامل شود. دوران ابتدایی، زمان انتخاب، رشد و تجربه اندوزی است و از این طریق   فعالیت­های مختلف و متنوع ورزشی برای دانش آموزان حاصل می شود. فعالیت های ورزشی باید متناسب با کارایی بدن و همراه با ایجاد مهارتهای لازم در دانش آموزان باشد، برای رسیدن به این منظور باید هم خود فعالیت با دقت برنامه ریزی شود و هم وقت کافی برای تمرین آن به دانش آموزان داده شود تا مهارت­ های لازم را کسب کنند (نبوی و زکایی 1384،4).

تربیت بدنی در مدارس موظف است با فراهم آوردن زمینه ای لازم و ایجاد محیط و فرصت مناسب،   دانش ­آموزان را در موقعیت های گروهی سالم قرار دهد و با پاسخگویی به نیازهای اساسی آنان برنامه ­هایی در جهت تقویت جسم ،همگام با اصول و مراحل رشد و هماهنگ با پرورش روح تامین نماید؛اما این مهم حاصل نخواهد شد مگر با هدف گذاری و برنامه ریزی صحیح و منطقی، مطابق با امکانات و شرایط موجود. بدون شک تربیت بدنی در مدارس در صورت تعیین خط مشی های صحیح و برخورداری از امکانات و تاسیسات مناسب و کافی همچنین نیروهای متخصص در پست های آموزشی می تواند نقش بسزایی در رشد و تکامل دانش آموزان داشته باشد. برنامه های کیفی تربیت بدنی و معلمان به دنبال تفهیم چرایی و چگونگی حرکت و پیامدهای فیزیولوژیکی و روانی و اجتماعی آن به کودک هستند. یکی از اهداف اولیه این برنامه­ها تکامل کامل مهارت های حرکتی و الگوهای حرکتی است که این مهارت ­ها و الگوها ذخایر حرکتی انسان را فراهم می آورند. تدوین برنامه کامل تربیت بدنی برای کودکان و نوجوانان ضرورت دارد. شرکت در این برنامه­ ها در خلال سال های رشد و شکل گیری خصوصیات، با احتمال زیاد عشق به فعالیت جسمانی در طول زندگی و برداشت صحیح از اهمیت تربیت بدنی را به کودک القا خواهد کرد. اگر تجربه در این مورد مثبت نباشد، کودک از تربیت بدنی و فعالیت جسمانی نفرت پیدا خواهد کرد و این احساس در بزرگسالی دوام خواهد داشت. به دلیل ارتباط نزدیک و دقیق بین فعالیت جسمانی و تربیت بدنی، فعالیت جسمانی می ­تواند بر روند زندگی کودک تاثیر قابل توجهی داشته باشد (دبوراآ.وست و چارلزآ.بوچر 2004،423).

بدین جهت انجام تحقیقات مختلف در زمینه های گوناگون می ­تواند راه حل مناسبی برای از میان برداشتن بسیاری از موانع و مشکلات ارائه دهد. نتایج به دست آمده از این تحقیق می ­تواند در اختیار عوامل زیر قرار گیرد:

1-مدیران: آشنایی مدیران با مولفه ها و عوامل آموزشی و پیگیری در جهت ارتقا آنها.

صفحه               عنوان

چكیده 1

مقدمه 2

فصل اول:کلیات

1-کلیات 5

1-1-طرح تحقیق 5

1-1-1- بیان مسئله 5

1-1-2- سؤالات پژوهش 7

1-1-3- فرضیات پژوهش 8

1-1-4- ضرورت و اهداف تحقیق 8

1-1-5- پیشینه ی پژوهش 9

1-1-6- روش پژوهش 10

1-1-7 جنبه نوآوری تحقیق 10

1-2- مفاهیم 10

1-2-1-شروط قصاص 10

1-2-2- قصاص 11

1-2-3- کافر 12

1-2-4-بلوغ 15

1-2-5- عاقل 16

1-2-6- مجنون 16

1-2-7-مهدورالدم 17

1-2-8-قتل عمد و ارکان آن 18

1-2-9- فلسفه قصاص 19

1-3- قصاص در اسلام 21

1-3-1- قصاص از دیدگاه آیات قرآن 21

1-3-2- قصاص از دیدگاه روایات 24

فصل دوم:شروط قصاص نفس از دیدگاه فقها

2-شرایط قصاص نفس از دیدگاه فقها 28

2-1- شرط اول: برابری قاتل و مقتول درآزادی و بردگی 29

2-1-1- قصاص مرد آزاد در برابر مرد آزاد و زن آزاد 29

2-1-2- قصاص زن آزاد در برابر زن آزاد و مرد آزاد: 36

2-1-3- تساوی زن و مرد در قصاص و دیه اعضاء تا ثلث 39

2-1-4- حکم قتل دو نفر آزاد توسط یک فرد آزاد 44

2-2- شرط دوم: تساوی در دین 46

2-2-1- عدم قصاص مسلمان در برابر کافر 46

2-2-2- قصاص مسلمان در صورت تعود به قتل کافر ذمی 47

2-2-3- قصاص فرد ذمی در برابر ذمی 51

2-2-4- قصاص فرد ذمی در برابر قتل مسلمان 52

2-2-5-مالکیت اموال ذمی در صورت قتل مسلمان: 54

2-2-6- قتل کافر به وسیله کافر دیگر و مسلمان شدن قاتل 57

2-2-7- قصاص حلال زاده در برابر قتل زنازاده 58

2-2-8-قصاص مرتد در برابر قتل ذمی 59

2-2-9- قصاص ذمی در برابر قتل مرتد 61

2-3-شرط سوم:انتفاءابوت بین قاتل و مقتول: 66

2-3-1-عدم قصاص پدر به جهت قتل فرزند: 66

2-3-2-شمول حکم بر جد پدری: 67

2-3-3-قصاص فرزند در صورت قتل پدر: 69

2-3-4-قصاص مادر در برابر قتل فرزند: 70

2-3-5-ادعای دو نفر در مورد کودکی 71

2-3-6-قتل زوجه توسط همسر خود 72

2-4-شرط چهارم:بالغ بودن قاتل و مقتول 74

2-4-1-جنایت شخص نابالغ: 74

2-4-2-قتل طفل نابالغ به وسیله فرد بالغ: 77

2-5-شرط پنجم:عاقل بودن قاتل و مقتول 81

2-5-1-عدم قصاص فرد مجنون در برابر عاقل یا مجنون: 81

2-5-2-کشتن کسی توسط فرد عاقل 82

2-5-3-کشتن دیوانه توسط فرد عاقل 83

2-5-4-اختلاف جانی و ولی دم مقتول بر سر بلوغ کودک و بهبودی مجنون 86

2-5-5-قصاص قاتل مست: 86

2-5-6-جنایت شخص خواب: 88

 

 

2-5-7-قصاص قاتل نابینا: 90

2-6-شرط ششم: محقون الدم بودن مقتول 93

2-6-1-قصاص قاتل زانی محصن یا لائط 94

2-6-2-قتل زوجه و اجنبی در حال زنا: 95

2-6-3-قتل در مقام دفاع: 96

فصل سوم:بررسی شرایط قصاص نفس از منظر امام خمینی (ره) و آیت الله خویی (ره)

3-بررسی شرایط قصاص نفس از منظر امام خمینی (ره) و آیت الله خویی (ره) 98

3-1-شرط اول: برابری قاتل و مقتول در آزادی و بردگی 98

3-1-1-قصاص مرد آزاد در برابر مرد آزاد و زن آزاد: 99

3-1-2- قصاص زن آزاد در برابر زن آزاد و مرد آزاد: 101

3-1-3- تساوی زن و مرد در قصاص و دیه اعضاء تا ثلث: 103

3-1-4-حکم کشتن دو نفر آزاد توسط یک نفر آزاد 106

3-2-شرط دوم: تساوی در دین 109

3-2-1-عدم قصاص مسلمان در برابر کافر 109

3-2-2- مجازات مسلمان در صورت قتل کافر: 110

3-2-3-قصاص مسلمان در صورت تعود به قتل کافر ذمی 111

3-2-4-قصاص فرد ذمی در برابر فرد ذمی 114

3-2-5-قصاص فرد ذمی در برابر قتل مسلمان 115

3-2-6-مالکیت اموال ذمی در صورت قتل مسلمان 117

3-2-7-قتل کافر به وسیله کافر دیگر و مسلمان شدن قاتل 119

3-2-8-قصاص حلال زاده در برابر قتل زنا زاده 120

3-3-شرط سوم:انتفاءابوت بین قاتل و مقتول 133

3-3-1-عدم قصاص پدر به جهت قتل فرزند 133

3-3-2-مجازات پدر قاتل 134

3-3-3-شمول حکم بر جد پدری 135

3-3-4-قصاص مادر در برابر قتل فرزند: 136

3-3-5-ادعای دو نفر در مورد فرزندی یک کودک 137

3-3-6- قتل زوجه توسط همسر خود 141

3-3-7-قتل پدر و مادر توسط دو فرزند 142

3-4-شرط چهارم:بالغ بودن قاتل و مقتول 144

3-4-1-جنایت شخص نابالغ: 144

3-4-2-قتل طفل نابالغ به وسیله فرد بالغ 148

3-5-شرط پنجم:عاقل بودن قاتل ومقتول 151

3-5-1-عدم قصاص فرد مجنون دربرابرعاقل یا مجنون: 151

3-5-2-کشتن کسی توسط فردعاقل و دیوانه شدن فرد عاقل 152

3-5-3-کشتن دیوانه توسط فرد عاقل 153

3-5-4-اختلاف جانی و ولی دم مقتول بر سر بلوغ کودک و بهبودی مجنون 156

3-5-5-قصاص قاتل مست 158

3-5-6-جنایت شخص خواب: 160

3-5-7-قصاص قاتل نابینا: 162

3-6-شرط ششم:محقون الدم بودن مقتول 164

3-6-1-قتل زوجه و اجنبی در حال زنا: 167

3-6-2-قتل در مقام دفاع: 169

3-6-3-قتل ساب النبی: 169

3-7-بحث و نتیجه ‌گیری: 170

3-8-پیشنهادها 174

منابع و مأخذ 175

 چكیده

     در شریعت اسلام،مطابق آیات قرآنی و روایات مسلم اسلامی، کیفر قتل عمد در شرایطی در وهلةاول قصاص است هر چند قابل تبدیل به دیه و قابل گذشت نیز می‌باشد،قصاص کیفر قتل عمد و جراحت عمدی است،اسلام قصاص را قانونگذاری کرده است و آن را به حدود و شرایطی مقید ساخته تاعدالت بر پا شود و از تجاوز و هرج و مرج،در کشتار جلوگیری به عمل آید و جنبة حق‌الناسی و شخصی بودن آن بر جنبة الهی و عمومی بودنش غلبه دارد و هر قتل عمدی موجب قصاص نمی‌شود و فقهاءاسلام برای تحقق واستیفاء قصاص شروطی را ذکر کردند.دراین پژوهش دیدگاه‌های فقهی دو فقیه بزرگ شیعه،امام خمینی (ره)وآیت‌الله خویی(ره)در رابطه با شروط قصاص نفس موردمطالعة تطبیقی قرار گرفته است.نویسنده شروط قصاص نفس رادر شش محوراز دیدگاه این دو فقیه بزرگ مورد مقایسه و ارزیابی قرار داده است که عبارتنداز:1-تساوی در آزادی و بردگی 2-تساوی در دین 3-نداشتن رابطة ابوت 4-بالغ بودن قاتل و مقتول 5-عاقل بودن قاتل و مقتول 6-محقون الدم بودن مقتول.که نخست دیدگاه‌های فقهابیان شده است و سپس ادله‌ای که برای این نظریات وجود داشته است،مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.و هدف ازاین پژوهش بیان شباهت‌ها و تفاوت‌های دو دیدگاه بوده است.مهمترین یافته‌های این پژوهش عبارتنداز:1-بنابر نظر مشهور فقهازن و مرد در قصاص و دیه اعضاء تا ثلث مساوی هستند به ثلث که رسید دیه زن نصف دیه مرداست ولی عده‌ای از فقهاء تجاوزاز ثلث را شرط می‌دانند.2-کسی که به جهت زنا و غیر آن محکوم به قصاص شده است و کسی غیر از امام او را بکشد در ثبوت قصاص و دیه بر چنین شخصی نیز بین فقهااختلاف نظر وجوددارد.3-در مورد مجازات‌ انسان مست و همچنین در مورد قاتل نابیناوجنایت شخص خواب بین فقهاءاختلاف ‌نظر است.4-در قصاص کردن مردی که زوجة خود رابه قتل می‌رساند و همچنین در قصاص قاتل بالغی که صغیری رابه قتل می‌رساند بین فقها اختلاف نظر است.5-در خصوص قصاص قاتل زانی محصن یا لائط نیز بین فقها اختلاف ‌نظر است.

کلید واژه‌:شروط قصاص،قصاص،کافر،بالغ،عاقل،محقون‌الدم.

  مقدمه  

از دیدگاه قرآن کریم اولین جرمی که در زمین واقع شده قتل نفس است که برخاسته از خوی تجاوز گری انسان است. نظر به اینکه از آغاز حیات بشری، قتل و ضرب و جرح به عنوان یک تهدید جدی برای جوامع بشری به شمار می رفته لذا جامعه و ادیان الهی، در صدد تبیین نحوه دفاع در مواجهه با اینگونه مسائل بودند.چرا که دفاع و به عبارتی مقابله به مثل، در صورت عدم تعیین چهارچوب معین منجر به کشمکش و نزاع در میان مردم می گردد.دین مبین اسلام به عنوان کاملترین ادیان الهی با نگاه عمیق و دقیق به این مطلب پرداخته و بیان داشته است « و جَزاءُ سَِیّئة سَیَّئة مِثلُهَا » و انتقام آن بدی به مانندآن است.هر چند قصاص بدون در نظر گرفتن خصوصیات و تفاوتهای فردی قبیله ای و گروهی اجرا می شود و تفاوتهای قاتل و مقتول نیز در مسائلی مانند علم و فضیلت، فقروغنا،صحّت و سُقم،قوّت و ضعف،کبر و صغر مانع اجرای قصاص نمی شود.در عین حال، برای اجرای مجازات قصاص شرایطی مقرر شده است که بدون آن ها علی رغم تحقق قتل عمد این مجازات اعمال نخواهد شد.شرایط لازم برای قصاص گاهی با عنوان منفی موانع قصاص ممکن است طرح گردد،لکن در نهایت نتیجه یکی است و آن اینکه این شرایط که هر کدام دارای مبنا و فلسفة مخصوص به خود است،دایره قصاص را محدود نموده و در واقع بدون اینکه تأثیری در وصف مجرمانه عمل داشته باشند،تنها ازاجرای مجازات جلوگیری می کنند،بر خلاف اموری که اصولاً وصف مجرمانه عمل رااز بین می برند و موجب می شوند که عمل جرم محسوب نگردد،مانند قتل نفس عمدی در مقام دفاع یا به امر آمر قانونی در مقام اجرای قانون اهم و امثال آن.

شرایطی که باعث می شود قاتل محکوم به قصاص شود عبارتند از:

 1-تساوی در موقعیت اجتماعی:یعنی قاتل و مقتول بایداز نظر طبقه اجتماعی هر دو آزاد یا هر دو برده باشند.

 2-تساوی در جنسیت:یعنی اگر مقتول زن است، قاتل  مرد را در قبال  او نمی توان قصاص کرد. مگر این که اولیای مقتول، نصف دیه کامل را به قاتل بپرداز ند که در آن صورت می تواننداو را قصاص کنند.بنابراین تساوی در جنسیت شرط اجرای قصاص است.

3-تساوی در دین: به این معنا که هیچ مسلمانی را در قبال کشتن غیر مسلمان اعم از ذمّی، مستأمن و حربی قصاص نمی کنند،ولی غیر مسلمان در قبال کشتن مسلمان قصاص می شود.و نیز اگر غیر مسلمانی مرتکب قتل غیر مسلمان دیگری بشود او نیز قصاص خواهد شد،اگر چه قاتل و مقتول پیرو یک دین نباشد.

4-انتفاء رابطه پدری و فرزندی: یعنی اگر پدری فرزند خود را بکشد قصاص نمی شود فقط ملزم به پرداخت دیه به اولیای دیگر فرزند می باشد،مگر این که از طرف آنها مورد عفو قرار بگیرد و علاوه بر دیه تعزیر نیز می شود که این حکم مورد اتفاق فقهای امامیه است.

5-قاتل باید عاقل و بالغ باشد:بنابراین اگر مجنون مرتکب قتل عمد شود عاقله او مسئول پرداخت دیه هستند و این مسئله مورد اتفاق همة فقها می باشد. و همچنین قاتل باید بالغ باشد بنابراین اگر غیر بالغ مرتکب قتل عمد شود، قصاص نخواهد شد و این مسئله مورد اتفاق همة فقها می باشد.

عنوان                              صفحه

 چكیده. 1

مقدمه.. 2

فصل اول:کلیات

1- كلیات.. 5

1-1- طرح تحقیق.. 5

1-1-1- بیان مسأله. 5

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق.. 7

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق.. 7

1-1-4- اهداف تحقیق.. 7

1-1-5- سوابق تحقیق.. 7

1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق.. 8

1-1-7- روش تحقیق.. 8

1-1-8- محدودیت‌ها و مشكلات.. 9

فصل دوم:چارچوب نظری اشتغال زنان

2- چارچوب نظری اشتغال زنان.. 11

2-1- كار و اشتغال.. 11

2-1-1- كار و اشتغال از دیدگاه فقه اسلامی.. 11

2-1-2- كار و اشتغال از دیدگاه قرآن.. 13

2-1-5- آثار تربیتی كار و اشتغال.. 18

2-2- جایگاه زن در اصل آفرینش…. 19

2-2-1- مقام انسانی زن از دیدگاه اسلام. 19

2-2-2- زن و جایگاه مادری او در آفرینش انسان.. 21

2-2-3- آفرینش زوج‌ها و دست یابی به سكینه و مودت.. 22

2-2-4- مهم ترین وظایف زن.. 23

2-3-2- سرپرست خانواده به دلایل مختلف… 28

2-3-5 پیامدهای مثبت اشتغال بانوان.. 30

2-4- دیدگاه تعارض شغلی – خانوادگی.. 33

2-5- مشاغل لازم و ضروری برای زنان.. 34

فصل سوم:مبانی فقهی اشتغال زنان

3- مبانی فقهی مشروعیت اشتغال زنان.. 39

3-1- قرآن کریم و اشتغال زنان.. 39

3-1-1- حق مالكیت زنان بر اموالشان در قرآن.. 40

3-1-2- كار زنان در بیرون از منزل از دیدگاه قرآن.. 40

3-1-3- تشویق عموم مردم به فعالیت‌های اقتصادی از دیدگاه قرآن کریم. 41

3-1-4- آیات تحلیل و تحریم برخی از معاملات.. 42

3-2-مشروعیت اشتغال زنان از دیدگاه روایات.. 43

3-3- ضوابط شرعی اشتغال زنان.. 47

3-3-1- آداب مشاركت اجتماعی زنان.. 51

3-3-2- رعایت حجاب و داشتن عفاف.. .

3-4- قوامیت و ریاست مرد بر خانواده 58

3-4-1- قوامیت و ریاست شوهر بر زن از دیدگاه قرآن.. 58

3-4-2- قوامیت و ریاست شوهر بر زن از دیدگاه روایات.. 61

3-4-3- قوامیت و ریاست شوهر بر زن از دیدگاه فقها 62

3-4-4- قوامیت شوهر و اشتغال زن.. 65

3-5-اشتغال زن وتأثیر آن بر تربیت فرزند. 74

3-6- دیدگاه فقهای امامیه در خصوص اشتغال زنان.. 78

فصل چهارم:اشتغال زن از دیدگاه حقوق ایران

4- اشتغال زن از دیدگاه حقوق ایران.. 87

4-1- حق اشتغال در قانون اساسی ایران.. 87

4-1-1- بررسی حقوق زن از منظر برخی اصول قانون اساسی.. 87

4-1-2- بررسی حق اشتغال زنان از دید اصولی از قانون اساسی.. 89

4-2- حق برخورداری از فرصت‌های شغلی یكسان در قوانین موضوعه ایران.. 90

4-2-1- اصل برابری ورود به خدمت عمومی طبق قانون استخدام كشوری.. 90

4-2-2- ایجاد فرصت‌های یكسان برای اشتغال زنان.. 92

4-3- حق انتخاب آزادانه حرفه وشغل در قوانین موضوعه ایران.. 93

4-4- محدودیت‌های موجود بر آزادی انتخاب شغل زنان.. 94

4-4-1- محدودیت‌های عمومی.. 94

4-4-2- محدودیت های اختصاصی.. 95

4-5- حق برخورداری برابر از ارتقاء مقام در قوانین موضوعه ایران.. 97

 

 

4-6- حق برخورداری برابر از امنیت شغلی درقوانین موضوعه ایران.. 99

4-7- حق دریافت مزد مساوی در مقابل كار مساوی درقوانین موضوعه ایران.. 101

4-8- حق برخورداری از تامین اجتماعی برابر درقوانین موضوعه ایران.. 103

4-8-1- ممنوعیت اخراج به دلیل بارداری یا مرخصی زایمان در قوانین موضوعه ایران.. 107

4-8-2- ارائه خدمات حمایتی به والدین در قوانین موضوعه ایران.. 114

4-8-3- برخورداری از حمایت در زمان بارداری در قوانین موضوعه ایران.. 117

4-9- بررسی تطبیقی اشتغال زنان در فقه امامیه و حقوق ایران.. 118

4-9-1- برابری زن و مرد از منظر حقوقی.. 118

4-9-2- حق انتخاب شغل.. 119

4-9-3- عدم تبعیض در هنگام اشتغال.. 120

4-9-4- نفقه، اشتغال و خروج زن از منزل.. 121

4-9-5- شرایط اشتغال زن در بیرون منزل.. 123

4-9-6- شغل منافی مصالح خانواده و اشتغال زن.. 123

4-9-7- قوامیت مرد بر زن.. 125

4-9-8-موارد جدید منحصر به حقوق در خصوص اشتغال زنان.. 127

بحث و نتیجه گیری 130

پیشنهادها 133

منابع و مآخذ. 134

چكیده

یكی از مسایل مهم و مورد توجه اسلام، حفظ و رعایت حقوق زنان و مراعات تساوی حقوق زن و مرد و عدم تبعیض بر اساس جنسیت است، در این میان مسأله اشتغال زنان مورد توجه اندیشمندان و از موضوعات مهم اجتماعی در ایران و جهان می باشد.

   دیدگاه اسلام در مورد اشتغال زنان و فعالیت های اجتماعی و اقتصادی آنان تابع نگاه جامع این دین به جایگاه انسانی، نیازها و مصلحت های فردی و اجتماعی انسان با در نظر گرفتن اهداف كلی خلقت و سازگاری این فعالیت‌ها با فطرت و طبیعت روحی و جسمی زنان می باشد. بر همین اساس در فرهنگ اسلامی، یكی از مسایل اساسی در انتخاب شغل، متناسب بودن شرایط احراز شغل با ویژگی های شاغل است و در این میان به مصلحت جامعه و خانواده توجه شده است. بسیاری از حقوقی كه در چارچوب خانواده برای یكی از طرفین قرار داده شده در حقیقت از حقوق نهاد خانواده است نه از حقوق فردی زوجین. برای مثال سرپرستی مرد در خانواده، لزوم نفقه برای همسر و مواردی از این قبیل اهتمامی است كه برای نهاد خانواده و در جهت استحكام آن می باشد. و نباید آن را دلیل بر تضعیف یكی از دو جنس در مقابل دیگری دانست.

     در این پایان نامه به بررسی حق اشتغال زنان از دیدگاه فقه امامیه و حقوق ایران پرداخته ایم. در فصل اول کلیات و مفاهیم، در فصل دوم به بررسی مبانی اشتغال زنان پرداخته، در فصل سوم اشتغال زنان از دیدگاه فقهی و در فصل چهارم اشتغال از منظر حقوق ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

    در خصوص اشتغال زنان به جز در مورد عدم خروج از منزل بدون اجازه شوهر و انتخاب شغل منافی مصالح خانواده در سایر موارد منع فقهی و حقوقی وجود ندارد.

 واژگان کلیدی: اشتغال زنان، فقه امامیه، حقوق ایران، مصالح خانواده.

مقدمه

موضوع این نوشتار « بررسی حق اشتغال زنان از دیدگاه فقه امامیه و حقوق ایران» می‌باشد كه با ارائه مباحث تمهیدی و ضروری در این ‌باره، به مطالعه و تحلیل مبانی و قلمرو آن می‌پردازد.

اشتغال زنان در خارج از منزل از یک سو و نیز مسئولیت اولیه زن مسلمان در خصوص ایفای نقش خود در خانواده به عنوان همسر و مادر و اهتمام به پرورش فرزندانی مكتبی از سوی دیگر، بسیار دشوار و سنگین می‌باشد، به طوری كه آنها باید با تحمل مشكلات و سر پنجه‌ی تدبیر و توانمندی، آن را به سر منزل مقصود برسانند و تلفیقی مناسب و سالم بین این دو مسئله ایجاد نمایند. از طرفی نمی توان شایستگی‌ها و توانایی‌های زنان را به عنوان نیمی از نیروی فكری جامعه در پذیرش بعضی از مسئولیت‌ها در عرصه‌های فرهنگی، علمی و تربیتی نادیده گرفت. در جهان امروز آن چه در توسعه و پیشرفت كشورها نقش مؤثری دارد بهره برداری اصولی از توانایی‌ها و استعدادهای انسانی است، كه دراین میان زنان می‌توانند نقش مؤثری را در بخش‌های آموزش بهداشت و درمان و… ایفا كنند. و حذف زنان از صحنه‌های اجتماعی در حقیقت حذف نیمی از جامعه‌ی انسانی است. لذا ضروری است نظام اسلامی با رعایت مصالح كلی جامعه و مصالح فردی مبتنی بر استعدادهای فطری زنان و مصالح خانوادگی (حفظ كیان خانواده) زمینه مشاركت متناسب با شئونات زن مسلمان راباحفظ حریم الهی عفاف وتقوی وبراساس آموزه‌های دینی و فقه پویای اسلامی برای زنان فراهم آورد (یزدخواستی، 1375، ص81).

با توجه به این كه زن به عنوان موجودی اجتماعی می‌باشد كه پا به پای مرد در اجتماع فعالیت نموده و در عین حال در كانون خانوادگی خویش نیز عهده دار مسئولیت‌های مهم می‌باشد. لذا بررسی عوامل مرتبط با وضعیت اشتغال او و تأثیر آن بر روابط خانوادگی و تحت الشعاع قراردادن حقوق شوهر بالاخص تربیت فرزندان حائز اهمیت خواهد بود.

این تحقیق به دنبال تحلیل و بررسی دقیق یکی از حقوق زنان به نام اشتغال در خارج از خانه و جمع آن با سایر وظایف فطری و مادری زن می‌باشد که در این پایان‌نامه به آن پرداخته شده است.

برای ورود به بحث اشتغال زنان ابتدا نیاز است که مبانی اشتغال و لازمه‌های اشتغال برای زنان و شرایط اشتغال زنان بررسی گردد تا بتوان دلالیل فقهی اشتغال زنان در خارج از خانه را بهتر تبیین نمود.

این امر در فصل دوم محقق گردیده است.

در فصل سوم نیز به بررسی مبانی مشروعیت اشتغال زنان با رویکردی به قرآن و سنت پرداخته‌ایم و دلایل و نظریات فقهی مرتبط را تبیین نموده ایم. و در فصل چهارم این موضوع را در حقوق ایران بررسی کرده و در پایان اشتغال زنان به طور تطبیقی اشاره کرده ایم.

1-1- طرح تحقیق

1-1-1- بیان مسأله

یكی از مسایل مهم و مورد توجه‌ی جامعه بین الملل، حفظ و رعایت حقوق زنان و مراعات تساوی حقوق زن و مرد و عدم تبعیض بر اساس جنسیت است، در این میان مسأله اشتغال زنان در خارج از منزل مورد توجه اندیشمندان و از موضوعات مهم اجتماعی در جهان می‌باشد.

دیدگاه اسلام در مورد اشتغال زنان و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی آنان تابع نگاه جامع این دین به جایگاه انسانی و نیازها و مصلحت‌های فردی و اجتماعی انسان با در نظر گرفتن اهداف كلی خلقت و سازگاری این فعالیت‌ها با فطرت و طبیعت روحی و جسمی زنان می‌باشد. بر همین اساس در فرهنگ اسلامی، یكی از مسایل اساسی در انتخاب شغل، متناسب بودن شرایط احراز شغل با ویژگی‌های شاغل است و به مصلحت جامعه و خانواده توجه شده است (بیایانگرد، 1372، ص59).

در فرهنگ اسلامی خانواده نهادی مقدس و مورد نظر خداوند است. مودت و رحمت عطیه‌ای است كه از ناحیه خداوند به دو ركن خانواده اعطا شده است. با توجه به اهمیت و نقش خانواده در سعادت انسان،مقرراتی برای استحكام این نهاد وضع شده و در شریعت، سرپرستی واحد برای آن منظور گردیده است (اَلرِّجالُ قَوّاموُنَ عَلَی النَّساءِ…) (نساء/ 34).

بسیاری از حقوقی كه در چارچوب خانواده برای یكی از طرفین قرار داده شده در حقیقت از حقوق نهاد خانواده است نه از حقوق فردی زوجین. برای مثال سرپرستی مرد در خانواده، لزوم نفقه برای همسر و مواردی از این قبیل اهتمامی است كه برای نهاد خانواده و در جهت استحكام آن می‌باشد. و نباید آن را دلیل بر تضعیف یكی از دو جنس در مقابل دیگری دانست (قائمی، 1386،‌ ص126).

چگونه می‌توان به استحكام خانواده نظر داشت اما نسبت به نیاز خانواده به سرپرستی كه بر مصالح، حیثیات و تصمیمات خانوادگی افراد نظارت كند بی توجه بود؟

آیا می‌توان وظیفه تأمین معاش و نفقه‌ی خانواده را از دوش مرد برداشت و زن را برای تأمین مالی خود یا خانواده روانه‌ی بازاركاركرد و در عین حال انتظار برخورداری از محیطی آرام و توأم با مودت و رحمت و تربیت نسلی صالح را داشت؟

وظیفه اصلی زنان بنا بر خلقت الهی ایفای نقش مادری و تربیت فرزندان به عنوان راز تداوم حیات بشری می‌باشد و به گواهی تاریخ، هیچ زنی نبوده است كه در كنار وظایف جانبی خود نخواسته باشد از این وظیفه خطیر كه با مقتضیات فطری او ارتباط دارد، اجتناب ورزد.

با توجه به وظیفه اصلی زن كه بنابر خلقت الهی ایفای نقش مادری و تربیت فرزندان می‌باشد و انجام این مهم از متقضیات فطری وی می‌باشد، و از طرفی نمی توان شایستگی‌ها و توانایی‌های زنان را به عنوان نیمی از پتانسیل فكری جامعه در پذیرش بعضی از مسئولیت‌ها در عرصه‌های مختلف اجتماعی نادیده گرفت، لذا بررسی این حقوق و تبیین حدود و ثغور آن از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی و در نتیجه آشنایی زنان مسلمان از حدود وظایف خود مهم است.

قانون مدنی ایران مطابق با فقه امامیه بحث اشتغال زنان را منوط به اجازه همسر می‌داند. به موجب ماده 1117 قانون مدنی: “شوهر می تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیات خود یا زن باشد منع کند.” با تصویب اولین قانون حمایت از خانواده 1346 از شدت این حکم کاسته شده و طبق آن شوهر حق ندارد بدون اجازه ی دادگاه زن خود را از اشتغال به کار منع نماید.شوهر باید در دادگاه ثابت کند که شغل همسرش با مصالح خانوادگی یا حیثیات طرفین منافات دارد. در این راستا ماده 18 قانون حمایت از خانواده مصوب 1353 مقرر می دارد: “شوهر می تواند با تایید دادگاه زن خود را از اشتغال به هر شغلی که منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت خود یا زن باشد منع کند. زن نیز می تواند از دادگاه چنین تقاضایی را بنماید. دادگاه در صورتی که اختلال در امر معیشت خانواده ایجاد نشود مرد را از اشتغال به شغل مذکور منع می کند.” تشخیص اینکه شغل زن یا شوهر منافی مصالح خانوادگی یا حیثیت همسر هست یا نه با دادرس است که باید در این زمینه به عرف رجوع کند. مثلا اگر شغل زن طوری باشد که به هیچ وجه نتواند در امور خانواده و نگهداری و تربیت اطفال همکاری کند و این شغل اختلال و نابسامانی در وضع خانواده پدید آوردمی توان گفت مخالف مصالح خانوادگی است. همچنین اگر شوهر کارمند عالی رتبه دولت یا تاجری معتبر و زن بلیط فروش سینما باشد، می توان گفت شغل زن با حیثیت شوهر سازگار نیست و دادگاه به درخواست شوهر باید زن را از اشتغال به این کار منع کند.

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق

در فقه امامیه و حقوق ایران اجازه اشتغال زنان چگونه است؟

1. چه تفاوت و شباهت‌هایی در فقه امامیه و حقوق ایران در خصوص اشتغال زنان وجود دارد؟ 
2.  1-1-3- فرضیه‌های تحقیق

در فقه امامیه و حقوق ایران زن تنها با اجازه شوهر می تواند کار بیرون از خانه داشته باشد.

1. دیدگاه فقه امامیه و حقوق ایران در خصوص اشتغال زنان یکسان است.
2.  1-1-4- اهداف تحقیق

بررسی دیدگاه فقهای امامیه در خصوص اشتغال زنان.

1. بررسی دیدگاه حقوق ایران در خصوص اشتغال زنان.
2. بررسی نکات اشتراک و افتراق فقه امامیه و حقوق ایران در خصوص اشتغال زنان. 
3.  1-1-5- سوابق تحقیق

اگرچه در خصوص اشتغال زنان در فقه امامیه و حقوق ایران تا کنون پایان نامه‌ای به نگارش در نیامده است، اما مقالات و کتبی در این خصوص به نگارش درآمده است از جمله: بهجت یزدخواستی (1375) در کتابی با عنوان «زنان و تغییرات اجتماعی طی 14 سال انقلاب اسلامی» و محمد مهدی مقدادی (1385)، در کتابی با عنوان «ریاست خانواده» و سید مصطفی محقق داماد (1387) در کتاب بررسی فقهی حقوق خانواده و اسماعیل بیابانگرد (1372) در مقاله تأثیرات اشتغال مادران بر کودکان و نوجوانان در مجله پیوند شماره 171 در خصوص مبانی فقهی و حقوقی اشتغال زنان می‌باشد.

در خصوص اشتغال زنان مقالاتی نیز به نگارش درآمده که عبارت‌اند از:

در مقاله‌ای با عنوان « اشتغال زنان در ایران و آینده اشتغال زنان دانش آموخته 1385 – 1345 » به بررسی اشتغال زنان از بعد اجتماعی در ایران پرداخته شده است (علوی راد، 1391).

در مقاله ای با عنوان «تحولات اشتغال زنان در ایران با بهره گرفتن از تحلیل انتقال – سهم» به بررسی اشتغال زنان از بعد علوم اجتماعی پرداخته شده است (مهرگان و همکاران، 1390).

در مقاله ای با عنوان « زنان و اشتغال وضعیت اشتغال موانع فرهنگی و اجتماعی اشتغال زنان ایلام» به بررسی موانع فرهنگی اشتغال زنان پرداخته شده و از بعد اجتماعی نیز مورد تحلیل قرا

عنوان                 صفحه

 چكیده 1

مقدمه 2

فصل اول: کلیات

1- كلیات 4

1-1- طرح تحقیق 4

1-1-1- بیان مسأله 4

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق 4

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق 5

1-1-4- اهداف تحقیق 5

1-1-5- سوابق تحقیق 5

1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق 6

1-1-7- روش تحقیق 6

1-1-8- محدودیت‌ها و مشكلات 6

1-2- مفاهیم 6

1-2-1- معنای لغوی خمس، فیء، انفال و غنیمت 6

1-2-2- معنای اصطلاحی خمس 7

1-2-3- تفاوت غنیمت، فیء و انفال 8

1-3- اهمیت خمس 9

1-4- ادله خمس 10

1-4-1- ادله قرآنی 10

1-4-2- ادله روایی 20

1-4-3- دلیل اجماع 21

فصل دوم: پیشینه تاریخی و فقهی خمس

2- پیشینه تاریخی و فقهی خمس 23

2-1- خمس در عصر پیامبر گرامی اسلام (ص) 24

2-1-1- منابع خمس 25

2-1-2- موارد مصرف خمس 28

2-2- خمس در دوران خلفا 29

2-3- خمس در زمان ائمه (ع) 31

2-3-1- منابع خمس 31

2-3-2- توزیع خمس 33

2-4- خمس در عصر غیبت 34

2-4-1- منابع خمس 35

2-4-1-1- غنیمت 39

2-4-1-2- ارباح مکاسب 40

2-4-1-3- زمین انتقال یافته از مسلمان به ذمّی 40

2-4-1-4- معدن 41

2-4-1-5-مال حلال آمیخته به حرام 41

2-4-1-6- کنز 41

2-4-1-7- غوص 42

2-5- نتیجه بحث 42

فصل سوم: دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت

در خصوص منابع اصلی خمس 45

3- دیدگاه فقهای امامیه و اهل سنت در خصوص منابع اصلی خمس 46

3-1- دیدگاه اهل سنت دربارۀ خمس 47

3-2- دیدگاه شیعه دربارۀ خمس 48

3-3- دلایل اهل تسنن بر انحصار خمس در غنیمت جنگی 49

3-3-1- پاسخ دلیل اول 49

3-3-2- پاسخ دلیل دوم 54

3-3-3- چکیدۀ دیدگاه‌ها 60

3-3-4- حکم زمین غنیمتی 61

3-4- مالکیت عمومی 63

3-4-1- وجوه تمایز میان ملکیت عمومی و دولتی 66

3-4-2- جهاد ابتدایی 67

3-4-3- جایگاه خمس در جهاد بی‌اذن امام 67

3-4-4- جهاد دفاعی 69

3-4-5- جنگ مسلمان با مسلمان‌نما 70

3-5- معادن از دیدگاه فقها 76

3-5-1- نظریات حقوقی دربارۀ معادن 78

 

 

3-5-5-1- دیدگاه اول ودلایل آن 79

3-5-5-2- دیدگاه دوم و دلایل آن اشتراک در معادن 81

3-5-5-3- دیدگاه سوم و دلایل آن 85

3-5-5-4- بررسی دیدگاه ها 86

3-5-5-5- ردّ دلایل و قول به اشتراک معادن 91

3-5-5-6- راه های ثبوت حق ویژه در معادن 92

3-5-5-7- سرچشمۀ حق ویژه در معدن و حکم خمس آن 95

3-5-6- خمس جواهر دریایی 96

3-5-7- عنبر 99

3-5-8- ثروتهای دریایی 101

3-6- کنز (گنج) 103

3-6-2- ویژگیهای مشترک معدن، گنج و جواهر دریایی 106

3-7- خمس مال حلال مخلوط به حرام 109

3-8- خمس زمین انتقالی 111

3-8-1- خمس زمین ذمی 112

3-9- جایگاه خمس ارباح مکاسب 113

3-9-1- دیدگاه فقها 116

فصل چهارم: مصارف خمس

4- مصارف خمس 121

4-1- دیدگاه فقها 130

4-2- تقسیم خمس بعد از نبی 130

نتیجه گیری 136

فهرست منابع 140

چكیده

یکی از تدابیر دین مبین اسلام در رفع نیازهای مالی جامعه، فریضه خمس می‌باشد که در کنار زکات واجب گردیده است و از نظر مشهور فقها جهت تأمین هزینه‌های سادات که از زکات محرومند و نیز سهم امام (ع) مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با توجه به اختلافاتی که در وجوب خمس در عصر غیبت، موارد آن و نیز مصارف خمس بین فقهای امامیه و اهل سنت وجود دارد هدف این پژوهش بررسی خمس از منظر مذاهب خمسه در قالب یک تحقیق نظری به شیوه کتابخانه‌ای می‌باشد به نحوی که وجوه افتراق و اشتراک مذاهب خمسه در سه محور حکم، منابع و مصارف خمس مورد بررسی قرار گرفته است. مهمترین یافته‌های این پژوهش عبارت‌اند از:

فقهای مذاهب خمسه معتقدند که خمس واجب است. دیدگاه غالب فقهای اهل سنت انحصار خمس به غنائم جنگی است اما خمس نزد فقهای امامیه در منابع هفت‌گانه (غنیمت، ارباح مکاسب، زمین منتقله به ذمی، معدن، کنز، غوص، مال حلاب آمیخته به حرام، معدن) واجب است. فقهای امامیه در شش چیز (سهم خدا، سهم پیامبر، سهم ذی‌القربی، سهم ایتام، سهم مساکین، سهم در راه‌ماندگان) و فقهای اهل سنت (حنیفه، شافعیه، مالکیه) مصارف خمس را در پنج چیز (سهم پیامبر، سهم ذی‌القربی، سهم ایتام، سهم مساکین، سهم در راه‌ماندگان) خلاصه کرده‌اند.

واژه های كلیدی: خمس، فقه امامیه، اهل سنت، منابع خمس، مصارف خمس.

 مقدمه

تردیدی نیست که اسلام به صورت یک مکتب اخلاقی، فلسفی و یا اعتقادی محض ظهور نکرد؛ بلکه به عنوان یک آیین جامع ـ که تمام نیازهای مادی و معنوی در آن پیش بینی شده ـ پا به عرصه ظهور گذاشت. از سوی دیگر، این مکتب از همان عصر رسول خدا(ص) با تأسیس حکومت همراه بود؛ در نتیجه برای اداره آن نیاز به یک پشتوانه مالی غنی و منظم داشت که بتواند در سایه تشکیل حکومت اسلامی از بینوایان، بیماران، بی سرپرستان، معلولان و یتیمان جامعه دستگیری نماید و این خلأ اقتصادی را پرکند. خداوند متعال با نزول آیات زکات دست یاری و رحمت بی پایانش را به کمک نبی اکرم(ص) فرستاد و با واجب ساختن زکات، این نقص و کاستی را برطرف کرد. این فریضه الهی از مالیاتهایی است که در حقیقت جزو اموال عمومی جامعه اسلامی محسوب می شود و نیز به غیر بنی هاشم «سادات» اختصاص دارد و لذا مصارف آن عموماً موارد یاد شده است. ولی امام به عنوان رئیس حکومت نیز هزینه هایی دارد که باید تأمین شود. او برای پیشبرد نظام اسلامی و اداره جامعه، به بودجه فراوانی نیاز دارد. فریضه خمس برای تأمین این منظور، بر متمکنان جامعه واجب گردیده است. خمس یکی از مسلّمات اسلام است که قرآن مجید وجوب آن را به صراحت بیان نموده است. قرآن ادای خمس را با ایمان به خداوند پیوند زده است. از اینجا روشن می شود که نه فقط اعتقاد به وجوب خمس، بلکه ادای آن از ضروریات دین است. آنچه بین شیعه و اهل سنت مشترک و مسلّم است، وجوب خمس بر اموال جنگی است. ولی مکتب اهل بیت(ع) با توجه به ظاهر آیه خمس و نظر به عرف و لغت، علاوه بر اموال غنیمت جنگی، خمس هر چیزی را که بر آن در لغت و عرف، غنیمت و فواید صدق می کند، واجب می داند و روایات فریقین را بر این مطلب دلیل آورده است. اما اکثر اهل سنت وجوب خمس را فقط بر اموال جنگی منحصر کرده اند، اگر چه برخی از آنها خمس را بر گنج و برخی دیگر بر اشیا نیز لازم می دانند. فلسفه اختصاص خمس به خاندان پیامبر هم این است که از یک طرف از زحمات پیوسته آن خاندان تقدیر به عمل آید و هم آنها از نظر اقتصادی به مردم نیاز نداشته باشند و از همه مهم تر در اداره نظام جامعه کمکی به این خاندان باشد.

این پژوهش با پرداختن به بررسی خمس از دیدگاه مذاهب پنج‌گانه به شکل تطبیقی سعی دارد به گوشه ای از قدرت و قوت حکومت اسلامی در حمایت از سلامت اقتصادی جامعه اشاره نماید.

1-1- طرح تحقیق

1-1-1- بیان مسأله

خمس در اسلام، جایگاه ویژه‌ای دارد و از فرایض مالى مسلمانان محسوب مى گردد. فقهاى اهل سنّت، خمس را فقط در غنایم جنگى و گنج و معادن، واجب مى دانند، لیکن از نظر فقهاى شیعه، خمس بر هفت چیز واجب است. (شیخ طوسی، 1406ق، ص116)

 اهل سنّت مانند ما شیعیان، در مواردى به وجوب خمس در غیر غنایم جنگى معتقدند، لیکن در این مسئله میان مذاهب چهارگانه حنفى، مالکى، حنبلى و شافعى، تفاوت نظر وجود دارد. حنفى ها به جز غنیمت جنگى، در «معدن و رِکاز» نیز خمس را واجب مى دانند، اما مى گویند: معادن سه قسم است و یک قسم آن، خمس دارد. در گنج نیز خمس واجب مى باشد و مصرف آن دو مانند غنیمت جنگى است. مالکى ها مى گویند: در گنج و معدن طلا و نقره، خمس واجب است و مصرف آنها را مانند غنایم جنگى مى دانند. شافعى ها و حنابله مى گویند: در رِکاز یا گنج، خمس واجب است. با توجه به اینكه بین فقهای امامیه و اهل سنت از یكسو و خود فقهای اهل سنت از سوی دیگر در متعلقات و احكام خمس اختلاف نظر و ابهاماتی وجود دارد، لازم است این اختلافات و ابهامات مورد بررسی و تبیین قرار بگیرد. (همان منبع، 117).

لذا در این پایان نامه بر‌آنیم تا با بررسی دیدگاه فقهای مذاهب خمسه در خصوص خمس وجوه افتراق و اشتراک آنها را استخراج و موضوع را به شکل تطبیقی و علمی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم.

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق

– وجوه افتراق و اشتراک مذاهب خمسه در مورد خمس چیست؟

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق

مذاهب خمسه در اصل وجوب خمس اشتراک نظر دارند.

1. مذاهب خمسه در تعلق گرفتن خمس به غنائم جنگی اشتراک نظر دارند و در سایر متعلقات خمس اختلاف نظر دارند.
2. وتعلق خمس به زائد بر موونه، مال مخلوط به حرام و زمینی که ذمی از مسلمان مسلمان می‌خرد مختص به فقه امامیه است..
3. مذاهب خمسه در مصرف خمس چه از جهت نحوه تقسیم و چه از جهت نحوه هزینه کردن اختلاف نظر دارند. 
4.  1-1-4- اهداف تحقیق

بررسی دیدگاه مذاهب خمسه در خصوص خمس چه از جهت حکم تکلیفی، متعلقات و مصارف آن.

1. بررسی و استخراج وجوه اشتراک مذاهب خمسه در خصوص خمس.
2. بررسی و استخراج وجوه افتراق مذاهب خمسه در خصوص خمس.
3. بررسی و تحلیل ادله مذاهب خمسه در خصوص خمس. 
4.  1-1-5- سوابق تحقیق