بیان مسئله:

رضایت شغلی را می توان به عنوان نتیجه تمام عوامل تأثیرگذار بر کیفیت زندگی کاری افراد مطرح کرد. رضایت شغلی مدام به عنوان یک نگرش مهم در تحقیقات سازمانی مطرح شده است. در حقیقت، بسیاری از دستاوردهای کارکنان ناشی از رضایت یا عدم رضایت شغلی می باشد. رضایت شغلی افزایش دهنده ی رضایت مثبت کارکنان است که هم به نفع سازمان است و هم به نفع فرد.

نیروی انسانی با قابلیت و توانایی های بالقوه خود چنانچه  به خوبی مورد توجه قرار گیرد می تواند نقش مهم و اساسی را در راستای نیاز به اهداف و توسعه اقتصادی ایفا نماید. بنابراین بایستی در سازمانها زمینه ای فراهم شود که بتوان علاوه بر جذب ونگهداری نیروی انسانی، حداکثر استفاده را از توانایها و استعدادهای افراد نمود (حنیفه ثالث،1384،141).

در میان مباحث علوم رفتاری، یکی از عمده ترین و شاید جنجال برانگیزترین مفاهیمی که از یک سو تلاش های نظری و بنیادی بسیاری را به خود معطوف ساخته و از سوی دیگر در تمامی سطوح مدیریتی و منابع انسانی اهمیت زیادی  پیدا کرده، رضایت شغلی است. این اهمیت از یک سو به دلیل نقشی است که این سازه در پیشرفت و بهبود سازمان و نیز سلامت نیروی کار دارد و از سوی دیگر،به علت آن است که رضایت شغلی علاوه بر تعاریف و مفهوم پردازیهای متعدد و گاه پیچیده، محل تلاقی و نیز سازه مشترک بسیاری از حوزه های علمی مانند آموزش، روانشناسی، مدیریت، جامعه شناسی و اقتصاد بوده است. به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران، از میان مفاهیمی که متخصصان رفتار سازمانی، مدیریت و روانشناسان سازمانی و صنعتی در موقعیتهای مختلف مورد مطالعه قرار داده اند، رضایت شغلی از مهمترین زمینه های پژوهشی بوده است. به همین دلیل دیدگاه ها و مفهوم سازی های متعدد و گاه متناقضی درباره آن شکل گرفته و توسعه یافته است (هومن، 1381). دهه های اخیر به عنوان دوره تغییرات سازمانی پر شتاب و ریشه ای شناخته شده است(پولیت، 1999).

توجه به رضایت شغلی کارکنان بخش مهمی از وقت صاحبنظران و مدیران را به خود اختصاص داده و تلاش های زیادی برای برشمردن عوامل مؤثر بر رضایت شغلی کارکنان صورت گرفته تا با استفاده بهینه از این عوامل بتوان رضایت کارکنان و بهره وری سازمان را بالا برد.شواهد معتبر نشان می دهند که مدیران سازمانها ممکن است در مورد تعیین عواملی که باعث افزایش رضایت شغلی کارکنان می گردد و برای آنها از اهمیت بالایی برخوردار می باشد، ادراکات نادرستی داشته باشند. برای نمونه هرسی و بلانچارد، مطالعاتی را گزارش کرده اند که در آنها از سرپرستان و مدیران خواسته شده بود آنچه را کارکنان و زیردستان از محیط کاری خود می خواهند و یا برای آنها از اهمیت بالایی برخوردار و سبب به وجودآمدن رضایت شغلی در آنان می شود را به ترتیب اهمیت و الویت مشخص کنند و از سوی دیگر، همین روش در مورد کارکنان نیز به اجرا گذاشته شود. نتایج این تحقیقات نشان داد که بین آنچه سرپرستان برای کارکنان خود تعیین کرده بودند، با خواسته های کارکنان تفاوتهای عمده و بنیادین وجود داشت، به گونه ای که آنچه را که کارکنان به عنوان الویت اول قرار داده بودند در نظر سرپرستان از کمترین اهمیت برخوردار بود (هومن،1381). همچنین اغلب مطالعات مربوط به نارضایتی شغلی، در محیط یک شرکت یا بر روی یک گروه شغلی واحد و یا حداکثر در تعداد محدودی از شرکتها و یا گروه های کاری انجام شده است. بنابراین، نتیجه های اغلب آنها محدود به همان جمعیت و موقعیتی است که برای مطالعه انتخاب شده اند( کمپ،1370). بنابراین شاید به همین دلیل باشد که با وجود مقالات متعددی که در این زمینه چاپ شده اند هنوز اطلاعات زیادی در مورد این مفهوم نداریم (هومن، 1381). معرفی اشکال گوناگون سازماندهی (مانند کار تیمی)، مهندسی مجدد نقش عمده ای در این تغییرات داشته اند. که این تغییرات در بعضی موارد باعث افزایش رضایت شغلی کارکنان و در برخی مواقع باعث کاهش آن بوده است. منابع انسانی و بهره گیری ازآن، کارآمدترین راه های رهایی از تنگناها و دشواریهای توسعه اقتصادی ، اجتماعی و آموزشی است. زیرا منابع انسانی کارآمد، بنیادی ترین عامل تولید، سازندگی، رشد و تکامل است. و همین نگرش جدید منجر به ایجاد تحولات جدید در مدیریت و سبکهای رهبری، مدیریت منابع و گسترش فکر مدیریت مشارکتی و توجه به رفتار، شخصیت و ویژگیهای روانی کارکنان شده است (هومن،1381،4)

امروزه به روشنی ثابت شده که سازمان های موفقبه کارکنانی نیاز دارند که از شغل خود راضی بوده، و فراتر از وطایف رسمی شغل خود انجام وظیفه کنند. این در واقع،بیان کننده نیاز سازمان به کارکنانی است که فراتر از نتظارات سازمانی رفتار کنند.محققان دریافته اند که رضایت شغلی یکی از مهمترین مسائل نگرشی در مورد کار است، که مدیران با آن روبرو می شوند و بر هر جنبه دیگر از سازمان نیز تأثیرگذار است آنها بیان کرده اند که رضایت شغلی شامل تعامل بین ویژگیهای مختلف سازمانی ، ویژگیهای فردی و محیط کاری است(130-124 ،2007Komala& Ganesh)

تحلیل رضایت شغلی و توانمندسازی کارکنان بر این مطلب که توانمندسازی منجر به تقویت ستاده های مثبت در زمینه رضایت شغلی می شود، صحه می گذارد در حالیکه رابطه توانمند سازی روانی و رضایت شغلی بسیار قوی تخمین زده می شود، رابطه توانمندسازی و عملکرد نسبتا ضعیف بوده ولی هچنان مهم محسوب می شود.      (Hechanova , Alampay&Flacol , 2006, 76)با توجه به ادعاهای فوق می توان به اهمیت فعالیتهای مدیریت منابع انسانی در تحقیقات شغلی پی برد.رضایت شغلی،یک حس مثبت ومطبوع و پیام در ارزیابی شغلی یا تجربه فرد است . این حالت کمک زیادی به سلامت فیزیکی و روانی افراد میکند. از نظر سازمانی، سطح بالای رضایت شغلی، منعکس کننده جو سازمانی بسیار مطلوب است که منجر به جذب و بقای کارکنان می شود لوک معتقد است رضایت مندی شغلی ناشی از ارزیابی شغل به عنوان امری است که رسیدن یا امکان رسیدن به ارزشهای مهم شغلی را فراهم می آورد.بنابراین فرد زمانی به طور مؤثر سازمان را در جهت رسیدن به اهداف آن یاری می رساند که ابتدا از شغل و حرفه خود راضی و خشنود باشد و نیز به کاری بپردازد که به آن علاقه مند است)فروغی، 1386).

2-1- اهمیت و ضرورت موضوع:

بی تردید مهمترین عنصر هر سازمان نیروی انسانی آن است که اگر این نیرو انسانی از انگیزه و رضایت کافی برخوردار باشد، بدون شک استعدادو توان خود را در جهت تحقق اهداف سازمان به کار خواهد برد. یکی از عواملی که باعث علاقمندی یا عدم علاقه به شغل می شود، رضایت شغلی[1] و یا عدم رضایت شغلی[2] است. رضایت شغلی به عنوان عاملی که در موفقیت شغلی تاثیر دارد و باعث افزایش کارایی و رضایت فردی می شود ،باید مورد توجه جمعی قرار بگیرد . از طرف دیگر عدم رضایت نیز باعث کم کاری ، غیبت و سهل انگاری شده و حتی در درجات بالاتر می تواند اثرات نامطلوب و مخربی بر برنامه ریزی ها داشته باشد و آنرا مواجه با شکست سازد و با ایجاد زمینه مناسب برای رشد رضایت شغلی کارکنان در بستری مناسب صورت گیرد . رضایت شغلی کارکنان اهمیت و حساسیت خاصی دارد . چرا که اگر در سازمانی خشنودی و رضایت کارکنان مقدم بر هدفهای

 دیگر نباشد آن سازمان محکوم به شکست و زوال و فروپاشی است . رضایت شغلی تاثیر متقابلی روی فرد و سازمان دارد . فرد همراه با خواسته ها و آرزوهایی به سازمان می پیوندد و هماهنگی و همسوئی سازمان به این آرمانها در فرد ایجاد رضایت می نماید و این رضایت شغلی خود باعث نو آوری ، خلاقیت در کار ، افزایش میزان تولید و یا خدمات می شود و از این رهیافت ،سازمان از سلامت و پویایی برخوردار می شود . کارکنانی که از خشنود و رضایت اندکی برخوردارند به طور معمول به نرخهای بالای جایگزینی گرفتار می شوند . اینگونه کارکنان احتمال دارد چشم به جاهای دلخواه تر بدوزنـد ، در حالیکـه کارکنانـی که از رضایـت بیشتـری بـرخوردارنـد در جـای خـود باقـی می مانند پس باید عواملی که بر رضایت شغلی کارکنان اثر می گذارند را شناسایی کرد، تا با به کارگیری اصول و شیوه های علمی و با تکیه بر تحقیقات انجام شده رضایت شغلی را در آنان افزایش داد.مطالعه رضایت شغلی از دو بعد حایز اهمیت است: نخست، از جنبه انسانی که شایسته است با کارکنان به صورت منصفانه و با احترام رفتار گردد و دوم، از جنبه رفتار ی که توجه به رضایت شغلی می تواند رفتار کارکنان را به گونه ای هدایت نماید که بر کارکرد و وظایف سازمانی آنها تأثیر بگذارد و به بروز رفتارهای مثبت و منفی از طرف آنها منجر گردد (اسپکتر،2000 ص40). از دلایلی كه اهمیت بررسی و مطالعه رضایت شغلی کارکنان را نمایان می سازد، این است كه سازمان هایی با اعضایی در سطوح بالای رضایت شغلی، معمولا از عملكرد بالاتر، غیبت و تاخیر كمتری از سوی كاركنان خود برخوردارند و در موارد بسیار، سازمانها به افرادی نیاز دارد كه به نفع سازمان، فراتر از وظایف مقرر تلاش كنند. باتوجه به اهمیت رضایت شغلی در همه سطوح مدیریتی سازمانها نیاز است بر اساس نظریه های علمی ارائه شده عوامل مؤثر بر رضایت شغلی كاركنان را بررسی و مطالعه نمود تا با بهره گیری از دستاورد آن مدیران بتوانند در حفظ و ارتقاء رضایت شغلی كاركنان مربوطه خود برنامه ریزی و در رفتار مدیریتی مورد عنایت ویژه قراردهند.وجود یک نیروی کارآمد، با انگیزه و کاملا آموزش دیده به مثابه ستون فقرات سازمان های است که خواهان جهانی شدند. مهارت یکی از سرمایه های اصلی سازمان است که رقبا به سختی می توانند از آن تقلید کنند چرا که این کار مستلزم وجود نگرش برای تشویق به یادگیری و تشویق اقداماتی است که بر دانش سازمان می افزایند، مهارتها به مرور کهنه می شوند و باید مرتبا تجدید شوند. در بلند مدت آنچه که از همه مهمتر است، ممکن است مهارت خاص نباشد بلکه توانایی استمرار یادگیری مهارتهای جدید باشد (گریندی،1991).هیچ منبع دیگری برای مزیت رقابتی وجود ندارد، دیگران می توانند از سرمایه گذاری، فن آوری جدید و مقیاس های ما کپی برداری کنند، اما از کیفیت افراد ما نمی توانند (براون و دیگران، 2003،45).

3-1- چارچوب کلان نظری تحقیق:

عامل نیروی انسانی همواره به عنوان یکی از عوامل مؤثر در بقای سازمانها مطرح است بنابراین شناخت نیازها، انگیزه ها، تمایلات، عوامل رضایت و عدم رضایت کارمندان نه تنها لازم است بلکه جهت اتخاذ سیاستهای صحیح، راهبردهای مناسب و برنامه های مؤثر ضروری می باشد. رابطه عملكرد با رضایت شغلی لزوماً یک رابطه مستقیم و خطی نیست، اگر چه برخی مطالعات این رابطه را بطور مستقیم بیان كرده اند، ولی مطالعات دیگری پركاری را لزوما با رضایت شغلی همراه نمی دانند و بسیار از  مطالعات، رضایت شغلی را تابعی از رضایت كلی از زندگی می دانند كه پدیده چند عاملی است ولی در كل پژوهشها بیانگر رابطه نسبتاً مهم  بین رضایت شغلی و عملكرد هستند(میرسپاسی،ص47).فعالیت های مدیریت منابع انسانی از طریق، شیوه های افزایش مهارت ، بالا بردن انگیزه ،پشتیبانی از  کارکنان ،توسعه فرصت های حرفه ای ، امنیت شغلی و عادلانه بودن نظام ارزیابی عملکرد در بهبود اعتماد متقابل بین کارکنان و مدیران دارای اهمیت فراوانی می باشد (Vanhala and Ahteela, 2011).

یكی از موضوعات بحث انگیز رضایت شغلی، ارتباط آن با عملكرد است. سه دیدگاه مختلف در این مورد وجود دارد:

1- رضایت شغلی باعث افزایش عملكرد می‌شود.

2- عملكرد بالا موجبات رضایت شغلی را فراهم می‌آورد.

 فهرست مطالب

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1        مقدمه. 2

2-1 بیان مسأله. 3

3-1 ضرورت تحقق.. 5

4-1 اهداف تحقیق.. 7

5-1 مدل مفهومی.. 7

6-1 فرضیات تحقیق.. 8

7-1 روش شناسی تحقیق.. 8

8-1 جامعه آماری،  روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه. 9

9-1 قلمرو تحقیق.. 9

1-9-1 قلمرو موضوعی.. 9

2-9-1 قلمرو مکانی.. 9

3-9-1 قلمرو زمانی.. 9

9-1 تعریف عملیاتی متغیرهای تحقیق.. 10

10-1 تعریف واژگان کلیدی و مفاهیم اصلی.. 10

11-1 خلاصه فصل.. 11

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

1-2 مقدمه. 13

2-2 مسئولیت اجتماعی شرکت.. 14

3-2 گسترش اهمیت مسئولیت اجتماعی در عصر جهانی شدن. 17

4-2 سیر تاریخی مسئولیت سازمانها روندهای سه گانه ذیل را طی كرده است: 21

1-4-2 سیر تاریخی شكل‌گیری مفهوم مسئولیت اجتماعی.. 21

2-4-2 حد و مرز مسئولیت‌ها 25

5-2 مسئولیت اجتماعی مدیران. 29

6-2 مدل‌های مسئولیت اجتماعی: 29

7-2 تئوری‌هایی برای تجزیه و تحلیل و توضیح مسئولیت اجتماعی: 31

1-7-2 تئوری ذی‌نفعان: 31

2-7-2 تئوری‌ قرارداد اجتماعی: 31

3-7-2 تئوری مشروعیت (قانونی بودن): 32

4-7-2 تئوری نمایندگی: 32

8-2 مزایای مسئولیت اجتماعی شرکت: 33

9-2 مشكلات عمده در راه پذیرش مسئولیت اجتماعی: 34

10-2  بررسی مدل های مطرح در مبحث مسئولیت اجتماعی.. 36

1-10-2 مدل حلقه ای متحد المرکز مسئولیت اجتماعی شرکت.. 36

1-10-2  مدل هرمی مسئولیت اجتماعی شرکت (1991) 37

3-10-2 مدل دایره های متقاطع مسئولیت اجتماعی شرکت.. 39

11-2 تاریخچه اشتیاق شغلی.. 41

12-2 تعاریف و دیدگاه های اشتیاق شغلی.. 43

13-2 پیشینه تحقیقات.. 46

1-13-2 پیشینه تحقیقات خارجی.. 46

2-13-2 پیشینه تحقیقات داخلی.. 48

14-2 مدل مفهومی تحقیق.. 52

15-2 خلاصه فصل.. 54

فصل سوم: روش تحقیق

1-3 مقدمه. 56

2-3 روش تحقیق.. 57

3-3 متغیرهای تحقیق.. 58

4-3 جامعه و نمونۀ آماری.. 59

1-4-3 جامعۀ آماری.. 59

2-4-3 نمونه آماری و روش نمونه گیری.. 59

5-3 روش های گردآوری داده ها 60

1-5-3 مطالعات كتابخانه ای.. 61

2-5-3 مطالعات میدانی.. 61

6-3 روایی و پایایی ابزار. 66

1-6-3 روایی.. 66

2-6-3 پایایی پرسشنامه. 67

7-3 روش های تحلیل داده ها و آزمون فرضیات.. 69

1-7-3 T تك نمونهای.. 69

2-7-3 آزمون مقایسه میانگین دو جامعه (Independent-Sample T Test). 70

 

 

3-7-3 آزمون مقایسه میانگین چندجامعه (ANOVA): 70

4-7-3 تحلیل عاملی تأییدی.. 71

5-7-3 مدل معادلات ساختاری.. 72

8-3 خلاصه فصل.. 72

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری

1-4 مقدمه. 74

2-4  تحلیل و توصیف داده های جمعیت شناختی: 75

3-4  شاخص‌های آماری مرتبط با بررسی متغیرها در نمونه‌ تحقیق: 81

4-4 یافته های جانبی.. 83

1-4-4نتایج آزمون میانگین یک جامعه آماری (t): 83

2-4-4 آزمون میانگین دو جامعه: 86

3-4-4  آزمون مقایسه میانگین چند جامعه (ANOVA): 90

5-4  تحلیل عاملی.. 103

6-4 آزمون فرضیه های تحقیق.. 110

7-4 خلاصه فصل.. 113

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

1-5 خلاصه تحقیق.. 116

2-5 فرضیه ها و مدل تحقیق.. 116

3-5 بحث و نتیجه گیری.. 117

4-5 پیشنهادهای کاربردی، بر اساس یافته های پژوهش: 123

5-5 پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی.. 127

6-5  محدودیت های تحقیق: 129

7-5 خلاصه فصل.. 130

منابع. 131

پیوست.. 139

 

1-1       مقدمه

مسئولیت اجتماعی شرکت[1](CSR) مفهومی است که موج جدیدی را در اقتصاد جهانی به وجود آورده است (جمالی و دیگران، 2009)[2]. مسئولیت اجتماعی در حال تبدیل شدن به یک مفهوم مهم کسب­و­کار است. در محیطی که به سرعت به سمت جهانی شدن پیش می رود، این مفهوم در اکثر کشورهای جهان به چشم می آید(ولفورد، 2005)[3]. در گذشته تلاش های اندکی در حوزه­ مسئولیت اجتماعی صورت گرفته است. اما امروزه سازمان­ها علاوه بر فشارهای ملی، تحت فشارهای جهانی توسط بازار­ها و مؤسسات مختلف قرار دارند تا در این حوزه فعالیت نمایند (بارتلیت و گلوب، [4]2007). همراه با این فشارهاو گسترش جهانی شدن، از مدیران در زمینه­ها و بخش­های مختلف خواسته شده است تا به سمت مسئولیت اجتماعی شرکت گام بردارند (جمالی و دیگران، 2009) مسئولیت اجتماعی شركت ها به این منظور برنامه ریزی می شود كه برای جامعه به طور كلی و برای سهامداران حامل ارزش های پایدار باشد. حوزة مربوط به روش یا رویه كسب و كار در برگیرنده یكی از پویاترین و چالش پذیرترین موضوع هایی است كه امروز رهبران شركت ها با آن روبه رو هستند. برای مدیران امروز دیگر كافی نیست كه وظایفی چون برنامه ریزی، سازماندهی و كنترل را انجام دهند و خود را اثر بخش بنامند بلكه  پاسخگویی به نیازهای جامعه و خواست شهروندان و مشتریان داخلی و خارجی سازمان هایشان از زمره وظایف با اهمیت تر آنان محسوب می شود. در واقع شركت ها از نقش تاریخی شان كه كسب سود، پرداخت مالیات، استخدام كاركنان بر اساس قوانین است فراتر می روند و در تحقیق هدفهای اجتماعی گسترده تر نقش بسزایی خواهند داشت. مسئولیت اجتماعی شركت ها رویكردی متعالی به كسب و كار است كه تاثیر اجتماعی یک سازمان بر جامعه چه داخلی و چه خارجی را مد نظر قرار می دهد و هدف اصلی آن گرد هم آوردن تمامی بخش ها اعم از دولتی، خصوصی و داوطلبان جهت همكاری با یكدیگر است تا از یک سو موجب همسویی منافع اقتصادی با محیط زیست و از سوی دیگر سبب توفیق، رشد و پایداری كسب و كار گردد( خلیلی ، 1386).

2-1 بیان مسأله

در سال های اخیر تعداد شركت ها و موسسات بازرگانی كه اعلام كرده اند كه مسئولیت اجتماعی را پذیرفته اند، رو به افزایش بوده است. موضوع و مفهوم مسئولیت اجتماعی شركت ها در چند ساله اخیر با توجه به رشد سازمان های غیر دولتی، جنبش های اعتراضی علیه قدرت شركت ها، افزایش آگاهی اجتماعی، توسعه بازارهای سرمایه و شركت های سهامی عام و رسوایی های مالی و اخلاقی شركت های بزرگ تبدیل به پاردایم مسلط و غالب در فضای اداره شركت ها شده است. در کشور ما نیز، شرکت‌ها و مؤسساتی اعم از خصوصی و دولتی وجود دارند که تکلیف اجتماعی را در کسب و کار خود ترویج داده‌اند. اما علی‌رغم این فعالیت‌ها هیچ گونه شناخت مناسب از  کلیت موضوع و ارتباط آن با عملکرد کسب وکار  وجود ندارد و مشاهدات بیانگر این است که در این زمینه متأسفانه کمبود مطالعات در سطح ملی وجود دارد.

CSR  می ­تواند به عنوان فعالیت یک کسب­و­­کار یا شرکت­های مسئولیت پذیری دیده شود که از جامعه- در جایی که آن­ها فعالیت می­ کنند- مراقبت می­نماید. (زو و تان[5]، 2008). کنفرانس صنایع در بریتانیا در این مورد اظهار می دارد “CSR مفهومی بسیار ذهنی است و بنابراین نمی­توان تعریف جامعی از آن ارائه داد.

در پرسشنامه ای که بین ١٠٠ شرکت برتر ایرانی توزیع گردید در ایران این مفهوم چندان مورد توجه قرار نمی گیرد ، اما تصوری که صاحبان صنایع از مسئولیت اجتماعی شرکتها دارند ، عمدتا در حوزه های زیست محیطی ، کمکهای خیریه ، ایجاد و حفظ اشتغال ، تلاشهایی که منجر به دریافت گواهینامه هایی چون رعایت حقوق مصرف کننده یا تعالی سازمانییا زیست محیطی شده است و حمایت مالی از همایشها و کنفرانسها می باشد. به عبارت دیگر شرکتهای ایرانی اینگونه فعالیتهای خود را مسئولیت اجتماعی شرکتی می نامند . (امیدوار،1386)

امروزه چالش ها و فرصت هایی که از طریق پرداختن و یا نادیده گرفتن تکلیف اجتماعی شرکت ها به وجود می آید به هیچ عنوان قابل صرف نظر کردن نمی باشد. ذی نفعان بنگاه ها را مجبور به ایفای نقش اجتماعی چه در سطح ملی و محلی و چه در سطح بین المللی و جهانی می کنند. چالش ها ابعاد مختلفی از تکالیف اجتماعی شرکت ها همچون حفظ محیط زیست، ایمنی،  حاكمیت شرکت ها، مدیریت نیروی انسانی، حقوق بشر، و حقوق مصرف کنندگان را شامل می گردند.

از مهمترین ذینفعان سازمان کارکنان خود شرکت هستند که می توان گفت وجود و ماهیت سازمان به این گروه از ذینفعان وابسته است. تحقیقات اندکی در حوزه مسئولیت اجتماعی به بررسی و تحقیق در مورد کارکنان شرکت پرداخته اند.  مطالعات زیادی نشان داده اند که سازمان هایی که فعالیت های مسئولیت اجتماعی انجام می دهند مشتریان راضی دارند و ارزیابی مطلوبی از دید مشتریان شده اند. (بروان و داسین[6]، 1997).

با این وجود اثر بخشی CSR بر ذینفعان داخلی (کارکنان) همچنان مبهم است. (لارسن و دیگران[7]، 2008).

مبانی نظری فعلی عنوان می دارد که فعالیت های CSR می تواند به طور وسیعی از دید کارکنان ادراک گردد (رودریگو و آرناس[8]، 2008). یکی از مباحث مهم در حوزه کارکنان شرکت مبحث اشتیاق شغلی[9] است. اشتیاق شغلی به  مفهومی بسیار مشهور و پرکاربرد در مدیریت تبدیل شده است (رابینسون و دیگران[10]، 2008) با این وجود اکثر اکثر مطالبی که درباره آن در مبانی نظری پیشگامان نوشته شده است بیشتر پایه ای عملی دارد تا بنیادی نظری و تجربی. علاوه بر این، در بسیاری از موارد به گونه ای به آن پرداخته شده است که با سایر مفاهیم مدیریت هم پوشانی دارد (ساکس[11]، 2006). لذا سعی بر آن است تا مفهوم اشتیاق شغلی در این تحقیق به گونه ای ظریف تر و با دید مسئولیت اجتماعی شرکت مورد بررسی قرار دهد.

دانشگاه یک نهاد فرهنگی است و با وجود لایه‌ها و عناصر فرهنگی خاص خود، با فرهنگ جامعه وسیع‌تر نیز مناسباتی آشکار و پنهان دارد. رسالت دانشگاه از یک‌سو، انتقال داشته‌ها و دستاوردهای فرهنگی به نسل‌های تازه و از سوی دیگر، نوآوری و گسترش چشم‌اندازهای جدید در جامعه است. این رسالت دانشگاه به وسیله آموزش و پژوهش تحقق می‌یابد و این دو کارکرد هم دانشگاه را با جامعه پیوند می‌دهد و هم امکان پیشگامی آن در عرصه‌های گوناگون را فراهم می‌سازد. و بنابراین دانشگاه نقشی حیاتی در قبال جامعه و اجتماع اطراف خود دارد.

در این پژوهش ما دیدگاه کارکنان دانشگاه را بر فعالیت های CSR مورد بررسی قرار خواهیم داد. نکته حایز اهمیت در مورد این پژوهش این است که برخلاف مطالعات قبلی که صرفاً ادراک کارکنان از CSR را مورد بررسی قرار داده اند در پژوهش حاضر مشارکت کارکنان در فعالیت های CSR مد نظر می باشد.

نکته جالب توجه اینکه در مورد رابطه CSR و اشتیاق شغلی تحقیق جامعی صورت نگرفته است و این پژوهش سعی دارد با توجه به مبانی نظری چگونگی این تأثیر را مورد بررسی قرار دهد.

3-1 ضرورت تحقق

تکلیف اجتماعی شرکت ها را نمی توان تنها به عنوان یک دغدغه اخلاقی برای مدیران عنوان نمود. نکات بسیاری در این زمینه وجود دارد که چرا سازمان ها باید اخلاقی عمل کنند و به تعهدات اجتماعی خود پایبند باشند که در این قسمت به پاره ای از آن ها اشاره می شود :

الف ) ارتقای عملکرد سازمان: در دهه گذشته تعداد بسیار زیادی تحقیق برای بدست آوردن رابطه کارایی تجاری و تکالیف اجتماعی شرکت ها انجام گرفته است که یکی از جدیدترین این تحقیق ها مربوط به مطالعات دانشگاه دی پل در سال 2002 می باشد (استیوز،2004 ) که نشان می دهد که در سال 2001 عملکرد تجاری شرکت هایی که بهترین اخلاق شهروندی را کسب کرده اند به مراتب از بقیه شرکت های شاخص S&P 500  بهتر بوده است.

ب ) کاهش هزینه ها:  انجام تکالیف اجتماعی از سوی سازمان ها به کاهش هزینه های آن ها کمک شایانی خواهد کرد به طور مثال جلوگیری از دورریزی نمونه خوبی است که موجب بهبود در بازده خواهد شد.

 ج ) افزایش وفاداری ارباب رجوعان (مشتریان): تحقیقات بازار نشان می دهد که تقاضای از شرکت هایی که به تعهدات اجتماعی خود حساس تر می باشند رو به افزایش است. (استیوز،2004)

در تحقیقات سال 2002 معلوم گردید که 91 درصد مصرف کنندگان در صورت مشاهده رفتاری از سازمان که بر خلاف تکالیف اجتماعی باشد کالای آن شرکت را مصرف نخواهند کرد و از کالای شرکت های رقیب بهره خواهند برد. (استیوز،2004)

د ) افزایش میزان جذب و نگهداری کارکنان

بحث مسئولیت اجتماعی در ایران مبحثی است که به تازگی به آن توجه زیادی صورت گرفته است و تحقیقات و پژوهش های پیاده سازی مسئولیت اجتماعی در سازمان های علمی نظیر دانشگاه ها که تاثیر بسزایی بر جامعه خود دارند و به کارکنان و سرمایه انسانی خود بیش از هر سازمانی دیگر بها می دهند بسیار اندک بدان پرداخته شده است. این مطالعه سعی در انجام این مهم دارد به خصوص اینکه مسئولیت اجتماعی را از دیدی کاربردی و نه صرفاً مفهومی مد نظر قرار می دهد.

4-1 اهداف تحقیق

1-3-1 هدف اصلی

تعیین تاثیر مسئولیت اجتماعی شرکت بر اشتیاق شغلی کارکنان.

2-3-1 اهداف فرعی

1. تعیین تأثیرتداعی مسئولیت اجتماعی شرکت بر نیرومندی کارکنان.
2. تعیین تأثیرتداعی مسئولیت اجتماعی شرکت بر ایثار کارکنان.
3. تعیین تأثیرتداعی مسئولیت اجتماعی شرکت بر جذب کارکنان.
4. تعیین تأثیر مشارکت در فعالیت های مسئولیت اجتماعی شرکت بر نیرومندی کارکنان.

1-2-1-   بیوراکتور غشایی MBR 3
1-2-2-   رآکتورهای بیولوژیکی با بستر متحرک MBBR 4
1-2-3-   سیستم رآکتورهای منفرد متوالی SBR 4
1-2-4-   سیستم UASB 5
1-2-5-   سیستم USBF 5
1-2-6-   سیستم بیولاک 6
1-2-7-   فرایند صافی چکنده 7
بر منابع 8
2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………. ………………………………….. 8
2-2- معرفی و بررسی سیستم 9
2-2-1-   انواع بیوراکتورهای غشایی از لحاظ چیدمان مدول غشایی 11
2-2-2-   انواع سیستم‌های MBR از لحاظ فرایند کلی 13
2-2-3-   پارامترهای مهم در سیستم غشایی MBR 15
2-2-4-   مزایای سیستم بیوراکتور غشایی    MBR 16
2-2-5-   معایب سیستم MBR 17
2-3- معرفی غشا و بررسی انواع غشاها 18
2-3-1-   تقسیم بندی غشاها بر اساس دامنه جداسازی 18
2-3-2-   انواع غشاء از حیث شکل 20
2-3-2-1-  غشاهای مسطح (Flat) 20
2-3-2-2-  غشاهای لوله ای (Tubular) 20
2-3-2-3-  اسپیرال (Spiral-wound) 21
2-3-2-4-  مقایسه و ویژگی انواع غشاء ها 22
2-3-3-   انواع غشا از لحاظ جنس 23
2-3-4-   انواع غشا از حیث کاربری فیلتراسیون 23
2-3-5-   انتخاب غشا 24
2-3-6-   گرفتگی غشا 24
2-3-6-1-  مکانیزم‌های گرفتگی 25
2-3-6-2-  راهكارهای کاهش گرفتگی غشا: 27
2-4- نمونه ای از تحقیقات انجام گرفته در دنیا (MBR) 27
2-5- جمع بندی 35
فصل 3-    مواد و روش های مورد استفاده در تحقیق 36
3-1- مقدمه       36
3-2- هدف تحقیق 37
3-3- پایلوت بیوراکتور غشایی (MBR) 37
3-3-1-   مخزن بیوراکتور 38
3-3-1-1-  مدول غشایی .. 39
3-3-1-2-  پمپ مکش    41
3-3-1-3-  فشارسنج    41
3-3-1-4-  پمپ بکواش………………………………………………………………………………………………………….. ……………………………… 42
3-3-1-5-  سیستم هوا دهی .. 43
3-3-2-   مخزن یا حوضچه آنوکسیک 44
3-3-3-   مخزن یا حوضچه بی هوازی 45
3-3-4-   مخزن تغذیه پایلوت 46
3-4- محل استقرار پایلوت 47
3-5- راه اندازی و بهره برداری از پایلوت 48
3-6- آزمایشات انجام شده 49
3-6-1-   اندازه گیری BOD 49
3-6-2-   اندازه گیری COD 50
50
3-6-4-   اندازه‌گیری PH 50
3-6-5-   اندازه‌گیری MLSS و MLVSS 51
فصل 4- تئوری مدل سازی با شبکه عصبی 52
4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………. ………………………………….. 52
4-2- ایده شبکه های عصبی مصنوعی 53
4-3- نحوه عملکرد شبکه های عصبی مصنوعی 55
4-4- شبكه عصبی مصنوعی 58
4-4-1-   شبكه‎های تک لایه 58
4-4-2-   شبكه‎های چند لایه 59
4-5- توابع تحریک شبكه‎های عصبی 61
4-5-1-   تابع تحریک پله‌‌ای 61
4-5-2-   تابع تحریک خطی 61
4-5-3-   توابع تحریک سیگموید 61
4-6- بایاس……………………………………………………………………………………………………. ………………………………….. 62
4-7- آموزش شبكه عصبی 63
4-8- مدهای عملكردی شبكه عصبی 63
4-9- شبكه عصبی تابع بنیادی شعاعی (RBF) 64
4-9-1-   نكات قابل توجه در خصوص شبكه‎ تابع بنیادی شعاعی 65
4-9-1-1-  نرمال سازی بردارهای ورودی 67
4-9-2-   آموزش شبكه RBF 68
فصل 5-    تحلیل و تفسیر نتایج 69
5-1- نتایج آزمایشات 69
5-2- نتایج فاضلاب شهری 70
5-2-1-   نتایج آزمایشات BOD 70
5-2-2-   نتایج آزمایشات COD 73
76
5-2-4-   نتایج آزمایشات TP 78
5-2-5-   نتایج آزمایشات TSS 79

 

5-2-6-   نتایج آزمایشات PH 80
5-3- نتایج فاضلاب صنعتی 81
5-3-1-   نتایج آزمایشات BOD 81
5-3-2-   نتایج آزمایشات COD 84
87
5-3-4-   نتایج آزمایشات TP 89
5-3-5-   نتایج آزمایشات TSS 90
5-4- نتایج اختلاط فاضلاب شهری و صنعتی 91
5-4-1-   نتایج آزمایشات BOD 91
5-4-2-   نتایج آزمایشات COD 95
97
5-4-4-   نتایج آزمایشات TP 100
5-4-5-   نتایج آزمایشات TSS 101
5-5- نتایج مدل سازی برای فاضلاب مختلط 102
5-5-1-   مدل سازی BOD خروجی 103
5-5-2-   مدل سازی COD خروجی 107
خروجی 111
5-5-4-   مدل سازی TP خروجی 115
فصل 6-    نتیجه گیری و پیشنهادات 120
6-1- نتیجه گیری 120
6-2- پیشنهادات 122
فهرست مراجع 123
پیوست   127
فهرست جدول‌ها
عنوان                                            صفحه
جدول( ‏2‑1) مزایا و معایب چیدمان مدول غشایی در حالت غوطه‌ور و خارج از بیوراکتور 13
جدول( ‏2‑2) مقایسه اشکال مختلف غشاهای مورد استفاده در MBR از جنبه های گوناگون 22
جدول( ‏2‑3) مزایا و معایب هر یک از اشکال غشاهای مورد استفاده در MBR 22
جدول( ‏3‑1) مشخصات غشاء هالو فایبر مورد استفاده در پایلوت 40
جدول( ‏3‑2) ویژگی‌های فاضلاب ورودی تصفیه خانه فاضلاب شهرک اکباتان (مقادیر بحرانی) 49
جدول( ‏5‑1) مشخصات متغییر های ورودی و خروجی در شبکه عصبی مصنوعی 102
جدول( ‏5‑2) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت جداگانه 105
جدول( ‏5‑3) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه دو تایی 106
جدول( ‏5‑4) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه سه تایی 106
جدول( ‏5‑5) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه چهار تایی 107
جدول( ‏5‑6) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت جداگانه 109
جدول( ‏5‑7) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه دو تایی 110
جدول( ‏5‑8) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه سه تایی 110
جدول( ‏5‑9) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه چهار تایی 111
جدول( ‏5‑10) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت جداگانه 113
جدول( ‏5‑11) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه دو تایی 114
جدول( ‏5‑12) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه سه تایی 114
جدول( ‏5‑13) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه چهار تایی 115
جدول( ‏5‑14) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت جداگانه 117
جدول( ‏5‑15) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه دو تایی 118
جدول( ‏5‑16) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه سه تایی 118
جدول( ‏5‑17) مشخصات مربوط به مدل حاصل از متغییر های ورودی به صورت گروه چهار تایی 119
 
فهرست شكل‌‌ها
عنوان                                            صفحه
شکل( ‏2‑1) طرح شماتیک دو بعدی از یک سیستم بیوراکتور غشایی 9
شکل( ‏2‑2) نحوه تجزیه بیولوژیکی و جداسازی فیزیکی در سیستم بیوراکتور غشایی 11
شکل( ‏2‑3) بیوراکتور غشایی در دو حالت غوطه‌ور و خارج از بیوراکتور 12
شکل( ‏2‑4) انواع بیوراکتورهای غشایی از حیث فرایند كلی 14
شکل( ‏2‑5) تقسیم بندی انواع غشاء ها بر اساس دامنه جداسازی 18
شکل( ‏2‑6) غشا مسطح مورد استفاده در بیوراکتورهای غشایی 20
شکل( ‏2‑7) غشا هالو فایبر یا رشته ای مورد استفاده در بیوراکتورهای غشایی 21
شکل( ‏2‑8) غشای اسپیرال 22
شکل( ‏2‑9) انواع غشا از حیث کاربری فیلتراسیون 24
شکل( ‏2‑10) شكل شماتیک انواع مکانیزم‌های گرفتگی 25
شکل( ‏3‑1) مخزن بیوراکتور غشایی به همراه متعلقات مربوط به آن 38
شکل( ‏3‑2) غشاء هالو فایبر و متعلقات آن در مخزن بیوراکتور غشایی 39
شکل( ‏3‑3) غشاء هالو فایبر و لوله های متصل به آن 41
شکل( ‏3‑4) پمپ مکش مورد استفاده در پایلوت 41
شکل( ‏3‑5) فشار سنج 42
شکل( ‏3‑6) پمپ بکواش 42
شکل( ‏3‑7) غشاء هالو فایبر و لوله های متصل به آن 43
شکل( ‏3‑8) آرایش هواده ها در بیوراکتور 44
شکل( ‏3‑9) حوضچه آنوکسیک مورد استفاده در پایلوت 45
شکل( ‏3‑10) حوضچه بی هوازی مورد استفاده در پایلوت 46
شکل( ‏3‑11) پمپ تغذیه و مخزن تغذیه پایلوت 47
شکل( ‏3‑12) پایلوت بیوراکتور غشایی واقع در تصفیه خانه اکباتان تهران 48
شکل( ‏3‑13) دستگاه اسپکتروفوتومتر جهت اندازه گیری میزان نمونه ها 50
شکل( ‏3‑14) دستگاه PH متر 51
شکل( ‏4‑1) شمایی از نواحی اصلی یک نرون بیولوژیكی 56
شکل( ‏4‑2) شمایی از ساختار یک نرون مصنوعی 56
شکل( ‏4‑3) شمایی از ساختار یک شبكه تک لایه 59
شکل( ‏4‑4) شمایی از ساختار یک شبكه دو لایه 60
شکل( ‏4‑5) منحنی نمایش تابع تحریک نرون های RBF 65
شکل( ‏4‑6) مسطح پاسخ یک نرون RBF با دو ورودی 66
شکل( ‏4‑7) ساختار یک شبكه RBF 68
شکل( ‏5‑1) تغییرات غلظت BOD ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 70
شکل( ‏5‑2) تغییرات غلظت MLSS و MLVSS و درصد MLVSS/MLSS نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 71
بر حسب BOD 72
بر حسب BOD 73
شکل( ‏5‑5) تغییرات غلظت COD ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 74
بر حسب COD 75
بر حسب COD 75
ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 76
ورودی و خروجی نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 77
شکل( ‏5‑10) تغییرات غلظت TP ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 78
شکل( ‏5‑11) تغییرات غلظت TSS ورودی و خروجی نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 79
شکل( ‏5‑12) تغییرات غلظت PH ورودی و خروجی نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 80
شکل( ‏5‑13) تغییرات غلظت BOD ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 81
شکل( ‏5‑14) تغییرات غلظت MLSS و MLVSS و درصد MLVSS/MLSS نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 82
بر حسب BOD 83
بر حسب BOD 84
شکل( ‏5‑17) تغییرات غلظت COD ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 85
بر حسب COD 86
بر حسب COD 86
ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 87
ورودی و خروجی نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 88
شکل( ‏5‑22) تغییرات غلظت PH ورودی و خروجی نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 89
شکل( ‏5‑23) تغییرات غلظت TP ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 90
شکل( ‏5‑24) تغییرات غلظت TSS ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 91
شکل( ‏5‑25) تغییرات غلظت BOD ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 92
شکل( ‏5‑26) تغییرات غلظت MLSS و MLVSS و درصد MLVSS/MLSS نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 93
بر حسب BOD 94
بر حسب BOD 94
شکل( ‏5‑29) تغییرات غلظت COD ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 95
بر حسب COD 96
بر حسب COD 97
ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 98
ورودی و خروجی نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 99
شکل( ‏5‑34) تغییرات غلظت PH ورودی و خروجی نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 100
شکل( ‏5‑35) تغییرات غلظت TP ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 101
شکل( ‏5‑36) تغییرات غلظت TSS ورودی و خروجی و درصد حذف نسبت به زمان ماند هیدرولیکی 102
شکل( ‏5‑37)مدل مربوط به غلظت BOD خروجی برای داده های تست و مشخصات آن 103
شکل( ‏5‑38)مدل مربوط به غلظت BOD خروجی برای داده های آموزش و مشخصات آن 104
شکل( ‏5‑39)مدل مربوط به غلظت BOD خروجی برای داده های کل و مشخصات آن 104
شکل( ‏5‑40)مدل مربوط به غلظت COD خروجی برای داده های تست و مشخصات آن 107
شکل( ‏5‑41)مدل مربوط به غلظت COD خروجی برای داده های آموزش و مشخصات آن 108
شکل( ‏5‑42)مدل مربوط به غلظت COD خروجی برای داده های کل و مشخصات آن 108
خروجی برای داده های تست و مشخصات آن 111
خروجی برای داده های آموزش و مشخصات آن 112
خروجی برای داده های کل و مشخصات آن 112
شکل( ‏5‑46)مدل مربوط به غلظت TP خروجی برای داده های تست و مشخصات آن 115
شکل( ‏5‑47)مدل مربوط به غلظت TP خروجی برای داده های آموزش و مشخصات آن 116
شکل( ‏5‑48)مدل مربوط به غلظت TP خروجی برای داده های کل و مشخصات آن 116
 

فصل 1-               کلیات

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

فصل اول کلیات

 

1-1-    مقدمه

امروزه به دلیل افزایش جمعیت و حجم زیاد فاضلاب نیاز به سیستم‌های جدید برای تصفیه فاضلاب احساس می‌شود. سیستم‌های جدید مزایایی دارند که از جمله آن‌ ها می‌توان به کیفیت بهتر آب خروجی اشاره کرد، دیگر اینکه سیستم‌های جدید فضای کمتری را اشغال می‌کنند، ابعاد تصفیه خانه کوچک شده و حتی به نصف سیستم‌های قدیمی می‌رسند، همچنین لجن تولیدی نیز کاهش می‌یابد. یکی از مزایای مهم سیستم‌های جدید کاهش ابعاد راکتور تا 40 تا 60 درصد می‌باشد.]1[ در این فصل به چند مورد از سیستم‌های جدید اشاره می‌شود.
عمده تصفیه خانه های موجود در ایران به روش لجن فعال، تصفیه را انجام می‌دهند.]2[ از آنجا که مخازن ته نشینی ثانویه یکی از اجزای اصلی این روش به شمار می‌روند، توجه به مشکلات بهره برداری آن‌ ها بسیار مهم می‌باشد. مخازن ته نشینی ثانویه نقش حذف جامدات بیولوژیکی تولید شده در راکتور هوادهی، زلال سازی پساب و تغلیظ اولیه لجن را به عهده دارند. لیکن این مخازن با محدودیت‌های فراوانی مواجه هستند که کارایی و سودمندی آن‌ ها را کاهش می‌دهد.]3[ در تحقیق صورت گرفته سعی بر آن شد تا کارایی روش بیوراکتورهای غشایی در مقیاس پایلوت در تصفیه اختلاط فاضلاب‌های شهری و صنعتی مورد بررسی قرار گیرد که در این راستا از فاضلاب تصفیه خانه اکباتان استفاده گردید.
در فصل اول این تحقیق به شرح مختصری درباره کلیات تصفیه فاضلاب، انواع روش‌های تصفیه و فرایندهای بیولوژیکی پرداخته شده است.
در فصل دوم شرح تفصیلی فرایند MBR[1] انواع غشا و مزایا و معایب MBR و تاریخچه ای از مطالعات انجام شده به روش MBR، پرداخته شده است.
در فصل سوم روش تحقیق، چگونگی ساخت و بهره برداری از پایلوت، مهیا نمودن شرایط لازم و مواد و وسایل مورد استفاده در تحقیق ارائه گردیده است.
در فصل چهارم مفاهیم مربوط به مدل سازی با شبکه عصبی مصنوعی ارائه شده است.
فصل پنجم به ارائه نتایج حاصل از انجام آزمایشات به تجزیه و تحلیل و تفسیر نتایج اختصاص یافته است.

1-1-     مقدمه. 2
1-2- شرح و ضرورت مسأله 2
1-3- معرفی فصول تحقیق حاضر 4
 
فصل دوم  6
2-1-     مقدمه. 7
2-2-     خصوصیات روغن موتور مستعمل.. 7
2-3-     معرفی فرایند رنگبری روغن‏ها 8
2-3-1-…………………………………. عوامل مؤثر در رنگبری روغن‏ها.. 9
2-3-1-1-…………………………………………………………………………………………. مدت‏زمان رنگبری… 9
2-3-1-2-………………………………………………………………………………………………………. درجه حرارت… 10
2-3-1-3-……………… میزان رطوبت موجود در روغن و خاک رنگبر… 10
2-3-1-4-……………………………………………………………………………………………………………………. اکسیژن… 10
2-4-     جذب سطحی در فرایند رنگبری.. 11
انواع جاذب‌های مورد استفاده در فرایند رنگبری. 11
2-4-1-1-………………………………………………………………………………………. خاک رنگبر طبیعی… 11
2-4-1-1-1- خاک و طبقه بندی آن.. 11
2-4-1-1-2- خاک رس.. 13
2-4-1-2-…………………………………………………………………………………………. خاک رس فعال‏شده… 14
2-4-1-2-1- ترکیبات شیمیایی خاک رنگبر فعال‏شده با اسید   15
2-4-1-3-………………………………………………………………………………………………………….. کربن فعال… 15
2-4-1-4-……………………………………………………………………………….. سیلیکات های آمورف… 16
مقایسه مواد رنگبر.. 16
سیستم‌های مختلف اندازه‌گیری رنگ روغن‌ها. 17
2-4-3-1-…………………………………………………………………………………………….. سیستم لاویباند… 17
2-4-3-2-……………………………… استفاده از دستگاه اسپکتروفوتومتر… 18
2-5-     روش‏های پاکسازی خاک‏های آلوده به روغن.. 19
اصلاح شیمیایی.. 20
2-5-1-1-……………………………………………………………………………………………………. احیای اسیدی… 20
2-5-1-1-1- اسیدهای معدنی.. 21
2-5-1-1-2- اسیدهای آلی.. 23
2-5-1-2-………………………………………………………………………………………………………. احیای بازی… 23
2-5-1-3-…………………………………. احیای آلی (احیا با سورفکتانت‏ها)… 25
2-5-1-4-…………………………………………………………………………………………………………………. پیلارینگ… 25
اصلاح فیزیکی.. 26
2-5-2-1-………………………………………………………………………………………………… احیای حرارتی… 26
2-5-2-2-……………………………………………………………………………….. احیا با مایکروویو… 27
2-5-2-3-………………………………………………….. احیا به روش استخراج با حلال… 28
2-6-     طراحی آزمایش‏های اصلی با بهره گرفتن از روش آماری.. 29
روش طراحی آزمایش.. 29
کاربردهای طراحی آزمایش.. 30
مراحل طراحی آزمایش.. 30
بهینه‏سازی فرایند.. 31
طراحی به روش RSM… 32
2-6-5-1-………………………………………………………………….. تعریف برخی از اصطلاحات… 32
2-6-5-2- طراحی فاکتوریل سه سطحی کامل (Full Three-level Factorial)    33
2-6-5-3-. طراحی آزمایش به روش مربع بنکن (Box-Behnken)… 34
2-6-5-4- ….. طراحی آزمایش به روش طرح مرکب مرکزی(CCD)… 35
بر مطالعات انجام شده. 37
 
فصل سوم. 42
3-1-     مقدمه. 43
3-2-     ویژگی های خاک مورد آزمایش… 43
تهیه نمونه خاک آلوده.. 43
نگه‏داری نمونه‌ها.. 43
3-3-     تعیین مقدار روغن جذب شده با بهره گرفتن از دستگاه سوکسله و روتاری.. 44
3-3-1- آزمایش سوکسله.. 44
3-3-1-1- آماده کردن لوازم و شیشه‏آلات آزمایشگاهی برای سوکسله    45
3-3-1-2-………………………………………………………………….. حلال مناسب برای سوکسله… 45
3-3-1-3-……………… راه‏اندازی سیستم و انجام آزمایش سوکسله… 45
3-3-2- جداسازی حلال و روغن با بهره گرفتن از دستگاه روتاری.. 46
3-3-2-1-…………………………………………… روش استفاده از دستگاه روتاری… 46
3-3-3- استفاده از روش موازنه جرمی برای تعیین وزن روغن.. 47
3-4-     انتخاب حلال مناسب… 47
3-5-     پارامترهای مؤثر در استخراج روغن.. 47
3-6-     انجام آزمایش‌ها 48
3-6-1- لوازم مورد نیاز برای آزمایش.. 48
های مختلف. 49
3-6-3- انجام پیش‏آزمایش‏های مشابه با آزمایش‏های اصلی.. 51
3-6-4- انجام آزمایش‏های اصلی.. 52
3-7-     طراحی آزمایش‏ها به روش RSM… 53
3-7-1- مدل رگرسیون خطی.. 54
3-7-2- تخمین پارامترها در رگرسیون خطی.. 54
3-7-3- پیش‌گویی مشاهدات جدید از تابع پاسخ.. 61
3-7-4- بررسی صحت و دقت مدل.. 62
3-7-4-1- سنجش باقیمانده‌ها… 62
3-7-4-2- مجموع توان‌های دوم خطاهای پیش‌بینی شده (PRESS)    63
3-7-4-3- آزمون نبود برازندگی… 64
3-7-5- طراحی.. 66
 
فصل چهارم. 68
4-1- مقدمه. 69
4-2- تعیین میزان روغن موجود در خاک با بهره گرفتن از آزمایش سوکسله. 69
4-2-1- نتایج آزمایش سوکسله و بررسی آن.. 69
4-2-2- نتایج روش وزنی حرارتی.. 70
4-3- تعیین میزان روغن موجود در خاک با بهره گرفتن از آزمایش کوره. 70
4-4- نتایج پیش‏آزمایش‏های مختلف… 73
4-4-1- بررسی اثر دانه‏بندی برروی میزان روغن استخراج‏شده   73
4-4-2- بررسی اثر درجه اختلاط برروی میزان روغن استخراج‏شده   74

 

4-5- نتایج پیش‏آزمایش‏های مربوط به آزمایش‏های اصلی.. 75
4-6- طراحی آزمایش‏های اصلی.. 76
4-6-1- انتخاب پارامترها، محدوده و سطوح آنها.. 76
4-6-2- طراحی و انجام آزمایش‌ها.. 77
4-6-3- مدل‏سازی با بهره گرفتن از مقادیر کدشده توسط روش رویه پاسخ   80
4-6-4- مقایسه نتایج به‏دست‏آمده از آزمایش‏ها و پیش‏بینی‏شده توسط نرم‏افزار.. 82
4-6-5- بررسی صحت و دقت مدل برازش‏شده.. 85
4-6-5-1-………………………………………………………………………………………………… ضریب همبستگی… 85
4-6-5-2-…………………………………………………………………………. جدول آنالیز واریانس… 85
بررسی بازده به‏دست‏آمده از مدل.. 86
 
فصل پنجم. 90
5-1- مقدمه. 91
5-2- نتیجه گیری.. 91
5-3- پیشنهادات… 93
 
فصل ششم. 95
منابع و مراجع. 96
 
فهرست شکل‌ها
شکل 2-1: مقایسه بنتونیت طبیعی و فعال‏شده. 14
شکل 2-2: مراحل فعال کردن خاک رنگبر.. 15
شکل 2-3: نمونه ای از دستگاه لاویباند. 18
شکل 2-4: تصویری شماتیک از دستگاه اسپکتروفوتومتر.. 18
شکل2-5: دسته ‏بندی روش‏های احیای رس… 20
شکل 2-6: نقاط انتخابی در روش Full Three-level Factorial.. 34
شکل 2-7: نقاط انتخابی در روش Box-Behnken.. 35
شکل 2-8: نقاط انتخابی در روش CCD… 36
 
شکل 3-1: آزمایش سوکسله. 46
شکل 3-2: لوازم مورد نیاز آزمایش‏ها 48
شکل 3-3: همزن مغناطیسی مورد استفاده در آزمایش‏های انجام‏شده. 49
شکل 3-4: ترازوی آزمایشگاهی مورد استفاده در آزمایش‏های انجام‏شده. 49
شکل 3-5: نمونه‏های دانه‏بندی‏شده. 50
شکل 3-6: آزمایش‏های حرارتی.. 51
شکل 3-7: نمونه‏های آزمایش‏شده در دسیکاتور.. 53
 
شکل 4-1: مقایسه بنتونیت طبیعی قبل و پس‏از حرارت‏دهی در کوره. 71
شکل 4-2: مقایسه بنتونیت مصرف‏شده، قبل و پس‏از حرارت‏دهی در کوره. 72
شکل 4-3: وضعیت بشرها و کاغذهای صافی اصلی آزمایش‏ها، پس‏از اتمام آزمایش… 79
شکل 4-4: نمونه‏های اصلی آزمایش، پس‏از اتمام آزمایش… 80
شکل4-5: مقایسه نتایج آزمایش‏های انجام‏شده و پیش‏بینی‏شده توسط نرم‏افزار.. 83
شکل4-5: مقایسه خطای آزمایش‏های انجام‏شده و پیش‏بینی‏شده توسط نرم‏افزار.. 84
شکل4-6: خطای آزمایش‏های انجام‏شده و پیش‏بینی‏شده توسط نرم‏افزار.. 84
شکل 4-7: نمودار کانتور مدل پیش‏بینی‏شده توسط نرم‏افزار.. 87
شکل 4-8: رویه پاسخ مربوط مدل پیش‏بینی‏شده توسط نرم‏افزار.. 87
شکل 4-8: 4 نقطه بهینه در نمودار کانتور مدل.. 88
فهرست جدول‌ها
جدول 2-1: درصد تقریبی انواع روغن روانکاری مصرفی در کشورهای عضو اتحدیه اروپا (1999). 7
جدول 2-2: خصوصیات کلی روغن مستعمل.. 8
جدول 2-3: کانی های اولیه عمومی در خاک‌ها 12
جدول 2-4: حدود جداکننده اندازه خاک… 13
جدول 2-5: مقادیر کدشده‏ دو و سه متغیره طرح Box-Behnken.. 35
جدول 2-6: مقادیر کدشده‏ دو و سه متغیره طرح مرکب مرکزی.. 36
 
جدول 3‑1: داده‌ها در رگرسیون چندگانه خطی.. 55
جدول 3-2: آنالیز واریانس… 60
جدول 3-3دامنه تغییر عوامل مؤثر بر فرایند. 67
 
جدول 4-1: درصد رطوبت نمونه خاک خام و مصرف‏شده. 71
جدول 4-2: درصد روغن نمونه خاک مصرف‏شده. 72
جدول 4-3: نمونه‏های دانه‏یندی‏شده با 2 SCR =. 74
جدول 4-4: نمونه‏های دانه‏یندی‏شده با 4 SCR =. 74
جدول 4-5: بررسی اثر درجه اختلاط بر راندمان.. 75
جدول 4-6: پیش‏آزمایش‏های اصلی استخراج با حلال.. 76
جدول 4-7: نتایج آزمایش‏های اصلی.. 78
جدول 4-8: مقادیر کدشده پارامترهای آزمایش‏های اصلی.. 81
جدول 4-9: مقایسه مقادیر مشاهده شده در آزمایش‌ها و پیش‏بینی‏شده توسط مدل.. 82
جدول 4-10: ضرایب همبستگی برای مدل برازش شده. 85
جدول 4-11: جدول آنالیز واریانس(ANOVA) مدل برازش‏شده. 86
جدول 4-12: 4 نمونه از نقاط بهینه آزمایش حاصل از مدل برازش‏شده. 88
جدول 4-13: مقایسه راندمان آزمایش‏های بهینه انجام‏شده حاصل از مدل 89
 
 
 
 
 
 
فصل اول
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

• مقدمه

حفظ منابع تجدیدپذیر خصوصاً سوخت‌های فسیلی و کاهش آثار زیانبار ناشی از پدیده گرمایش جهانی، از جمله چالش‌های جدی پیش‌روی متخصصان زیست‌محیطی و مسئولین مدیریت شهری به شمار می‌رود. از آن‏جایی که پسماندهای صنعتی حاوی روغن‏موتور مستعمل دارای طیف گسترده‏ای از آلاینده‌های خطرناک بوده و بخش بزرگی از آن به‏دلیل قابلیت اشتعال خودبه‏خودی باید کاملاً حفاظت‏شده باشند و از طرف دیگر با توجه میزان بالای تولید این قبیل زایدات در صنایع، از جمله چالش‌های جدی پیش‏ روی جوامع صنعتی به شمار می‌آید. بازیافت روغن‏موتور مستعمل و تولید روغن تصفیه مجدد، ضمن احیای یک ماده با ارزش، به نوبه خود منجر به کاهش مصرف انرژی و به حداقل رساندن آثار گرمایش جهانی در مرحله تولید روغن‏موتور از نفت خام خواهد شد.
تا کنون روش‌های مختلفی همچون دفن در زمین، بازیابی انرژی از طریق سوزاندن در کارخانجات تولید سیمان و تولید روغن‏موتور پالایش مجدد، برای حل این مشکل زیست‌محیطی ارائه گردیده است. فرایند تصفیه مجدد روغن‏موتور مستعمل به ماهیت روغن و میزان ناخالصی‌های موجود در آن بستگی دارد. ناخالصی‌ها از طریق هوا یا طی عملکرد موتور وارد روغن شده و یا اینکه در نتیجه وقوع برخی واکنش‌های شیمایی در روغن، شکل می‌گیرند. به‏طور کلی کاربرد مجدد روغن یا اصطلاحاً بازیافت آن مستلزم حذف کامل ناخالصی‌های مذکور خواهد بود. روش‌های دیگر مدیریت روغن مستعمل در کشورهای توسعه‏یافته علاوه‏بر تصفیه مجدد شامل استفاده مجدد در صنایع، پس از انجام پردازش‌های اولیه، مصرف در بخش انرژی، گازی کردن (Gasification)، شکست حرارتی (Thermal Cracking) و دفن نیز می‌شود. در کشورهای اروپایی روش غالب مدیریت روغن روانکاری مستعمل مصرف در بخش انرژی است و علیرغم قوانین اتحادیه اروپا، تنها در برخی از کشورها اولویت اصلی خود را تصفیه مجدد روغن قرار داده‌اند. در این بین، بازیافت یا تصفیه مجدد روغن به دلیل پتانسیل کاهش آثار سوء زیست‌محیطی ناشی از دفع غیراصولی زایدات روغن مستعمل و نیز جذابیت‌های اقتصادی آن از دیدگاه حفظ منابع انرژی، از مناسب‌ترین روش‌های موجود به شمار می‌رود [1].

• شرح و ضرورت مسأله

با توجه به میزان بالای دور ریز روغن‌های روانکاری در جوامع صنعتی و نیز به‏دلیل آثار سوء این قبیل زایدات بر محیط‌زیست، در سالیان اخیر، الزامات و دستورالعمل‌های سختگیرانه‌ای در این خصوص، به تصویب مراجع قانونی کشورهای مختلف جهان رسیده‏است. در ادامه به برخی از این قوانین اشاره شده‏است.
اولین قانون اروپا در زمینه مدیریت روغن مستعمل در سال 1975(75/439/EC) تدوین گردید که در آن بر الزام کاربرد روش‌های مدیریتی دوستدار محیط‌زیست تأکید شده بود. این قانون از میان روش‌های مختلف مدیریتی، بیشتر بر تصفیه مجدد روغن نسبت به روش سوزاندن و استحصال انرژی تأکید دارد. اگرچه قانون مذکور در سال 1987 مورد بازبینی و اصلاح قرار گرفت (87/101/EC)، لیکن مطالعات انجام‏شده حاکی از آن است که اعضای اتحادیه اروپا تمایل چندانی به تصفیه مجدد روغن مستعمل نداشته و روغن‏های مستعمل را عمدتاً به عنوان سوخت در صنایع مورد استفاده قرار می‌دهند [1].
یکی از روش‌هایی که امروزه به‏طور گسترده‌ای به منظور تصفیه روغن مستعمل در کشورهای صنعتی به کار گرفته می‌شود، تصفیه روغن مستعمل به کمک حلال‌ها می‌باشد. این روش بر خلاف روش اسیدشویی که بر پایه واکنش‌های شیمیایی استوار است، بر پایه فرایندهای جداسازی فیزیکی- شیمیایی انجام می‌شود. در این فرایند، بخش‌های نامطلوب موجود در روغن مستعمل در حلال حل شده و ناخالصی‌ها از روغن خارج می‌گردد. اما بخش‌های ضروری (به‏ویژه هیدروکربن‌های اصلی روغن پایه) به‏صورت یک فاز جداگانه در روغن خروجی باقی می‌ماند. در مقیاس تجاری و صنعتی، از حلال‌هایی نظیر بوتانول، بوتانون، پروپانول، متیل‏اتیل‏کتون (MEK)، استون در این فرایند استفاده می‌شود. از جمله مواردی که روش استخراج با حلال را از روش‌های دیگر متمایز می‌سازد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بهبود خصوصیات روغن نظیر ویسکوزیته، نقطه اشتعال و نیز پایداری در برابر اکسیداسیون،
• راندمان بالا در تولید روغن با کیفیت،
• قدرت بالای حلال‌ها در جذب ناخالصی‌های موجود در روغن مستعمل،
• سهولت جداسازی فاز هیدروگربن‌ها از فاز زایدات و ناخالصی‌ها،

مهندسی محیط زیست: